“Esegi katu eñeʼẽ ha ani rekirirĩ”

1-3. ¿Mbaʼérepa Pablo oho vaʼekue Coríntope, ha mbaʼe ijetuʼúvapa ombohovái vaʼekue upépe?

OG̃UAHẼVO ohóvo pe siuda de Coríntope, opakuetévo áño 50, Pablo ohecha atyraite negósio ha oĩ hetaiterei hénte ombaʼejoguáva ha ombaʼevendéva hína. Upépe oĩ voi opaichagua hénte, por ehémplo oĩ vaʼekue heta griego, rrománo ha judío.a Pablo ndohói vaʼekue ko siudápe ombaʼejogua ni ovende hag̃ua mbaʼeve, ni ndohói vaʼekue avei oheka hag̃ua traváho. ¿Maʼerãpa upéicharõ Pablo osẽ oho upépe? Haʼe oho omombeʼu hag̃ua umi héntepe umi notísia porã oñeʼẽva Ñandejára Rréinore. Ha ojapo hag̃ua upéva, Pablo oikotevẽ kuri peteĩ lugár opytami hag̃ua, péro ndoikoséi avei ojerure pláta upérupi pono oiko omolesta avavépe. Haʼe ndoipotaieterei vaʼekue ojeʼe hese opredikaha la héntepe oñemantene hag̃uánte. ¿Mbaʼépa upéicharõ ojapo raʼe apóstol Pablo?

² Pablo oguereko vaʼekue peteĩ profesión: haʼe ojapokuaa vaʼekue óga kárpa. Upe traváho ndahaʼeiete vaʼekue jeʼu rei, péro lomímonte haʼe odesidi ombaʼapotaha upévape ikatu hag̃uáicha oñemantene. ¿Otopátapa ko siudápe omoñemu vaʼerã chupe oganami hag̃ua álgo? ¿Otopátapa peteĩ lugár opytami hag̃ua upépe? Katuete ningo oiméne ko situasión ijetuʼúne raʼe chupe, péro haʼe oho vaʼekue upépe opredika hag̃ua, ha upéva ojapóta hendýramo jepe hendive.

³ Pablo opyta vaʼekue Coríntope unos kuánto porã, ha oĩ aja upépe heta opredika ha heta héntepe oipytyvõ. ¿Mbaʼéichapa umi mbaʼe Pablo ojapo vaʼekue Coríntope ikatu ñanepytyvõ japredika porã hag̃ua pe jaikohápe?

4, 5. a) ¿Moõpa opyta raʼe Pablo oĩrõ guare Coríntope, ha mbaʼépepa haʼe ombaʼapo vaʼekue? b) ¿Mbaʼéichapa Pablo oaprendéne raʼe ojapokuaa hag̃ua umi óga kárpa?

⁴ Ohasa rire peteĩ tiémpo apóstol Pablo og̃uahẽ hague Coríntope, haʼe otopa vaʼekue peteĩ matrimónio ikalidaitereívare: Áquila ha hembireko Priscila (térã Prisca). Áquila ha hembireko haʼe vaʼekue judío, péro ou oiko hikuái Coríntope pórke pe emperadór Claudio heʼi “enterove umi judío osẽmba vaʼerãha Rómagui” (Hech. 18:1, 2). Haʼekuéra oinvita Páblope opyta hag̃ua hogapekuéra, ha ndahaʼéi upévante, oinvita avei chupe ombaʼapo hag̃ua hendivekuéra. La Biblia omombeʼu ñandéve: “Haʼe oreko rupi el mísmo ofísio, Pablo opyta hogapekuéra ha ombaʼapo hendivekuéra. Haʼekuéra ningo ojapo vaʼekue umi óga kárpa” (Hech. 18:3). Opredika aja Coríntope, apóstol Pablo opyta vaʼekue koʼã mokõi kristiáno imbaʼeporãitéva rógape, ha posívlemente upépe haʼe oskrivi vaʼekue unos kuánto kárta upéi opytáva la Bíbliape.b

