Weta Ṣinatọ̀n
Yin Whinwhlẹngan sọn Onù Kinnikinni lẹ Tọn Mẹ!
1, 2. (a) Nawẹ Daliusi Medianu lọ basi tito ahọluigba gbigblo etọn gbọn? (b) Basi zẹẹmẹ azọngban po aṣẹpipa gbétahọlu lẹ tọn po.
BABILỌNI ko jai! Gigo he dẹn-to-aimẹ na owhe kanweko etọn taidi huhlọn aihọn tọn ko yin kúnsudona to ganhiho vude lẹ poun mẹ. Ojlẹ yọyọ to bibẹjẹeji—enẹ heyin Media po Pẹlsia po tọn. Taidi mẹhe hẹ ofìn ji bọdo Bẹlṣazali go, Daliusi Medianu lọ pannukọn avùnnukundiọsọmẹnu tito-bibasina ahọluigba gbigblo etọn todin.
2 Dopo to azọ́n tintan he mẹ Daliusi doalọ te lẹ wẹ nado dè gbétahọlu 120. Yè yise dọ mẹhe nọ wadevizọn to otẹn ehe mẹ lẹ nọ yin ṣinṣinyan to whedelẹnu sọn hẹnnumẹ ahọlu lọ tọn lẹ mẹ. Depope he e sọgan yin, gbétahọlu dopodopo nọ dugán do agbegbe daho de ji kavi awà ahọluigba lọ tọn pẹvi de ji. (Daniẹli 6:1) Azọngban etọn lẹ bẹ takuẹ lẹ ṣinṣinyan po dèkuẹ lẹ bibẹ sọyi họ̀nmẹ ahọlu tọn po hẹn. Dile etlẹ yindọ e dona yin kikejepọn sọn ojlẹ de mẹ jẹ devo mẹ gbọn nukunmọnu ahọlu tọn he to dlapọn basi de dali, gbétahọlu lọ tindo aṣẹ jẹ obá de mẹ. Yinkọ etọn zẹẹmẹ do “hihọ́ basitọ Ahọluduta lọ tọn.” To ayimatẹn etọn ji, gbétahọlu lọ nọ yin pinpọnhlan taidi tẹnmẹpọntọ ahọlu tọn, bo dibla tindo huhlọn lẹpo.
3, 4. Naegbọn Daliusi do yí nukun dagbe do pọ́n Daniẹli, podọ otẹn tẹmẹ wẹ ahọlu lọ de e do?
3 Azọngban tẹwẹ Daniẹli na tindo to tito yọyọ ehe mẹ? Be Daliusi Medianu lọ na na gbọjẹ whenu gaa tọn yẹwhegan yọnhonọ Juvi ehe mẹhe tin to owhe kanwe ao etọn lẹ mẹ todin wẹ ya? Gbede pọ́n! Matin ayihaawe Daliusi yọnẹn dọ Daniẹli ko dọ dọdai aijijẹ Babilọni tọn po gbesisọ po podọ dọdai mọnkọtọn biọ wuntuntun he hugan gbẹtọvi tọn. To yidogọ mẹ, Daniẹli ko tindo numimọ owhe susu tọn to aliho he mẹ yè nọ yinuwa hẹ pipli voovo he tin to kanlinmọgbenu to Babilọni lẹ te. Linlẹn Daliusi tọn wẹ nado hẹn haṣinṣan jijọho tọn go hẹ mẹjidugando etọn he e ṣẹṣẹ gbawhàn yetọn lẹ. Enẹwutu, na taun tọn e na jlo mẹhe tindo nuyọnẹn po numimọ Daniẹli tọn nkọtọn po de nado yin ayinamẹtọ ahọlu tọn. Ogántẹn tẹwẹ na yin nina ẹn?
4 Nupaṣamẹ wẹ e na ko yin taun eyin Daliusi ko dè Juvi Daniẹli he tin to kanlinmọgbenu nado yin gbétahọlu de. Ṣigba saa yí nukun homẹ tọn do pọ́n bẹwlu lọ to whenuena Daliusi lá nudide etọn nado yí Daniẹli do basi dopo to ogán daho atọ̀n he na yin anademẹtọ gbétahọlu lọ lẹ tọn mẹ! E ma yin enẹ kẹdẹ gba ṣigba Daniẹli to ‘ede hẹn gbọnvo vudevude,’ bo do ede hia nado tọnkọ hugan ogán daho hatọ etọn lẹ. Na nugbo tọn, “gbigbọ yẹyinọ de” yin mimọ to ewọ mẹ. Daliusi tlẹ tindo linlẹn lọ nado na ẹn otẹn tẹnmẹpọntọ ahọlu tọn.—Daniẹli 6:2, 3.
