Weta Fọtọ̀n-Nukun-Awe

‘Babilọni Họ́!’

Isaia 21:1-17

1, 2. (a) Etẹwẹ yin hosọ blebu Biblu tọn, ṣigba hosọ flinflin titengbe tẹlẹ wẹ sọawuhia to Isaia mẹ? (b) Nawẹ Biblu basi zẹẹmẹ do hosọ aijijẹ Babilọni tọn ji gbọn?

BIBLU sọgan yin yiyijlẹdo ohàn blebu de go he tindo hosọ tangan de po hànta kleun-kleun devo lẹ po to e mẹ nado zinnudo e ji ganji. To aliho dopolọ mẹ, Biblu tindo hosọ tangan de—yèdọ whẹsuna nupojipetọ-yinyin Jehovah tọn gbọn gandudu Ahọluduta Mẹssia tọn gblamẹ. E sọ tindo hosọ flinflin titengbe devo lẹ. Aijijẹ Babilọni tọn yin dopo to ehelẹ mẹ.

² Hosọ enẹ sọawuhia tintan to Isaia weta 13 po 14 po mẹ. E sọ vọ́ awusọhia to weta 21 mẹ podọ whladopo dogọ to weta 44 po 45 po mẹ. To owhe kanweko dopo godo, Jẹlemia dọho do hosọ dopolọ ji to gigọ́mẹ, podọ owe Osọhia tọn hẹn ẹn wá tadona ayidego tọn de kọ̀n. (Jẹlemia 51:60-64; Osọhia 18:1–19:4) Biblu plọntọ he whèwhín lẹpo dona yin ahunmẹduna dogbọn hosọ kleun titengbe Ohó Jiwheyẹwhe tọn ehe dali. Isaia weta 21 gọalọna mí to whẹho ehe mẹ, na e wleawuna zẹẹmẹ gigọ ojlofọndotenamẹ tọn dogbọn dọdai aijijẹ huhlọn aihọn tọn daho enẹ tọn dali. To godo mẹ, mí na mọdọ Isaia weta 21 sọ zinnudo hosọ Biblu tọn titengbe devo ji—yèdọ dehe gọalọna mí nado gbadopọnna aṣejininọ mítọn taidi Klistiani lẹ to egbehe.

“Numimọ Sinsinyẹn”

 3. Naegbọn Babilọni do yin yiylọdọ “zungbo ohù tọn,” podọ etẹwẹ tẹnmẹ-yinkọ enẹ dohia gando sọgodo etọn go?

³ Isaia weta 21 bẹjẹeji po avase nugbajẹmẹji tọn po: “[Hogbe nulila tọn sọta zungbo ohù tọn, NW]: Dile jẹhọn lẹ́pénọ hùwaji tọn nọ juwayi do; mọwẹ e sọn zungbo mẹ wá, sọn aigba he dobu ji.” (Isaia 21:1) Tọ̀sisa Euflate tọn wẹ lẹdo Babilọni pé, bọ adà whèzẹtẹn-waji etọn tọn tin to tọ̀sisa daho awe Euflate po Tiglis tọn lẹ po ṣẹnṣẹn. E dẹn vude do ohù lọ lọsu. To whelọnu lo, naegbọn e do yin yiylọdọ “zungbo ohù tọn”? Na osingigọ nọ yí agbegbe Babilọni tọn to whemẹwhemẹ, bo nọ hẹn adà he gblo hugan aigba lọ tọn zun “ohù.” Ṣigba, Babilọninu lẹ ko kùn osinwhín daho daho lẹ, po ayísùn-dò lẹ po, nado deanana osin zungbo mẹ tọn ehe. Yé yí nuyọnẹn do yí osin helẹ zan taidi apadewhe tito avùnlọyínu tòdaho lọ tọn. Etomọṣo, vivẹnudido gbẹtọ tọn depope ma sọgan whlẹn Babilọni sọn whẹdida sọn olọn mẹ wá mẹ gba. Zungbo wẹ e ko yin dai—e nasọ lẹzun zungbo de whladopo dogọ. Nugbajẹmẹji to nukọn na ẹn, bo to awuwle taidi jẹhọn ahizi he nọ yìn to whedelẹnu sọn zungbo dobu he tin to hùwaji lọ mẹ do Islaeli ji.—Yijlẹdo Zekalia 9:14 go.

 4. Nawẹ numimọ Osọhia tọn gando “Babilọni Daho” lọ go bẹ “osin” po “zungbo” de po hẹn gbọn, podọ etẹwẹ “osin” lọ lẹ zẹẹmẹdo?

