Etẹ Ji Wẹ Yise Towe Sinai Do?

Yise tintindo ko yin zẹẹmẹ basina taidi “alọkikẹyi nude taidi nugbo, kavi nujọnu.” La Déclaration Universelle des Droits de l’Homme (Nulila Akọjọpli tọn na Jlọjẹ Gbẹtọvi tọn) heyin Plidopọ Akọta lẹ tọn wleawuna “jlọjẹ mẹdekannujẹ linlẹn, ayihadawhẹnamẹnu po sinsẹ̀n tọn po” na mẹlẹpo. Jlọjẹ ehe bẹ mẹdekannujẹ “nado diọ sinsẹ̀n kavi nuyise mẹtọn” hẹn, eyin hiẹ jlo nado wàmọ.

NAEGBỌN mẹde na tlẹ jlo nado diọ sinsẹ̀n kavi nuyise etọn? “Yẹn tindo nuyise ṣie lẹ, podọ yẹn tindo ayajẹ to yé mẹ,” wẹ yin pọndohlan he gbayipe lọ. Mẹsusu tlẹ yise dọ awugble vude poun wẹ nuyise he ma sọgbe lẹ nọ hẹnwa mẹdevo lẹ ji. Di apajlẹ, vlavo nuyise mẹde tọn dọ aigba tin to plẹsẹ ma na gbleawuna omẹ lọ kavi mẹdevo. “Mí dona yigbe dọ mí gbọnvo poun,” wẹ mẹdelẹ dọ. Be nuyọnẹnnu wẹ enẹ nọ yin to whepoponu ya? Be doto de na yigbe dọ mí gbọnvo poun wẹ eyin azọ́nwatọgbẹ́ etọn dopo yise dọ emi sọgan nọ yì penukundo mẹkuku lẹ go bosọ tọ́n sọn finẹ tlọlọ nado yì penukundo awutunọ lẹ go ma klọ́ alọ ya?

Gando sinsẹ̀n go, nuyise he ma sọgbe lẹ ko hẹn awugble daho lẹ wá to whenuho mẹ. Lẹnnupọndo nuylankan he jọ to whenuena nukọntọ sinsẹ̀n tọn lẹ “whàn Klistiani he tindo zohunhun zẹjlẹgo lẹ nado wà danú ylankan lẹ” ji to nuhe yé ylọ dọ Awhàn Wiwe to Ojlẹ Daglamẹ tọn lẹ whenu mẹ. Kavi lẹnnupọndo “Klistiani” egbezangbe tọn he fùnawhàn to tòwhan agọe tọn de mẹ lẹ ji. Ewọ “taidi awhànfuntọ hohowhenu tọn lẹ he tindo yinkọ mẹwiwe lẹ tọn to ohí yetọn lẹ go, bo tlẹ́ yẹdide Malia Alọji tọn do osò yetọn lẹ go.” Omẹ ehe lẹpo yise dọ nuhe wà yé te sọgbe. Ṣogan, e họnwun dọ nude jẹdò tlala to awhànfunfun sinsẹ̀n tọn ehe po devo lẹ po mẹ.

Naegbọn bẹwlu po nudindọn susu sọmọ po do tin to egbehe? Gblọndo Biblu tọn wẹ yindọ Satani Lẹgba wẹ to ‘aihọn lẹpo klọ.’ (Osọhia 12:9; 2 Kọlintinu lẹ 4:4; 11:3) Apọsteli Paulu na avase dọ, po awubla po, sinsẹ̀nnọ susu na yin ‘vivasudo’ na yé na yin kiklọ gbọn Satani, he na ‘wazọ́n jiawu po azọ́n dahodaho heyin awuwlena nado klọmẹ lẹ po’ dali wutu. Paulu dọ dọ omẹ mọnkọtọn lẹ na ‘sú ayiha yetọn do owanyi nugbo tọn he sọgan ko whlẹn yé gán’ bo nasọ yin ‘kiklọ nado yí lalo sè.’ (2 Tẹsalonikanu lẹ 2:​9-​12) Nawẹ hiẹ sọgan de nuhe nọ hẹnmẹ nado yí lalo sè pò gbọn? Na nugbo tọn, etẹwutu hiẹ do yise to aliho enẹ mẹ?