5. Nawẹ ogán daho po gbétahọlu he pò lẹ po na ko yinuwa do mẹdide Daniẹli tọn ji gbọn, podọ etẹwutu?
5 Ogán daho po gbétahọlu he pò lẹ po na ko to fifiẹ po adi po. Yèdọ, yé ma sọgan whlá adi lọ gba dọ Daniẹli—mẹhe ma yin Medianu kavi Pẹlsianu kavi whẹndo ahọlu tọn—ni tin to otẹn aṣẹpipa tọn mẹ do yé ji gba! Naegbọn Daliusi nado ze jonọ do otẹn gigonọ mọnkọtọn mẹ, bo dè tovi etọn lẹ do apadopo, etlẹ yin whẹndo ede titi tọn? Afọdide mọnkọtọn na ko taidi nuhe ma sọgbe. Humọ, kunnudenu dohia dọ gbétahọlu lọ lẹ pọ́n tenọgligo-hinhẹn Daniẹli tọn hlan taidi alọhẹndotenamẹ he ma sọgbe sọta nuyiwa gblezọn po mẹhodu tọn yetọn lẹ po. Ṣogan, ogán daho lọ lẹ po gbétahọlu lọ lẹ po ma tindo jintlì lọ nado dọnsẹpọ Daliusi dogbọn whẹho lọ dali gba. To popolẹpo mẹ, Daliusi tindo sisi he siso na Daniẹli.
6. Nawẹ ogán daho po gbétahọlu lẹ po tẹnpọn nado pà oylan na Daniẹli, podọ naegbọn vivẹnudido ehe do yin ovọ́?
6 Enẹwutu tonudọtọ awuwhàntọ ehelẹ blasé to yedelẹ ṣẹnṣẹn. Yé tẹnpọn nado “din . . . aklọnnu do Daniẹli go gbọn ahọludu lọ gblamẹ.” Be nudepope sọgan jẹdò to aliho he mẹ e nọ penukundo azọngban etọn lẹ go te ya? Be nugbomadọtọ de wẹ ewọ yin ya? Ogán daho po gbétahọlu lọ lẹ po ma mọ walọ gblezọn kavi numaylọdọnu tọn depope to aliho he mẹ Daniẹli nọ penukundo azọngban etọn lẹ go te gba. Yé lẹnpọn dọmọ: “Míwlẹ ma na din aklọnnu depope mọ do Daniẹli he go gba, adavo mí din in mọ do e go gbọn osẹ́n Jiwheyẹwhe etọn tọn dali.” Podọ gbọnmọ dali wẹ dawe ayiha gigẹ́dẹnọ ehelẹ blasé de. Yé lẹndọ e na sukún Daniẹli tọn do.—Daniẹli 6:4, 5.
SÉBIBLA MẸHUHU TỌN DE YIN AWUWLENA
7. Wedide tẹwẹ ogán daho po gbétahọlu lẹ po zedonukọnna ahọlu, podọ to aliho tẹmẹ wẹ yé wàmọ te?
7 Pipli ogán daho po gbétahọlu lẹ tọn po dọnsẹpọ Daliusi “po zingidi po.” Hogbe Alamaiki tọn lọ tofi tindo zẹẹmẹ bẹwlu sinsinyẹn tọn. E họnwun dọ, dawe ehelẹ hẹn ẹn sọawuhia dọ yé tindo whẹho niyaniya taun tọn de nado zedonukọnna Daliusi. Yé sọgan ko lẹndọ vlavo ahọlu lọ ma na yí mọ do jẹagọdo pọndohlan yetọn eyin yé ze e donukọnna ẹn po nujikudo po podọ taidi nude he biọ afọdide niyaniya tọn. Gbọnmọ dali, yé ze whẹho lọ donukọnna ẹn tlọlọ dọmọ: “[Ogán daho, NW ] ahọludu lọ tọn lẹpo, whépọntọ lẹ po gbétahọlu lẹ po, honamẹtọ lẹ po togán lẹ po, ko dewé dopọ na ahọlu nido hẹn sẹ́ndoai de lodo, bosọ basi aliglọn sinsinyẹn de, dọ mẹdepope he na biọ onú-biọ de sọn yẹwhe depope si kavi gbẹtọ na azán ogbàn, adavo sọn hiẹ si, ahọlu E, ewọ na yin zizedlan biọ odò kinnikinni lẹ tọn mẹ.”a—Daniẹli 6:6, 7.
8. (a) Naegbọn Daliusi na ko mọ osẹ́n he yin ayinamẹ etọn na lọ nado yin dehe dọnmẹdogo? (b) Etẹwẹ yin linlẹn taun ogán daho po gbétahọlu lọ lẹ po tọn?
