Be Hiẹ Ko Yin Nuyiwadeji Gbọn Nuṣiwa-Dintọ lẹ Dali Wẹ Ya?

“NUṢIWA-DINTỌ yin mẹde he ma nọ mọ jẹhẹnu dagbe depope to mẹdevo mẹ, bo masọ nọ gboawupo nado mọ jẹhẹnu ylankan lẹ. Gbẹtọ ajankusu de wẹ e yin, he nọ mọnú to zinvlu mẹ, bo nọ tọ́nnukun to hinhọ́nnu, bo nọ to hinhọnbẹ, bo ma nọ mọ onú dagbe de wle pọ́n gbede.” Hodidọ ehe ko yin didohia nado yin didọ gbọn sinsẹ̀ngán owhe kanweko 19tọ Amelika tọn Henry Ward Beecher dali. Mẹsusu sọgan lẹndọ e gbọn gbesisọ dali basi dohia gbigbọ nuṣiwa-dintọ egbezangbe tọn de tọn. Ṣigba hogbe lọ “nuṣiwa-dintọ” bẹjẹeji to Glẹki hohowhenu tọn mẹ, fie e mayin dọ e nọ do mẹde he nọ do walọyizan mọnkọtọn hia te poun wẹ gba. Na owhe kanweko lẹ, e nọ dlẹnalọdo pipli tamẹnuplọnmẹtọ lẹ tọn de.

Nawẹ tamẹnuplọnmẹ Nuṣiwa-dintọ lẹ tọn wleawu gbọn? Etẹwẹ yé nọ plọnmẹ? Be Klistiani de na tindo ojlo na jijọ Nuṣiwa-dintọ de tọn lẹ wẹ ya?

Nuṣiwa-Dintọ Hohowhenu Tọn lẹ—Bẹjẹeji po Nuyise Yetọn lẹ Po

Glẹki hohowhenu tọn yin ahọ́nkan de na hodọdopọ po nudindọn sinsinyẹn po. To owhe kanweko susu he planmẹ jẹ Ojlẹ Mítọn Whenu lẹ gblamẹ, sunnu lẹ taidi Socrate, Platon, po Aristotle po wleawuna tamẹnuplọnmẹ he hẹn yé diyin lẹ. Nuplọnmẹ yetọn lẹ tindo nugandomẹgo sisosiso do gbẹtọ lẹ ji, podọ linlẹn mọnkọtọn lẹ gbẹsọ nọ yin mimọ to aṣa Whèyihọ-waji tọn mẹ.

Socrate (470-399 J.W.M.) dọnnu dọ ayajẹ dẹn-to-aimẹ ma nọ yin mimọ to afọdidona agbasanu lẹ mẹ kavi to vivi pekọ agbasanu lẹ tọn dùdù mẹ gba. E zinnudeji dọ ayajẹ nugbo tọn nọ dekọtọn sọn gbẹzan de heyin kinklandovo na jijọ dagbe dindin mẹ. Socrate pọ́n jijọ dagbe hlan nado yin dagbe mlẹnmlẹn lọ. Nado jẹ yanwle ehe kọ̀n, e gbẹ́ vivi agbasanu lẹ tọn dùdù po vivẹnudido he mayin dandan tọn lẹ po dai na e lẹndọ ehelẹ na fẹ́ ayiha sẹ̀ na ẹn wutu. E wleawuna jlẹkajininọ po mẹdetiti mimọ́n po, bo zan gbẹzan awubibọ tọn de, yèdọ gbẹzan wedonanu tọn de.

Socrate wleawuna aliho nuplọnmẹ tọn de heyin yinyọnẹn taidi aliho nuplọnmẹ Socrate tọn. To whenuena e yindọ nulẹnpọntọ susu lẹ nọ ze linlẹn de donukọnnamẹ bo nọ wleawuna hoyíjlẹdohogo he na nọgodona ẹn lẹ, Socrate yinuwa to aliho he gbọnvo mẹ. E nọ dotoaina linlẹn tamẹnuplọnmẹtọ devo lẹ tọn lẹ bo nọ tẹnpọn nado dín nuṣiwa lẹ mọ to linlẹn yetọn lẹ mẹ. Nudọnsẹpọ ehe fọ́n walọyizan hẹngogo po wangbẹna mẹdevo lẹ po tọn dote.