⁴ Dile mí plọn to Weta 14 owe ehe tọn mẹ do, Babilọni hohowhenu tọn tindo egbezangbe tọn de he sọzẹn hẹ ẹ—yèdọ “Babilọni Daho” lọ, ahọluigba aihọn sinsẹ̀n lalo tọn. Mọdopolọ to Osọhia mẹ, Babilọni Daho lọ yin didohia to kọndopọmẹ hẹ “zungbo” po “osin” lẹ po. Apọsteli Johanu yin zize sọyi zungbo de mẹ nado do Babilọni Daho lọ hia ẹ. E yin didọna dọ e “sinai to osin susu ji” he nọtena “gbẹtọ lẹ, agun pipli lẹ, akọta lẹ, po ogbè lẹ po.” (Osọhia 17:1-3, 5, 15) Alọgọ susu gbẹtọ lẹ tọn ko yin họ̀nhungàn lọ to whepoponu na lunluntọ́n sinsẹ̀n lalo tọn, ṣigba “osin” mọnkọtọn lẹ ma na basi hihọ́na ẹn to godo mẹ gba. Taidi hatọ etọn hohowhenu tọn, e na jẹvọ́, yin gbigbẹdai, bo gbọgbé mlẹnmlẹn.

 5. Nawẹ Babilọni wá mọ yinkọ lọ yí taidi “bublutọ” po “hẹngbletọ” de po gbọn?

⁵ Babilọni ma ko lẹzun huhlọn daho aihọn tọn to azán Isaia tọn gbè gba, ṣigba Jehovah ko mọ hlan nukọn dọ to whenuena ojlẹ etọn na wá, e na ṣì huhlọn etọn zan. Isaia zindonukọn dọmọ: “Numimọ sinsinyẹn de wẹ yè dohia mi; bublutọ to bublu, hẹngbletọ to hinhẹngble.” (Isaia 21:2a) Na nugbo tọn Babilọni na hẹn akọta he ji e gbawhàn do lẹ, gọna Juda jẹvọ́ bo na yinuwahẹ yé po bublu po. Babilọninu lẹ na gbà Jelusalẹm hanyán, bẹ nuhe tin to tẹmpli etọn mẹ lẹ, bo na bẹ omẹ etọn lẹ yì kanlinmọgbenu to Babilọni. To finẹ, kanlinmọ he tin to asigbá-alọgbá helẹ na yin nuyiwahẹ po bublu po, yin vivlẹko na yise yetọn wutu, bọ todido kọlilẹwa aigba yetọn ji tọn depope ma na yin nina yé.—2 Otannugbo lẹ 36:17-21; Psalm 137:1-4.

 6. (a) Hùnwinwẹn tẹwẹ Jehovah na hẹn nado doalọte? (b) Akọta tẹlẹ wẹ dọdai dohia dọ yé na tọ́n-awhàn Babilọni, podọ nawẹ ehe mọ hẹndi yí gbọn?

⁶ Mọwẹ, Babilọni jẹ na “numimọ sinsinyẹn” ehe to gigọ́mẹ, ehe na zẹẹmẹdo ojlẹ awusinyẹn tọn na ẹn. Isaia zindonukọn dọmọ: “Hẹji yì, hiẹ Elami: dosla, hiẹ Media; awubla etọn lẹpo wẹ yẹn ko hẹn doalọte.” (Isaia 21:2b) Mẹhe ahọluigba bublutọ ehe to kọgbidina lẹ na mọ kọgbọ. To godo mẹ, hùnwinwẹn yetọn wá vivọnu! (Psalm 79:11, 12) Gbọn aliho tẹ dali wẹ kọgbọ ehe na wá? Isaia donù akọta awe go he na tọ́n-awhàn Babilọni: Elami po Media po. To owhe kanweko awe godo, to 539 J.W.M., Kilusi Pẹlsianu lọ na yin nukọntọ na awhànpa he bẹ Pẹlsia po Medianu lẹ po hẹn sọta Babilọni. Gando Elami go, ahọluigbagán Pẹlsia tọn lẹ na mọ ewhegbahu delẹ to aigba lọ mẹ yí jẹnukọnna owhe 539 J.W.M. tọn.a Gbọnmọ dali awhànpa Pẹlsia tọn na bẹ Elaminu lẹ hẹn.

 7. Nawẹ numimọ Isaia tọn yinuwado e ji gbọn, etẹwẹ enẹ nọtena?

⁷ Doayi zẹẹmẹ he Isaia basi do lehe numimọ ehe yinuwado e ji do go: “Enẹwutu adọ̀mẹ ṣie gọ́ na awufiẹsa: nukunbibia hẹn mi, di nukunbibia yọnnu he to ajipanu tọn: yẹn huwhẹ́, whenuena yẹn sè e; yẹn flú, whenuena yẹn mọ ẹn. Ayiha ṣie to núhà, sisọsisọ dobuna mi: ozán ayajẹ ṣie tọn wẹ e hẹn zun núsisi na mi.” (Isaia 21:3, 4) E taidi dọ, yẹwhegán lọ nọ duvivi ganhiho zánhomẹ tọn lẹ, heyin ojlẹ dagbe abọẹninọ tọn de nado lẹnnupọn. Ṣigba zánkuku ko hẹn awuvivi etọn bu todin, bọ kakatimọ e nọ hẹn obu, awufiẹsa, po sisọsisọ po kẹdẹ wá. E jiya awufiẹsa tọn di yọnnu he tin to ajipanu de, podọ ahun etọn sọ “to núhà.” Weyọnẹntọ dopo basi zẹẹmẹ hodidọ ehe tọn dọ “ahun ṣie nọ hò po zingidi po,” bo dohia dọ hodidọ lọ dlẹnalọdo “sisọsisọ avivọ tọn podọ hihò ahun tọn po awuyiya po.” Naegbọn ayimajai mọnkọtọn do tin? Kunnudenu dohia dọ, numọtolanmẹ Isaia tọn yin to dọdai-liho. Babilọninu lẹ na tindo numimọ obu mọnkọtọn tọn, to zánmẹ azán 5 jẹ 6 octobre 539 J.W.M.

