Nude He Họakuẹ Hugan Adọkun Egipti Tọn Lẹ

MOSE tin to mẹhe diyin hugan to whenuho mẹ lẹ mẹ. Owe Biblu tọn ẹnẹ—sọn Eksọdusi jẹ Deutelonomi—dibla dọ nuyiwa Jiwheyẹwhe tọn lẹpo hẹ Islaeli to nukọntọ-yinyin Mose tọn glọ. E deanana tundote yetọn sọn Egipti, na yé alẹnu Osẹ́n tọn, bo plan Islaelivi lẹ jẹ dogbó Aigba Pagbe tọn ji. Mose ko yin pinpọ́n e go whẹ́n to whédo Falo tọn mẹ, ṣigba e wá lẹzun nukọntọ jlọjẹnọ omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ tọn, bosọ yin yẹwhegán, whẹdatọ, po wekantọ he Jiwheyẹwhe gbọdo po. Ṣogan, ewọ wẹ yin ‘homẹmimiọnnọ hugan to gbẹtọ lẹpo mẹ.’—Osọha lẹ 12:3.

Suhugan nuhe Biblu dọ dogbọn Mose dali bẹ owhe 40 he gbọngodo to gbẹzan etọn mẹ hẹn, ehe yin sọn ojlẹ tundote Islaelivi lẹ tọn sọn kanlinmọgbenu jẹ okú Mose tọn whenu to owhe 120 mẹho-yinyin mẹ. Sọn owhe 40 jẹ 80, ewọ yin lẹngbọhọtọ de to Midiani. Ṣigba, asisa dopo dọ dọ, “vlavo adà gbẹzan etọn tọn he fọnjlodotenamẹ hugan, ṣigba bosọ yin dehe dáblu hugan,” wẹ owhe 40 tintan etọn lẹ, sọn jijiwhenu etọn jẹ ojlẹ he mẹ e họ̀n sọn Egipti. Etẹwẹ mí sọgan yọnẹn dogbọn ojlẹ ehe dali na taun tọn? Nawẹ ninọmẹ he mẹ Mose whẹ́n te lẹ sọgan ko yinuwado gbẹtọ-yinyin etọn ji gbọn? Etẹlẹ wẹ na ko yinuwado e ji? Avùnnukundiọsọmẹnu tẹlẹ wẹ e na ko pehẹ? Podọ etẹwẹ ehe lẹpo sọgan plọn mí?

Kanlinmọgbenu-Ninọ to Egipti

Owe Eksọdusi tọn basi zẹẹmẹ dọ Falo jẹ budina Islaelivi he tin to Egipti lẹ ji na sọha yetọn to jijideji wutu. Po linlẹn lọ po dọ ewọ yí “nuyọnẹn” do to nuyiwa, e jlo na de sọha yetọn pò gbọn kọgbigbidina yé po azọ́n sinsinyẹn wiwà to obá azọ́ngán lẹ tọn po glọ dali—agbàn pinpẹn lẹ hinhẹn, okọ́mimẹ, podọ sọha bliki azán dopodopo tọn kọ̀n jijẹ.—Eksọdusi 1:8-14; 5:6-18.

Ninọmẹ Egipti tọn he mẹ Mose yin jiji do ehe sọgbe hẹ kunnudenu whenuho tọn. Owe owóko hohowhenu tọn lẹ podọ e whè gbau yẹdide yọdò dopo tọn basi zẹẹmẹ lehe afanumẹ lẹ nọ mẹ̀ bliki okò tọn lẹ do to owhe fọtọ́n awetọ J.W.M. kavi jẹnukọnna ojlẹ enẹ. Ogán he tindo azọngban lọ nado wleawuna bliki lẹ nọ deanana afanumẹ kanweko susu he nọ yin mimá do pipli 6 jẹ 18 mẹ nado wazọ́n to nukọntọ de glọ. Okọ́ dona yin kùnkùn bọ ogbé na yin bibẹ sọyi bliki-basitẹn. Azọ́nwatọ he wá sọn otò voovo lẹ mẹ nọ to osin dà, bo nọ yí alín do yàn ẹn dopọ hẹ obọ́ po ogbé lọ po. Bliki-súnnú adà ẹnẹnọ nọ yin yiyizan nado sún bliki susu lẹ. Enẹgodo azọ́nwatọ lẹ nọ didá bliki húhú lẹ do zẹgẹ ji yì nọtẹn họgbigbá tọn lọ, bo nọ gbọ̀n dòdòklido mẹ to whedelẹnu nado jẹ finẹ. Azọ́ngán Egiptinu lẹ, po opò po to alọmẹ, nọ sinai kavi nọ to sadi dile yé to anadena azọ́n lọ.

