Dagbe po Oylan po—Detẹ Wẹ Hiẹ Dona De?

MẸNU wẹ tindo jlọjẹ nado ze nujinọtedo dagbe po oylan po tọn lẹ dai? Sọn bẹjẹeji whenuho gbẹtọvi tọn gbọ́n wẹ kanbiọ enẹ ko yin finfọndote. Sọgbe hẹ owe Biblu tọn heyin Gẹnẹsisi, Jiwheyẹwhe dlẹnalọdo atin de he to whinwhẹ́n to jipa Edẹni tọn mẹ taidi “atin yinyọ́n dagbe po oylan po tọn lọ.” (Gẹnẹsisi 2:9) Jiwheyẹwhe degbena asu po asi po tintan lọ ma nado dù sọn sinsẹ́n atin ehe tọn mẹ. Ṣigba, kẹntọ Jiwheyẹwhe tọn, Satani Lẹgba, dọ dọ eyin yé dù sọn atin ehe mẹ, “yè na hùn nukun” yetọn bọ yé “na tin di Jiwheyẹwhe, bo nọ yọ́n onú dagbe po oylan po.”—Gẹnẹsisi 2:16, 17; 3:1, 5; Osọhia 12:9.

Adam po Evi po pannukọn nudide de—be yé dona kẹalọyi nujinọtedo Jiwheyẹwhe tọn lẹ gando dagbe po oylan po go wẹ kavi yé dona hodo yetọn titi lẹ? (Gẹnẹsisi 3:6) Yé basi dide nado vẹtolina Jiwheyẹwhe bo dù sọn atin lọ mẹ. Etẹwẹ nuyiwa kleun ehe zẹẹmẹdo? Gbọn gbigbẹ́ nado na sisi dogbó he Jiwheyẹwhe dena yé lẹ dali, yé sọalọakọ́n dọ e na pọnte hugan na emi po kúnkan emitọn po nado ze nujinọtedo emitọn titi lẹ dai na nuhe dù dagbe po oylan po. Obá tẹ mẹ wẹ gbẹtọvi lẹ ko tindo kọdetọn dagbe jẹ to vivẹnudido yetọn mẹ nado yinuwa taidi Jiwheyẹwhe gbọn nujinọtedo yetọn titi lẹ zizedai dali?

Pọndohlan He Gbọnvo Lẹ

To dogbigbapọnna nuplọnmẹ tamẹnuplọnmẹtọ he diyin to owhe kanweko susu lẹ gblamẹ tọn lẹ godo, otanwe Encyclopædia Britannica dọ dọ sọn ojlẹ tamẹnuplọnmẹtọ Glẹki tọn Socrates tọn kakajẹ owhe kanweko 20tọ mítọn mẹ, “nudindọn susu [ko tin] do nuhe dagbewà podọ nujinọtedo dagbe po oylan po tọn sọgan yin ji.”

Di apajlẹ, Sophiste lẹ yin pipli nukundeji mẹplọntọ Glẹki lẹ tọn de to owhe kanweko atọ́ntọ J.W.M. Yé plọnmẹ dọ pọndohlan he gbayipe to gbẹtọ lẹ ṣẹnṣẹn wẹ nọ magbe nujinọtedo dagbe po oylan po tọn lẹ. Dopo to mẹplọntọ mọnkọtọn lẹ mẹ dọmọ: “Nudepope he taidi nuhe sọgbe bo yin alọkẹyi to tòdaho dopodopo mẹ, wẹ sọgbe bo yin alọkẹyi na tòdaho enẹ, dile e na dẹnsọ bọ linlẹn tòmẹnu lọ lẹ tọn na yinmọ.” Sọgbe hẹ nujinọtedo ehe, Jodie, he yin nùdego to hosọ he jẹnukọn mẹ, dona hẹn akuẹ lọ go, to whenuena e yindọ suhugan mẹhe tin to lẹdo, kavi “tòdaho” etọn mẹ lẹ tọn wẹ na ko wàmọ.

Pọndohlan devo pete wẹ Emmanuel Kant, he yin tamẹnuplọnmẹtọ akonka owhe kanweko 18tọ tọn tindo. Linlinwe Issues in Ethics dọmọ: “Emmanuel Kant po mẹdevo he taidi ewọ lẹ po . . . ze ayidonugo do jlọjẹ mẹdopodopo tọn nado basi dide na ede ji.” Sọgbe hẹ tamẹnuplọnmẹ Kant tọn, eyin Jodie ma gbẹ́ tùnafọ jlọjẹ mẹdevo lẹ tọn ji, ewọ lọsu si wẹ e pò te nado wà nuhe jlo e. E ma dona dike pọndohlan he gbayipe to lẹdo etọn mẹ ni magbe nujinọtedo etọn lẹ tọn.