 8. Dile e yin dọdai etọn dọ do, nawẹ Babilọninu lẹ yinuwa gbọn, dile etlẹ yindọ kẹntọ yetọn lẹ tin to adó lọ lẹ godo?

⁸ Dile zinvlu jẹ didó ji to ozán nugbajẹmẹji tọn enẹ mẹ, obu depope ma wá ayiha Babilọninu lẹ tọn mẹ gba. Owhe kanweko donu awe delẹ jẹnukọn, Isaia dọ dọdai dọmọ: “Wleawu tafo tọn dai, họ́ali to atọ̀họ̀ ji, dù, nù.” (Isaia 21:5a) Mọwẹ, Ahọlu Bẹlṣazali saklanọ lọ to hùnwhẹ de basi. Oján lẹ ko yin awú etọn wle na fọtọ́n omẹ klogán-klogán etọn lẹ, gọna asi susu po asi mọwhlá etọn lẹ po. (Daniẹli 5:1, 2) Agọ́dutọ lọ lẹ yọnẹn dọ awhànfuntọ lẹ tin to gbonu adó lẹ tọn, ṣigba yé yise dọ tòdaho yetọn ma sọgan yin awhàn etọn gbà. Adó daho etọn lẹ po osinwhín sisosiso etọn po sọawuhia nado hẹn awhàngbigba do e ji vẹawu; e ma sọgan wá linlẹn mẹ gbede na yẹwhe susu etọn lẹ wutu. Enẹwutu mì gbọ yé ni to ‘dùdù, bo to nùnù!’ Bẹlṣazali nùahànmú, podọ vlavo e mayin ewọ kẹdẹ wẹ wàmọ gba. Ninọmẹ ahànnumu ahọluzọnwatọ nukundeji lẹ tọn yin didohia gbọn nuhudo lọ nado fọ́n yé dali, dile hogbe Isaia tọn he bọdego lẹ dohia to dọdai-liho do.

 9. Naegbọn e lẹzun dandannu nado “sámido sagbà”?

⁹ “Fọ́n, mì ahọvi lẹ, mì sámido sagbà mìtọn.” (Isaia 21:5b) Agọ́ lọ wá vivọnu to ajijimẹ. Ahọvi lẹ dona fọ́n yedelẹ! Yẹwhegán Daniẹli yọnhonọ lọ ko yin yiylọ wá otẹn lọ mẹ, bọ e mọ lehe Jehovah hẹn Bẹlṣazali Ahọlu Babilọni tọn biọ ninọmẹ obu tọn de mẹ he taidi dehe Isaia basi zẹẹmẹ etọn. Omẹ klogán-klogán ahọlu lọ tọn lẹ biọ bẹwlu mẹ dile awhànpa Media, Pẹlsia, po Elaminu lẹ tọn po gbà avùnlọyinu tòdaho lọ tọn lẹ. Babilọni họ́ po awuyiya po! Nalete, etẹwẹ e zẹẹmẹdo nado “sámido sagbà”? To whedelẹnu Biblu nọ dlẹnalọdo ahọlu akọta de tọn taidi sagbà etọn na ewọ wẹ yin avùnlọyitọ po hihọ́tọ aigba lọ tọn po.b (Psalm 89:18) Enẹwutu wefọ Isaia tọn ehe sọgan to dọdai dọ na nuhudo lọ na ahọlu yọyọ de. Etẹwutu? Na Bẹlṣazali yin hùhù “to ozán nẹ mẹ” wutu. Gbọnmọ dali, nuhudo tin nado “sámido sagbà,” kavi dè ahọlu yọyọ de.—Daniẹli 5:1-9, 30.

10. Homẹmiọnnamẹ tẹwẹ sinsẹ̀n-basitọ Jehovah tọn lẹ sọgan mọyí sọn hẹndi dọdai Isaia tọn gando nuyiwahẹmẹtọ bublutọ lọ go mẹ?

¹⁰ Mẹhe yiwanna sinsẹ̀n-bibasi nugbo lẹpo nọ mọ homẹmimiọn yí sọn kandai ehe mẹ. Babilọni egbezangbe tọn, yèdọ Babilọni Daho lọ, yin bublutọ po hẹngbletọ de po dile hatọ etọn hohowhenu tọn yin do. Kakajẹ egbehe sinsẹ̀ngán lẹ nọ dogbèpọ nado hẹnalọdotena, dohomẹkẹn, kavi kán takuẹ susu namẹ nado sayana Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ. Ṣigba dile dọdai ehe flinnu mí do, Jehovah mọ nuyiwahẹmẹ bublu tọn mọnkọtọn lẹpo, podọ ewọ ma na gọ̀n ma sayana ẹn. E na và sinsẹ̀n he nọ do e hia to aliho agọ̀ mẹ bo nọ yinuwahẹ omẹ etọn lẹ to aliho agọ̀ mẹ lẹpo sudo. (Osọhia 18:8) Be onú mọnkọtọn yọnbasi ya? Nado hẹn yise mítọn lodo, mí dona pọ́n lehe avase etọn gando aijijẹ Babilọni hohowhenu tọn po hatọ etọn egbezangbe tọn po go ko yin hinhẹndi do.

