Lívro número 43 Juan

Ohai: Apóstol Juan

Moõpa ojehai: Éfeso, térã ag̃ui upégui

Arakaʼépa ojehaipa: áño 98 rupi

Mbaʼe tiémporepa oñeʼẽ: áño 29-33 Jesús ou rire

OJAPÓMA 30 áño Mateo, Marcos ha Lucas ohaihague ikuatiañeʼẽ. Umi kristiáno primer síglopegua oguerohory umi lívro oikuaágui ojehaihague espíritu sánto rupive. Upéi opapotávo síglo 1 ha saʼivévo umi tapicha omoirũvaʼekue Jesúspe oiméne oĩ oñeporandúva: Jaikuaapámapa Jesús rekovekue? Térãpa oĩne gueteri peteĩ tapicha oikuaa porãva chupe ikatúva oñeʼẽve umi mbaʼe ojapovaʼekuére? Oĩ gueteri peteĩ tapicha. Upéva hína Juan. Haʼe omoirũvaʼekue Jesúspe ha upe tiémpope ijedáma. Oiméne haʼe oĩ umi Juan Bautista remimboʼe apytépe oikuaa tenonde vaʼekue Jesúspe. Ha avei oĩ umi cuatro kuimbaʼe Jesús oinvita raẽ vaʼekue apytépe omoirũ hag̃ua chupe (Juan 1:​35-39; Mar. 1:​16-20). Juan omoirũ meme vaʼekue Jesúspe oĩ aja ko Yvy ape ári, ha haʼe hína “hemimboʼe Jesús ohayhuvéva” oĩvaʼekue ijykére ku séna paha aja (Juan 13:23; Mat. 17:1; Mar. 5:37; 14:33). Juan oĩvaʼekue ojejukárõ guare Jesúspe, ha upérõ Jesús heʼi chupe oñangareko hag̃ua isy rehe. Ha avei itenonde Pédrore mokõivéva ohórõ guare ohecha Jesús oñemoingove jey hague (Juan 19:​26, 27; 20:​2-4).

² Upérõ ojapóma setenta áño Juan opredika meme hague oikóvo. Avei oĩ aja préso ísla Pátmospe ojehechauka chupe heta visión omombaretéva ijerovia. Upévare ikatúma ohai hetaiterei mbaʼe ohasavaʼekue ha orekóva ipyʼapýpe. Ñandejára espíritu oipytyvõ chupe imanduʼa hag̃ua hetaite mbaʼe porã Jesús heʼivaʼekuére. Koʼã ñeʼẽ porãite ningo ñanemoingove, ha umi oleéva ‘oroviáta Jesús haʼeha pe Mesías, Ñandejára Raʼy, ha hese ojeroviávo oikovéta’ (Juan 20:31).

³ Umi kristiáno oikovaʼekue síglo 2 oñepyrũvo oguerovia Juan ohaihague pe lívro orekóva héra, avei ojerovia ko párte haʼeha Ñandejára Ñeʼẽ. Clemente Alejandriaygua, Ireneo, Tertuliano, ha Orígenes oikovaʼekue opávo síglo 2 ha oñepyrũvo síglo 3, heʼi Juan oskrivihague ko lívro. Avei jaleévo ko lívro jahecha Juan ojapohague. Japilla porãiterei ohaihague peteĩ hudío, oikuaa porã rupi mbaʼépa ojapo jepi hudiokuéra ha avei mbaʼéichapa upe tetã (2:6; 4:5; 5:2; 10:​22, 23). Umi mbaʼe omombeʼúvare ojehecha ndahaʼeiha peteĩ apóstol reínte. Oiméne oĩ umi mbohapy apóstol omoirũvéva Jesúspe apytépe. Koʼãva hína Pedro, Santiago ha Juan (Mat. 17:1; Mar. 5:37; 14:33). Jaikuaa Santiago (Zebedeo raʼy) ndojapoihague ko lívro, Herodes Agripa I ojukauka rupi chupe áño 44-pe. Upérõ neʼĩra ojejapo ko lívro (Hech. 12:2). Ha ndaikatúi jaʼe Pedro ohaihague, Juan 21:​20-24-pe heʼi rupi haʼe oĩhague pe ohaivaʼekuéndi.