Kandai hohowhenu tọn de dlẹnalọdo bliki 39 118 heyin súnsún gbọn azọ́nwatọ 602 dali, ehe zẹẹmẹdo madozẹnzẹn bliki 65 tọn gbọn mẹdopo dali to azọ́nwhenu dopo. Podọ kandai de sọn owhe kanweko 13tọ J.W.M. dọmọ: “Sunnu lọ lẹ nọ jẹ . . . sọha bliki yetọn lẹ tọn kọ̀n egbesọegbesọ.” Ehe lẹpo taidi azọ́n sinsinyẹn heyin bibiọ to Islaelivi lẹ si dile owe Eksọdusi tọn dohia do.

Kọgbidinamẹ gboawupo nado de sọha Heblu lẹ tọn pò. Kakatimọ, “le [Egiptinu lẹ] to nukunbiana yé hugan sọ, wẹ yé to jijigbà hugan do . . . , yé sọ yin homẹgbletọ na ovi Islaeli tọn lẹ tọn wutu.” (Eksọdusi 1:10, 12) Enẹwutu, Falo degbè na ajinọ Heblu tọn lẹ whẹ́, enẹgodo na omẹ etọn lẹpo dọ yé ni hù Islaelivi sunnu he ṣẹṣẹ yin jiji lẹpo. To ninọmẹ dobunamẹ tọn ehelẹ glọ, Jokebẹdi po Amlami po ji visunnu whanpẹnọ de, heyin Mose.—Eksọdusi 1:15-22; 6:20; Owalọ lẹ 7:20.

Yin Whiwhla, Yin Mimọ, bo Yin Zize

Mẹjitọ Mose tọn lẹ nọavunte sọta gbedide mẹhuhu Falo tọn bo ze visunnu pẹvi yetọn whla. Be yé wàmọ mahopọnna dọ nudintọ lẹ to yìgọ-yìgọ basi nado dín ovivu lẹ mọ wẹ ya? Mí ma yọnẹn na taun tọn gba. Depope he whẹho lọ yin, to osun atọ̀n godo, mẹjitọ Mose tọn lẹ ma sọgan whla ẹ ba. Enẹwutu onọ̀ etọn he ko jẹflumẹ lọ̀n ohà owóko tọn de, bo yí atinsin do tlẹ́ ẹ nado glọn osin na ẹn, bosọ tẹ́ ovi etọn do e mẹ. To linlẹn de mẹ, Jokebẹdi setonuna gbedide Falo tọn jẹ obá de mẹ eyin e tlẹ yinuwa jẹagọdo zẹẹmẹ nugbo gbedide lọ tọn nado ze visunnu Heblu tọn he ṣẹṣẹ yin jiji lẹpo dlan otọ̀ Nile tọn mẹ. Enẹgodo, Miliami, nọviyọnnu mẹho Mose tọn ṣite to aganu nado to hihọ́ ẹ.—Eksọdusi 1:22–2:4.

Vlavo Jokebẹdi jlo dọ viyọnnu Falo tọn ni mọ Mose to whenuena e wá nado lawu wẹ o, mí ma yọnẹn gba, ṣigba nuhe jọ lọ niyẹn. Ahọvi-yọnnu lọ doayi e go dọ ovi Heblu lẹ tọn wẹ ehe yin. Etẹwẹ e na wà? Be to tonusisena otọ́ etọn mẹ, e na degbè dọ ovi lọ ni yin hùhù wẹ ya? Lala, e yinuwa dile yọnnu susu na wà do to jọwamọ-liho. E yinuwa po awuvẹmẹ po.

