Alọkikẹyi Oylọ Basinamẹ Jehovah Tọn lẹ Nọ Hẹn Ale Wá — WESẸDOTẸN INTẸNẸT JI TỌN Watchtower Tọn

Otàn Gbẹzan Tọn

Alọkikẹyi Oylọ Basinamẹ Jehovah Tọn lẹ Nọ Hẹn Ale Wá

DILE E YIN DIDỌ GBỌN MARIA DO CÉU ZANARDI DALI

“Jehovah yọ́n nuhe wà e te. Eyin e ko basi oylọ na we, hiẹ ni kẹalọyi i po whiwhẹ po.” Ohó otọ́ ṣie tọn ehelẹ, heyin didọ to nudi owhe 45 delẹ die wayi, gọalọna mi nado kẹalọyi oylọ basinamẹ tintan he yẹn mọyi sọn titobasinanu Jehovah tọn dè nado wadevizọn taidi lizọnyizọnwatọ whenu-gigọ́ tọn de. Egbehe, yẹn gbẹsọ to pẹdo na ayinamẹ otọ́ ṣie tọn na alọkikẹyi oylọ basinamẹ mọnkọtọn lẹ ko hẹn ale họakuẹ susu wá na mi wutu.

TO 1928, Papa basi akuẹdida na linlinnamẹwe Atọ̀họ̀-Nuhihọ́ Lọ Tọn bosọ jẹ ojlo tindo to Biblu mẹ ji. Na e nọ nọ̀ ṣẹnṣẹn Portugal tọn wutu, kanṣiṣa dopo he e tindo hẹ agun Jiwheyẹwhe tọn wẹ owe he e nọ mọyi gbọn posu dali po Biblu mẹjitọ daho ṣie lẹ tọn de po. To 1949, to whenuena yẹn yin owhe 13-mẹvi, whẹndo mítọn sẹtẹn yì Brésil, heyin otò he mẹ Mama wá sọn, bosọ sawhé do gbonu Rio de Janeiro tọn.

Kọmẹnu yọyọ mítọn lẹ basi oylọ na mí nado yì ṣọṣi yetọn, podọ mí yì na ojlẹ de. Papa yiwanna nado nọ kanhose yé gando olọnzomẹ, alindọn, po sọgodo aigba tọn po go—ṣigba yé ma nọ na gblọndo. “Mí dona nọtepọn Biblu Plọntọ nugbo lẹ poun,” wẹ Papa nọ saba dọ.

To gbèdopo, dawe nukuntọ́nnọ de wá owhé mítọn gbè bo to Atọ̀họ̀-Nuhihọ́ Lọ Tọn po Réveillez-vous! po zedonukọnnamẹ. Papa kàn onú dopolọ lẹ biọ ẹ, podọ e sọ na gblọndo dagbe he sinai do Biblu ji lẹ. Kunnudetọ Jehovah tọn devo dla mí pọ́n to osẹ he bọdego mẹ. To whenuena e ko na gblọndo na kanbiọ susu godo, e biọgbè dọ emi dona yì na lizọnyizọn kunnudegbe tọn, bo yí Matiu 13:38 zan nado dohia dọ e dona yin wiwà to aihọn lọ blebu mẹ. Papa kanse dọ, “Be yẹn lọsu sọgan yì ya?” “Mọwẹ,” wẹ yin gblọndo lọ. Ayajẹ mítọn gọfla dọ mí ko vọ́ nugbo Biblu tọn mọ whladopo dogọ! Papa yin bibaptizi to plidopọ he bọdego ji, bọ yẹn yin bibaptizi to madẹnmẹ to enẹgodo, to novembre 1955.