⁵ Jaikuaaháicha, Pablo ostudia vaʼekue Gamaliel ndive. ¿Mbaʼéicha rupi piko upéicharõ oaprende avei ojapokuaa hag̃ua umi óga kárpa? (Hech. 22:3). Por lo vísto umi judío yma guarépe g̃uarã ndahaʼéi vaʼekue ñemotĩ omboʼe peteĩ profesión ifamíliape, ombostudiátaramo jepe chupe álgo upe rire. Jaikuaa avei Pablo oiko hague Társope, opytáva Cilíciape. ¿Mbaʼépepa ojededika vaʼekue umi hénte upepegua? Cilicia ikonosído vaʼekue pórke upépe ojejapo pe téla hérava cilicio, ha upe téla ojepuru vaʼekue ojejapo hag̃ua umi óga kárpa. Pe cilicio haʼe vaʼekue peteĩ téla anambusu ojejapóva kavara raguekuégui. Apóstol Pablo oiméne oaprende raʼe ojapokuaa hag̃ua óga kárpa imitãme, oiko aja upe sónape. Ndajaikuaái oimépa haʼe ojoguántema raʼe upe téla ha ojapo chugui la óga kárpa, térãpa haʼe voi ojapo la téla upéi ombaʼapo hag̃ua hese. Tahaʼe haʼeháicha, upe traváho ijetuʼu vaʼekue ha heta ñanemombaʼapo.

6, 7. a) ¿Mbaʼépa opensa vaʼekue Pablo la itraváhore, ha mbaʼérepa ikatu jaʼe Áquila ha Priscila opensa hague avei upéicha? b) ¿Mbaʼéichapa umi ermáno osegi koʼág̃arupi Pablo, Áquila ha Priscila ehémplo?

⁶ Apóstol Pablo ningo ndahaʼéi vaʼekue upévapente ombaʼapóva ha omboykéva pe predikasión. Upe itraváho ndahaʼéi vaʼekue la iñimportantevéva chupe g̃uarã. Upéva rangue, haʼe ombaʼapónte oñemantenemi hag̃ua ha péicha ikatúta kuri osegi opredika ojerureʼỹre pláta avavépe (2 Cor. 11:7). ¿Ha mbaʼépa jaʼekuaa Áquila ha Priscílare? Haʼekuéra upeichaite opensa vaʼekue avei, upévare ombaʼapónte vaʼekue avei oñemantenemi hag̃ua. Upéicha rupi áño 52-pe haʼekuéra oheja vaʼekue pe siuda de Corinto, ha osẽ oho Páblondi Éfesope. Ha oiko aja hikuái upépe pe kongregasión oñembyaty vaʼekue hógape (1 Cor. 16:19). Tiémpo rire, haʼekuéra oho jey vaʼekue Rómape ha upéi ou jey hikuái Éfesope. Áquila ha Priscila omotenonde meme vaʼekue Ñandejára Rréino, ha ojapo vaʼekue heta sakrifísio pe Rréino rehehápe ha iñermanokuéra rehehápe. Upéicha rupi “entéro umi kongregasión ndahaʼéiva judío” oagradese ha ohayhueterei vaʼekue chupekuéra (Rom. 16:3-5; 2 Tim. 4:19).

⁷ Ko ñane tiémpope oĩnte avei heta Ñandejára siérvo ombaʼapo jejopýva ani hag̃ua oiko chuguikuéra “peteĩ kárga” umi ótrope g̃uarã. Péicha osegi hikuái Pablo, Áquila ha Priscila ehémplo (1 Tes. 2:9). Heta ermáno ha ermána ojapóva iprekursorádo, oaparta itiémpo ombaʼapoʼimi hag̃ua éntre semána térã peteĩ tiémpore. Péro chupekuéra g̃uarã la iñimportantevéva ndahaʼéi itraváho, síno pe predikasión. Oĩ avei umi ermáno imbaʼeporãitereíva ha orresivíva hógape umi superintendénte de sirkuítope, ojapo haguéicha Áquila ha Priscila. Umi ermáno ‘orresivi porãva chupekuéra ha imbaʼeporãva hendivekuéra’, upe rire opyta ikyreʼỹeterei (Rom. 12:13).

8, 9. ¿Mbaʼépa ojapo raʼe Pablo oĩrõ guare heta hénte oñemoĩva hese, ha moõpa oho opredika upe rire?