Miliami dọnsẹpọ ẹ tlolo. ‘Be yẹn ni yì ylọ yọnnu Heblu tọn de nado na anọ́ ovi lọ na we ya?’ wẹ e kanse. Mẹdelẹ mọ nuyọnẹn daho to hodidọ ehe mẹ. Nọviyọnnu Mose tọn yin didohia to vogbingbọnmẹ na Falo, mẹhe ko blasé hẹ ayinamẹtọ etọn lẹ nado yí “nuyọnẹn” do zan hẹ Heblu lẹ. Na nugbo tọn, dagbemẹ-ninọ Mose tọn yin hinhẹn lodo to whenuena ahọvi-yọnnu lọ yigbena tito nọviyọnnu Mose tọn. “Yì” wẹ viyọnnu Falo tọn yigbe dọ, podọ to afọdopolọji Miliami ylọ onọ̀ etọn wá. To ahidenanu ayidego tọn de godo, Jokebẹdi yin hihaya to enẹgodo nado pọ́n ovi etọn titi go whẹ́n to hihọ́-basinamẹ ahọlu tọn glọ.—Eksọdusi 2:5-9.

Matin ayihaawe, awuvẹmẹ ahọvi-yọnnu lọ tọn gbọnvo tlala na kanyinylan otọ́ etọn tọn. Ahọvi-yọnnu lọ matin to wunvi mẹ kavi yin kiklọ gando mẹhe ovi lọ yin go gba. Lẹblanu homẹ tọn whàn ẹn nado ze ovi lọ, podọ gbeyiyi etọn na Heblunu he na na anọ́ ovi de dohia dọ e ma kọngbedopọ hẹ nuvẹun otọ́ etọn tọn lẹ gba.

Whinwhẹ́n po Wepinplọn Po

Jokebẹdi “ze ovi lọ, bo na anọ́ ẹn. Ovi lọ whẹ́n, ewọ sọ hẹn ẹn wá viyọnnu Falo tọn dè, e sọ lẹzun ovi etọn.” (Eksọdusi 2:9, 10) Biblu ma dọ lehe Mose nọ̀ hẹ mẹjitọ etọn jọnun lẹ dẹn sọ gba. Mẹdelẹ lẹndọ e dona ko nọ̀ yé dè kakajẹ whenuena yè de anọ́ na ẹn—nudi owhe awe kavi atọ̀n—ṣigba e sọgan ko nọ̀ dẹn hugan mọ. Eksọdusi dọ poun dọ e “whẹ́n” to mẹjitọ etọn lẹ dè, ehe sọgan zẹẹmẹdo owhe depope. Depope he whẹho lọ yin, ayihaawe matin dọ Amlami po Jokebẹdi po yí ojlẹ lọ zan nado hẹn dodonu Heblu tọn etọn zun yinyọnẹn na visunnu yetọn bo plọn ẹn gando Jehovah go. Lehe yé yin kọdetọn dagbenọ to yise po owanyi na dodowiwa po didó do ahun Mose tọn mẹ do yin didohia to nukọn mẹ.

To kọlilẹwa viyọnnu Falo tọn dè godo, Mose yin pinplọn “to nuyọnẹn Egiptitọ tọn lẹpo” mẹ. (Owalọ lẹ 7:22) Enẹ na bẹ azọ́nplọnmẹ he na hẹn Mose pegan na otẹn gandudu tọn hẹn. Nuplọnmẹ gbloada Egipti tọn bẹ nulẹndopọ, tito nudide tọn, yẹdenanu ohọ̀ tọn, họgbigbá, po azọ́n nuyọnẹn wintinwintin po lẹnunnuyọnẹn tọn devo lẹ po hẹn. Vlavo, whẹndo ahọlu tọn na ko jlo dọ e ni mọ nuplọnmẹ yí to sinsẹ̀n Egiptinu lẹ tọn mẹ.

Mose sọgan ko mọ weplọnmẹ vonọtaun etọn yí to pọmẹ hẹ ovivi ahọlu tọn devo lẹ. Mẹhe nọ mọaleyi sọn weplọnmẹ diyin mọnkọtọn mẹ lẹ bẹ “ovi gandutọ tògodo tọn lẹ heyin didohlan kavi yin wiwle yì Egipti nado ‘yin pinplọn’ bo lẹkọyi to enẹgodo nado dugán taidi tẹnmẹpọntọ” he na yin nugbonọ hlan Falo lẹ hẹn. (The Reign of Thutmose IV, gbọn Betsy M. Bryan dali) E taidi dọ wehọmẹ dokọ tọn he tindo kanṣiṣa hẹ họ̀nmẹ ahọlu tọn lẹ nọ wleawuna jọja lẹ nado wazọ́n taidi ahọluzọnwatọ whẹdatẹn tọn lẹ.a Nukinkan he azán etọn yin ojlẹ Daglamẹ Egiptinu lẹ tọn po ojlẹ Ahọluduta Yọyọ tọn lẹ po dohia dọ suhugan devisunnu Falo tọn lẹ po ahọluzọnwatọ nukundeji lẹ po gbẹsọ tindo oyín yẹyinọ lọ “Ovi Wehọmẹ Dokọ tọn lẹ” to ota to whenuena yé tlẹ ko whẹ́n mẹho.

