Otàn Gbẹzan Tọn
Mahopọnna Madogán Ṣie, Yẹn Yin Huhlọnnọ
DILE E YIN DIDỌ GBỌN LEOPOLD ENGLEITNER DALI
Ponọ Nazi tọn lọ de osò etọn tọ́n, ze e do topánu na mi bo kanse dọmọ: “Be a ko wleawufo nado kú ya? Yẹn na desòdo we na a masọ yọ́n na nude ba.” Yẹn tẹnpọn bo dọ po ogbè he ma sisọ po dọ “N’ko wleawufo.” Yẹn wleawuna dee nado pehẹ nudepope he na jọ, bo miyọnnukun, bosọ to tenọpọn ẹn nado desòdo mi, ṣigba nude masọ jọ ba. “A gú kaka bo tlẹ jlo nado yin hùhù!” wẹ e dawhá dọ dile e to osò etọn desẹ sọn topánu ṣie. Nawẹ yẹn wá mọ dee to ninọmẹ sinsinyẹn mọnkọtọn mẹ gbọn?
YẸN yin jiji to 23 juillet 1905, to Aigen-Voglhub he yin tòpẹvi de to Osó Autriche tọn lẹ ṣẹnṣẹn. Yẹn wẹ yin ovi tintan mẹjitọ ṣie lẹ tọn. Otọ́ ṣie yin owhlẹ-zẹ̀tọ bọ onọ̀ ṣie yin viyọnnu glesi lẹdo lọ tọn de tọn. Mẹjitọ ṣie lẹ yin hẹntọnọ, ṣigba yé sọ yin azọ́n sinsinyẹn watọ ga. Tòpẹvi Bad Ischl he ma dẹ̀n do Salzbourg mẹ wẹ n’nọ̀ to ovu-whenu, to tándo whanpẹnọ lẹ po Osó he sẹhundaga lẹ po ṣẹnṣẹn.
To whenuena yẹn gbẹ́ pò to pẹvi, n’nọ lẹnnupọn susu do zẹ́nmasọ gbẹtọ lẹ tọn ji, e ma yin na mẹjitọ ṣie lẹ yin hẹntọnọ kẹdẹ wutu wẹ gba, ṣigba na yẹn yin jiji po nẹgbehú gbíngbán de po he nọ sayana mi taun wutu. Awufiẹsa he oblọ agbasa tọn enẹ nọ hẹnwa na mi sinyẹn sọmọ bọ e nọ vẹawuna mi nado nọ̀ jijlọ ji. Na yẹn ma yin dotẹnmẹna nado nọ daihun lanmẹyiya tọn to wehọmẹ wutu, yẹn lẹzun aṣagbọ́nu na klasigbẹ́ ṣie lẹ.
To vivọnu Wẹkẹ-whàn I tọn, ojlẹ vude whẹpo yẹn na do tindo owhe 14, yẹn mọdọ ojlẹ ko sọ̀ na mi nado dín agbasazọ́n de nado sọgan tọ́nsọn ohẹ́n mẹ. Yẹn nọ tin to huvẹ to whepoponu, bọ azọ̀n grippe espagnole tọn he hù omẹ livi susu lẹ sọ de huhlọn pò na mi tlala. “Etẹwẹ mí sọgan yí madogánnọ hiẹ nkọtọn do wà?” wẹ suhugan glesi he dè yẹn biọ azọ́n te lẹ nọ dọ. Ṣigba glesi he jọmẹ de yí mi do azọ́n mẹ.
Owanyi Jiwheyẹwhe Tọn Fọnjlodotena Mi
Dile etlẹ yindọ Katoliki zohunhunnọ de wẹ Mama yin, vlavo wẹ n’nọ yì ṣọṣi. Whẹwhinwhẹ́n tangan he wutu e do yinmọ wẹ yindọ otọ́ mítọn nọ pọ́n whẹho ehe hlan taidi nudide mẹdetiti tọn. Na yẹn tọn, boṣiọ-sinsẹ̀n he gbayipe to Ṣọṣi Katoliki Lomu tọn mẹ nọ hẹn mi jẹflumẹ taun.