Alọkikẹyi Oylọ-Basinamẹ Tintan Ṣie

To owhe dopo-daa godo, yẹn mọ owepo daho de yí sọn wekantẹn alahọ Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ tọn he tin to Rio de Janeiro he basi oylọ na mi nado biọ azọ́n yẹwhehodidọ whenu-gigọ́ tọn mẹ. Agbasalilo Mama tọn ylan taun to whenẹnu, enẹwutu yẹn kàn ayinamẹ otọ́ ṣie tọn se. “Jehovah yọ́n nuhe wà e te,” wẹ yin gblọndo lọ. “Eyin e ko basi oylọ na we, hiẹ ni kẹalọyi i po whiwhẹ po.” Na hogbe enẹlẹ whàn mi wutu, yẹn doalọ azọ́nmẹbiọwe lọ mẹ bosọ biọ sinsẹ̀nzọn whenu-gigọ́ tọn mẹ to 1^er juillet 1957. Azọ́ndenamẹ ṣie tintan wẹ Três Rios, yèdọ tòpẹvi de he tin to Ayimatẹn Rio de Janeiro tọn mẹ.

To tintan whenu, tòmẹnu Três Rios tọn lẹ whleawu nado dotoaina owẹ̀n mítọn na mí ma nọ yí vọkan Biblu Katoliki tọn zan wutu. Alọgọ wá to whenuena mí bẹ plọnmẹ Biblu jẹeji hẹ Geraldo Ramalho, heyin Katoliki de. Po alọgọ etọn po, yẹn penugo nado mọ Biblu de yí he mẹ yẹwhenọ lẹdo tọn kàn yinkọ etọn do. Sọn whenẹnu sọyi, to whenuena mẹdepope fọ́n agọjẹdonu dote, yẹn nọ do yinkọ yẹwhenọ lọ tọn hia, bọ yé masọ nọ kàn nudepope se ba. Geraldo yin bibaptizi to godo mẹ.

Yẹn jẹaglin to whenuena plidopọ lẹdo tọn de yin bibasi to otò Três Rios tọn mẹ to 1959. Ponọgán de, he to Biblu plọn to ojlẹ lọ mẹ, tlẹ basi tito nado tẹ́ avọ̀ he ji yè kannu do lẹ dó nugo to tòpẹvi lọ blebu mẹ he na basi lilá na tito-to-whinnu lọ. To whenuena yẹn ko wazọ́n to Três Rios na owhe atọ̀n godo, yẹn yin oylọ basina yì azọ́ndenamẹ yọyọ de mẹ to Itu, to nudi kilomẹtlu 110 to whèyihọ São Paulo tọn.

Owe Sinmẹ Vẹẹ, Juju, po Koklo-Jonọ lẹ Po

To ohọ̀ dindin na ojlẹ de godo, yẹn po gbehosọnalitọ-gbẹ́ ṣie po mọ nọtẹn dagbe de to ṣẹnṣẹn otò lọ tọn to owhé Maria, heyin asuṣiọsi homẹdagbenọ de tọn gbè. Maria yinuwa hẹ mí taidi viyọnnu edetiti tọn lẹ. Ṣigba, to madẹnmẹ, sinsẹ̀ngán Katoliki Lomu tọn he tin to Itu dla ẹ pọ́n bo dọna ẹn dọ e ni yàn mí tọ́n, ṣigba e gbẹ́ gbidigbidi bo dọmọ: “Whenuena asu ṣie kú, hiẹ ma wà nudepope nado miọnhomẹna mi gba. Kunnudetọ Jehovah tọn ehelẹ ko gọalọna mi dile etlẹ yindọ yẹn ma tin to sinsẹ̀n yetọn mẹ.”

Diblayin to ojlẹ dopolọ mẹ, yọnnu de dọna mí dọ yẹwhenọ Katoliki tọn he tin to Itu lẹ ko gbẹ́ na agunvi yetọn lẹ ma nado kẹalọyi vọkan “owe vẹẹ he dọho gando Lẹgba go lọ” ba. Owe “Que Dieu soit reconnu pour vrai,” heyin owe Biblu tọn he mí ko to zizedonukọnnamẹ to osẹ lọ mẹ wẹ yé to alọdlẹndo. To whenue sinsẹ̀ngán lẹ ko “hẹnalọdotena” owe vẹẹ lọ, mí wleawuna nuzedonukọnnamẹ de heyin owe sinmẹ juju lọ (“De nouveaux cieux et une nouvelle terre”) tọn. Enẹgodo, to whenuena sinsẹ̀ngán lọ se gando diọdo ehe go, mí jẹ owe koklo-jonọ lọ yizan ji (La religion a-t-elle servi l’humanité?), po mọmọ po. Onú dagbe de wẹ e yin dọ mí tindo owe voovo he tindo wepa sinmẹ voovo lẹ!