8 Kandai whenuho tọn lẹ dohia dọ onú paa de wẹ e yin na ahọlu Mesopotamiatọ lẹ nado yin pinpọnhlan bo yin sinsẹ̀n-basina taidi yẹwhe de. Enẹwutu matin ayihaawe, Daliusi yin nina pipà oklọ tọn gbọn nuzedonukọnnamẹ ehe dali. E sọgan ko sọ mọ adà dagbe de to nuzedonukọnnamẹ lọ mẹ. Flindọ, jonọ po mẹyọyọ de po wẹ Daliusi yin, na mẹhe tin to Babilọni lẹ. Osẹ́n yọyọ ehe na wazọ́n nado ze e dai taidi ahọlu de, podọ e na na tuli mẹsusu he tin to Babilọni lẹ nado do nugbonọ-yinyin po godonọnamẹ yetọn po hia to gbangba hlan gandudu yọyọ lọ. Nalete, to gbedide lọ zizedonukọnnamẹ mẹ, e mayin dagbemẹninọ ahọlu lọ tọn wẹ to ahunmẹduna ogán daho lẹ po gbétahọlu lọ lẹ po gba. Linlẹn yetọn taun wẹ nado hẹn Daniẹli jẹmọ̀ mẹ, na yé yọnẹn dọ aṣa etọn wẹ e yin nado nọ hodẹ̀ hlan Jiwheyẹwhe whla atọ̀n to gbèdopo to fleṣe abò họta tọn etọn nukọn.
9. Naegbọn osẹ́n yọyọ lọ ma nado yin nuhahun de na suhugan mẹhe mayin Juvi lẹ tọn?
9 Be alọhẹndotenamẹ dẹ̀hiho tọn ehe na hẹn nuhahun wá na pipli sinsẹ̀n Babilọni tọn lẹpo wẹ ya? E mayin dandan gba, titengbe to whenuena e yindọ osun dopo poun wẹ alọhẹndotenamẹ lọ na dẹn họ. Yinukọn dogọ, vude to mẹhe mayin Juvi lẹ mẹ wẹ na pọ́n sinsẹ̀n-bibasi yetọn hlan gbẹtọvi na ojlẹ de taidi gbejijo. Weyọnẹntọ Biblu tọn de doayi e go dọmọ: “Ahọlu sinsẹ̀n ma biọ nuwiwa vonọtaun aṣa tọn de to suhugan akọta boṣiọ-sẹ̀ntọ lẹ si gba; podọ na enẹ tọn wutu to whenuena Babilọninu lẹ yin oylọ-basina nado na gbégbò he jẹ na yẹwhe de hlan awhàngbatọ lọ—yèdọ Daliusi Medianu lọ—yé kẹalọyi obiọ lọ po awubibọ po. Juvi lẹ kẹdẹ wẹ ma kẹalọyi obiọ enẹ.”
10. Nukun tẹwẹ Medianu po Pẹlsianu lẹ po do pọ́n osẹ́n heyin didetọn gbọn ahọlu yetọn dali?
10 Do glido, jonọ Daliusi tọn lẹ dotuhomẹna ẹn nado “hẹn aliglọn lọ lodo, bosọ doalọ wewinwlan lọ mẹ, dọ e yin didiọ blo, kẹdẹdi osẹ́n Medianu lẹ po Pẹlsianu lẹ po tọn, he ma nọ juwayi.” (Daniẹli 6:8) To Whèzẹtẹn hohowhenu tọn mẹ, ojlo ahọlu tọn nọ yin pinpọnhlan taidi nuhe dona yin tonusena dandan. Ehe hẹn linlẹn lọ dẹn-to-aimẹ dọ ewọ ma sọgan ṣinuwa. Etlẹ yin osẹ́n he sọgan hẹn okú homẹvọnọ lẹ tọn wá de dona yin tonusena!
11. Nawẹ gbedide Daliusi tọn na gando Daniẹli go gbọn?
11 Matin nulẹnpọn do Daniẹli ji, Daliusi doalọ gbedide lọ mẹ. (Daniẹli 6:9) To mọwiwà mẹ, e gbọn mayọnẹn mẹ doalọ owe mẹhuhu devizọnwatọ họakuẹ hugan etọn tọn mẹ. Mọwẹ, na jide tọn gbedide ehe na gando Daniẹli go.
DALIUSI YIN HINHẸN PO HUHLỌN PO NADO BASI WHẸDIDA YLANKAN
12. (a) Etẹwẹ Daniẹli wà tlolo he e yọnẹn dogbọn osẹ́n yọyọ lọ dali? (b) Mẹnu lẹ wẹ to Daniẹli pọ́n, podọ etẹwutu?
12 To madẹnmẹ Daniẹli yọnẹn dogbọn osẹ́n he hẹnalọdotena dẹ̀hiho lọ dali. Tlolo, e biọ agbà họta tọn etọn mẹ, fie fleṣe lọ lẹ yin hùnhùn hlan Jelusalẹm waji te.b To finẹ Daniẹli jẹ dẹ̀ho hlan Jiwheyẹwhe ji “dole e nọ wà do daidai.” Daniẹli sọgan ko lẹndọ mẹde ma mọ emi, ṣigba séblatọ lọ lẹ to pinpọn ẹn. To ajijimẹ, yé “wá sẹpọ ẹ,” matin ayihaawe to ninọmẹ zingidi dopolọ tọn he mẹ yé dọnsẹpọ Daliusi te. Todin yé to mimọ po nukun yetọn titi lẹ po dọ—Daniẹli “to onú-biọ basi po ovẹ̀ po to Jiwheyẹwhe etọn nukọn.” (Daniẹli 6:10, 11) Ogán daho po gbétahọlu lọ lẹ po tindo kunnudenu he yé tindo nuhudo etọn lẹpo nado sawhẹdokọna Daniẹli to ahọlu nukọn.