Gbèdopo to osun octobre 1931 tọn mẹ, họntọn ṣie de basi oylọna mi nado hodo e yì opli sinsẹ̀n tọn de he yin awuwlena gbọn Biblu plọntọ lẹ dali, dile Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ yin yinyọnẹn do to whenẹnu. Yẹn mọ gblọndo sinai do Biblu ji lẹ yí to finẹ na kanbiọ titengbe delẹ taidi ehelẹ: Be Jiwheyẹwhe kẹalọyi boṣiọ-sinsẹ̀n wẹ ya? (Eksọdusi 20:4, 5) Be olọnzomẹ tin ya? (Yẹwhehodọtọ 9:5) Be oṣiọ lẹ na fọnsọnku ya?—Johanu 5:28, 29.
Nuhe yinuwado ji e hugan wẹ nado mọdọ Jiwheyẹwhe gblewhẹdo awhàn hùnsọndai gbẹtọvi tọn lẹ, mahopọnna alọsọakọ́n yetọn dọ oyín Etọn mẹ wẹ yé to awhànfun te. Yẹn plọn dọ “Jiwheyẹwhe wẹ owanyi” podọ e tindo oyín gigonọ de he yin Jehovah. (1 Johanu 4:8; Psalm 83:18) Yẹn yin ojlofọndotena tlala nado mọdọ Ahọluduta Jehovah tọn na hẹn ẹn yọnbasi na gbẹtọvi lẹ nado nọgbẹ̀ kakadoi to ayajẹ mẹ to paladisi lẹdo aihọn pé de mẹ. Yẹn sọ plọn dọ todido jiawu de tin na gbẹtọvi mapenọ delẹ he ko yin dide gbọn Jiwheyẹwhe dali nado dugán hẹ Jesu to Ahọluduta olọn tọn Jiwheyẹwhe tọn mẹ. Yẹn ko wleawufo nado yí huhlọn ṣie lẹpo zan do ota Ahọluduta enẹ tọn mẹ. Enẹwutu, yẹn yin bibaptizi to mai 1932, bo lẹzun dopo to Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ mẹ. E biọ adọgbigbo nado ze afọdide mọnkọtọn na nuvẹun sinsẹ̀n tọn he gbayipe to otò Autriche tọn he mẹ sinsẹ̀n Katoliki tọn kẹdẹ wẹ yin alọkẹyi te to ojlẹ enẹ mẹ wutu.
Akọndidona Wangbẹna po Nukundiọsọmẹ Po
Mẹjitọ ṣie lẹ gblehomẹ tlala to whenuena yẹn gbẹ́ ṣọṣi yìyì dai, bọ yẹwhenọ lọ sọ yawu lá yìyì ṣie sọn oplò ji. Kọmẹnu lẹ nọ túntán do aigba to nukọn ṣie nado do wangbẹna yetọn hia. Mahopọnna enẹ, yẹn magbe nado lẹzun dopo to lizọnyizọnwatọ whenu-gigọ́ tọn lẹ mẹ, bo bẹ sinsẹ̀nzọn gbehosọnalitọ tọn jẹeji to janvier 1934.
Ninọmẹ tonudidọ tọn to sinsinyẹn deji dile ogbẹ́ Nazi lẹ tọn to huhlọn tindo dogọ to agbegbe mítọn mẹ. To ojlẹ he mẹ yẹn to devizọnwa taidi gbehosọnalitọ to Agbàdo Enns tọn mẹ to Styrie, ponọ lẹ ma nọ na mi agbọ́, bọ yẹn dona yin ‘nuyọnẹntọ di odàn.’ (Matiu 10:16) Yẹn pehẹ homẹkẹn susu sọn 1934 jẹ 1938. Dile etlẹ yindọ yẹn ma tindo agbasazọ́n de, n’ma mọ alọgọ he nọ yin nina mẹhe tin to ninọmẹ mọnkọtọn mẹ lẹ yí gba, bọ yẹn sọ yin whẹdana whlasusu nado sẹ̀ngàn na ojlẹ vude, podọ whla ẹnẹ na ojlẹ gaa—ehe lẹpo na azọ́n yẹwhehodidọ tọn ṣie wutu.