‘E Họ́!’

11. (a) Etẹwẹ yin azọngban nuhọ́tọ de tọn, podọ mẹnu wẹ ko to azọ́nwa taidi nuhọ́tọ de to egbehe? (b) Etẹwẹ awhàn-kẹkẹ osọ́nọ po kanklosọpoawenọ tọn lẹ po nọtena?

¹¹ Todin Jehovah dọho na yẹwhegán lọ. Isaia na linlin dọmọ: “Le wẹ Oklunọ dọ hlan mi, dọmọ, Yì, dè omẹ dopo ni họ́ali, gbọ ni dọ nuhe e mọ.” (Isaia 21:6) Hogbe ehelẹ fọ́n hosọ titengbe weta ehe mẹ tọn devo dote—enẹ heyin alihihọ́, kavi nuhọ́tọ lọ tọn. Ehe nọ duahunmẹ na Klistiani nugbo lẹpo to egbehe, na Jesu dotuhomẹna hodotọ etọn lẹ nado ‘to alihọ́.’ “Afanumẹ nugbonọ, nuyọnẹntọ” lọ ma ko doalọte gbede sọn didọ nuhe e mọ gando dindọnsẹpọ azán whẹdida Jiwheyẹwhe tọn po owù aihọn gblezọn ehe po tọn go gba. (Matiu 24:42, 45-47) Etẹwẹ nuhọ́tọ he Isaia mọ to numimọ mẹ lọ mọ? “Ewọ sọ mọ kẹkẹ po osọ́nọ awe-awe po, kẹkẹ kẹtẹkẹtẹ tọn, podọ kẹkẹ kanklosọpoawenọ tọn; e sọ whesọ do dotoai.” (Isaia 21:7) Vlavo awhàn-kẹkẹ dopo ehe nọtena susugege awhàn-kẹkẹ lẹ tọn he to nukọnzindo to awhànfunfun mẹ po wezun osọ́ azọ́nyọnẹntọ lẹ tọn po. Po gbesisọ po awhàn-kẹkẹ osọ́nọ po kanklosọpoawenọ tọn lẹ po nọtena huhlọn awe lọ lẹ, yèdọ Media po Pẹlsia po, he na kọnawudopọ nado bẹ awhàn-tọ́nmẹ ehe jẹeji. Yinukọn dogọ, whenuho zinnudeji dọ awhànfuntọ Pẹlsianu lẹ tọn nọ yí osọ́ po kanklosọpoawenọ lẹ po zan to awhànfunfun mẹ.

12. Jẹhẹnu tẹlẹ wẹ nuhọ́tọ he Isaia mọ to numimọ mẹ lọ dohia, podọ mẹnu lẹ wẹ tindo nuhudo jẹhẹnu helẹ tọn to egbehe?

¹² To enẹgodo, nuhọ́tọ lọ yin whinwhàn nado na linlin de. “E sọ dawhá di kinnikinni de: Oklunọ E, whepoponu wẹ yẹn nọ nọte to atọ̀họ̀ ji to okle whenu, yè sọ de mi do hihọ́ ṣie kọ̀n to ozán lẹpo mẹ. Doayi e go, kẹkẹ dawe de tọn die ja e, po osọ́nọ awe-awe po.” (Isaia 21:8, 9a) Nuhọ́tọ numimọ lọ mẹ tọn dawhá jẹgbonu po adọgbigbo po, “di kinnikinni de.” E biọ adọgbigbo nado lá wẹndomẹ whẹdida tọn sọta akọta he dobu sọmọ taidi Babilọni. E sọ biọ onú devo de ga—yèdọ akọ́ndonanu. Nuhọ́tọ lọ gbọṣi otẹn etọn mẹ to okle po ozán po, bo ma dike aṣejininọ etọn ni depò gbede. Mọdopolọ, hagbẹ nuhọ́tọ azán godo tọn ehelẹ mẹ tọn tindo nuhudo adọgbigbo po akọ́ndonanu po tọn. (Osọhia 14:12) Klistiani nugbo lẹpo tindo nuhudo jẹhẹnu helẹ tọn.

13, 14. (a) Etẹwẹ jọ do Babilọni hohowhenu tọn go, podọ to linlẹn tẹ mẹ wẹ boṣiọ etọn lẹ yin gbigbà hanyán te? (b) Nawẹ podọ whetẹnu wẹ Babilọni Daho lọ jiya aijijẹ mọnkọtọn tọn?