13. Owhẹ̀ tẹwẹ kẹntọ Daniẹli tọn lẹ jẹ̀ na ahọlu?
13 Kẹntọ Daniẹli tọn lẹ yí kanbibi do kanse Daliusi dọmọ: “Hiẹ ma ko doalọ aliglọn de mẹ, dọ omẹ dopodopo he na basi onú-biọ hlan yẹwhe depope kavi gbẹtọ to azán ogbàn helẹ mẹ, adavo hlan hiẹ ahọlu E, na yin zizedlan biọ odò kinnikinni lẹ tọn mẹ?” Daliusi gblọn dọmọ: “Nugbo wẹ onú lọ, kẹdẹdi osẹ́n Medianu lẹ po Pẹlsianu lẹ po tọn he ma nọ juwayi.” Todin, séblatọ lọ lẹ yawu yì whẹho lọ ji. “Daniẹli nẹ he tin sọn ovi mẹmẹglọ Juda tọn lẹ tọn mẹ, ma hò we pọ́n gba, ahọlu E, kavi aliglọn he hiẹ doalọ e mẹ lọ, ṣigba basi onú-biọ etọn whla atọ̀n gbèdopo.”—Daniẹli 6:12, 13.
14. Sọgbe hẹ kunnudenu he tin to aimẹ lẹ, naegbọn ogán daho po gbétahọlu lọ lẹ po dlẹnalọdo Daniẹli nado yin “ovi mẹmẹglọ Juda tọn lẹ tọn”?
14 Nujọnu wẹ e yin dọ ogán daho po gbétahọlu lọ lẹ po dlẹnalọdo Daniẹli nado yin “ovi mẹmẹglọ Juda tọn lẹ tọn.” Kunnudenu dohia dọ, yé jlo nado zinnudeji dọ Juvi afanumẹ tata de wẹ Daniẹli he Daliusi ko zedaga do otẹn gigonọ mọnkọtọn mẹ ehe yin. Yé yise dọ na enẹ tọn wutu, e dona setonuna osẹ́n lọ—mahopọnna nuhe ahọlu lọ sọgan lẹn gando ewọ go!
15. (a) Nawẹ Daliusi yinuwa do linlin he ogán daho po gbétahọlu lẹ po hẹnwa e dè ji gbọn? (b) Nawẹ ogán daho po gbétahọlu lẹ po do wangbẹna yetọn na Daniẹli hia gbọn?
15 Vlavo ogán daho po gbétahọlu lọ lẹ po donukun dọ ahọlu lọ ni na yé nunina na azọ́n wuntuntun yiyizan yetọn nado wle sẹ́nhẹngbatọ lẹ. Eyin mọwẹ, be e na paṣa yé to madẹnmẹ. Daliusi yin tuklado sisosiso gbọn linlin he yé hẹnwa na ẹn dali. Kakati nado gblehomẹ do Daniẹli go kavi nado ze e dlan odò kinnikinni lẹ tọn mẹ to afọdopolọji, Daliusi yí azán lọ blebu dote bo to vivẹnu do nado whlẹn ẹn gán. Ṣigba vivẹnudido etọn lẹ yin ovọ́. To madẹnmẹ, séblatọ lọ lẹ lẹkọwa, podọ to gbigbọ winyan matindo tọn yetọn mẹ, yé biọ ohùn Daniẹli tọn.—Daniẹli 6:14, 15.
16. (a) Naegbọn Daliusi na sisi Jiwheyẹwhe Daniẹli tọn? (b) Todido tẹwẹ Daliusi tindo gando Daniẹli go?
16 Daliusi tindo numọtolanmẹ dọ emi ma sọgan wà nude to whẹho ehe mẹ gba. Osẹ́n lọ ma sọgan yin huzẹdeji, mọwẹ “osẹ́nmẹjẹ” Daniẹli tọn ma sọgan yin jijona gba. Nuhe Daliusi sọgan dọ na Daniẹli lẹpo wẹ “Jiwheyẹwhe towe, mẹhe hiẹ to sinsẹ̀n whepoponu, tin sọgan nado whlẹn we.” E taidi dọ Daliusi tindo sisi na Jiwheyẹwhe Daniẹli tọn. Jehovah wẹ omẹ lọ he na Daniẹli nugopipe lọ nado dọ dọdai aijijẹ Babilọni tọn. Jiwheyẹwhe ko sọ na Daniẹli “gbigbọ yẹyinọ de,” he hẹn ẹn gbọnvona ogán daho he pò lẹ. Vlavo Daliusi yọnẹn dọ to owhe ao ao delẹ die wayi Jiwheyẹwhe ehe dopolọ ko whlẹn jọja Heblu atọ̀n delẹ sọn zòhọ miyọ́n jìjì tọn de mẹ. Vlavo, todido ahọlu lọ tọn wẹ yindọ Jehovah na whlẹn Daniẹli todin, to whenuena e yindọ Daliusi ma penugo nado diọ osẹ́n he mẹ e ko doalọ lọ. Gbọnmọ dali, Daniẹli yin zizedlan odò kinnikinni lẹ tọn mẹ.c Enẹgodo, “yè sọ hẹn zannu de wá, bo ze do onù odò lọ tọn ji; ahọlu sọ yí ohiadonu etọn titi do dohia ẹ, po ohiadonu [omẹ klogán-klogán, NW ] etọn lẹ tọn po; na didiọ linlẹn tọn de ma nado tin finẹ gbọn Daniẹli tọn dali.”—Daniẹli 6:16, 17.