To nudi owhe dopo godo to Itu, yẹn mọ alokan de yí he basi oylọ na mi nado wá wazọ́n na ojlẹ gli de to Bẹtẹli, heyin wekantẹn alahọ Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ tọn he tin to Rio de Janeiro mẹ, nado wleawuna plidopọ daho. Yẹn kẹalọyi po homẹhunhun po.

Lẹblanulọkẹyi Dogọ lẹ po Avùnnukundiọsọmẹnu lẹ Po

Azọ́n sù to Bẹtẹli taun, podọ homẹ ṣie hùn nado gọalọ to aliho he yọnbasi depope mẹ. Lehe e yin awuvivinu do sọ nado yì dogbapọnna wefọ egbesọegbesọ tọn tẹnmẹ to afọnnu dopodopo gọna Oplọn Atọ̀họ̀-Nuhihọ́ Lọ Tọn whẹndo tọn to lundi whèjai lẹpo! Odẹ̀ he wá sọn ahun mẹ Otto Estelmann po hagbẹ numimọnọ devo whẹndo Bẹtẹli tọn lẹ tọn po yinuwado yẹn ji taun.

To plidopọ daho lọ godo, yẹn blá agbàn ṣie lẹ nado lẹkọ do Itu, ṣigba e paṣa mi dọ Grant Miller, heyin devizọnwatọ alahọ tọn ze wekanhlanmẹ de na mi he to bibiọ dọ yẹn ni lẹzun hagbẹ tẹgbẹ̀ whẹndo Bẹtẹli tọn. Mẹhe po yẹn po nọ nọ̀ abò dopolọ mẹ wẹ Mẹmẹyọnnu Hosa Yazedjian, he gbẹ́ pò to sinsẹ̀nzọnwà to Bẹtẹli Brésil tọn. Whẹndo Bẹtẹli tọn lọ whè taun to whenẹnu—omẹ 28 poun wẹ mí yin—podọ mímẹpo yin họntọn vivẹ́.

To 1964, jọja lizọnyizọnwatọ whenu-gigọ́ tọn de, he yin João Zanardi wá Bẹtẹli nado mọ azọ́nplọnmẹ yí. E yin azọ́ndena to whenẹnu taidi devizọnwatọ lẹdo tọn, kavi nugopọntọ tomẹyitọ de, to yakẹ. Mí nọ dukosọ to whedelẹnu he e wá Bẹtẹli nado ze linlin etọn jo. Devizọnwatọ alahọ tọn na dotẹnmẹ João nado nọ wá oplọn whẹndo tọn tẹnmẹ to lundi whèjai lẹ, enẹwutu mí penugo nado yí ojlẹ susu zan dopọ. João po yẹn po wlealọ to août 1965. Yẹn yí ayajẹ do kẹalọyi oylọ basinamẹ lọ nado kọnawudopọ hẹ asu ṣie to azọ́n lẹdo tọn mẹ.

Azọ́n tomẹyiyi tọn to ṣẹnṣẹn Brésil tọn to ojlẹ enẹlẹ mẹ gọna owù taun. Yẹn ma na wọnji dlapọn he mí nọ basi na pipli wẹnlatọ he tin to Ayimatẹn Aranha, Minas Gerais tọn mẹ lẹ pọ́n gbede. Mí nọ do pinpán podọ to enẹgodo nọ basi pipotọ gbejizọnlin lọ tọn po afọ po—bo nọ hẹn saki agbàn tọn lẹ, zomọ wezinzin tọn, zomọ he nọ dó yẹdide hia to adó go, saki kunnudegbe tọn lẹ, po owe lẹ po. Lehe homẹ mítọn nọ hùn sọ nado mọ Lourival Chantal, heyin mẹmẹsunnu mẹhomẹ de, he nọ nọte pọ́n mí to pinpán glintẹn lọ nado gọalọna mí po agbàn mítọn lẹ po.