To hodotọ Socrate tọn lẹ mẹ wẹ tamẹnuplọnmẹtọ de tin te he yinkọ etọn yin Antisthène (nudi 445-365 J.W.M.). Ewọ po sọha mẹdevo lẹ tọn de po hẹn nuplọnmẹ dodonu tọn Socrate tọn yinukọn dogọ gbọn didọ dali dọ jijọ dagbe wẹ yin onú dagbe dopo akàn lọ. Hlan yewlẹ afọdidona gbẹdudu mayin ayihafẹsẹnamẹnu kẹdẹ gba ṣigba wunmẹ oylan tọn de. Na lilẹzun agọjẹdo ogbẹ́ tọ lẹ wutu, yé nọ do wangbẹnamẹ sinsinyẹn hia hlan gbẹtọvi hatọ lẹ. Yé wá yin yinyọnẹn taidi Nuṣiwa-dintọ lẹ. Yinkọ lọ Nuṣiwa-dintọ sọgan ko yin didetọ́n sọn hogbe Glẹki tọn (ky·ni·kosʹ) he basi zẹẹmẹ walọyizan ayajẹ-matindo kavi goyiyi tọn yetọn. E zẹẹmẹdo “avún-jọmẹ.”a

Nugandomẹgo do Aliho Gbẹzan Tọn Yetọn Ji

Dile etlẹ yindọ nuyizan tamẹnuplọnmẹ Nuṣiwa-dintọ tọn mọnkọtọn lẹ taidi agọjijẹdo ojlo agbasanu lẹ tọn po pekọ-mẹdetiti tọn po to yedelẹ mẹ sọgan ko nọ yin pinpọnhlan taidi nuhe jẹna pipà, Nuṣiwa-dintọ lọ lẹ lọsu dlẹnkanna linlẹn yetọn lẹ zẹjlẹgo. Ehe họnwun to gbẹzan Nuṣiwa-dintọ heyin yinyọnẹn hugan lọ tọn mẹ—yèdọ tamẹnuplọnmẹtọ Diogène.

Diogène yin jiji to 412 J.W.M. to Sinope, heyin todaho de to Ohù Yuu ji mẹ. E sẹtẹn yì Atẹni hẹ otọ́ etọn, to fie e dukosọ hẹ nuplọnmẹ Nuṣiwa-dintọ lẹ tọn lẹ te. Diogène yin pinplọn gbọn Antisthène dali bosọ yin dududeji mlẹnmlẹn gbọn tamẹnuplọnmẹ Nuṣiwa-dintọ lẹ tọn dali. Socrate zan gbẹzan awubibọ tọn de, podọ Antisthène mẹdetiti-mimọ́n tọn de. Ṣigba, Diogène zan gbẹzan ohẹ́n-klókló tọn de. Nado zinnudo gbigbẹdai awumiọnnamẹ agbasanu lẹ tọn etọn ji, Diogène yin yinyọnẹn gbayipe nado nọgbẹ̀ na ojlẹ gli de to sinhẹnnu de mẹ!

To dagbe mlẹnmlẹn lọ dindin mẹ, Diogène yin didọ nado zinzọnlin lẹdo Atẹni pé to hinhọ́n okle tọn mẹ po miyọngban tita de po bo to gbẹtọ jijọ dagbenọ de dín! Walọyizan mọnkọtọn dọ̀n ayidonugo bosọ yin aliho de he gblamẹ Diogène po Nuṣiwa-dintọ devo lẹ po nọ plọnnumẹ te. E yin didọ dọ Alẹkzandlé Daho lọ kanse Diogène pọ́n nuhe ewọ jlo taun. E yin linlin etọn na dọ Diogène dọ dọ emi jlo poun dọ Alẹkzandlé ni zẹ̀ sọn aliho ji ma nado glọnalina hinhọ́n owhè tọn!