DIỌDO PAṢAMẸ NUJIJỌ TỌN LẸ
17, 18. (a) Etẹwẹ dohia dọ Daliusi blawu do ninọmẹ Daniẹli tọn ji? (b) Etẹwẹ jọ to whenuena ahọlu lẹkọyi odò kinnikinni lẹ tọn kọ̀n to wunkẹngbe?
17 Daliusi he tin to awubla mẹ lẹkọyi họ̀nmẹ etọn. Hanjitọ depope mayin hinhẹn wá nukọn etọn gba, na e ma tin to ninọmẹ awuvivi depope tọn mẹ wutu. Kakatimọ, Daliusi gbọṣi nukle to ozán lọ lẹpo mẹ, bo to nùbla. “Amlọn etọn sọ họnyi sọn e dè.” To wunkẹngbe afọnnu fuu, Daliusi dogètè yì odò kinnikinni tọn lọ kọ̀n. E yí awubla do dawhá dọmọ: “Daniẹli E, devi Jiwheyẹwhe ogbẹ̀nọ lọ tọn, Jiwheyẹwhe towe, mẹhe hiẹ to sinsẹ̀n whepoponu, tin sọgan nado whlẹn we sọn kinnikinni lẹ lọ si?” (Daniẹli 6:18-20) Na nupaṣamẹ etọn—e mọ gblọndo he hẹn kọgbọ wá na ẹn!
18 “Ahọlu E, nọgbẹ̀ kakadoi.” Po nudọdomẹ sisi tọn ehe po, Daniẹli dohia dọ emi ma tindo numọtolanmẹ mẹhẹndohomẹ tọn do ahọlu lọ go gba. E yọnẹn dọ asisa taun he hẹn homẹkẹn etọn wá, mayin Daliusi gba, ṣigba ogán daho po gbétahọlu awuwhàntọ lẹ po wẹ. (Yijlẹdo Matiu 5:44; Owalọ lẹ 7:60 go.) Daniẹli zindonukọn dọmọ: “Jiwheyẹwhe ṣie ko do angẹli etọn hlan, bo ko sọ bọ̀ onù kinnikinni lẹ lọ tọn lẹ do, bọ yé ma ko gbleawu de na mi gba: sọle yè mọ hòmẹvọ́ to yẹn mẹ to ewọ nukọn do; podọ ga to hiẹ nukọn, ahọlu E, wẹ yẹn ma ko sọ wà awugblenu de.”—Daniẹli 6:21, 22.
19. Nawẹ Daliusi yin kiklọ bosọ yin hinhẹn ayiha wlu na gbọn ogán daho po gbétahọlu lẹ po dali gbọn?
19 Lehe hogbe enẹlẹ na ko hẹn ayihadawhẹnamẹnu Daliusi tọn hoapa do sọ! E ko yọnẹn sọn bẹjẹeji dọ Daniẹli ma wà nudepope he jẹ na ẹn nado yin zizedlan odò kinnikinni lẹ tọn mẹ gba. Daliusi yọnẹn ganji dọ ogán daho po gbétahọlu lẹ po wẹ blasé nado mọdọ Daniẹli yin hùhù podọ yé wlu ayiha ahọlu tọn nado jẹ yanwle ṣejannabinọ tọn yetọn lẹ kọ̀n. Gbọn didọ po nùzindeji po dọ ‘ogán daho po gbétahọlu ahọludu lọ tọn lẹpo’ ko dowe nado dè osẹ́n lọ tọ́n dali, yé dohia dọ Daniẹli lọsu ko yin dindọnsẹpọ gando whẹho lọ go. Daliusi na dónusin hẹ gbẹtọ badabada ehelẹ to madẹnmẹ. Ṣigba, jẹnukọn whẹ́, e degbè dọ Daniẹli ni yin didetọ́n sọn odò kinnikinni lẹ tọn mẹ. To azọ́njiawu liho, Daniẹli ma tlẹ ko jiya ofẹ̀n-tlẹnmẹ dopo tata tọn gba!—Daniẹli 6:23.