Opli he nọ yin bibasi to Aranha lẹ nọ yin to ohọ̀ heyin hihaya de mẹ. Mí nọ dọ́ abò pẹvi de mẹ to godo. Miyọ́n nake tọn he mí nọ yí do dà núdùdù bosọ nọ yí do dó osin he mẹmẹsunnu lẹ hẹnwa adòji na tin to apadopo abò lọ tọn. Odò heyin kùnkùn do nukan mẹ to yakẹ de wẹ mí nọ yizan na adàdo. Mí nọ jo gomiyọngban dopo do titá to zánmẹ nado gọkọna (barber beetles) heyin owánvu he nọ hẹn awutu Chagas (maladie de chagas) tọn wá lẹ. Awọntin mítọn lẹ nọ gọna azọ̀ to afọnnu. Numimọ ojlofọndotenamẹ tọn nankọ die!

Dile mí to devizọnwa to lẹdo de mẹ to Ayimatẹn Paraná tọn, mí sọ mọ owepo daho enẹlẹ devo yí sọn wekantẹn alahọ tọn mẹ. Oylọ basinamẹ devo wẹ sọn titobasinanu Jehovah tọn dè—todin nado sẹ̀n to Portugal. Wekanhlanmẹ lọ na mí tuli nado gbadopọnna nunọwhinnusẹ́n he tin to Luku 14:28 mẹ bo lẹnnupọndo nuhe e bẹhẹn ji whẹpo do kẹalọyi azọ́ndenamẹ ehe, na azọ́n Klistiani tọn mítọn tin to alọhẹndote glọ to finẹ, bọ gandudu Portugal tọn ko wle mẹmẹsunnu susu.

Be mí na yì aigba de ji to fie mí na pannukọn homẹkẹndomẹ mọnkọtọn lẹ te wẹ ya? “Eyin mẹmẹsunnu Portugal tọn mítọn lẹ sọgan nọ finẹ bo sẹ̀n Jehovah po nugbonọ-yinyin po, naegbọn míwlẹ ma sọgan wàmọ?” wẹ João dọ. To hogbe tulinamẹ otọ́ ṣie tọn lẹ finflin mẹ, yẹn yigbe dọmọ: “Eyin Jehovah ko basi oylọ na mí, mí dona kẹalọyi i bosọ dejido ewọ go.” To madẹnmẹ to enẹgodo, mí tin to Bẹtẹli to São Paulo, bo to anademẹ dogọ lẹ mọyi bosọ to awuwlena owe tògodo yìyì tọn mítọn lẹ.

João Maria po Maria João Po

Bato he mí dó, heyin Eugênio C, jẹ gbejizọnlin ji sọn huto Santos tọn, to Ayimatẹn São Paulo tọn to 6 septembre 1969. To azán ṣinẹnẹ to ohù ji godo, mí jẹ Portugal. Jẹnukọn, mí yí osun delẹ zan to azọ́nwiwa hẹ mẹmẹsunnu numimọnọ lẹ mẹ to tòhomẹ-liho bibó Alfama po Mouraria tọn lẹ po ji to lẹdo hoho Lisbonne tọn mẹ. Yé plọn mí nado nọ tin to aṣeji na ponọ lẹ ma nado nọ wle mí po awubibọ po.

Opli agun tọn lẹ nọ yin bibasi to owhé Kunnudetọ lẹ tọn gbè. To whenuena mí doayi e go dọ kọmẹnu lẹ jẹ nuvẹdo mí ji, mí nọ sẹtẹn na opli lẹ yì fidevo to niyaniya mẹ na ponọ lẹ ni ma wá tọ́nawhàn owhé lọ gbè kavi wle mẹmẹsunnu lẹ blo. Ayidedai pọmẹ tọn, dile mí nọ ylọ plidopọ mítọn lẹ dọ, nọ yin bibasi to Jipa Monsanto tọn mẹ, to gbonu Lisbonne tọn, podọ to Costa da Caparica, heyin zungbo de to huto. Mí nọ doaṣọ mọmọ yì otẹn lọ mẹ, bọ mẹdelẹ nọ yin dide nado tin to aṣeji he nọ to hihọ́ basi to nọtẹn titengbe lẹ mẹ. Eyin mẹhe yè ma yọnẹn de ja, mí nọ yawu jẹ aihundida lanmẹyiya tọn de ji, jẹ ayidedai ji to pọmẹ, kavi nọ jẹ ohàn de ji ji.