Gbẹzan họ̀nmẹ tọn na whlé Mose pọ́n. E bẹ adọkun, gbẹdudu, po huhlọn po hẹn. E sọ bẹ owù walọyizan tọn lẹ hẹn ga. Nawẹ Mose na yinuwa gbọn? Fie wẹ nugbonọ-yinyin etọn na tin te? Be Jehovah sẹ̀ntọ de wẹ ewọ yin nugbo, yèdọ nọvi Heblu he to yinyin kọgbidina lẹ tọn, kavi e yiwanna nuhe Egipti mayisenọ sọgan zedonukọnnamẹ lẹpo wẹ ya?

Nudide Titengbe De

To owhe 40 mẹvi yinyin mẹ, yèdọ ojlẹ he mẹ Mose sọgan ko lẹzun Egiptinu jọ Egiptinu de te, e ‘tọ́n yì nado pọ́n agbàn he mẹmẹsunnu etọn lẹ to hinhẹn.’ Nuyiwa etọn he bọdego lẹ dohia dọ ehe mayin tlintlindo dindin de poun gba; e tin to jejeji nado gọalọna yé. To whenuena e mọ Egiptinu de he to Heblu de hò, e dádemẹ bo hù kọgbidinamẹtọ lọ. Nuyiwa enẹ dohia dọ ahun Mose tọn tin hẹ mẹmẹsunnu etọn lẹ. Mẹhe kú lọ sọgan ko yin ahọluzọnwatọ de, heyin hùhù dile e to azọ́n etọn lẹ wà. To nukun Egiptinu lẹ tọn mẹ, Mose tindo whẹwhinwhẹ́n lẹpo nado yin nugbonọ na Falo. Ṣogan, owanyi whẹdida dodo tọn wẹ whàn Mose ga, yèdọ jẹhẹnu he e sọ dohia yinukọn dogọ to wunkẹngbe to whenuena e yiavunlọ na Heblu he to yinyin hihò jẹagọ gbọn hagbẹ etọn de dali. Mose jlo na tún Heblu lẹ dote sọn kanlinmọgbenu-ninọ vẹadi mẹ, ṣigba to whenuena Falo se gando awugbopo etọn go bo tẹnpọn nado hù i, Mose yin hinhẹn po huhlọn po nado họnyi Midiani.—Eksọdusi 2:11-15; Owalọ lẹ 7:23-29.b

Ojlẹ he mẹ Mose jlo na tún omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ dote ma sọgbe hẹ Jehovah tọn gba. Ṣogan, nuwiwa etọn lẹ do yise hia. Heblu lẹ 11:24-26 dọmọ: “Gbọn yise dali Mose, whenuena e whẹ́n, e kọ́ nado yin yiylọ ovi viyọnnu Falo tọn lọ tọn; e tlẹ jlo na jiya nukunbibia tọn hẹ omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ, hú nado dugbẹ ylando tọn to ojlẹ pẹvide mẹ.” Etẹwutu? Na “e hia ovlẹ Klisti tọn na adọkun daho hú adọkunnu Egipti tọn lẹ: na e pọ́n hlan ahọsu ale lọ tọn.” Yizan vonọtaun hogbe lọ “Klisti,” tọn he zẹẹmẹdo “omẹ yiamisisadode,” jẹna Mose to linlẹn lọ mẹ dọ e wá mọ azọ́ndenamẹ vonọtaun lọ yí tlọlọ sọn Jehovah dè.