20. Etẹwẹ jọ do kẹntọ mẹhẹngbletọ Daniẹli tọn lẹ go?
20 Todin he Daniẹli ko gán, Daliusi tindo azọngban niyaniya tọn de nado wà. “Ahọlu lọ sọ degbè, yé sọ hẹn omẹ nẹlẹ he ko slẹ Daniẹli wá, yé sọ ze yé dlan biọ odò kinnikinni lẹ tọn lọ mẹ, yewlẹ, ovi yetọn lẹ, po asi yetọn lẹ po; kinnikinni lẹ sọ jẹ yé ji, bo gbà ohú yetọn lẹ hányán-hányán, [yèdọ] whẹpo yé wá jẹ asábọ odò lọ tọn.”d—Daniẹli 6:24.
21. To nuyiwahẹ hagbẹ whẹndo ylanwatọ lẹ tọn mẹ, vogbingbọn tẹwẹ tin to Osẹ́n Mose tọn po osẹ́n aṣa hohowhenu tọn delẹ po ṣẹnṣẹn?
21 Séblatọ lọ lẹ hùhù gọna asi po ovi yetọn lẹ po ga sọgan taidi fifiẹ he ma sọgbe hẹ lẹnpọn dagbe. To vogbingbọn mẹ, Osẹ́n he Jiwheyẹwhe na gbọn yẹwhegan Mose dali dọmọ: “Otọ́ lẹ ma na yin hùhù na ovi lẹ gba, mọ ovi lẹ ma na yin hùhù na otọ́ lẹ gba: omẹ dopodopo na yin hùhù na ylando etọn lọsu.” (Deutelonomi 24:16) Etomọṣo, to aṣa hohowhenu tọn delẹ mẹ, e mayin nupaṣamẹ na hagbẹ whẹndo tọn lẹ nado yin hùhù to pọmẹ po ylanwatọ lọ po, to whẹho sẹ́nhẹngba sinsinyẹn tọn de mẹ gba. Vlavo ehe nọ yin bibasi na hagbẹ whẹndo tọn lẹ ma nado dín nado víhlọ̀n to godo mẹ. Ṣigba, afọdide ehe sọta whẹndo ogán daho po gbétahọlu tọn lẹ po na taun tọn mayin azọ́n Daniẹli tọn gba. Vlavo, nugbajẹmẹji he sunnu ylankan ehelẹ ko hẹnwa whẹndo yetọn lẹ ji na ko hẹn ẹn blawu.
22. Gbedide yọyọ tẹwẹ Daliusi detọ́n?
22 Ogán daho po gbétahọlu séblatọ lọ lẹ po ko yì. Daliusi dè nulilá de tọ́n, he dọmọ: “Yẹn basi aṣẹ de, dọ to ahọluigba ahọludu ṣie tọn lẹpo mẹ gbẹtọ ni sisọ́ bosọ sinú to Jiwheyẹwhe Daniẹli tọn nukọn: na ewọ wẹ Jiwheyẹwhe ogbẹ̀nọ lọ, bosọ nọte gligli kakadoi, podọ ahọludu etọn enẹ he ma na yin viva, podọ ahọluigba etọn na tin yèdọ jẹ opodo lọ: ewọ nọ whlẹn bosọ nọ glọndai, podọ ewọ sọ nọ basi ohia lẹ po awujinu lẹ po to olọn mẹ podọ to [wẹkẹ] mẹ; mẹhe ko whlẹn Daniẹli sọn huhlọn kinnikinni lẹ tọn mẹ.”—Daniẹli 6:25-27.
SẸ̀N JIWHEYẸWHE WHEPOPONU
23. Apajlẹ tẹwẹ Daniẹli zedai gando agbasazọ́n etọn go, podọ nawẹ mí sọgan taidi ewọ gbọn?
23 Daniẹli ze apajlẹ dagbe de dai na devizọnwatọ Jiwheyẹwhe tọn egbezangbe tọn lẹpo. Walọyizan etọn to whepoponu yin dehe ma tindo mọdọ. To agbasazọ́n etọn mẹ, Daniẹli “yin nugbonọ, mọ yè ma sọ mọ nuwayindò depope kavi yẹwanu to ewọ mẹ gba.” (Daniẹli 6:4) To aliho dopolọ mẹ, Klistiani de dona yin azọ́n sinsinyẹnwatọ to azọ́n etọn mẹ. Ehe ma zẹẹmẹdo yinyin ajọ́watọ egblemaku tọn de he nọ yí zohunhun do nọ doafọna adọkun agbasanu tọn kavi he nọ ze dagbemẹninọ mẹdevo lẹ tọn do owù mẹ nado sọgan tindo kọdetọn dagbe gba. (1 Timoti 6:10) Owe-wiwe lẹ biọ dọ Klistiani de ni nọ hẹn azọngban agbasazọ́n etọn tọn lẹ di po nugbonọ-yinyin po podọ po ahun lẹpo po, “kẹdẹdi hlan Oklunọ.”—Kọlọsinu lẹ 3:22, 23; Titu 2:7, 8; Heblu lẹ 13:18.