Mí nọ dapana yinkọ taun mítọn lẹ yiyizan, nado hẹn ẹn sinyẹnawu na ponọ lẹ nado yọ́n mí. Mẹmẹsunnu lẹ yọ́n mí taidi João Maria po Maria João po. Yinkọ mítọn lẹ ma nọ yin yiyizan to wekanhlanmẹ kavi kandai depope ji gba. Kakatimọ, mí tindo sọha he mí nọ yizan lẹ. Yẹn dovivẹnu tlala ma nado hẹn adlẹsi mẹmẹsunnu lẹ tọn do tamẹ. To aliho enẹ mẹ, eyin yè wle mi, e ma na yọnbasi na mi nado de yé hia gba.

Mahopọnna alọhẹndotenamẹ lọ lẹ, João po yẹn po magbe nado yí dotẹnmẹ hundote lẹpo zan nado dekunnu, na mí yọnẹn dọ mí sọgan hẹn mẹdekannujẹ mítọn bu to whedepopenu. Mí plọn nado ganjẹ Jehovah, Otọ́ olọn mẹ tọn mítọn go. Taidi Hihọ́-basinamẹtọ mítọn, e yí angẹli etọn lẹ zan to aliho de mẹ bọ e taidi dọ mí to ‘Ewọ heyin mayinukundomọ lọ mọ’ nkọtọn.—Heblu lẹ 11:27.

Dile mí to kunnude sọn whédegbè jẹ whédegbè to Porto to ojlẹ dopo mẹ, mí dukosọ hẹ dawe de he dọ dọ mí dona biọ họmẹ janwẹ. Mẹmẹyọnnu he po yẹn po to azọ́nwa yigbe ma whleawu, bọ yẹn ma sọgan sọ gbẹ́ ba. Nuhe dobu na mi wẹ yindọ, yẹn doayi e go dọ fọto awhànfuntọ de tọn tin to fie mí gbọ̀n biọ ohọ̀ lọ mẹ. Etẹwẹ mí na wà todin? Dawe lọ dọ dọ mí ni sinai, podọ enẹgodo wẹ e kanse dọ: “Be hiẹ na dike visunnu towe ni yì funawhàn eyin yè ylọ ẹ ya?” Ninọmẹ sinsinyẹn de wẹ e yin. Po whiwhẹ po, ṣigba to dẹ̀hiho do homẹ godo, yẹn yigbe dọ: “Yẹn ma tindo ovi depope gba, podọ yẹn deji dọ eyin yẹn kàn kanbiọ mọnkọtọn se we, gblọndo ehe nkọtọn janwẹ hiẹ na na mi.” E nabọẹ. Enẹwutu yẹn zindonukọn dọ: “Todin eyin hiẹ kanse mi nuhe e nọ taidi nado hẹn nọvisunnu de kavi otọ́ mẹtọn bu, yẹn sọgan na we gblọndo enẹ tọn na nọvisunnu po otọ́ ṣie po ko kú wutu.” Yẹn dọho po dasin po to nukunmẹ, bosọ doayi e go dọ ewọ lọsu ko dibla jẹ avivi ji. E dọ dọ asi emitọn ko kú to madẹnmẹ. E dotoai po sọwhiwhe po dile yẹn to zẹẹmẹ todido fọnsọnku tọn basi. Enẹgodo mí fọ́n bosọ yì to jijọho mẹ, bo jo whẹho lọ do alọ Jehovah tọn mẹ.

Mahopọnna alọhẹndotenamẹ lọ, omẹ ahundoponọ lẹ yin alọgọna nado tindo oyọnẹn nugbo lọ tọn. To Porto wẹ asu ṣie bẹ oplọn de jẹeji hẹ Horácio, heyin dawe ajọwatọ de, he tindo nukọnyiyi po awuyiya po. To godo mẹ, visunnu etọn Emílio, heyin doto azọ́nyọnẹntọ taun de, lọsu ze ede jo na Jehovah bo yin bibaptizi. Na nugbo tọn, nudepope ma sọgan hẹnalọdotena gbigbọ wiwe Jehovah tọn gba.