Autriche Jẹ Alọ Awhànpa Hitler Tọn lẹ Tọn Mẹ
Awhànpa Hitler tọn lẹ de awhànfọ biọ Autriche to mars 1938. To azán vude gblamẹ, hugan gbẹtọ 90 000—yèdọ nudi 2 to kanweko ji tòvi he ko whẹ́n mẹho lẹ tọn—wẹ yin wiwle bo yin didohlan ganpamẹ kavi hlan osla yasanamẹ tọn lẹ mẹ na whẹsadokọnamẹ atẹṣiṣi sọta gandudu Nazi tọn wutu. To aliho de mẹ, Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ ko tin to awuwlemẹ na nuhe to nukọn ja lẹ. To alunlun 1937 tọn mẹ, hagbẹ agun ṣie tọn susu zingbejizọnlin na kilomẹtlu 350 po kẹkẹ tata po yì plidopọ akọjọpli tọn de to Prague. To finẹ, yé sè dogbọn danú he to yinyin wiwà do mẹmẹsunnu mítọn Allemagne tọn lẹ go dali. E họnwun dọ ogàn mítọn wẹ hò todin.
Bẹsọn ojlẹ he mẹ awhànpa Hitler tọn lẹ doafọ aigba Autriche tọn ji, Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ mọ yede to dandannu glọ nado nọ basi opli lẹ bo nọ wazọ́n yẹwhehodidọ tọn to nuglọ. Dile etlẹ yindọ owe sinai do Biblu ji lẹ nọ yin hinhẹn dasá dogbó Suisse tọn gbọ̀n nuglọ, yé ma nọ pemẹnu gba. Enẹwutu Klistiani hatọ Vienne tọn lẹ dona họnbẹ nado wleawuna owe lẹ. Yẹn nọ saba yin yiyizan nado má owe lẹ na Kunnudetọ lẹ.
Yẹn Yì Osla Yasanamẹ Tọn de Mẹ
To 4 avril 1939, yẹn po mẹmẹsunnu dopo po, gọna mẹmẹyọnnu awe yin wiwle gbọn Gestapo dali dile mí to hùnwhẹ Oflin okú Klisti tọn basi to Bad Ischl. Mímẹpo yin bibẹdo mọto mẹ yì ponọ-pá mẹ to Linz. Enẹ wẹ yin whla tintan he yẹn biọ mọto de mẹ pọ́n to gbẹzan ṣie mẹ, ṣigba ayiha ṣie ma jai depope nado duvivi etọn gba. Whlasusu wẹ yẹn yin hokanse po kanyinylan po to Linz, ṣigba yẹn ma gbẹ́ yise ṣie dai gba. To osun atọ́n godo, yẹn yin hinhẹn yì whẹdatọ de nukọn to Haute-Autriche. To madonukun mẹ, owhẹ̀ sẹ́nhẹngba tọn he yin sisadokọna mi lẹ yin hùzẹdeji; ṣigba ehe ma hẹn whlepọn ṣie wá vivọnu gba. To ojlẹ dopolọ mẹ, mẹmẹsunnu lọ po mẹmẹyọnnu awe lọ lẹ po yin didohlan osla yasanamẹ tọn lẹ mẹ fie yé hẹn nugbonọ-yinyin yetọn go te kakajẹ okú.
Yẹn yin hinhẹn do ganmẹ, bọ to 5 octobre 1939, e yin didọna mi dọ yẹn na yin didohlan osla yasanamẹ Buchenwald tọn mẹ to Allemagne. Pinpán vonọtaun de nọtepọn mímẹ gàntọ lẹ to pinpán-glintẹn Linz tọn. Adọtẹn omẹ awe-awe tọn lẹ wẹ yin awuwlena to agbanhẹnnu pinpán lọ tọn lẹ mẹ. Dawe he yin zize dopọ hẹ mi lọ ma yin mẹdevo de zẹ̀ togán hoho Haute-Autriche tọn go, yèdọ Weyọnẹntọ Heinrich Gleissner.