⁸ ¿Mbaʼéichapa jaikuaa Páblope g̃uarã iñimportanteve hague pe predikasión ha ndahaʼéi itraváho? Umi ermáno oikóva Macedóniape ojevale vaʼekue Timoteo ha Silas rehe omondo hag̃ua Páblope heta mbaʼe (2 Cor. 11:9). Apóstol Pablo orresivimírente koʼã mbaʼe, pyaʼe voi oñepyrũ jeýma kuri “oipurupaite itiémpo opredika hag̃ua Ñandejára ñeʼẽ umi judíope” (Hech. 18:5). Pablo ningo oñeʼẽse vaʼekue chupekuéra Jesucrístore ikatu hag̃uáicha ojesalva hikuái, upévare kyreʼỹme voi opredika chupekuéra. Upéicharõ jepe, umi judiokuéra opuʼãmbaite jeýma ikóntrape. Péro upéva ndoikói Pablo kúlpare, upévare haʼe ojagarra oityvyro ijao ha heʼi umi judío oñemoĩvape hese: “Peẽ ndapejesalváiramo, upéva oikóta pende káusare, ndahaʼemoʼãi che kúlpa. Koʼág̃a guive aháta umi hénte ótro tetãygua rendápe” (Hech. 18:6; Ezeq. 3:18, 19).

⁹ ¿Moõpa oho raʼe apóstol Pablo opredika upe rire? Pe sinagóga ykerete oiko vaʼekue peteĩ kuimbaʼe hérava Ticio Justo. Ko karai posívlemente haʼe vaʼekue peteĩ oikéva umi judío rrelihiónpe. Haʼe orresivi vaʼekue Páblope hógape, upévare pe apóstol oho rangue opredika pe sinagógape, ohóntema opredika Ticio Justo rógape (Hech. 18:7). Apóstol Pablo oĩ aja siuda de Coríntope, opyta vaʼekue Áquila ha Priscila rógape, péro opredika hag̃ua oho vaʼekue Ticio Justo rógape.

10. ¿Mbaʼérepa ikatu jaʼe Pablo noñemohatãi hague ha opredika jeýnte hague avei umi judíope?

¹⁰ Apóstol Pablo heʼi vaʼekue ohotaha opredika umi ótro paisguápentema. ¿Heʼisépa upéva nopenamoʼãveimaha umi judíore, ni oĩramo jepe ijapytepekuéra algúno ohendu porãva chupe? No, ndahaʼéi upéicha. Por ehémplo, la Biblia heʼi “pe omoakãva pe sinagóga” hérava Crispo ha enterove hogayguakuéra oñepyrũ hague “ojerovia ñande Ruvicháre”. Ha por lo vísto heta judío upe sinagogapegua ojapo avei haʼéicha, pórke la Biblia heʼi “heta hénte Corintogua ohendu vaʼekue umi notísia porã ojerovia avei ha ojevautisa” (Hech. 18:8). Ko kongregasión pyahu oñepyrũ vaʼekue oñembyaty Ticio Justo rógape. Ñapensamína: ¿Mbaʼe moméntopepa koʼã judío oñepyrũ raʼe ojerovia? ¿Ojeroviápa hikuái Pablo oityvyro mboyve ijao térãpa upe riréma? Lucas ningo ojepokuaámi omombeʼu la oikóva pe órden oiko haguépe. Oimérire ko rrelátope ojapo raʼe upéicha, koʼã judío oñepyrũ kuri ojerovia Pablo oityvyro riréma ijao. Upéva ohechauka porã Pablo noñemohatãiha la haʼe heʼívapente, síno oĩrõ la ohenduséva chupe haʼe naiprovlemaiete voi okambia hag̃ua.

11. ¿Mbaʼéichapa ñande testígo de Jehová jasegi hína koʼág̃arupi Pablo ehémplo?

¹¹ Koʼág̃arupi heta paíspe oĩ umi rrelihión heʼíva ijehe kristianoha omanda guasúva pe lugár oĩháme, ha orekóva ipoguýpe umi hénte oikóvape upépe. Unos kuánto paíspe oĩva ko múndope, umi ísla mimíme jepe, umi misionéro heʼíva ijehe kristianoha hetaiterei áñorema omboʼe hapichakuérape heta hendáicha ha oñehaʼãmbaite voi ogueraha hag̃ua hapykuéri heta hetave héntepe. Umi persóna heʼíva ijehe kristianoha, pyʼỹinte orrespetave umi tradisión orekóva, orrespetave rangue Ñandejára heʼíva. Ha umi judío oikóva Coríntope upeichaite vaʼekue avei. Upéicharõ jepe, Pablo ojapo haguéicha, ñande testígo de Jehová ñamboʼe ñande rapichakuérape la Biblia heʼíva, ha ñaipytyvõ chupekuéra ontende porãve hag̃ua umi mbaʼe oikuaámava voi. Péro umi hénte oñemoĩ mbaretéramo ñanderehe térã umi líder rrelihióso ñandepersegíramo, ñande ndajaperdéi la esperánsa ha jasegínte ñañehaʼã ñaipytyvõ hag̃ua la héntepe. Ñande jaikuaa ijapytepekuéra ikatuha hína jatopa umi persóna ‘oserviséva Ñandejárape péro ndoikuaaporãiva chupe’. Koʼãichaguápe ñande jasegíta jaheka jatopa peve hesekuéra (Rom. 10:2).