24. Nawẹ Daniẹli do ede hia nado yin mẹhe ma nọ jogbe to whẹho sinsẹ̀n-bibasi tọn mẹ gbọn?
24 To sinsẹ̀n-bibasi etọn mẹ, Daniẹli ma jogbe gba. Aṣa dẹ̀hiho etọn tọn yin nuhe gbẹtọ lẹpo yọnẹn. Yinukọn dogọ, ogán daho po gbétahọlu lọ lẹ po yọnẹn dọ Daniẹli ma nọ yí sinsẹ̀n-bibasi etọn do daihun gba. Na nugbo tọn, yé deji dọ e na gbọṣi ehe bibasi mẹ eyin osẹ́n de tlẹ gbẹ́ mọ bibasi. Lehe enẹ yin apajlẹ dagbe de na Klistiani egbezangbe tọn lẹ do sọ! Yé lọsu yin yinyọnẹn nado nọ ze sinsẹ̀n-bibasi Jiwheyẹwhe tọn do otẹn tintan mẹ. (Matiu 6:33) Ehe dona sọawuhia hezeheze na gbẹtọ lẹ, na Jesu degbena hodotọ etọn lẹ dọmọ: “Mọkẹdẹ wẹ mì ni gbọ hinhọ́n mìtọn ni họnwun to gbẹtọ lẹ nukọn do, na yé nido mọ azọ́n dagbe mìtọn lẹ bo pagigona Otọ́ mítọn he tin to olọn mẹ.”—Matiu 5:16.
25, 26. (a) Tadona tẹ kọ̀n wẹ mẹdelẹ sọgan wá gando afọdide Daniẹli tọn go? (b) Naegbọn Daniẹli do pọ́n didiọ aliho nuwiwa etọn tọn nado yin onú dopolọ po gbejijo po?
25 Mẹdelẹ sọgan dọ dọ Daniẹli sọgan ko dapana homẹkẹn gbọn dẹ̀hiho hlan Jehovah to nuglọ na azán 30 dali. To popolẹpo mẹ, ninọmẹ kavi teninọ titengbe de mayin bibiọ whẹpo Jiwheyẹwhe nido sè odẹ̀ gba. Etlẹ sọgan yọ́n ayilinlẹn ahun mẹ tọn lẹ. (Psalm 19:14) Etomọṣo, Daniẹli pọ́n diọdo depope to aliho nuwiwa etọn tọn mẹ hlan nado yin nudopolọ po gbejijo po. Etẹwutu?
26 To whenuena e yindọ aṣa dẹ̀hiho Daniẹli tọn yin yinyọnẹn ganji, linlẹn tẹwẹ gbẹtọ lẹ na tindo eyin e doalọtena ẹn to ajiji mẹ? Gbẹtọ lẹ na lẹn tlolo dọ Daniẹli tindo obu gbẹtọ tọn dọ gbedide ahọlu tọn hugan osẹ́n Jehovah tọn. (Psalm 118:6) Ṣigba Daniẹli dohia gbọn nuyiwa etọn lẹ dali dọ Jehovah wẹ na mọ mẹdezejo popo emitọn yí. (Deutelonomi 6:14, 15; Isaia 42:8) Na nugbo tọn, Daniẹli ma gbọn sisi matindo dali do ṣàn osẹ́n ahọlu tọn kò to ehe wiwà mẹ gba. Ṣogan, e ma gbọn obu dali do jogbe gba. Daniẹli zindonukọn poun nado to dẹ̀ho to abò aga ohọ etọn tọn, “dole e nọ wà do daidai” jẹnukọnna gbedide ahọlu tọn.
27. Nawẹ devizọnwatọ Jiwheyẹwhe tọn lẹ to egbehe sọgan taidi Daniẹli to (a) yinyin taliaitọ hlan huhlọn daho lẹ mẹ gbọn? (b) tonusise na Jiwheyẹwhe hugan gbẹtọ mẹ gbọn? (c) vivẹnudido nado nọgbẹ̀ to jijọho mẹ hẹ gbẹtọ lẹpo gbọn?
27 Devizọnwatọ Jiwheyẹwhe tọn lẹ sọgan plọnnu sọn apajlẹ Daniẹli tọn mẹ. Yé dona “yin mẹmẹglọ hlan huhlọn daho lẹ,” bo nọ setonuna osẹ́n otò he mẹ yé tin te tọn lẹ. (Lomunu lẹ 13:1) Ṣigba, eyin osẹ́n gbẹtọ tọn lẹ diọnukunsọ enẹ heyin Jiwheyẹwhe tọn lẹ, omẹ Jehovah tọn lẹ nọ ze teninọ apọsteli Jesu tọn lẹ tọn, mẹhe dọ po adọgbigbo po dọmọ: “Míwlẹ ma ha nọ ma setonuna Jiwheyẹwhe hú gbẹtọ.” (Owalọ lẹ 5:29) To mọwiwà mẹ, Klistiani lẹ ma to gufinfọ́n kavi atẹṣiṣi zedaga gba. Kakatimọ, lẹndai yetọn poun wẹ nado nọgbẹ to jijọho mẹ hẹ omẹ popo na yé nido sọgan “zìn ogbẹ̀ zọnlin abọẹ-abọẹ to jijọho podọ to owalọ wiwe lẹpo mẹ.”—1 Timoti 2:1, 2; Lomunu lẹ 12:18.