Weyọnẹntọ Gleissner po yẹn po bẹ hodọdopọ ojlofọndotenamẹ tọn de jẹeji. E do ojlo nujọnu tọn hia to ninọmẹ vẹawu he mẹ yẹn tin te mẹ bọ e sọ vẹna ẹn taun nado mọdọ etlẹ yin to gandudu etọn whenu, Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ tindo nuhahun susu hẹ aṣẹpatọ lẹ to agbegbe etọn mẹ. E dọna mi dọmọ: “Mẹdaho Engleitner, yẹn ma sọgan súnsún oylan he ko yin wiwà sẹ, ṣigba yẹn jlo na vẹvẹ. E taidi dọ gandudu mítọn ko huwhẹ̀ whẹdida mawadodo tọn. Whedepopenu he hiẹ na tindo nuhudo alọgọ tọn, homẹ ṣie na hùn tlala nado wà nuhe go n’pé lẹpo nado gọalọna we.” Mí wá gọ̀ mídelẹ mọ to vivọnu awhàn tọn godo. E gọalọna mi nado mọ akuẹ he mẹhe gandudu Nazi tọn sayana lẹ nọ mọyi na gbọjẹ gaa yetọn lọ yí.
“Yẹn Na Hù We”
Yẹn wá osla yasanamẹ Buchenwald tọn mẹ to 9 octobre 1939. Ojlẹ vude to enẹgodo, gàntọ-ṣọ́tọ lọ yin didọna dọ Kunnudetọ dopo tin to mẹyọyọ he wá lẹ mẹ, bọ e sọ lẹ́ ayidonugo etọn lẹpo do ji e. E hò mi po kanyinylan po. Enẹgodo, to whenuena e mọdọ yẹn ma na gbẹkọ yise ṣie go, e dọmọ: “Yẹn na hù we, Engleitner. Ṣigba jẹnukọnna enẹ, yẹn na na we dotẹnmẹ nado kàn wekanhlanmẹ godo tọn hlan mẹjitọ towe lẹ.” Yẹn lẹnnupọndo hogbe homẹmiọnnamẹ tọn he yẹn sọgan kàn hlan mẹjitọ ṣie lẹ ji, ṣigba whedepopenu he yẹn ze wekantin do wema ji nado kanwe, e nọ linú awàgó ṣie adusi tọn bọ wekinkan ṣie nọ gbán. E sọ jẹ vivlẹ mi ji dọmọ: “Mì pọ́n hlònọ ehe! E ma tlẹ sọgan kanwe jijlọ. Ṣigba enẹ ma glọnalina ẹn nado hia Biblu gba, kavi e ma yin mọwẹ?”
To enẹgodo, gàntọ-ṣọ́tọ lọ de osò etọn tọ́n, bo ze e do topánu na mi bosọ yinuwa taidi dọ e jlo na desòdo mi nkọtọn, dile yẹn ko dọ do to bẹjẹeji kandai ehe tọn. E sọ sisẹ mi gánnugánnu biọ gànhọ pẹvi he mẹ gbẹtọ ko gọ́ de mẹ. Yẹn dona gbọṣi ote to ozán lọ blebu mẹ. Ṣigba depope he e yin do, yẹn ma tlẹ sọgan damlọn, na agbasa ṣie lẹpo wẹ to fifiẹ. “Lehe e yin ogbẹ̀ mẹdetiti tọn hinhẹngú nado kú do sinsẹ̀n wluwlu de tamẹ do sọ!” wẹ hogbe “homẹmiọnnamẹ tọn” he gàntọ hatọ ṣie lẹ mọ nado dọna mi. Weyọnẹntọ Gleissner tin to gànhọ he bọdo dehe mẹ yẹn tin te go mẹ. E sè nuhe jọ do go e bo dọ po mẹtọnhopọn po dọmọ, “Homẹkẹn he nọ yin dido Klistiani lẹ ko sọ to núgba po kanyinylan po whladopo dogọ!”