Eyọn, nawẹ Jodie basi nudide sinsinyẹn he e pannukọn lọ gbọn? E de nado yinuwa to aliho he gbọnvona dehe ko yin nùdego lẹpo mẹ. E yí nuplọnmẹ Jesu Klisti tọn lẹ zan, mẹhe nujinọtedo walọ dagbe tọn etọn lẹ ko yin pipà gbọn Klistiani lẹ po mẹhe ma yin Klistiani lẹ po dali. Jesu plọnmẹ dọmọ: “Enẹwutu onú depope mìwlẹ jlo gbẹtọ ni wà hlan mì, mọkẹdẹ wẹ mì ni wà hlan yé.” (Matiu 7:12) Nupaṣamẹ taun wẹ e yin na ahisinọ lọ nado mọdọ Jodie ze akuẹ dọla 82 000 lọ lẹ jo na ẹn. To whenuena e yin kinkanse Jodie nuhewutu ewọ ma do hẹn akuẹ lọ go, e basi zẹẹmẹ dọ emi yin dopo to Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ mẹ bo dọmọ: “Akuẹ lọ ma yin ṣie gba.” Jodie yí nukun nujọnu tọn do pọ́n hogbe Jesu tọn lẹ he yin kinkàndai to Biblu mẹ to Matiu 19:18 dọmọ: “Hiẹ ma na fìnnú yí.”

Be Mí Dona Ganjẹ Pọndohlan He Gbayipe Go Ya?

Vlavo mẹdelẹ na dọ dọ gúgú wẹ wanu hẹ Jodie bọ e do yin nugbodọtọ sọmọ. Ṣigba pọndohlan he gbayipe to gbẹtọ lẹ ṣẹnṣẹn ma sọgan yin ginganjẹ e go gba. Di apajlẹ, eyin hiẹ nọgbẹ̀ to fie mẹsusu yise te dọ ovi yíyí do sanvọ́ yin alọkẹyi, dile mẹdelẹ ko lẹndo to hohowhenu, be enẹ na zọ́n bọ aṣa ehe na sọgbe wẹ ya? (2 Ahọlu lẹ 16:3) Eyin a ka yin jiji to fie gbẹtọ-lan dùdù nọ yin pinpọnhlan taidi walọ dagbe te lo? Be enẹ na ko zẹẹmẹdo dọ gbẹtọ-lan dùdù ma ylan na nugbo tọn wẹ ya? Aṣa de ma nọ lẹzun nuhe sọgbe na e gbayipe poun wutu gba. To ojlẹ dindẹn die, Biblu na avase sọta omọ̀ enẹ dọmọ: “Hiẹ ma na hodo agundaho de nado wà oylan gba.”—Eksọdusi 23:2.

Jesu Klisti do whẹwhinwhẹ́n devo hia he wutu mí dona payi ma nado dike pọndohlan he gbayipe ni deanana mí to dagbe po oylan po yinyọnẹn mẹ. E de Satani gbà taidi “ahọvi aihọn tọn.” (Johanu 14:30; Luku 4:6) Satani nọ yí ogántẹn etọn zan nado klọ “aihọn lẹpo.” (Osọhia 12:9) Enẹwutu, eyin hiẹ ze nujinọtedo dagbe po oylan po tọn towe lẹ dai kiki gbọn titẹdo linlẹn he gbayipe go dali, e sọgan yindọ pọndohlan Satani tọn gando walọ dagbe go kẹalọyi wẹ a te, podọ enẹ na hẹn nugbajẹmẹji wá janwẹ.

Be Hiẹ Sọgan Ganjẹ Linlẹn Towe Titi Go Ya?

Eyin mọwẹ, be mẹdopodopo dona basi dide na ede gando dagbe po oylan po go wẹ ya? Biblu dọmọ: “A dẹ́ hlan dewe tọn dali blo.” (Howhinwhẹn lẹ 3:5) Etẹwutu? Na gbẹtọvi lẹpo wẹ dugu oblọ de tọn sọn dowhenu he sọgan sọtadona nulẹnpọn yetọn. To whenuena Adam po Evi po ṣiatẹ do Jiwheyẹwhe, yé kẹalọyi nujinọtedo agọjẹdomẹtọ ṣejannabinọ lọ heyin Satani tọn bo de e taidi otọ́ gbigbọmẹ tọn yetọn. Enẹgodo yé jo oblọ de dai taidi ogú na kúnkan yetọn—enẹ wẹ ahun oklenọ de he tindo nugopipe lọ nado yọ́n nuhe yin dagbe ṣigba po ayilinlẹn lọ po nado doafọna oylan.—Gẹnẹsisi 6:5; Lomunu lẹ 5:12; 7:21-24.