28. Nawẹ Daniẹli sẹ̀n Jehovah to “whepoponu” gbọn?
28 To nujijọ awe mẹ Daliusi dọ dọ Daniẹli to Jiwheyẹwhe sẹ̀n “whepoponu.” (Daniẹli 6:16, 20) Hogbe dodonu Alamaiki tọn lọ na “whepoponu” zẹẹmẹdo “nado zinzọnlin lẹdo ohù loboto de.” E tindo linlẹn nado to zọnlinzin lẹdo ohù loboto de zọnmii, kavi nude he ma tindo vivọnu. Tenọgligo-hinhẹn Daniẹli tọn taidi onú mọnkọtọn. E yin nuyiwa de he yè sọgan dọ dọdai etọn. To whenuena e pannukọn whlepọn lẹ vlavo pẹvi kavi daho, ayihaawe depope matin gando nuhe Daniẹli sọgan wà go gba. E na zindonukọn to aliho nuyiwa tọn he e ko zedai na owhe ao ao lẹ jẹnukọn mẹ—yèdọ enẹ heyin tenọgligo-hinhẹn po nugbonọ-yinyin hlan Jehovah po.
29. Nawẹ devizọnwatọ Jehovah tọn egbehe tọn lẹ sọgan mọaleyi sọn nuyiwa nugbonọ-yinyin Daniẹli tọn mẹ gbọn?
29 Devizọnwatọ egbezangbe Jiwheyẹwhe tọn lẹ jlo nado hodo afọdide Daniẹli tọn. Na nugbo tọn, Apọsteli Paulu dotuhomẹna Klistiani lẹpo nado lẹnnupọndo sunnu budisi Jiwheyẹwhe tọ́ hohowhenu tọn lẹ ji. Gbọn yise dali, yé “wazọ́n dodo tọn, [bo] yí opagbe lẹ lọ,” podọ—alọdlẹndonu de tin hlan Daniẹli—yèdọ e “blá onù kinnikinni lẹ tọn.” Taidi devizọnwatọ Jehovah tọn lẹ to egbehe, mì gbọ mí ni do yise nuyiwa whepoponu Daniẹli tọn nkọtọn hia bo “yí homẹfa do họ̀n alewezun he yè ze do mí nukọn” lọ.—Heblu lẹ 11:32, 33; 12:1.
[Nudọnamẹ Odò Tọn]
a Tintin “odò kinnikinni lẹ tọn” to Babilọni nọgodona kunnudenu nukinkan hohowhenu tọn lẹ he to didohia dọ togán Whèzẹtẹn tọn lẹ nọ saba tindo kanlinpọntẹn he mẹ gbekanlin ylankan lẹ tin te.
b Agbà họta tọn lọ yin abò mẹdetiti tọn de ehe mẹ mẹde sọgan yí jẹhọn te to whenuena e ma jlo nado yin tuklado.
c Odò kinnikinni lẹ tọn sọgan ko yin odò he tindo nùsú po nùvo he yè yí zánnu de do sú po to adàmẹ. Vlavo e sọ tindo ohọ̀n lẹ kavi nùsú lẹ he sọgan yin zizedaga nado na dotẹnmẹ kanlin lọ lẹ nado biọ e mẹ.
d Hogbe lọ “slẹ” yin lẹdogbedevomẹ hogbe Alamaiki tọn de he sọgan sọ yin lilẹdogbedevomẹ nado yin “mẹnudidọ mẹhẹngble tọn.” Ehe zinnudo linlẹn mẹhẹngble kẹntọ Daniẹli tọn lẹ tọn ji.
ETẸ GO WẸ HIẸ DOAYI?
• Naegbọn Daliusi Medianu lọ do basi dide nado yí Daniẹli zan do otẹn he yiaga de mẹ?
• Sébibla oklọ tọn tẹwẹ ogán daho po gbétahọlu lẹ po wleawu etọn? Nawẹ Jehovah whlẹn Daniẹli gán gbọn?
• Etẹwẹ hiẹ plọn sọn didoayi apajlẹ nugbonọ-yinyin Daniẹli tọn go mẹ?
[Yẹdide to weda blebu ji to weda 114]
[Yẹdide to weda blebu ji to weda 121]
[Yẹdide to weda 127]
Daniẹli sẹ̀n Jehovah “whepoponu.” Be hiẹ nọ wà mọ?