To alunlun 1940 tọn mẹ, gàntọ lẹpo yin gbedena nado yì wazọ́n to osé-kùntẹn to dimanche dopo, dile etlẹ yindọ dimanche lẹ wẹ nọ saba yin gbọjẹzan mítọn. Afọdide ehe yin zize nado sayana mí na “nuṣiwa flinflin” gàntọ hatọ delẹ tọn wutu. Mí yin gbedena nado bẹ osé daho delẹ sọn osé-kùntẹn lọ wá osla lọ mẹ. Gàntọ awe to tintẹnpọn nado ze osé daho de do nẹgbé ṣie, bọ yẹn dibla họ́jai to osé pinpẹn enẹ glọ. Ṣigba e paṣa mi nado mọdọ Arthur Rödl, he yin Lagerführer (ogán osla lọ tọn) gọalọna mi. To whenuena e mọ lehe n’to yaji do nado didá osé lọ, e dọna mi dọmọ: “Hiẹ ma sọgan hẹn osé enẹ do nẹgbé kaka yì osla lọ mẹ gba! Ze e dai plaun!” Yẹn hùnhomẹ nado setonuna gbedide enẹ. Enẹgodo, Rödl dlẹnalọdo osé he whè tlala de bo dọmọ: “Ze enẹ yì osla lọ mẹ. E bọawu hugan nado didá!” E sọ lẹhlan mẹhe nọ ṣọ́ mí lọ bo degbena ẹn dọmọ: “Gbọ Biblu Plọntọ lẹ ni lẹkọyi gànhọ yetọn lẹ mẹ. Yé ko wazọ́n gbau to egbehe!”
Homẹ ṣie nọ hùn to vivọnu azọ́nzán lẹpo tọn nado kọnawudopọ hẹ whẹndo gbigbọmẹ tọn ṣie. Mí basi tito na núdùdù gbigbọmẹ tọn mimá. Mẹmẹsunnu de nọ wlan wefọ Biblu tọn dopo do wema pẹvi de ji bo nọ yí ì na mẹmẹsunnu he pò lẹ. Biblu de sọ yin hinhẹn wá osla lọ mẹ gbọ̀n nuglọ. Owe Biblu lọ tọn lẹ dopodopo yin dide do voovo. Yẹn mọ owe Job tọn yí na osun atọ̀n bo whlá ẹ do bọsẹ ṣie lẹ mẹ. Kandai Job tọn gọalọna mi nado hẹn tenọgligo.
To godo mẹ, yẹn yin hihia dogọ omẹ susugege he yin tẹnsẹna yì osla yasanamẹ Niederhagen tọn mẹ to 7 mars 1941 lẹ. Dile azán lẹ to yìyì, ninọmẹ ṣie to yinylan deji. Yẹn po mẹmẹsunnu awe po yin gbedena to gbèdopo nado bẹ azọ́nwanu lẹ pli do ogbá lẹ mẹ. To enẹgodo, mí hodo gàntọ hatọ delẹ nado lẹkọyi osla lọ mẹ. Ponọ dopo doayi e go dọ yẹn ma to zọnlinzin po awuyiya po. Na ehe gblehomẹna ẹn tlala wutu, e sisẹ mi sọn godo to ajijimẹ, bo gbleawuna mi taun. Awufiẹsa he yẹn mọ lọ mayọnjlẹ, ṣigba mahopọnna enẹ, yẹn sọ yì wazọ́n to wunkẹngbe etọn.
Tundote Madonukun De
Osla Niederhagen tọn wá yin súsú to avril 1943. To enẹgodo, yẹn yin tẹnsẹna yì osla Ravensbrück tọn mẹ, fie gàntọ susu nọ yin hùhù te. Podọ to madonukun mẹ to juin 1943, yẹn yin dotẹnmẹna nado yin tuntundote sọn osla yasanamẹ tọn lọ mẹ. To ojlẹ ehe mẹ, tundote ṣie ma yin zize sinai do yise ṣie gbigbẹdai ji gba. Yẹn dona yigbe poun nado wazọ́n sinsinyẹn to ogle de mẹ na pipotọ gbẹzan ṣie tọn. Yẹn yigbe nado wàmọ nado sọgan họ̀ngán sọn numimọ ylankan osla yasanamẹ tọn lẹ mẹ. N’yì doto osla lọ tọn dè na dogbapọn dotowhé tọn godo tọn de. E paṣa doto lọ nado mọ mi. “Etẹ, hiẹ gbẹsọ yin dopo to Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ mẹ!” wẹ e vó dọ. “Mọwẹ, Mẹdaho Doto,” wẹ yẹn gblọn dọ. “Eyin mọwẹ, yẹn ma yọ́n nuhewutu mí dona tún we dote gba. Ṣigba to alọ devo mẹ, e na de agbàn pò na mí taun nado de gbẹtọ-kija ehe nkọtọn sẹ sọn osla lọ mẹ.”