⁴ Opávo pe lívro ojeʼe ohaihague “Jesús remimboʼe haʼe ohayhuetéva”, ha heta hendápe oñeñeʼẽ Jesús remimboʼe ohayhuvévare, péro mamove noñemoĩri apóstol Juan réra. Pe opakuévo Jesús heʼi upe hemimboʼére: “Aipotáramo haʼe oikove aju jey peve, piko mbaʼe ndéve?” (Juan 21:​20, 22). Péva heʼise ko apóstol oikove pukuvetaha Pedro ha umi ótro apóstolgui. Upéicharõ apóstol Juan mante vaʼerã. Avei apóstol Juan ohecha rire umi visión ohaivaʼekue lívro hérava Apocalípsispe omohuʼã pe profesía péicha: ‘Amén! Eju Jesús!’ (Apoc. 22:20).

⁵ Ojeʼéningo Juan ohaihague ikuatiañeʼẽ osẽ rire ísla Pátmosgui, oĩhaguépe préso. Péro umi mbaʼe oskrivívare ndaikatúi japilla upéichapa raʼe (Apoc. 1:9). Pe emperadór Romaygua hérava Nerva (áño 96-98 Jesús ou rire) opoipa umi ojeguerahavaʼekuégui préso ogoverna aja mburuvicha Domiciano. Ojeʼe Juan ohaipahague ikuatiañeʼẽ áño 98 rupi. Ha upéi omano Éfesope, tercer áño ogovernahápe emperadór Trajano, áño 100-pe.

⁶ Moõpa ojehai ko lívro. Éfeso térã ijypýpe. Pe istoriadór hérava Eusebio (áño 260-342), omombeʼu Ireneo heʼihague péicha: “Juan, Jesús remimboʼe, ku ojekovaʼekue ipytiʼáre; haʼe ohai ko kuatiañeʼẽ oikórõ guare Éfesope, Ásiape”.a Umi mbaʼe heʼívare ikatu jahecha ko lívro ndojejapoihague Palestínape. Pór ehémplo, umi Jesúsre ndaijaʼéivape oñehenói “umi hudío”, heʼirangue fariséo térã ‘saserdóte ruvicha’ (Juan 1:19; 12:9). Avei pe már de Galiléape oñehenói Rómape oñemboheraháicha, már de Tiberíades (6:1; 21:1). Avei Juan omyesakã porã hudiokuéra arete, ikatu hag̃uáicha umi ndahaʼéiva hudío ontende (6:4; 7:2; 11:55). Pe lugár Juan oĩhague préso, hérava Patmos, ningo hiʼag̃ui Éfesogui. Apocalipsis kapítulo 2 ha 3 ohechauka Juan oikuaa porã hague Éfeso ha avei umi kongregasión oĩva Asia Menórpe.

⁷ Síglo 20 aja ojetopa heta dokuménto ymaguare ohechaukáva Juan kuatiañeʼẽ añetehápe haʼeha Ñandejára Ñeʼẽ. Peteĩva ojetopa Egíptope ha oñembohéra Papiro Rylands 457 (P⁵²), orekóva Juan 18:​31-33, 37, 38. Kóva oñeñongatu Biblioteca John Rylands-pe opytáva Manchester Inglatérrape.b Sir Frederic Kenyon finádo, omombeʼu ilívro héravape The Bible and Modern Scholarship, 1949, páh. 21 mbaʼéichapa ko kuatia ohechauka Juan ohaihague ilívro. Haʼe heʼi: “Michĩramo jepe ko manuscrito ovaléma ohechauka hag̃ua Juan kuatiañeʼẽ ojekuaahague Egíptope áño 130-150 rupi. Oiméramo pyaʼe oñemosarambíraʼe ko lívro pe lugár ojeskrivihaguégui, ikatu jaguerovia añetehápe ojehaihague síglo 1 opakuévo, ymaite guive ojeʼehaguéicha”.