Diogène po Nuṣiwa-dintọ devo lẹ po nọgbẹ̀ taidi nubiọdutọ lẹ. Yé ma tindo whenu depope na haṣinṣan gbesisọ gbẹtọvi tọn lẹ gba, podọ yé sọ gbẹ́ azọngban tovi tọn lẹ dai. Vlavo na yé yin nuyiwadeji gbọn aliho hoyíjlẹdohogo Socrate tọn dali wutu, yé lẹzun mẹhe ma nọ tindo sisi depope na mẹdevo lẹ. Diogène wá yin yinyọnẹn na mẹnudidọ he nọ gbleawunamẹ etọn lẹ. Nuṣiwa-dintọ lẹ mọ yindidi yinyin “avún-jọmẹ” yetọn yí, ṣigba Diogène lọsu na edetiti yin nina dẹpẹ-yinkọ lọ Avún Lọ. E kú to nudi 320 J.W.M. to whenuena e yin nudi owhe 90-mẹvi. Zannu akuẹgegenu nuflinmẹ tọn de he ji yẹdide avún de tọn tin te yin didó dote do yọdo etọn ji.

Adà tamẹnuplọnmẹ Nuṣiwa-dintọ lẹ tọn devo lẹ yin alọkẹyi biọ linlẹn tamẹnuplọnmẹ tọn devo lẹ mẹ. Ṣigba, to madẹnmẹ dodonu dopolọ lẹ matindo heyin kinkọndopọ hẹ Diogène po hodotọ godo mẹ tọn lẹ po hẹn tamẹnuplọnmẹ Nuṣiwa-dintọ lẹ tọn nado jẹ doyi ji. E busẹ sọn aimẹ mlẹnmlẹn, to agọgbọnẹnmẹ.

Nuṣiwa-Dintọ Egbezangbe Tọn lẹ—Be Hiẹ Dona Do Jijọ Yetọn lẹ Hia Wẹ Ya?

The Oxford English Dictionary basi zẹẹmẹ nuṣiwa-dintọ egbezangbe tọn de taidi “mẹde he tindo jijọ hogbe sinsinyẹn lẹ yiyizan tọn kavi nọ dín nuṣiwa. . . . Mẹde he nọ do jijọ gbigbẹ́ nado yise to nugbo-yinyin po dagbe-yinyin mẹwhinwhàn po nuwiwa gbẹtọvi lẹ tọn lẹ po mẹ hia, bo nọ saba jlo nado do ehe hia gbọn awọnlín-yẹ́ndomẹ po hogbe awugblenamẹ tọn lẹ po dali; yèdọ nuṣiwa-dintọ awọnlín-yẹ́ndomẹtọ de.” Jijọ ehelẹ nọ yin didohia to aihọn he lẹdo mí pé lọ mẹ, ṣigba, na nugbo tọn, yé ma sọgbe hẹ gbẹtọ-yinyin Klistiani tọn gba. Gbadopọnna nuplọnmẹ po nunọwhinnusẹ́n Biblu tọn he bọdego ehelẹ po.

“Lẹblanunọ, dagbenọ wẹ OKLUNỌ, e whleawu nado sadi, podọ susunọ to dagbewanyi mẹ. E ma na yí whepoponu do [to nuṣiwa dín gba, NW]: mọ e ma na yí adì etọn whlá kakadoi gba.” (Psalm 103:8, 9) Klistiani lẹ yin didọna nado “yin mẹhodotọ Jiwheyẹwhe tọn.” (Efesunu lẹ 5:1) Eyin Jiwheyẹwhe Ganhunupotọ lọ dè nado do lẹblanu po dagbewanyi susugege po hia kakati nado yin “mẹde he tindo jijọ hogbe sinsinyẹn lẹ yiyizan tọn kavi nọ dín nuṣiwa,” na jide tọn Klistiani lẹ dona dovivẹnu nado wà onú dopolọ.