Yí nukun homẹ tọn do pọ́n ẹn! Mose yin pinpọ́n e go whẹ́n taidi omẹ nukundeji Egipti tọn de. Otẹn etọn ze gbẹzan dagbe hugan po gbẹdudu he sọgan yin nulẹnpọndeji lẹpo po donukọnna ẹn, ṣogan e gbẹ́ popolẹpo dai. E ma sọgan pọ́n gbẹzan họ̀nmẹ Falo, kọgbidinamẹtọ lọ tọn hlan to aliho dopolọ mẹ po owanyi na Jehovah podọ na whẹdida dodo po gba. Oyọnẹn podọ ayihamẹlinlẹnpọn do opagbe he Jiwheyẹwhe dó na tọgbo etọn lẹ Ablaham, Isaki, po Jakobu po ji whàn Mose nado jlo nukundagbe Jiwheyẹwhe tọn. Taidi kọdetọn de, Jehovah penugo nado yí Mose zan to azọngban titengbe hugan de mẹ nado hẹn lẹndai Etọn lẹ di.

Mímẹpo wẹ nọ pannukọn nudide lẹ gando nuhe yin nujọnu hugan lẹ go. Taidi Mose, vlavo hiẹ pannukọn nudide sinsinyẹn de. Be hiẹ dona gbẹkọ aṣa kavi ale he họnwun delẹ go, mahopọnna avọ́sinsan depope he hiẹ dona basi wẹ ya? Eyin nudide he hiẹ pannukọn niyẹn, flin dọ Mose pọ́n họntọnjihẹmẹ Jehovah tọn hlan taidi nuhe họakuẹ tlala hú adọkun Egipti tọn lẹpo, podọ mọwiwà ma vẹ́ na ẹn gba.

[Nudọnamẹ odò tọn]

[Apotin to weda 11]

Gbemima Anọ́-Nina-Ovi Tọn Lẹ

To paa mẹ onọ̀ lẹ lọsu wẹ nọ na anọ́ viyẹyẹ yetọn lẹ. Nalete, wesetọ Brevard Childs to Revue de littérature biblique (Glẹnsigbe) mẹ dọmọ, “to ninọmẹ delẹ mẹ to omẹ nukundeji lẹ ṣẹnṣẹn [sẹpọ whẹndo Whèzẹtẹn-waji] tọn lẹ mẹhe na na anọ́ ovi de nọ yin hihaya. Aṣa ehe sọ gbayipe to fie onọ̀ lọ ma penugo nado na anọ́ ovi etọn kavi fie onọ̀ lọ ma yin yinyọnẹn te. Vigopọntọ lọ nọ didá azọngban ovi lọ go pinpọ́n whẹ́n tọn gọna anọ́ nina ẹn to ojlẹ heyin didọ lọ gblamẹ.” Owe owóko tọn he ji gbemima anọ́ nina ovi tọn susu yin kinkàn do ko luntọ́n sọn aigba hohowhenu tọn he Sẹpọ Whèzẹtẹn-waji lẹ mẹ. Nukinkan ehelẹ do aṣa he gbayipe de hia sọn ojlẹ Sumérien tọn whenu kakajẹ ojlẹ godo tọn he mẹ aṣa Glẹki tọn lẹ gbẹsọ tin to Egipti. Adà nukinkan ehelẹ tọn he gbayipe delẹ bẹ hodidọ mẹhe e bẹhẹn lẹ tọn, lehe gbemima lọ na dẹn sọ, ninọmẹ azọ́n tọn lẹ, wunmẹ núdùdù lẹ tọn, yasanamẹ lẹ na gbemima lọ hinhẹngba, ahọsumẹ lẹ, podọ lehe ahọ́ lọ na yin súsú do hẹn. Na taun tọn, “ojlẹ vigopinpọn tọn nọ hugan owhe awe jẹ atọ̀n,” wẹ zẹẹmẹ he Childs basi. “Anọ́-na-ovitọ lọ nọ pọ́n ovi lọ go whẹ́n to owhé etọn gbè, ṣigba to whedelẹnu e nọ yin bibiọ to e si nado gọ̀ ovi lọ wá na mẹjitọ etọn na dogbapọnnanu.”

[Yẹdide to weda 9]

Bliki súnsún to Egipti gbẹsọ yin nudopolọ taidi to azán Mose tọn gbè, dile yẹdide hohowhenu tọn de dohia do

[Asisa Yẹdide tọn]

Aga: Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.; odò: Erich Lessing/Art Resource, NY