12. ¿Mbaʼépa Jesús voi oasegura vaʼekue Páblope peteĩ visión rupive?

¹² ¿Ovalémapa la ojepredikáva Coríntope, térãpa oĩ gueteri la ikatúva ojesalva? Oimérire Pablo oikuaase raʼe upéva, tuichaiterei omokyreʼỹne raʼe chupe la Jesús heʼíva chupe peteĩ visiónpe. Peteĩ pyharépe Jesús heʼi apóstol Páblope: “Ani rekyhyje, esegi katu eñeʼẽ ha ani rekirirĩ, pórke che aime nendive ha avave nandeatakamoʼãi nelastima hag̃ua. Ko siudápe ningo oĩ heta hénte ojeroviátava cherehe” (Hech. 18:9, 10). ¡Eguatamína! Jesús oasegura Páblope haʼe voi oñenkargataha ani hag̃ua ojehu chupe mbaʼevete upe siudápe, ha heʼi avei chupe upépe oĩtiha heta persóna ipyʼaporãva ikatúva ojerovia. Ha Jesús voi oipota kuri ojepredika koʼã héntepe. ¿Mbaʼépa Pablo ojapo upémarõ? Haʼe “opyta upépe ha omboʼe chupekuéra Ñandejára ñeʼẽ un áño 6 mésere” (Hech. 18:11).

13. ¿Mbaʼépa oiméne opensa raʼe Pablo oikérõ guare ohóvo pe trivunálpe, péro mbaʼépa oipytyvõ raʼe chupe oikuaa hag̃ua ndoikomoʼãiha hese mbaʼeve?

¹³ Ohasa rire un áñorupi Pablo oĩ hague Coríntope, oikomi peteĩ mbaʼe ohechauka porãitereíva Jesús okuidaha hese. La Biblia omombeʼu mbaʼépa oiko: “Umi judío oñemoĩ peteĩ ñeʼẽme oataka hag̃ua Páblope, ha ogueraha chupe pe trivunálpe pe governadór renondépe” (Hech. 18:12). Ko trivunálpe ningo oñembohéra vaʼekue béma. Oĩ heʼíva pe béma haʼe hague peteĩ esenário joguaha ijyvateʼíva ojejapóva mármol morotĩgui ha hovýgui. Pe mármol ojedekorapa vaʼekue voi ha oreko hese taʼanga iporãitereíva ojetalla pyréva. Posívlemente upe trivunál oĩne raʼe pe merkádo sentroite ypýrupi. Henondépe oĩ vaʼekue peteĩ lugár ikatuhápe ijaty heta hénte. Oĩ arkeólogo okalkuláva ko trivunál opyta hague ag̃ui pe sinagógagui. Oimérire upéicha, ag̃uiete upégui oĩ vaʼekue avei Ticio Justo róga. ¿Mbaʼépa oiméne opensa raʼe Pablo ojegueraha aja chupe pe trivunálpe? Mbyky oiméne imanduʼa raʼe Esteban rehe, pórke chupe ojejapi vaipaite vaʼekue itápe omano meve oñeʼẽ haguére Jesús rehe. Upéva oikórõ guare, Páblope oñehenóiti vaʼekue Saulo, ha chupe g̃uarã ‘oĩ porã kuri ojejuka Estébanpe’ (Hech. 8:1). ¿Upévapa avei la ohaʼarõva Páblope koʼág̃a? Nahániri, pórke Jesús opromete vaʼekue chupe: “Avave nandeatakamoʼãi nelastima hag̃ua” (Hech. 18:10).

14, 15. a) ¿Mbaʼépa heʼi vaʼekue umi judío Pablo kóntrape, péro mbaʼérepa Galión heʼi oñembotýnte hag̃ua la káso? b) ¿Mbaʼépa ojapo umi judío Sóstenesre, ha mbaʼépa oime vaʼerã oiko raʼe chugui upe rire?