Jesu Klisti, apajlẹ pipé mlẹnmlẹn Jehovah tọn ‘jo apajlẹ de dai na mí nado nọ hodo afọdòmẹ etọn lẹ pẹkipẹki.’ (1 Pita 2:21; Heblu lẹ 1:3) To ojlẹ delẹ mẹ, Jesu hùngona lalo-yinyin sinsẹ̀nnọ lẹ tọn bosọ dekunnu gando azọ́n ylankan aihọn lọ tọn lẹ go. (Johanu 7:7) Ṣogan, e dọ onú dagbe lẹ gando gbẹtọ ahunjijlọnọ lẹ go. Di dohia, e dọ gando Natanaeli go dọmọ: “Pọ́n Islaelinu nugbo, mẹhe mẹ oblu matin te!” (Johanu 1:47) To whenuena Jesu wà azọ́njiawu de, e nọ zinnudo yise mẹhe mọ ẹn yí tọn ji to nujijọ delẹ mẹ. (Matiu 9:22) Podọ to whenuena mẹdelẹ lẹndọ nunina pinpẹn-nutọn-yinyọnẹn yọnnu de tọn yin nuhẹngu, Jesu ma tindo walọyizan nuṣiwa-dindin tọn gando mẹwhinwhàn etọn lẹ go gba ṣigba dọmọ: “Fidepope yè na dọ yẹwheho wẹndagbe he tọn te to aihọn lẹpo mẹ, finẹ ga wẹ yé na dọho onú he nawe he basi tọn te na oflin etọn de.” (Matiu 26:6-13) Jesu yin họntọn he nọ dejidomẹgo de bosọ yin gbẹdohẹmẹtọ vivẹ́ de hlan hodotọ etọn lẹ,’ yèdọ ‘yiwanna yé jẹ opodo.’—Johanu 13:1.

To whenuena e yindọ gbẹtọ pipé de wẹ Jesu yin, e sọgan ko mọ nuṣiwa lẹ to gbẹtọ mapenọ lẹ mẹ po awubibọ po. Ṣigba, kakati nado do gbigbọ yise matindo po nuṣiwa-dindin tọn po hia, e dín nado fakọna gbẹtọ lẹ.—Matiu 11:29, 30.

“[Owanyi] nọ yí onú lẹpo sè.” (1 Kọlintinu lẹ 13:7) Hodidọ enẹ jẹagọdo jijọ nuṣiwa-dintọ lẹ tọn tlọlọ, yèdọ mẹhe nọ tindo ayihaawe gando mẹwhinwhàn po nuwiwa mẹdevo lẹ tọn lẹ po go. Nugbo wẹ dọ, aihọn lọ gọna gbẹtọ susu lẹ he tindo mẹwhinwhàn agọ̀ lẹ; enẹwutu nuhudo tin na mẹdehihọ́. (Howhinwhẹn lẹ 14:15) Etomọṣo, owanyi nọ tindo yise to whepoponu na e nọ dejidomẹgo, bo ma nọ yin nuvẹdomẹtọ zẹjlẹgo gba.

Jiwheyẹwhe yiwanna bosọ nọ dejido devizọnwatọ etọn lẹ go. E yọ́n dogbó yetọn lẹ etlẹ yin hugan lehe yé lọsu wà do. Ṣigba, Jehovah ma nọ yinuwa hẹ omẹ etọn lẹ po nuvẹdomẹ po pọ́n gbede gba, podọ e ma nọ donukun nususu sọn yé dè hugan dehe yé sọgan wà sọgbe hẹ lẹnpọn dagbe gba. (Psalm 103:13, 14) Humọ, Jiwheyẹwhe nọ dín dagbe to gbẹtọvi lẹ mẹ, podọ to aliho jidedomẹgo tọn de mẹ, e nọ na lẹblanulọkẹyi lẹ po aṣẹpipa lẹ po devizọnwatọ nugbonọ etọn lẹ, dile yé tlẹ yin mapenọ lẹ do.—1 Ahọlu lẹ 14:13; Psalm 82:6.

“Yẹn OKLUNỌ nọ dín ayiha mẹ pọ́n, yẹn nọ whlé homẹ pọ́n, yèdọ nado na omẹ dopodopo kẹdẹdi aliho etọn lẹ, kẹdẹdi sinsẹ́n wiwà etọn lẹ tọn.” (Jẹlemia 17:10) Jehovah sọgan gbọn gbesisọ dali yọ́n nuhe tin to ahun gbẹtọ de tọn mẹ. Míwlẹ ma sọgan wàmọ gba. Enẹwutu, mí dona họ́ míde gando ayilinlẹn delẹ tintindo gando mẹdevo lẹ go mẹ.