Nuhe e dọ ma yin hójijlẹ de poun gba. Nugbo wẹ dọ ninọmẹ agbasalilo ṣie tọn yìdo taun. Wánvú lẹ ko dù agbasa ṣie sọn apadewhe, mẹhiho lẹ ko zọ́n bọ otó ṣie dopo kú, podọ agbasa ṣie lẹpo ko gọ́ na apà vivó lẹ. Zínpinpẹn ṣie masọ hugan kilo 28 ba to osun 46 nuhudo, huvẹ sinsinyẹn po azọ́n sinsinyẹn wiwà po tọn godo. Ninọmẹ enẹ mẹ wẹ yẹn te to whenuena yẹn yin tuntundote sọn Ravensbrück to 15 juillet 1943.
Yẹn dó pinpán lẹkọyi otò ṣie mẹ matin ponọ depope nado hodo mi, podọ yẹn wá yì ze yinkọ dai to ponọ-pá Gestapo tọn mẹ to Linz. Ponọ-gán Gestapo tọn yí wema tundote tọn ṣie lẹ na mi bosọ na mi avase dọmọ: “Eyin a lẹndọ nado zindonukọn to nuwiwa nuglọ tọn towe lẹ mẹ wutu wẹ mí to túntún we dote, nuṣiwa wẹ a te tlala! Jiwheyẹwhe ni họ́ we eyin mí sọ wle we bọ a to kunnude.”
Yẹn ko lẹkọwa whé lo! Onọ̀ ṣie ma diọ onú dopo tata to ohọ̀ ṣie mẹ sọn whenue gbọ́n yẹn yin wiwle whla tintan to 4 avril 1939. Biblu ṣie tlẹ gbẹsọ pò to hùnhùn to tafo he nọ nọ̀ akanma ṣie pá lọ ji! Yẹn jẹklo bo yí ahundopo do hodẹ̀ pẹdido tọn.
To madẹnmẹ yẹn yin azọ́ndena nado nọ wazọ́n to ogle osó ji tọn de mẹ. Glesi lọ, he yin họntọn ovu-whenu tọn ṣie de, nọ na mi akuẹ pẹẹde dile e ma tlẹ tin to dandannu glọ nado wàmọ. Jẹnukọnna awhàn lọ, họntọn ehe ko na mi gbè nado whlá owe sinai do Biblu ji delẹ do owhé etọn gbè. Homẹ ṣie hùn nado yí owe enẹlẹ zan nado vọ́ huhlọn mọyi to gbigbọ-liho. Yẹn mọ pekọ na nuhudo ṣie lẹpo bo magbe nado to azọ́nwa to ogle enẹ mẹ kakajẹ vivọnu awhàn lọ tọn.
Fibẹtado Dindin to Osó lẹ Mẹ
Ṣigba azán vivomẹninọ mẹdekannujẹ tọn enẹ lẹ ma dẹn gba. Yẹn yin gbedena to ṣẹnṣẹn osun août 1943 tọn nado yì doto awhànfuntọ lẹ tọn de dè na dogbapọn dotowhé tọn de. E dọ jẹnukọn dọ yẹn ma pegan nado yin yiyizan na awhàn gba na nẹgbehú ṣie wutu. Ṣigba, to osẹ dopo godo doto dopolọ sọ diọlinlẹn bo wlan hogbe he bọdego ehelẹ: “Pegan nado yin yiyizan to awhàngbenu, titengbe to awhàn nukọn pete.” Na ojlẹ de, awhànfuntọ lẹ ma yọ́n fie yé sọgan mọ mi te, ṣigba to 17 avril 1945, ojlẹ vude jẹnukọnna vivọnu awhàn lọ tọn, yé ṣinyọ́nalọ ji e. Yẹn yin yiylọ nado yì funawhàn.