Yè Ji We Do E Mẹ Wutu Wẹ Ya?

Vlavo hiẹ yin pinpọn whẹ́n to nuyise whẹndo towe tọn mẹ. Enẹ sọgan yin onú dagbe de ga. Jiwheyẹwhe jlo dọ mẹjitọ lẹ ni plọn ovi yetọn lẹ. (Deutelonomi 6:​4-9; 11:​18-​21) Di apajlẹ, jọja Timoti mọaleyi sọn todidoai na onọ̀ po onọ̀ daho etọn po mẹ tlala. (2 Timoti 1:5; 3:​14, 15) Owe-wiwe na tuli ovi lẹ nado tindo sisi na nuhe mẹjitọ yetọn lẹ yise. (Howhinwhẹn lẹ 1:8; Efesunu lẹ 6:1) Ṣigba be Mẹdatọ towe jlo dọ hiẹ ni yí onú lẹ sè na mẹjitọ towe lẹ yí yé sè wutu poun wẹ ya? Na taun tọn, titẹdo nuhe whẹndo he jẹnukọn lẹ yise go matin lẹnpọn sọgan yin owùnú.​​—Psalm 78:8; Amọsi 2:4.

Yọnnu Samalianu he dukosọ hẹ Jesu Klisti lọ ko yin pinpọn whẹ́n nado tindo yise to sinsẹ̀n Samalianu lẹ tọn mẹ. (Johanu 4:20) Jesu na sisi mẹdekannu he e tindo nado de nuhe e jlo nado yise, ṣigba e sọ dọna ẹn ga dọmọ: ‘Hiẹ to enẹ he hiẹ ma yọnẹn sẹ̀n.’ Na taun tọn, susu to nuhe yọnnu lọ yise lẹ mẹ wẹ ma sọgbe, podọ Jesu sọ dọna ẹn dọ e dona diọ nuyise etọn lẹ eyin e jlo na sẹ̀n Jiwheyẹwhe po alọkẹyi po​—enẹ wẹ ‘to gbigbọ po nugbo po mẹ.’ Kakati nado tẹdo nuhe taidi nuyise họakuẹ etọn lẹ go, yọnnu lọ po mẹhe taidi ewọ nkọtọn devo lẹ po ‘setonuna yise’ heyin didehia gbọn Jesu Klisti gblamẹ.​​—Johanu 4:​21-​24, 39-​41; Owalọ lẹ 6:7.

Be Hiẹ Yin Pinplọn Nado Yí ì Sè Wẹ?

Mẹplọntọ po nuyọnẹntọ susu po to nuyọnẹn voovo lẹ mẹ jẹna sisi taun. Etomọṣo, whenuho bẹ apajlẹ mẹplọntọ susu he diyin ṣigba he nuplọnmẹ yetọn ma sọgbe lẹ tọn hẹn. Di apajlẹ, whenuho-kàntọ Bertrand Russell dọ gando owe awe he Aristote heyin tamẹnuplọnmẹtọ Glẹki tọn de wlan do whẹho lẹnunnuyọnẹn tọn ji lẹ go dọ “po huhlọn po wẹ dopo to hodidọ etọn lẹ mẹ na yin alọkẹyi to nukunnumọjẹnumẹ lẹnunnuyọnẹn egbezangbe tọn mẹ to owe awe lẹ mẹ.” Yèdọ weyọnẹntọ egbezangbe tọn lẹ lọsu tlẹ nọ wá tadona he ma sọgbe lẹ kọ̀n. Lẹnunnuyọnẹntọ Grande-Bretagne tọn Lord Kelvin dọ po nujikudo po to 1895 dọ “e ma sọgan yọnbasi dọ zomọ pinpẹn de ni zlọ́n gbọ̀n aga.” Enẹwutu, nuyọnẹntọ de ma nọ yise poun dọ nude yin nugbo na mẹplọntọ nuyọnẹntọ delẹ dọ dọ e yinmọ gba.​​—Psalm 146:3.