Didike na gbigbọ nuṣiwa-dindin tọn de ni doadọ̀do to mí mẹ bọ to enẹgodo dugán do nulẹnpọn mítọn lẹ ji nọ tindo yọnbasi lọ nado hẹn kinklan lẹ wà míwlẹ po yisenọ hatọ lẹ po ṣẹnṣẹn. E sọgan hẹn jijọho agun Klistiani tọn gble. Enẹwutu mì gbọ mí ni hodo apajlẹ Jesu tọn, mẹhe yinuwa sọgbe hẹ lẹnpọn dagbe ṣogan yin nujikudonọ to nuyiwa etọn lẹ mẹ hẹ devi etọn lẹ. E lẹzun họntọn dejidego yetọn.—Johanu 15:11-15.

“Le mì jlo dọ gbẹtọ lẹ ni wà hlan mì do, mọkẹdẹ wẹ mì ni wà hlan yé do.” (Luku 6:31) Aliho susu mẹ wẹ yè sọgan yí ayinamẹ Jesu Klisti tọn ehe do yizan mẹ te. Di dohia, mímẹpo wẹ nọ jlo nado yin hodọ hẹ to homẹdagbe po sisi po mẹ. To whelọnu, na jide tọn, mí dona nọ dọho hlan mẹdevo lẹ to aliho he jọmẹ bo tindo sisi mẹ. Etlẹ yin to whenuena Jesu hùngona nuplọnmẹ lalo sinsẹ̀ngán lẹ tọn po huhlọn po, e ma wà ehe to aliho nuṣiwa-dindin tọn mẹ pọ́n gbede gba.—Matiu 23:13-36.

Aliho lẹ Nado Diahi hẹ Walọyizan Nuṣiwa-Dindin Tọn

Eyin mí ko tindo numimọ flumẹjijẹ tọn, e sọgan bọawu nado dike mí ni yin nuyiwadeji gbọn walọyizan nuṣiwa-dindin tọn dali. Mí sọgan diahi hẹ jijọ ehe gbọn nukunnumimọjẹemẹ dọ Jehovah nọ yinuwahẹ gbẹtọ mapenọ etọn lẹ po jidedomẹgo po. Ehe sọgan gọalọna mí nado kẹalọyi sinsẹ̀n-basitọ Jiwheyẹwhe tọn devo lẹ na nuhe yé yin lẹ—yèdọ gbẹtọvi mapenọ he to tintẹnpọn nado wà nuhe sọgbe lẹ.

Numimọ awufiẹsa tọn lẹ sọgan hẹn mẹdelẹ ma nado nọ dejido gbẹtọ lẹ go ba. Nugbo wẹ dọ, e ma yin nuyọnẹnnu nado ze jidide mítọn do gbẹtọvi mapenọ lẹ mẹ gba. (Psalm 146:3, 4) Ṣigba, to agun Klistiani tọn mẹ, mẹsusu nọ jlo sọn ahun mẹ wá nado yin asisa tulinamẹ tọn de. Lẹnnupọn poun do omẹ fọtọ́n susu lẹ he tin taidi onọ̀ lẹ, otọ́ lẹ, nọviyọnnu lẹ, nọvisunnu lẹ, po ovi lẹ po hlan mẹhe ko hẹn whẹndo yetọn bu lẹ ji. (Malku 10:30) Lẹnnupọndo lehe mẹsusu nọ sọawuhia nado yin họntọn nugbo lẹ to ojlẹ ayimajai tọn lẹ mẹ do ji.b—Howhinwhẹn lẹ 18:24.

E mayin walọyizan nuṣiwa-dindin tọn gba ṣigba owanyi mẹmẹsunnu tọn wẹ nọ dohiagona hodotọ Jesu tọn lẹ, na e dọmọ: “Gbọn ehe dali wẹ gbẹtọ lẹpo na yọnẹn dọ nuplọntọ ṣie wẹ mì, eyin mìwlẹ tindo owanyi hlan mìnọzo.” (Johanu 13:35) Enẹwutu mì gbọ mí ni do owanyi hia, bosọ gbọ mí ni nọ zin nukundo jẹhẹnu dagbe Klistiani hatọ lẹ tọn ji. Mọwiwà na gọalọna mí nado dapana jijọ Nuṣiwa-dintọ tọn.

[Nudọnamẹ Odò Tọn]

[Yẹdide to weda 21]

Nuṣiwa-dintọ heyin yinyọnẹn hugan lọ, Diogène

[Asisa Yẹdide Tọn to weda 21]

Sọn owe lọ Great Men and Famous Women mẹ