¹⁴ ¿Mbaʼépa oiko raʼe Pablo og̃uahẽ rire pe trivunálpe? Pe hués ohechátava la ikáso héra vaʼekue Galión. Haʼe ningo Acaya governadór, ha iñermáno haʼe vaʼekue peteĩ filósofo rrománo hérava Séneca. Umi judío oñepyrũ oakusa Páblope ha heʼi hikuái: “Ko kuimbaʼe oiko omboliga umi héntepe okambia hag̃ua mbaʼéichapa oadora Ñandejárape, ha péicha ojapo hag̃ua hikuái peteĩ mbaʼe ohóva pe léi kóntrape” (Hech. 18:13). Umi judío ontendekase hína kuri Pablo nokumpliriha pe léi heʼíva omboligávo unos kuánto judíope oiko hag̃ua chuguikuéra kristiáno. Péro Galión omaña porã Páblore, ha opilla haʼe ndojapói hague “peteĩ mbaʼe ivaíva”, ni mbaʼeve “ohóva pe léi kóntrape” (Hech. 18:14). Galión ningo noñentremeteséi kuri umi judiokuéra provlemakuérare. Upévare Pablo oñepyrũ mboyve oñeʼẽ oñedefende hag̃ua, Galión opoi jeýntema chugui ha omboty upépe la káso. Umi judío oakusa vaʼekue Páblope opyta orrenegaiterei ha ojagarra orremata hikuái pe omoakãvare pe sinagóga, hérava Sóstenes. Upe kuimbaʼe posívlemente opyta vaʼekue Crispo rekovia. Umi judío ojagarra Sóstenespe ha “oñepyrũ ombyepoti chupe hikuái pe trivunál renondépe” (Hech. 18:17).

¹⁵ ¿Mbaʼérepa Galión nodefendéi raʼe Sóstenespe ani hag̃ua oipoʼo vaipa? Ikatu oime Galión opensa raʼe Sóstenes voi omboliga hague umi héntepe oakusa ha oataka hag̃ua Páblope, ha upévare oiméne opensa raʼe omereseha voi ojejapo hese upéicha. Péro tahaʼe haʼéva la oiko vaʼekue, posívlemente amo ipahápe opa porã jey ko situasión. ¿Mbaʼérepa jaʼe upéva? Unos kuánto áño upe rire, Pablo oskrivírõ guare pe primera kárta umi Corintoguápe, haʼe oñeʼẽma peteĩ kristiáno héravare Sóstenes (1 Cor. 1:1, 2). ¿Noiméipa ko kuimbaʼe haʼe pe oipoʼo vaipa vaʼekue pe trivunál renondépe Coríntope? Oimérire haʼe hína upe kuimbaʼe, upe ohasa vaʼekue oipytyvõne raʼe chupe okambia hag̃ua ha ojerovia hag̃ua Jesús rehe.

16. ¿Mbaʼérepa ñandéve avei ñanemokyreʼỹ la Jesús heʼi vaʼekue Páblope?

¹⁶ Jahecháma haguéicha, umi judío orrechasa rire Páblope, Jesús opromete vaʼekue chupe: “Ani rekyhyje, esegi katu eñeʼẽ ha ani rekirirĩ, pórke che aime nendive” (Hech. 18:9, 10). Iporãta ñande avei ñanemanduʼáramo koʼã mbaʼe Jesús heʼi vaʼekuére, koʼýte oĩ jave umi nañanerenduséiva predikasiónpe. Jareko vaʼerã avei enkuénta Jehová oikuaaha umi hénte pyʼapy ha omoag̃uitaha ijehe umi hénte ipyʼaporãvape (1 Sam. 16:7; Juan 6:44). ¡Ajépa upéva ñanemokyreʼỹta jasegi hag̃ua japredika! Káda áño ningo jareko hetaiterei ermáno pyahu ojevautisáva. Ha ñande nañañentregáiramo ha jasegi ñaipytyvõ “umi hénte entéro paisguápe” oiko hag̃ua chuguikuéra Jesús disípulo, Jesús opromete ñandéve: “Che aĩta penendive káda día, og̃uahẽ meve pe fin” (Mat. 28:19, 20).

17, 18. ¿Mbaʼe rehepa oiméne imanduʼa Pablo oviaha aja Éfesope?