¹³ Nuhọ́tọ he Isaia mọ to numimọ mẹ lọ mọ awhàn-kẹkẹ de to dindọnsẹpọ. Etẹwẹ yin linlin lọ? “E sọ gblọn bo dọmọ, Babilọni jai, E jai: boṣiọ winwlan vodun etọn lẹ tọn pó wẹ họ́ jẹ aigba.” (Isaia 21:9b) Linlin awuvivi tọn nankọ die! To godo mẹ, bublutọ po hẹngbletọ omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ po họ́!c Nalete, to linlẹn tẹ mẹ wẹ boṣiọ pipà po vodun Babilọni tọn lẹ po yin gbigbà hanyán te? Be mẹgbeyantọ Medo-Pẹlsia tọn lẹ na dè awhànfọ biọ tẹmpli Babilọni tọn lẹ mẹ bo na gídí boṣiọ madosọha etọn lẹ wẹ ya? Lala, nuhudo matin na onú mọnkọtọn gba. Boṣiọ heyin yẹwhe Babilọni tọn lẹ na yin gbigbà hanyán to linlẹn lọ mẹ dọ yé yin didehia taidi nuhe ma tindo huhlọn nado basi hihọ́na tòdaho lọ. Podọ Babilọni na họ́ to whenuena e ma penugo nado zindonukọn to kọgbidina omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ mẹ.

¹⁴ Etẹwẹ dogbọn Babilọni Daho lọ dali? Gbọn finfọn kọgbidinamẹ dote sọta omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ to Wẹkẹ-Whàn I whenu dali, e hẹn yé do kanlinmọgbenu na ojlẹ de. Azọ́n yẹwhehodidọ tọn yetọn diblayin alọhẹndotena pete. Azinponọ Watch Tower Society tọn po azọ́nwatọ nukundeji devo lẹ po yin wiwle do gànpamẹ na whẹsadokọnamẹ lalo tọn lẹ wutu. Ṣigba diọdo ayidego tọn de wá to 1919. Azọ́nwatọ lọ lẹ yin tuntundote sọn gànpamẹ, wekantẹn tatọ-tẹnnọ lọ yin hùnhùn whladopo dogọ, bọ azọ́n yẹwhehodidọ tọn vọ́ bẹjẹeji. Gbọnmọ dali, Babilọni Daho lọ họ́ to linlẹn lọ mẹ dọ e masọ tindo huhlọn do omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ ji ba.d Aijijẹ ehe yin lilá whla awe to Osọhia mẹ, gbọn angẹli de he yí hogbe nulila tọn he tin to Isaia 21:9 mẹ zan dali.—Osọhia 14:8; 18:2.

15, 16. To linlẹn tẹ mẹ wẹ omẹ Isaia tọn lẹ yin “omẹ jinjàn” lẹ te, podọ etẹwẹ mí sọgan plọn sọn walọyizan Isaia tọn hlan yé mẹ?

¹⁵ Isaia dotana wẹndomẹ dọdai tọn ehe po hogbe awuvẹmẹ tọn po hlan omẹ etọn titi lẹ. E dọmọ: “Hiẹ [omẹ jinjàn ṣie lẹ po visunnu jinjàn-tẹn ṣie tọn po, NW]: ehe yẹn sè sọn OKLUNỌ awhànpa lẹ tọn si, Jiwheyẹwhe Islaeli tọn wẹ yẹn dohia we.” (Isaia 21:10) To Biblu mẹ, jinjàn nọ saba yin yẹhiadonu na mẹplọnlọ-domẹgo po kiklọwé omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ tọn po. Mẹhe tin to alẹnu Jiwheyẹwhe tọn mẹ lẹ na lẹzun ‘visunnu jinjàn-tẹn tọn lẹ,’ fie likun nọ yin fiflé sọn ofló mẹ, nado de okún dagbe, he yọn-na-yizan lẹ kẹdẹ dovo te. Isaia ma to ayajẹ na mẹplọnlọ-domẹgo ehe gba. Kakatimọ, awuvẹmẹ wẹ e tindo na ‘visunnu jinjàn-tẹn tọn’ sọgodo tọn helẹ, mẹhe delẹ to yé mẹ na yí gbẹzan yetọn pete zan taidi kanlinmọ to aigba jonọ tọn de ji.

¹⁶ Ehe sọgan yinuwa taidi nuflinmẹ he yọn-na-yizan de na mímẹpo. To agun Klistiani tọn mẹ to egbehe, mẹdelẹ sọgan yin whinwhàn nado hẹn awuvẹmẹ yetọn na ylanwatọ lẹ bu. Podọ mẹhe mọ mẹplọnlọ yí lẹ nọ saba yin whinwhàn nado gbẹ́ ẹ dai. Ṣigba, eyin mí hẹn do ayiha mẹ dọ Jehovah nọ do mẹplọnlọ omẹ etọn lẹ go nado sọgan klọ́ yé wé wẹ, mí ma na yí nukunpẹvi do pọ́n mẹplọnlọ kavi mẹhe gbọn whiwhẹ dali kẹalọyi i lẹ gba mọjanwẹ mí ma na gbẹ́ ẹ dai to whenuena e yin nina mí. Mì gbọ mí ni kẹalọyi mẹplọnlọ jijọ-di-Jiwheyẹwhe tọn taidi dohia owanyi Jiwheyẹwhe tọn.—Heblu lẹ 12:6.