⁸ Juan kuatiañeʼẽ omombeʼúva oñepyrũnguévo ndaijojahái. Heʼi pe Ñeʼẽ, oĩhague iñepyrũme ‘Ñandejára ndive’, ha haʼe rupi Ñandejára ojapo opaite mbaʼe (1:2). Omombeʼu rire mbaʼeichaitépa Jehová ha Jesús ojoayhu ha oĩ oñondive peteĩ ñeʼẽme, Juan oñepyrũ omombeʼu umi mbaʼe Jesús ojapo ha heʼivaʼekue. Koʼã mbaʼépe Juan ohechauka mbaʼéichapa pe mborayhu rupive ojejapóta opaite mbaʼe Jehová oipotáva. Juan omombeʼu Jesús ojapovaʼekue áño 29 guive 33 peve. Heʼi oĩhague cuatro Páscuape, ha upéva ohechauka Jesús opredikahague 3 áño ha 6 mése ko Yvy ape ári. Mbohapy aretére ojeʼe haʼeha Pascua (2:13; 6:4; 12:1; 13:1). Peteĩvare ojeʼe haʼeha hudiokuéra “arete”, péro upe mboyvemi Jesús heʼivaʼekue ofaltaha gueteri ‘cuatro mése oñembyaty hag̃ua pe ñemitỹngue’. Péva heʼise ko arete haʼehague pe Pascua ojejapóva og̃uahẽmbotávo kóga ñemonoʼõ (4:35; 5:1).c

⁹ Juan marandu porã ombojoapy umi ótro ohaivaʼekue; 92% haʼe omombeʼúva ndaipóri Mateo, Marcos ha Lucas ohaivaʼekuépe. Upéicharõ jepe opakuévo Juan heʼi: “Hetaiteve mbaʼe Jesús ojapovaʼekue. Ha ñamoĩmbátarõ kuatiáre opa umi mbaʼe haʼe ojapovaʼekue, ko yvy ári ndaijapamoʼãi umi kuatia omombeʼútava hembiapokue” (21:25).

MBAʼÉICHAPA ÑANEPYTYVÕ

³⁰ Juan marandu porã ningo omombeʼu ha omyesakã porãiterei mbaʼeichaguápa pe Ñeʼẽ, térã Jesucristo. Ñanepytyvõ jahecha hag̃ua mbaʼépa ojapo ha mbaʼépa heʼi Ñandejára Raʼy. Juan ndoiporúi umi ñeʼẽ hasyetereíva, haʼe ningo ‘iñaranduʼỹva rehegua’. Upéicharõ jepe ojekuaa hese omombeʼukuaaitereiha umi oikovaʼekue (Hech. 4:13). Pe iporãvéva ko lívrore ningo omombeʼúvo mbaʼéichapa Jehová ha Jesús ojoayhu, ha ñande avei ikatuha javyʼa ñaime porã rupi hendivekuéra. Juan hetave vése oñeʼẽ ‘mborayhúre’, Mateo, Marcos, ha Lúcasgui oñondivepa.

³¹ Mbaʼeichaitépa oiko porã oñondive iñepyrũ guive pe Ñeʼẽ Jesucristo ha Itúva Jehová! Juan heʼi Ñandejára imbaʼeporã rupi: ‘Upe Ñeʼẽ ou yvyporaitéramo ha oiko ore apytépe, mborayhu ha añetégui henyhẽ. Ore rohecha heko marangatukue Túva omeʼẽvaʼekue chupe, taʼýra peteĩete haguére haʼe’ (Juan 1:14). Juan ohechauka Jesús joʼa joʼa heʼihague oĩha Itúva poguýpe ha iñeʼẽrenduha chupe opaite mbaʼépe (4:34; 5:​19, 30; 7:16; 10:​29, 30; 11:​41, 42; 12:​27, 49, 50; 14:10). Upéva jahecha jaleévo mbaʼéichapa Jesús oñemboʼe itúvape Juan kapítulo 17-pe. Upérõ Jesús heʼi Jehovápe ojapopaitehague opa mbaʼe Haʼe oipotavaʼekue oĩ aja ko Yvy ape ári. Heʼi avei: “Aipóramo che Ru, taime nde ypýpe ha chembotuicha jevy, aimehaguéicha nendive ko Yvy ojejapo mboyve” (17:5).