Nuhudo tin na aṣejininọ dopolọ eyin e wá jẹ nuplọnmẹ sinsẹ̀n tọn ji. Apọsteli Paulu mọ nuplọnmẹ dagbe tlala yí sọn mẹplọntọ sinsẹ̀n tọn etọn lẹ dè podọ e sọ yin “vivẹnunọ [na] otàn hoho otọ́ [etọn] lẹ tọn.” Ṣigba vivẹnu he e tindo na nuyise otàn tọgbo etọn lẹ tọn hẹn nuhahun lẹ wá na ẹn. E hẹn ẹn nado “dohomẹkẹn agun Jiwheyẹwhe tọn zẹjlẹgo, bosọ gbà ẹ.” (Galatianu lẹ 1:​13, 14; Johanu 16:​2, 3) Dehe tlẹ ylan hugan wẹ yindọ, Paulu to ‘whẹ́sọ atin tlọ́ntlọ́n,’ yèdọ to agọjẹdo nuyiwadomẹji he dona ko hẹn ẹn nado yise to Jesu Klisti mẹ lẹ na ojlẹ dindẹn. E lẹzun dandan dọ Jesu ni dá do whẹho etọn mẹ to aliho ayidego tọn de mẹ nado whàn Paulu nado diọ nuyise etọn lẹ.​—Owalọ lẹ 9:​1-6; 26:14.

Be Linlinnamẹnu lẹ Wẹ Yinuwado Hiẹ Ji Ya?

Vlavo linlinnamẹnu lẹ ko yinuwado nuyise towe lẹ ji taun. Homẹ mẹsusu tọn wẹ hùn dọ mẹdekannujẹ hodidọ tọn tin to linlinnamẹnu lẹ mẹ, he nọ hẹn yé tindo nudọnamẹ he yọn-na-yizan lẹ. Ṣigba, omẹ huhlọnnọ delẹ tin he sọgan podọ nọ deanana linlinnamẹnu lẹ gbọzangbọzan. Linlin he nọ saba yin didetọn lẹ nọ yin nudọnamẹ he ma pegan lẹ he sọgan yinuwado nulẹnpọn towe ji to mayọnẹn mẹ.

To yidogọmẹ, nado sọgan dọ̀n ayidonugo mẹsusu tọn, linlinnamẹnu lẹ nọ dọ nuhe na fọ́n numọtolanmẹ dote bọ gbẹtọ lẹ na kẹalọyi lẹ kẹdẹ. Nuhe nọ vẹawu nado zinjẹgbonu na gbẹtọ nado hia to owhe vude lẹ die wayi poun ko lẹzun nuhe gbayipe to egbehe. Vudevude podọ na jide tọn, nujinọtedo walọyizan dagbe tọn lẹ to yinyin didesẹ sọn aimẹ. Nulẹnpọn gbẹtọ lẹ tọn to yinyin kọslona vudevude. Yé ko jẹ yiyise ji dọ ‘dagbe yin oylan podọ oylan yin dagbe.’​—Isaia 5:20; 1 Kọlintinu lẹ 6:​9, 10.