To whenuena otanwe Encyclopædia Britannica to hodọdo nujinọtedo walọ dagbe tọn lẹ ji, e dọmọ: “Eyin gbẹtọ lẹ yọ́n nuhe yé dona wà sọgbe hẹ walọ dagbe ṣigba bo zindonukọn nado to nuhe na yidogọna ale yetọn titi lẹ wà, e ma taidi nupaṣamẹ gba. Lehe whẹwhinwhẹ́n na yin nina omẹ mọnkọtọn lẹ nado wà nuhe sọgbe do ko yin nuhahun tangan de na nujinọtedo walọ dagbe tọn lẹ to otò he hunnukun lẹ mẹ.” Biblu dọ ẹ to aliho he sọgbe mẹ dọ: “Ayiha yin oklenọ hugan onú lẹpo, podọ e sọ yin awutunọ tupinpẹnnọ: mẹnu wẹ sọgan yọ́n ẹn?” (Jẹlemia 17:9) Be hiẹ na dejido mẹhe yin yinyọnẹn taidi oklenọ podọ tupinpẹnnọ de go ya?

Nugbo wẹ dọ mẹhe ma tlẹ yise to Jiwheyẹwhe mẹ lẹ tindo nugopipe lọ nado yinuwa to aliho he sọgbe hẹ walọ dagbe mẹ podọ nado wleawuna todohukanji walọ dagbe tọn he yọn-na-yizan bo jẹna sisi lẹ. Ṣigba, nujinọtedo walọ dagbe tọn he tin to Biblu mẹ lẹ wẹ nunọwhinnusẹ́n dagbe he todohukanji yetọn bẹhẹn lẹ nọ saba dohia poun. Dile etlẹ yindọ omẹ mọnkọtọn lẹ sọgan gbẹ́ dọ Jiwheyẹwhe ma tin, linlẹn yetọn lẹ dohia dọ yé dugu nugopipe lọ tọn nado de jẹhẹnu Jiwheyẹwhe tọn lẹ hia. Ehe dekunnu dọ dile Biblu dọ do, gbẹtọvi lẹ yin didá to dowhenu “to [apajlẹ] Jiwheyẹwhe tọn mẹ.” (Gẹnẹsisi 1:27; Owalọ lẹ 17:26-28) Apọsteli Paulu dọmọ: “To enẹ mẹ yé do azọ́n osẹ́n tọn he yè wlan do ayiha yetọn mẹ hia.”—Lomunu lẹ 2:15.

Na nugbo tọn, onú dopo wẹ nado yọ́n nuhe sọgbe; ṣigba onú devo pete wẹ nado tindo huhlọn lọ nado wà nuhe sọgbe. Nawẹ mẹde nọ wleawuna huhlọn mọnkọtọn gbọn? To whenuena e yindọ ahun wẹ nọ whànmẹ nado yinuwa, awuwiwlena owanyi na Dowatọ Biblu tọn, Jehovah Jiwheyẹwhe, sọgan gọalọnamẹ nado tindo huhlọn enẹ.—Psalm 25:4, 5.

Huhlọn Mimọyi Nado Wà Dagbe

Afọdide tintan to pinplọn nado yiwanna Jiwheyẹwhe mẹ wẹ nado mọ lehe gbedide etọn lẹ sọgbe hẹ lẹnpọn dagbe bo yọn-na-yizan do. “Ehe wẹ owanyi Jiwheyẹwhe tọn,” wẹ apọsteli Johanu wlan, “dọ mí ni yìn osẹ́n etọn: osẹ́n etọn masọ yin nupẹnagbanmẹ gba.” (1 Johanu 5:3) Di apajlẹ, Biblu bẹ ayinamẹ yọn-na-yizan lẹ hẹn he sọgan gọalọna jọja lẹ nado yọ́n dagbe gbọnvona oylan to whenuena yé to nudide basi nado yọnẹn eyin yé dona nùahàn sinsinyẹn, yí amasin adínọ lẹ zan, kavi doalọ to zanhẹmẹ mẹ jẹnukọnna alọwle. Biblu sọgan gọalọna alọwlemẹ lẹ nado yọ́n lehe yé na didẹ gbemanọpọ lẹ gbọn, podọ e sọgan deanana mẹjitọ lẹ to ovi lẹ pinplọn mẹ.a Eyin nujinọtedo walọ dagbe tọn he to Biblu mẹ lẹ yin yiyizan, yé sọgan hẹn ale wá na jọja po mẹho po, mahopọnna ninọmẹ yetọn, wésise yetọn, kavi aṣa he mẹ yé wá sọn.