³² Mbaʼépa ojapo Jesús hemimboʼekuéra rehehápe? Juan kuatiañeʼẽme ojehechauka heta vése Jesús rupivénte ikatuha oñevendesi hemimboʼekuéra ha opa yvypórape (14:​13, 14; 15:16; 16:​23, 24). Ojeʼe Jesús haʼeha ‘Ñandejára ovecharaʼy’, “pán oporomoingovéva”, “yvypóra resapehára”; “ovecha rerekua imbaʼeporãva”, ‘oporomoingovéva ha oporomoingove jeýva’; “upe tape, upe añete ha upe tekovete”, ha ‘parrál máta ijeroviaháva’ (1:29; 6:35; 8:12; 10:11; 11:25; 14:6; 15:1). Jesús oñembojoja ‘parrál máta ijeroviahávare’ ohechauka hag̃ua mbaʼéichapa haʼe ha hemimboʼekuéra oĩ porãmba oñondive ha itúva ndive. Ko parrál máta heta hiʼa, upéicha avei Jesús remimboʼekuéra ojapóta heta mbaʼe porã ha omombaʼeguasúta Jehovápe. Jesús heʼi: “Che pohayhu peẽme che Ru cherayhuháicha. Peikókena mborayhúpe” (15:9).

³³ Jesús oñemboʼe ipyʼaite guive Jehovápe hemimboʼekuérare, ha avei umi ‘hese ojeroviátavare ohendúvo chupekuéra’. Ha ojerure oñemoag̃ui hag̃ua hese ha Itúvare, ikatu hag̃uáicha imarangatu hikuái ha oservi chupe. Mbaʼépa ohupytyse Jesús ipredikasión rupive? Jahecha porã upéva ko mbaʼe heʼívare omohuʼãvo iñemboʼe: ‘Aikuaauka chupekuéra nde réra, ha ajapovéta gueteri ahávo. Péicharõ oĩta ipypekuéra mborayhu cherehe rerekóva, ha che avei aiméta hendivekuéra’ (17:​20, 26).

³⁴ Jepe Jesús oheja hemimboʼekuérape ko múndope, ndohejamoʼãi chupekuéra haʼeño rei. Pe “espíritu añetegua” oipytyvõta chupekuéra. Avei oñemoñeʼẽ chupekuéra ipuʼaka hag̃ua ko múndore, ha péicha oikóta chuguikuéra “tesapeha raʼy” (14:​16, 17; 3:​19-21; 12:​36, JMP). Jesús heʼi: ‘Pendehegui oiko hag̃ua che remimboʼe añete, tekotevẽ peneñeʼẽrendu che pomboʼévape. Upéicharõ peikuaáta pe añetegua, ha upe añetegua penemosãsóta’. Umi iñañávape katu heʼi: “Pende ru niko aña. Peẽ imbaʼe, ha peime pejapo hag̃uáicha umi mbaʼe haʼe ojaposéva [...]. Haʼe ndoikuaái añetegua ha ndeʼíri añeteguáva”. Ñañehaʼãkena upéicharõ akóinte jaiko Ñandejára oipotaháicha, jaadora Jehovápe ‘espíritu ha añete reheve’, ha ñanekyreʼỹ. Jajapókena Jesús heʼihaguéicha: “Ani pekyhyje, che chepuʼakavaʼekue ko múndo rehe” (8:​31, 32, JMP, 8:44; 4:​23, JMP; 16:33).

³⁵ Koʼã mbaʼe ojehaivaʼekue oikuaauka Ñandejára rréino. Jesús heʼivaʼekue Pilátope: ‘Che rréino ndahaʼéi ko Yvy arigua. Yvy ariguárire, umi che reheguakuérava oñorairõvaʼerãmoʼã ani hag̃ua che añemeʼẽ isrraelitakuéra pópe. Che rréino katu ndahaʼéi ko Yvy arigua’. Upéi okontestávo Pilátope heʼi: “Ndéma niko ere che mburuvicha guasuha. Che niko ajuvaʼekue ko yvy ári haʼe hag̃ua umi mbaʼe añeteguáva. Ha opa umi oĩva añeteguápe cherendu” (18:​36, BNP, 37). Añetehápe ovyʼa umi iñeʼẽrendúva Jesúspe ha ‘onase jeýva’ oike hag̃ua “Ñandejára rréinope”, pe rréi ndive. Ovyʼaite avei umi ‘ambue ovecha’ ohendúva ko Pastór ha Rréipe ha upévare ikatu oikove opa ára g̃uarã. Javyʼaitereivaʼerã ojehaihaguére Juan marandu porã, upéva ojeskrivi ‘jarovia hag̃ua Jesús haʼeha pe Mesías, Ñandejára Raʼy, ha hese jajeroviávo jaikove hag̃ua’ (3:​3, 5, BNP; 10:16; 20:31).

[Nóta]