Dodinnanu sọn Nuhọ́tọ lọ Si

17. Naegbọn Edọmi yin yiylọ po gbesisọ po dọ “Duma”?

¹⁷ Wẹndomẹ dọdai tọn awetọ to Isaia weta 21 mẹ dọ̀n ayidonugo wá azọngban nuhọ́tọ lọ tọn ji. E bẹjẹeji dọmọ: “[Hogbe nulila tọn sọta Duma, NW]: E sọ dawhá hlan mi sọn Seili, Nuhọ́tọ, nawẹ ozán te?” (Isaia 21:11) Fie wẹ Duma ehe tin te? E họnwun dọ otò susu wẹ tindo yinkọ enẹ to ojlẹ Biblu tọn lẹ mẹ, ṣigba depope to yé mẹ ma wẹ yin alọdlẹndo tofi gba. Duma mayin mimọ to Seili, heyin yinkọ devo na Edọmi gba. Ṣigba, “Duma” zẹẹmẹdo “Abọẹninọ.” Enẹwutu, vlavo dile e te to hogbe nulila tọn he wayi mẹ do, yinkọ he do sọgodo agbegbe lọ tọn hia wẹ yin nina ẹn. Edọmi, he ko yin kẹntọ he nọ vihlọn do omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ go na whenu dindẹn, na nabọẹ to godo mẹ—yèdọ abọẹninọ okú tọn. Ṣigba, whẹpo enẹ nido jọ, mẹdelẹ na gbọn magbọjẹ dali dindona nuhe sọgodo na bẹhẹn.

18. Nawẹ hogbe nulila tọn lọ, “Ai to hinhọ́n ja, ozán sọ to kúkú,” mọ hẹndi do Edọmi hohowhenu tọn ji gbọn?

¹⁸ To ojlẹ he mẹ owe Isaia tọn yin kinkàn, Edọmi tin to alọ awhànpa huhlọnnọ Assilia tọn mẹ. Mẹhe tin to Edọmi delẹ jlo nado yọ́n whenue ozán kọgbidinamẹ tọn lọ na wá vivọnu na yé. Etẹwẹ yin gblọndo lọ? “Nuhọ́tọ lọ dọmọ, ai to hinhọ́n ja, ozán sọ to kúkú ga.” (Isaia 21:12a) Onú lẹ ma tindo todido dagbe de na Edọmi gba. Hinhọ́n afọnnu tọn na sọawuhia to jiwhé, ṣigba e na whègli, bo na yin oklọ tọn. Ozán—yèdọ ojlẹ zinvlu kọgbidinamẹ tọn devo—nasọ bọdo afọnnu lọ go tlolo. Zẹẹmẹ ylankan nankọ die na sọgodo Edọmi tọn! Kọgbidinamẹ Assilianu lẹ tọn na wá vivọnu, ṣigba Babilọni na jẹ otẹn Assilia tọn mẹ taidi huhlọn aihọn tọn bo na và adà daho Edọmi tọn sudo. (Jẹlemia 25:17, 21; 27:2-8) Ninọmẹ ehe na jọ whla susu. Kọgbidinamẹ Pẹlsianu lẹ tọn podọ to enẹgodo Glẹki tọn na bọdo kọgbidinamẹ Babilọninu lẹ tọn go. Enẹgodo ‘afọnnu’ he whègli de na wá aimẹ to ojlẹ Lomunu lẹ tọn whenu, to whenuena Hẹlọdi lẹ—yèdọ kúnkàn Edọminu lẹ tọn—hẹ́ ofin ji to Jelusalẹm. Ṣigba ‘afọnnu’ enẹ ma na dẹn-to-aimẹ gba. To godo mẹ, Edọmi na jẹte yì abọẹninọ tẹgbẹ̀ tọn mẹ, bo na busẹ sọn whenuho mẹ. Oyín lọ Duma na jẹ na ẹn po gbesisọ po to godo mẹ.

19. Etẹwẹ nuhọ́tọ lọ sọgan ko tindo to ayiha mẹ to whenuena e dọ, “Eyin mì na kanbiọ, mì bo kanbiọ, mì lẹgọ̀, mì wá”?

¹⁹ Nuhọ́tọ lọ dotana wẹndomẹ kleun etọn po hogbe lọ po dọmọ: “Eyin mí na kanbiọ, mì bo kanbiọ, mì lẹgọ, mì wá.” (Isaia 21:12b) Hogbe lọ “Mì wá” sọgan dlẹnalọdo “ozán” debọdo-dego madoalọte he tin to nukọn na Edọmi. Kavi na hogbe lọ sọ sọgan yin lilẹdogbedevomẹ dọ “lẹkọ” wutu, yẹwhegán lọ sọgan to didohia dọ Edọminu depope he jlo nado họngán sọn nugbajẹmẹji akọta lọ tọn mẹ dona lẹnvọjọ bo “lẹkọ” hlan Jehovah dè. Depope he whẹho lọ sọgan yin, nuhọ́tọ lọ jlo dọ dodinnanu yinukọn dogọ ni yin bibasi.