Dodonu Dagbe de Mimọ na Nuhe Hiẹ Yise

Yise zize sinai do linlẹn po tamẹnuplọnmẹ gbẹtọvi tọn lẹ po ji na taidi họgbigbá do tọkẹ́n ji. (Matiu 7:​26; 1 Kọlintinu lẹ 1:​19, 20) To whelọnu lo, etẹ ji wẹ hiẹ sọgan ze nuyise towe lẹ sinai do taun? To whenuena e yindọ Jiwheyẹwhe ko na we nugopipe apọ̀nmẹ tọn nado dindona nuhe lẹdo we pé lẹ podọ nado kàn kanbiọ lẹ sè gando whẹho gbigbọmẹ tọn lẹ go, be e ma sọgbe hẹ lẹnpọn dagbe dọ ewọ sọ dona wleawuna nuyizan he gblamẹ hiẹ na mọ gblọndo he sọgbe lẹ yí na kanbiọ towe lẹ te ya? (1 Johanu 5:20) Mọwẹ, e na wàmọ! Ṣigba nawẹ hiẹ sọgan yọ́n nuhe yin nugbo kavi nujọnu to whẹho sinsẹ̀n-bibasi tọn lẹ mẹ gbọn? Mí ma na whleawu gba nado dọ dọ Ohó Jiwheyẹwhe tọn, Biblu, wleawuna dodonu dopo akàn lọ na ehe wiwà.​—Johanu 17:17; 2 Timoti 3:​16, 17.

“Ṣigba nọte whẹ́,” wẹ mẹde sọgan dọ, “be e mayin mẹhe yise to Biblu mẹ lẹ wẹ ko hẹn nudindọn po bẹwlu he sinyẹn hugan lẹ po wá whẹho aihọn tọn mẹ ya?” Nugbo wẹ dọ nukọntọ sinsẹ̀n tọn he dọ dọ yé to Biblu hodo lẹ wẹ ko de linlẹn bẹwlu po nudindọn tọn susu lẹ po tọ́n. Ehe yinmọ na yé ma ko ze nuyise yetọn lẹ sinai do Biblu ji wutu. Apọsteli Pita basi zẹẹmẹ yetọn taidi “yẹwhenọ lalonọ lẹ” po “mẹplọntọ lalonọ lẹ” po he ko wleawuna ‘hagbẹ klandovo mẹvasudo tọn lẹ.’ Taidi kọdetọn de na nuyiwa yetọn lẹ, Pita dọ dọ, “yè na nọ dọho ylankan do ali nugbo tọn lọ go.” (2 Pita 2:​1, 2) Pita sọ wlan ga dọ, “míwlẹ tindo ohó dọdai tọn he diun hú enẹ ga; hlan ehe tọn mì wà dagbe bọ mì do payi e go, di hlan miyọngban de he họ́n to ofi dózin de.”​—2 Pita 1:19; Psalm 119:105.

Biblu na tuli mí nado yí nuyise mítọn lẹ jlẹdo nuhe e plọnmẹ lẹ go nado pọ́n eyin yé yin nugbo. (1 Johanu 4:1) Livi susu mẹhe nọ hia linlinnamẹwe ehe tọn lẹ na dekunnu dọ mọwiwà ko hẹn gbẹzan yetọn tindo lẹndai bosọ lodo dogọ. Enẹwutu, hiẹ dona taidi Beleanu ayiha wiwenọ lẹ. ‘Yí sọwhiwhe do gbadopọnna Owe-wiwe egbesọegbesọ’ whẹpo do basi nudide nuhe hiẹ na yise tọn. (Owalọ lẹ 17:11) Homẹ Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ tọn na hùn nado gọalọna we nado wàmọ. Nugbo wẹ dọ, nudide towe wẹ e yin nado de nuhe hiẹ jlo nado yise. Ṣigba, nuyọnẹnnu wẹ e yin nado hẹn ẹn diun dọ Ohó nugbo Jiwheyẹwhe tọn heyin didehia ni deanana nuyise towe lẹ kakati ni yin nuyọnẹn po ojlo gbẹtọvi tọn lẹ po.​—1 Tẹsalonikanu lẹ 2:​13; 5:21.

[Yẹdide to weda 6]

Po jidide po, hiẹ sọgan ze nuyise towe lẹ sinai do Biblu ji