Yẹn hẹn núdùdù po avọ̀ vude po gọna Biblu dopo bo yì dín fibẹtado to osó he tin to yakẹ lẹ mẹ. To bẹjẹeji, n’penugo nado nọ damlọn to gbonu, ṣigba ninọmẹ aimẹ tọn jẹ yinylan ji bọ osin-agó ja bo yiaga na mẹtlu daa. Yẹn yọ̀n pete. Yẹn penugo nado hẹji yì gòhọ osóji tọn de mẹ he yiaga na nudi mẹtlu 1 200 hugan jiyiyi ohù tọn. Dile yẹn to sisọsisọ, n’flọ miyọ́n do adò de mẹ, bo penugo nado mọ yozò pẹẹde bọ avọ̀ ṣie lẹ sọ hú. Na agbọ́ ko pé mi wutu, n’damlọn do oján gaa de ji to adò lọ kọ̀n. To madẹnmẹ, yẹn yin finfọn sọn amlọn mẹ po awufiẹsa sinsinyẹn de po. Avọ̀ ṣie lẹ wle miyọ́n to okọ̀ na mi! N’bli dee do kọmẹ nado ṣí miyọ́n lọ. Nẹgbé ṣie lẹpo wẹ dó.
Yẹn ze dee do owù mẹ nado yin wiwle bo lẹkọyi ogle osóji tọn lọ mẹ jẹnukọnna wunkinkẹn, ṣigba to whenuena asi glesi lọ tọn mọ mi, budi i sọmọ bọ e yàn mi bo dọ dọ yè to ogbé ṣie yàn klinkán-klinkán. Enẹwutu, yẹn yì mẹjitọ ṣie lẹ dè. Jẹnukọn whẹ́, mẹjitọ ṣie lẹ lọsu whleawu nado yí mi do whégbè, ṣigba yé wá na mí dotẹnmẹ nado dọ́ zínhọ mẹ, bọ Mama penukundo apà ṣie lẹ go. Nalete, to azán awe godo, mẹjitọ ṣie lẹ tin to sijọsijọ ji sọmọ bọ yẹn basi nudide nado yì whlá dee do osó lẹ mẹ whladopo dogọ.
To 5 mai 1945, yẹn yin finfọn gbọn zingidi sinsinyẹn de dali. N’mọ agahun awhànpa Gbekọndopọ tọn lẹ he to zinzlọn gbọ̀n odò. Yẹn mọnukunnujẹemẹ tlolo dọ gandudu Hitler tọn ko jai! Gbigbọ Jehovah tọn ko na mi huhlọn nado doakọnna whlepọn vẹadi de. Yẹn mọ nugbo-yinyin hogbe Psalm 55:22 he ko miọnhomẹna mi to whenuena tukla ṣie lẹ bẹjẹeji lẹ tọn. Yẹn ko ‘ze agbàn ṣie dlan Jehovah ji,’ bọ mahopọnna madogán agbasa tọn ṣie, e ko gọalọna mi to whenuena yẹn to zọnlinzin to “agbàdo zinvlu gọ́ngọ́n tọn ṣẹnṣẹn.”—Psalm 23:4.
Huhlọn Jehovah Tọn Yin ‘Hinhẹn Sọgbe to Madogán Mẹ’
To awhàn lọ godo, nulẹ gọ̀ jẹ otẹn yetọn lẹ mẹ vudevude. Tintan whẹ́, yẹn wazọ́n taidi pakanọ to ogle họntọn ṣie glesi lọ tọn mẹ. Awhànpa gandudomẹji États-Unis tọn wẹ wá dádo whẹho lọ mẹ to avril 1946 whẹpo bọ owhẹ̀ he yin didá na mi nado wazọ́n sinsinyẹn to ogle mẹ na pipotọ gbẹzan ṣie tọn wá yin hùzẹdeji.