“Mì Ma Yọ́n Nuhe Jehovah Na Na Dotẹnmẹ”

To 1973, João po yẹn po yin oylọ basina nado yì Plidopọ Agbegbe “Awhàngbigba sọn Olọn mẹ tọn” to Bruxelles, Belgique. Fọtọ́n susu mẹmẹsunnu Espagne po Belgique tọn lẹ po wẹ wá, gọna afọzedaitọ lẹ sọn Mozambique, Angola, Cap-Vert, Madère, po Açores po. To hodidọ tadona tọn etọn mẹ, Mẹmẹsunnu Knorr, he wá sọn tatọ́-tẹnnọ to New York, dotuhomẹnamẹ dọmọ: “Mì to Jehovah sẹ̀n po nugbonọ-yinyin po zọnmii. Mì ma yọ́n nuhe Jehovah na na dotẹnmẹ gba. Mẹnu wẹ yọnẹn, vlavo eyin Portugal wẹ mì na basi plidopọ akọjọpli tọn mìtọn he na bọdego te!”

Azọ́n yẹwhehodidọ tọn yin alọkẹyi to osẹ́n-liho to Portugal to owhe he bọdego mẹ. Podọ hodidọ Mẹmẹsunnu Knorr tọn lẹ mọ hẹndi, to 1978 mí basi plidopọ akọjọpli tọn tintan mítọn to Lisbonne. Dotẹnmẹ hundote nankọtọn die nado disa gbọn tòhomẹ-liho Lisbonne tọn lẹ ji, bo to kunnude bosọ to owe he ji nukinkan tin te lẹ, po linlinnamẹwe lẹ po yizan, gọna oylọ bibasina gbẹtọ lẹ nado wá togunmẹho lọ! E taidi nuhe yè ma donukun etọn de.

Mí ko tindo owanyi sisosiso na mẹmẹsunnu Portugal tọn mítọn lẹ, he susu yetọn jiya gànpamẹninọ po hihò po tọn na kadaninọ Klistiani tọn wutu. Ojlo mítọn wẹ nado to sinsẹ̀nzọnwà zọnmii to Portugal. Ṣigba, mí ma penugo nado wàmọ. To 1982, João bẹ ahun-zọ̀n sinsinyẹn de, bọ alahọ lọ na ayinamẹ dọ mí ni lẹkọ do Brésil.

Ojlẹ Sinsinyẹn De

Mẹmẹsunnu he tin to wekantẹn alahọ Brésil tọn lẹ gọalọna mí taun bosọ de mí nado wadevizọn to Agun Quiririm tọn mẹ to Taubaté, to Ayimatẹn São Paulo tọn. Agbasalilo João tọn ylan deji to niyaniya mẹ, bọ e sọ gbọṣi họmẹ to ojlẹ vude godo. Jlodotọ dopodopo delẹ nọ wá owhé mítọn gbè nado plọn Biblu, podọ opli sinsẹ̀nzọn kunnudegbe tọn nọ yin bibasi egbesọegbesọ, gọna pipli oplọn agunwe tọn dopo to finẹ. Awuwledainanu ehelẹ gọalọna mí nado hẹn gbigbọnọ-yinyin mítọn go.

João to nuhe go e pé lẹpo wà to sinsẹ̀nzọn Jehovah tọn mẹ kaka jẹ okú etọn whenu to 1^er octobre 1985. Yẹn blawu bọ awubla ṣie sọ siso taun, ṣigba yẹn magbe nado zindonukọn to azọ́ndenamẹ ṣie mẹ. Aliglọnnamẹnu devo wá to avril 1986 to whenuena jaguda lẹ biọ owhé ṣie gbè bo fìn diblayin onú lẹpo. Ojlẹ tintan niyẹn to gbẹzan ṣie mẹ he yẹn tindo numọtolanmẹ mẹdeṣo ninọ tọn bosọ dibu. Asu po asi po de gbọn owanyi dali basi oylọ na mi nado nọhẹ yé na ojlẹ de. Yẹn yọ́n pinpẹn enẹ tọn taun.