¹⁷ Oikopa rire koʼã mbaʼe, avavéma ndopersegivéi kuri umi kristiáno pyahu oĩvape Coríntope. Ndajaikuaái upévapa oiko raʼe Galión odesidi haguére osẽ Pablo favórpe. Tahaʼe haʼeháicha, Pablo opytave upépe “unos kuánto día” ha upéi ae ojedespedi umi ermáno Corintoguágui. Áño 52-pe, pe primavéra tiémpope, Pablo odesidi ohotaha Síriape ha upearã oho ojupi peteĩ várkope pe puérto de Cencréaspe, opytáva 11 kilómetrorupi Coríntogui. Péro osẽ mboyve Cencréasgui Pablo “oñemoakã perõ kuri okumpli hag̃ua peteĩ promésa ojapo vaʼekue Ñandejárape” (Hech. 18:18).c Upe rire haʼe ojerure Áquila ha Priscílape omoirũ hag̃ua chupe upe viáhepe, ha oñondive oviaha hikuái pe Mar Egéore og̃uahẽ meve Éfesope, opytáva Asia Menórpe.

¹⁸ Koʼág̃a Pablo oĩma pe várkope ha oñemomombyrýma ohóvo Cencréasgui. Oime vaʼerã haʼe imanduʼapaite jey koʼág̃a umi mbaʼe ohasa vaʼekuére Coríntope ha katuete oime vaʼerã ovyʼa entéro mbaʼe porã ohupyty vaʼekuére upépe. Un áño imédionte Pablo opyta kuri Coríntope, péro hetaitereípema oipytyvõ. Omoñepyrũ voi peteĩ kongregasión pyahu oñembyatýva Ticio Justo rógape. Pablo ohayhueterei vaʼekue umi kristiáno pyahu upepeguápe, umíva apytépe Justo, Crispo ha hogayguakuéra, ha hetave persónape. Ha ndareíri Pablo ohayhu chupekuéra, pórke haʼe ningo la oipytyvõ vaʼekue chupekuéra ojerovia hag̃ua Jesúsre. Tiémpo rire, Pablo oskrivi jeýrõ guare pe kongregasión de Coríntope, heʼi voi koʼã ermáno haʼeha peteĩ ‘kárta ojeskrivíva ikorasõme’. Ha ajépa ñande upeichaite avei ñañeñandu jepi ñaipytyvõ jave peteĩ persónape oñemoag̃ui hag̃ua Jehováre. Upe persónagui ningo oiko ‘peteĩ kárta oñeʼẽ porãva ñanderehe’ ha ñande jahayhueterei voi upe ñaipytyvõ vaʼekuépe (2 Cor. 3:1-3).

19, 20. a) ¿Mbaʼépa ojapo raʼe Pablo og̃uahẽre Éfesope? b) ¿Mbaʼérepa iporã jareko enkuénta Pablo ehémplo ñamoĩta jave méta Jehová servísiope?

¹⁹ Og̃uahẽre voi Éfesope, Pablo oñepyrũ jeýma opredika. Haʼe oho “oike pe sinagógape omboʼe umi judíope” (Hech. 18:19). Ko vuéltape haʼe sapyʼamínte opyta kuri upépe, ha ojejeruréramo jepe chupe opytave hag̃ua “haʼe ndopytái”. Pablo ojedespedi umi Efesoguágui ha heʼi chupekuéra: “Jehová oipotáramo, aju jeýta pene rendápe” (Hech. 18:20, 21). Katuete Pablo ohechakuaáne raʼe hetáiti ofaltaha ojepredikapa hag̃ua Éfesope. Ha haʼe ouse jeýramo jepe opredika hag̃ua upépe, ohejánte upéva Jehovaite voi todesidi. ¡Ajépa iporãite Pablo ehémplo! Iporã ningo añete ñamoĩ méta Jehová servísiope ha ñañehaʼãmbaite jahupyty umíva, péro siémpre jajerovia vaʼerã Jehováre ha jasegi igía, ikatu hag̃uáicha jajapo umi mbaʼe haʼe voi oipotáva (Sant. 4:15).

²⁰ Apóstol Pablo ohejánte kuri Áquila ha Priscílape Éfesope, péro haʼe ovahea ha oho Cesaréape. Posívlemente upéi haʼe oarriváne raʼe Jerusalénpe ovisita hag̃ua umi ermanokuéra oĩvape upépe.d Upéi Pablo oho jey Antioquía de Síriape, pépe haʼe opytámi ndoviahái jave. Péicha haʼe otermina porã kuri isegúndo viáhe de predikasión. ¿Péro mbaʼépa ohasa raʼe hiʼúltimo viáhe de predikasiónpe? ¿Mbaʼépa oñepresenta chupe upe viáhepe?