To vivọnu awhàn lọ tọn, Mẹmẹsunnu Bad Ischl po lẹdo lọ mẹ tọn lẹ po jẹ opli lẹ basi ji to gbesisọ mẹ. Yé vọ́ azọ́n yẹwhehodidọ tọn bẹjẹeji po zohunhun yọyọ de po. Yẹn mọ azọ́n taidi zanṣọtọ to azọ́nwhé de mẹ bo gbọnmọ dali penugo nado zindonukọn to sinsẹ̀nzọn gbehosọnalitọ tọn mẹ. Yẹn wá sawhé do lẹdo St. Wolfgang tọn mẹ to godo mẹ, podọ to 1949 n’wlealọ hẹ Theresia Kurz, he ko tindo viyọnnu dopo to alọwle etọn tintan mẹ. Mí nọpọ́ na owhe 32 kakajẹ whenuena asi yiwanna ṣie damlọn to okú mẹ to 1981. Yẹn ko penukundo ewọ go na nuhe hugan owhe ṣinawe.
To okú Theresia tọn godo, yẹn gọ̀ azọ́n gbehosọnalitọ tọn bẹjẹeji, bọ ehe gọalọna mi nado duto numọtolanmẹ nuhẹnbu tọn sinsinyẹn lọ ji. Yẹn to devizọnwa todin taidi gbehosọnalitọ podọ mẹho agun tọn to agun ṣie mẹ to Bad Ischl. To whenuena e yindọ yẹn yin ginglọn do kẹkẹ sẹkunọ tọn de mẹ, yẹn nọ ze owe sinai do Biblu ji lẹ donukọnna gbẹtọ lẹ bo nọ dọhona yé dogbọn todido Ahọluduta lọ tọn dali to jipa Bad Ischl tọn mẹ kavi to owhé ṣie nukọn. Hodọdopọ Biblu tọn dagbe he yẹn nọ tindo lẹ yin asisa ayajẹ tọn daho de na mi.
Dile yẹn to nulẹnpọn do nujijọ he ko wayi lẹ ji, yẹn sọgan dọ po nujikudo po dọ numimọ ylankan he yẹn yin hinhẹn gánnugánnu nado doakọnna lẹ ma hẹn mi duadi gba. Nugbo wẹ dọ whlepọn lẹ nọ hẹn mi gbọjọ to whedelẹnu. Ṣigba haṣinṣan pẹkipẹki he yẹn tindo hẹ Jehovah Jiwheyẹwhe nọ gọalọna mi nado lùn ojlẹ ylankan enẹlẹ tọ́n. Hogbe he Oklunọ dọhlan Paulu dọ, “Madogán mẹ wẹ yè hẹn huhlọn ṣie sọgbe te,” sọawuhia nado yin nugbo to gbẹzan ṣie mẹ. Todin, he yẹn ko dibla tindo owhe 100, yẹn sọgan kọngbedopọ hẹ apọsteli Paulu dọmọ: “Yẹn . . . yí homẹvivi to madogán lẹ mẹ, to vlẹko lẹ mẹ, to matindo lẹ mẹ, to homẹkẹn lẹ mẹ, to awusinyẹn lẹ mẹ na Klisti tọn wutu: na whenuena yẹn yin madogánnọ, whenẹnu wẹ yẹn yin huhlọnnọ.”—2 Kọlintinu lẹ 12:9, 10.
[Yẹdide lẹ to weda 25]
Yẹn yin wiwle gbọn Gestapo dali to avril 1939
Owe Gestapo tọn he bẹ owhẹ̀ he yin sisadokọna mi lẹ hẹn, to mai 1939
[Asisa Yẹdide tọn]
Yẹdide lọ lẹ: Privatarchiv; B. Rammerstorfer
[Yẹdide to weda 26]
Osó he tin to yakẹ lẹ wleawu fibẹtado tọn na mi
[Asisa Yẹdide tọn to weda 23]
Foto Hofer, Bad Ischl, Autriche