Okú João tọn po ajojijẹ lọ po yinuwado sinsẹ̀nzọn ṣie hlan Jehovah ji. Yẹn masọ tindo jidide to lizọnyizọn lọ mẹ ba. To whenuena yẹn kanwehlan wekantẹn alahọ tọn lọ gando awusinyẹnnamẹ lọ go, yẹn yin oylọ basina wá Bẹtẹli nado yí ojlẹ de zan to finẹ na ninọmẹ ṣie ni pọnte. Lehe ojlẹ enẹ hẹn mi lodo do sọ!

Dile yẹn mọdọ ninọmẹ ṣie ko pọnte vude, yẹn kẹalọyi azọ́ndenamẹ de nado wadevizọn to tòpẹvi Ipuã tọn mẹ to ayimatẹn São Paulo tọn. Yẹn nọ hẹn alọnu ján to azọ́n yẹwhehodidọ tọn mẹ, ṣigba yẹn sọ nọ tindo numọtolanmẹ flumẹjijẹ tọn to whedelẹnu. To ojlẹ mọnkọtọn lẹ mẹ, yẹn nọ tẹkan hlan mẹmẹsunnu he tin to Quiririm lẹ, podọ whẹndo de nọ wá dla mi pọ́n na azán kleun delẹ. Dlapọn enẹlẹ nọ na mi tuli taun! To owhe tintan ṣie whenu to Ipuã, mẹmẹsunnu po mẹmẹyọnnu voovo 38 po wẹ basi gbejizọnlin gaa nado wá dla mi pọ́n.

To 1992, to owhe ṣidopo to okú João tọn godo, yẹn mọ oylọ basinamẹ devo yí sọn titobasinanu Jehovah tọn dè, todin nado sẹtẹn yì Franca, to Ayimatẹn São Paulo tọn, to fie yẹn gbẹ́ to devizọnwa te taidi lizọnyizọnwatọ whenu-gigọ́ tọn de. Aigba-denamẹ lọ de sinsẹ́n tọ́n taun. To 1994, yẹn bẹ plọnmẹ Biblu de jẹeji hẹ ogán agbegbe tọn de. To ojlẹ lọ mẹ, e to nujijla basi na otẹn de to osẹ́n-doaitọ Brésil tọn lẹ mẹ, ṣigba mahopọnna lehe alọnu etọn ján sọ, mí nọ plọnnu to lundi whemẹ lẹpo. E nọ sánkan na alokan etọn ma nado yin tuklado to oplọn lọ whenu. Lehe yẹn jaya sọ nado mọdọ e de ede sọn tonudidọ mẹ vudevude podọ, po alọgọ nugbo lọ tọn po, e vọ́ alọwle etọn jlado! Ewọ po asi etọn po yin bibaptizi to 1998.

To godo pinpọnhlan mẹ, yẹn sọgan dọ dọ gbẹzan ṣie taidi lizọnyizọnwatọ whenu-gigọ́ tọn de ko gọna dona po lẹblanulọkẹyi dahodaho lẹ po. Alọkikẹyi oylọ he Jehovah basi na mi gbọn titobasinanu etọn gblamẹ lẹ ko hẹn ale susugege wá na mi nugbonugbo. Podọ yẹn gbẹ́ tindo ojlo taun nado kẹalọyi oylọ basinamẹ depope he sọgan wá to sọgodo.

[Yẹdide to weda 25]

To 1957, to whenuena yẹn biọ sinsẹ̀nzọn whenu-gigọ́ tọn mẹ, podọ egbehe

[Yẹdide to weda 26]

Hẹ whẹndo Bẹtẹli Brésil tọn to 1963

[Yẹdide to weda 27]

Alọwle mítọn to août 1965

Plidopọ de to Portugal to whenuena azọ́n lọ tin to alọhẹndote glọ

[Yẹdide to weda 28]

Kunnudide tòhomẹ-liho ji tọn to Lisbon to Plidopọ Akọjọpli “Yise Awhàngba tọn” whenu to 1978