20. Naegbọn hogbe nulila tọn heyin kinkandai to Isaia 21:11, 12 mẹ do yin nujọnu na omẹ Jehovah tọn lẹ to egbehe?

²⁰ Hogbe nulila tọn kleun ehe ko yin nujọnu de na omẹ Jehovah tọn lẹ to ojlẹ egbezangbe tọn mẹ.e Mí mọnukunnujẹemẹ dọ gbẹtọvi lẹ ko tlọ́ biọ ojlẹ zinvlu gọ́ngọ́n nukuntintọ́n gbigbọmẹ tọn po kinklan sọn Jiwheyẹwhe go po mẹ he na planmẹ jẹ vasudo titonu ehe tọn kọ̀n. (Lomunu lẹ 13:12; 2 Kọlintinu lẹ 4:4) To ojlẹ zinvlu tọn ehe whenu, sisẹ́ todido depope tọn dọ gbẹtọvi lẹ sọgan penugo bo hẹn jijọho po hihọ́ po wá na taidi sisẹ́ aihinhọ́n oklọ tọn he ojlẹ zinvlu gọ́ngọ́n tọn gbẹ́ bọdego lẹ. Aihinhọ́n nujọnu tọn de to dindọnsẹpọ—yèdọ aihinhọ́n Gandudu Owhe Fọtọ́n Klisti tọn do aigba ehe ji. Ṣigba dile e na dẹnsọ bọ ozán lọ na dẹn-to-aimẹ, mí dona hodo anademẹ hagbẹ nuhọ́tọ lọ tọn gbọn aṣejininọ to gbigbọ-liho podọ lilá tintin to yakẹ vasudo titonu gblezọn ehe tọn po adọgbigbo po dali.—1 Tẹsalonikanu lẹ 5:6.

Zankú to Zungbo Danfafa Tọn Ji

21. (a) Hogbe he tindo zẹẹmẹ awe nankọtọn wẹ na ko yin yiyizan to “hogbe nulila tọn sọta zungbo danfafa tọn” lọ mẹ? (b) Etẹwẹ gbejizọnlin-basitọ sunnu Dedani tọn lẹ yin?

²¹ Hogbe nulila tọn he gbọngodo to Isaia weta 21 mẹ yin anadena sọta “zungbo danfafa tọn.” E bẹjẹeji dọmọ: ‘Hogbe nulila tọn sọta zungbo danfafa tọn: Zunkàn he tin to zungbo danfafa tọn lọ mẹ wẹ mì na dọ́, mì ogbẹ́ Dedani tọn he jei lẹ.’ (Isaia 21:13) Kunnudenu dohia dọ Alabia wẹ zungbo danfafa tọn lọ to alọdlẹndo, na hogbe nulila tọn lọ lẹ yin anadena sọta susu akọ̀ Alabia tọn lẹ. To whedelẹnu hogbe lọ na “zungbo danfafa tọn” nọ yin lilẹdogbedevomẹ dọ “whèjai,” hogbe de heyin nudopolọ to Heblu mẹ. Mẹdelẹ na ayinamẹ dọ hogbe he tindo zẹẹmẹ awe wẹ e yin, taidi ojlẹ zinvlu tọn—yèdọ ojlẹ nuhahun tọn de—wẹ ja agbegbe lọ ji. Hogbe nulila tọn lọ bẹ po numimọ zánmẹ tọn heyin gbejizọnlin-basitọ sunnu Dedani tọn lẹ po, yèdọ akọ̀ he diyin Alabia tọn de. Gbejizọnlin-basitọ mọnkọtọn lẹ nọ hodo aliho ajọwiwa tọn lẹ sọn zungbo de mẹ jẹ devo mẹ, bo nọ hẹn dàdónu lẹ, pálì adọkunnu devo lẹ po. Ṣigba mí mọdọ yé yin hinhẹn po huhlọn po tofi nado jo aliho gbejizọnlin tọn dagbe yetọn lẹ do nado dọ́ ofi whiwhlá de to zánmẹ. Etẹwutu?

22, 23. (a) Yajiji kọgbidinamẹ tọn tẹwẹ na wá akọ̀ Alabia tọn lẹ ji to madẹnmẹ, podọ nugandomẹgo tẹwẹ e na tindo do yé ji? (b) Nawẹ nugbajẹmẹji lọ na yawu wá do, podọ sọn alọ mẹnu lẹ tọn mẹ?

²² Isaia basi zẹẹmẹ dọmọ: “Mẹhe to aigba Tema tọn ji lẹ hẹn osin wá na ewọ he ovẹ́ to húhú, yé sọ hẹn núdùdù yetọn jẹnukọnna mẹhe họ̀n jei lẹ. Na yé họ̀n na ohi, na ohi dọ̀nsún, na ogá titá, podọ na nukunbibia awhàn tọn.” (Isaia 21:14, 15) Mọwẹ, yajiji kọgbidinamẹ awhàn tọn na wá akọ̀ Alabia tọn helẹ ji. Tema, he tin to dopo to awà zungbo he tindo osin hugan lẹ mẹ, yin hinhẹn po huhlọn po nado hẹn osin po núdùdù po wá na fibẹtado-dintọ awhàn tọn he jẹflumẹ lọ lẹ. Whetẹnu wẹ nuhahun ehe na wá?