Kẹdẹdile núdùdù hunsindagbe tọn dùdù nọ namẹ huhlọn nado wazọ́n do, Ohó Jiwheyẹwhe tọn hihia nọ namẹ huhlọn nado nọgbẹ̀ sọgbe hẹ nujinọtedo etọn lẹ. Jesu yí ohó he Jiwheyẹwhe dọ lẹ jlẹdo akla he nọ hẹn ogbẹ̀ dote go. (Matiu 4:4) E sọ dọmọ: “Núdùdù ṣie wẹ nado wà ojlo mẹhe do mi hlan tọn.” (Johanu 4:34) Núdùdù gbigbọmẹ tọn dùdù sọn ohó Jiwheyẹwhe tọn mẹ hẹn Jesu pegan nado nọavunte sọta whlepọn lẹ bo basi nudide dagbe lẹ.—Luku 4:1-13.

To tintan whenu, hiẹ sọgan mọdọ e vẹawu nado dù núdùdù gbigbọmẹ tọn he tin to Ohó Jiwheyẹwhe tọn mẹ bo kẹalọyi nujinọtedo etọn lẹ. Ṣigba flindọ to whenuena hiẹ gbẹpo to pẹvi, a sọgan nọma ko yiwanna otọ́n núdùdù he na wà dagbe na we lẹ tọn. Nado lodo to agbasa mẹ, hiẹ dona plọn nado yiwanna núdùdù dagbe mọnkọtọn lẹ. Mọdopolọ, e sọgan yí whenu to hiẹ si nado wleawuna ojlo to nujinọtedo Jiwheyẹwhe tọn lẹ mẹ. Eyin a zindonukọn, a na wá yiwanna yé bo lodo to gbigbọ-liho. (Psalm 34:8; 2 Timoti 3:15-17) Hiẹ na plọn nado dotudo Jehovah go bo yin whinwhàn nado nọ “wà dagbe.”—Psalm 37:3.

Hiẹ sọgan nọma pannukọn ninọmẹ he taidi dehe Jodie pehẹ pọ́n gbede. Etomọṣo, egbesọegbesọ wẹ a nọ basi dide walọ dagbe tọn lẹ, to whẹho flinflin lẹ po daho lẹ po mẹ. Enẹwutu, Biblu dotuhomẹna we dọmọ: “Yí ayiha towe do dotudo OKLUNỌ go; a dẹ́ hlan dewe tọn dali blo. Yọ́n ẹn to aliho towe lẹpo ji, ewọ nasọ jlọ omọ́ towe.” (Howhinwhẹn lẹ 3:5, 6) Pinplọn nado nọ ganjẹ Jehovah go na hẹn ale wá na we todin bo nasọ hùn dotẹnmẹ dote na we nado nọgbẹ̀ kakadoi, na aliho tonusisena Jehovah Jiwheyẹwhe tọn nọ planmẹ yì ogbẹ̀ mẹ.—Matiu 7:13, 14.

[Nudọnamẹ Odò Tọn]

[Blurb to weda 6]

Huhlọn mayọnmọ lẹ sọgan yinuwado pọndohlan he gbayipe to gbẹtọ lẹ ṣẹnṣẹn ji

[Yẹdide lẹ to weda 5]

To owhe lẹ gblamẹ, tamẹnuplọnmẹtọ lẹ ko dọnnu do whẹho dagbe po oylan po tọn ji

SOCRATES

KANT

CONFUCIUS

[Asisa Yẹdide tọn]

Kant: Sọn owe lọ The Historian’s History of the World mẹ; Socrates: Sọn owe lọ A General History for Colleges and High Schools mẹ; Confucius: Sung Kyun Kwan University, Seoul, Korea

[Yẹdide to weda 7]

E ma yindọ Biblu nọ gọalọna mí nado yọ́n dagbe gbọnvona oylan kẹdẹ wẹ gba ṣigba e sọ nọ whàn mí nado wà nuhe sọgbe