²³ Isaia zindonukọn dọmọ: “Le wẹ Oklunọ dọ hlan mi, dọmọ, Whẹpo owhe dopo nado pé di owhe pàkànọ tọn, gigo Kedali tọn lẹpo na jai. Pipotọ to ogáyintọ lẹ mẹ, asuka ovi Kedali tọn lẹ, na depò: na OKLUNỌ Jiwheyẹwhe Islaeli tọn ko dọ ẹ.” (Isaia 21:16, 17) Kedali yin akọ̀ he diyin sọmọ bọ e nọ yin yiyizan nado nọtena Alabia pete to whedelẹnu. Jehovah ko magbe dọ ogáyintọ po sunnu asuka akọ̀ ehe tọn lẹ po na depò to sọha mẹ bọ pipotọ de poun wẹ na pò. To whetẹnu? “Whẹpo owhe dopo na pé,” e ma na hú mọ, kẹdẹdile pàkànọ de ma nọ wazọ́n hú ojlẹ akuẹ heyin nina ẹn tọn do. Lehe ehe lẹpo jọ do taun mayin yinyọnẹn gba. Gandutọ Assilia tọn awe—Salgọni II po Sẹnnakelibi po—jlá pipà na yedelẹ na awhàngbigba do Alabia ji. Dopo to yé mẹ sọgan ko và adà he klohugan akọ̀ Alabia goyitọ ehelẹ tọn sudo, dile e yin didọdai do.

24. Nawẹ mí sọgan kudeji dọ dọdai Isaia tọn sọta Alabia yin hinhẹndi gbọn?

²⁴ Ṣigba, mí sọgan deji dọ dọdai ehe mọ hẹndi yí pẹpẹ. Onú devo depope ma sọgan hẹn nuagokun enẹ tindo huhlọn hugan lehe hogbe tadona nulila lọ tọn basi do dọmọ: “OKLUNỌ Jiwheyẹwhe Islaeli tọn ko dọ ẹ.” Na gbẹtọ azán Isaia gbè tọn lẹ, e sọgan taidi nuhe ma sọgan yọnbasi dọ Babilọni na yí huhlọn to Assilia si podọ to enẹgodo yin didesọn huhlọn ji to ahànnumu agọ́dudu zánto dopo gee mẹ tọn whenu. Mọdopolọ e sọgan taidi nuhe ma yọnbasi dọ Edọmi huhlọnnọ lọ ni yin vivasudo to abọẹninọ okú tọn mẹ kavi dọ ozán awusinyẹn tọn po núdùdù-whèdomẹ tọn po ni wá akọ̀ Alabia adọkunnọ lẹ ji. Ṣigba Jehovah dọ dọ e na jọ, podọ mọwẹ e jọ do. To egbehe, Jehovah dọna mí dọ ahọluigba aihọn sinsẹ̀n lalo tọn na lẹzun madogánnọ. Ehe mayin nuhe sọgan jọ poun de gba; nugbo de wẹ e yin. Jehovah lọsu wẹ dọ ẹ!

25. Nawẹ mí sọgan hodo apajlẹ nuhọ́tọ lọ tọn gbọn?

²⁵ To whelọnu lo, mì gbọ mí ni taidi nuhọ́tọ lọ. Mì gbọ mí ni gbọṣi aṣeji, taidi dọ mí tin to atọ̀họ̀-nuhihọ́ tọn he yiaga de ji nkọ, bo to fidindẹn pọnhlan na ohia owù depope he ja tọn. Mì gbọ mí ni kọngbedopọ pẹkipẹki hẹ hagbẹ nuhọ́tọ nugbonọ lọ tọn, yèdọ Klistiani yiamisisadode he pò to aigba ji to egbehe lẹ. Mì gbọ mí ni kọnawudopọ hẹ yé nado yí adọgbigbo do lá nuhe mí mọ lẹ—yèdọ kunnudenu sẹhundaga lọ dọ Klisti to gandu to olọn mẹ; dọ to madẹnmẹ e na doalọtena zinvlu gọ́ngọ́n whenu dindẹn gbẹtọvi lẹ tọn, heyin hinhẹn klán sọn Jiwheyẹwhe go; podọ to enẹgodo e na hẹn afọnnu nugbo tọn lọ wá, yèdọ Gandudu Owhe Fọtọ́n tọn do paladisi aigba ji tọn de ji!

[Nudọnamẹ Odò Tọn]

[Yẹdide to weda 219]

‘Gbọ yè ni to dùdù, bo to nùnù!’

[Yẹdide to weda 220]

Nuhọ́tọ lọ “sọ dawhá di kinnikinni de”

[Yẹdide to weda 222]

‘Whepoponu wẹ yẹn nọ nọte to okle, podọ to ozán lẹpo mẹ’