HOSỌ OPLỌN TỌN 46
OHÀN 49 Hẹn Homẹ Jehovah Tọn Hùn
Mẹmẹsunnu lẹ Emi—Be Mì to Vivẹnudo Nado Lẹzun Devizọnwatọ Ya?
“Ayajẹ sù to nunamẹ mẹ hú to mimọyi mẹ.”—OWALỌ 20:35.
NUHE E BẸHẸN
Nado na tuli mẹmẹsunnu he ko yí baptẹm lẹ nado dovivẹnu bo pegan taidi devizọnwatọ lizọnyizọnwiwa tọn lẹ.
1. Nukun tẹwẹ apọsteli Paulu nọ yí do pọ́n devizọnwatọ lẹ?
DEVIZỌNWATỌ lizọnyizọnwiwa tọn lẹ nọ wazọ́n titengbe lẹ to agun lẹ mẹ. Na nugbo tọn, apọsteli Paulu yọ́n pinpẹn sunnu nugbonọ ehelẹ tọn. Di apajlẹ, whenue e kanwehlan Klistiani he to Filipi lẹ, e dọnudo devizọnwatọ lizọnyizọnwiwa tọn lẹ po mẹho agun tọn lẹ po dovo.—Flp. 1:1.
2. Numọtolanmẹ tẹwẹ mẹmẹsunnu de he nọ yin Luis nọ tindo gando azọngban etọn taidi devizọnwatọ lizọnyizọnwiwa tọn go?
2 Vlavo yé yin jọja kavi mẹho, homẹ mẹmẹsunnu susu tọn wẹ nọ hùn taun nado sẹ̀n di devizọnwatọ lizọnyizọnwiwa tọn. Di apajlẹ, Devan yin pipà whenue e tindo owhe 18. To alọ devo mẹ, mẹmẹsunnu de he nọ yin Luis yin pipà to whenue e tindo owhe 50 linlán. E dọ numọtolanmẹ mẹsusu tọn whenue e dọmọ: “N’mọdọ lẹblanulọkẹyi de wẹ e yin nado wazọ́n taidi devizọnwatọ de, titengbe eyin n’lẹnnupọndo owanyi he agun lọ blebu nọ dohia mi ji!”
3. Kanbiọ tẹlẹ wẹ mí na gbadopọnna?
3 Eyin a ko yí baptẹm bo ma ko yin pipà taidi devizọnwatọ, be a gán yí enẹ do basi yanwle towe ya? Etẹwẹ gán whàn we nado wàmọ? Podọ nubiọtomẹsi Owe-wiwe tọn tẹlẹ kọ̀n wẹ a dona jẹ? To hosọ ehe mẹ, mí na gbadopọnna gblọndo kanbiọ ehelẹ tọn. Amọ́ jẹnukọn whẹ́, mì gbọ mí ni dọhodo nuhe azọngban devizọnwatọ lizọnyizọnwiwa tọn de tọn bẹhẹn lẹ ji.
ETẸWẸ YIN AZỌNGBAN DEVIZỌNWATỌ LIZỌNYIZỌNWIWA TỌN DE TỌN?
4. Etẹwẹ azọngban devizọnwatọ de tọn bẹhẹn? (Sọ pọ́n yẹdide lọ.)
4 Devizọnwatọ de yin mẹmẹsunnu de he yí baptẹm bo yin dide gbọn gbigbọ wiwe dali nado gọalọna mẹho lẹ nado penukundo whẹho titengbe susu go to agun mẹ. Devizọnwatọ delẹ nọ hẹn ẹn diun dọ wẹnlatọ lẹ tindo aigba-denamẹ he pemẹnu po owe he yé do nuhudo etọn na lizọnyizọn yetọn po. Mẹdevo lẹ nọ gọalọ nado hẹn Plitẹnhọ Ahọluduta tọn do wiweji, podọ do ninọmẹ dagbe mẹ. Devizọnwatọ lẹ sọ nọ sẹ̀n taidi aisinnunamẹtọ lẹ bo nọ gọalọ to zomọ gbèzeyiaga tọn kọ̀n to opli lẹ ji. Susu to azọ́n he devizọnwatọ lẹ nọ wà lẹ mẹ nọ yọ́n-na-yizan taun. Etomọṣo jẹnukọn whẹ́, sunnu gbigbọnọ lẹ wẹ devizọnwatọ lẹ nọ yin; yé yiwanna Jehovah bo nọ nọgbẹ̀ sọgbe hẹ nujinọtedo dodo tọn etọn lẹ. Podọ yé nọ yiwanna mẹmẹsunnu po mẹmẹyọnnu yetọn lẹ po sisosiso. (Mat. 22:37-39) Nawẹ mẹmẹsunnu de gán dovivẹnu bo lẹzun devizọnwatọ lizọnyizọnwiwa tọn de gbọn?
Devizọnwatọ lizọnyizọnwiwa tọn lẹ nọ hodo apajlẹ Jesu tọn bo nọ ze yede jo nado wadevizọn na mẹdevo lẹ (Pọ́n hukan 4tọ)
5. Etẹwẹ e zẹẹmẹdo nado pegan?
5 Biblu slẹ nubiọtomẹsi he kọ̀n mẹhe sọgan yin dide taidi devizọnwatọ lẹ dona jẹ lẹ. (1 Tim. 3:8-10, 12, 13) A gán pegan na lẹblanulọkẹyi ehe eyin a nọ gbeje nubiọtomẹsi Owe-wiwe tọn ehelẹ pọ́n bo nọ wazọ́n sinsinyẹn nado jẹ yé kọ̀n. Amọ́ jẹnukọn whẹ́, a dona na ayidonugo sọwhiwhe tọn mẹwhinwhàn he wutu a jlo na pegan lẹ.
ETẸWẸ DONA WHÀN WE NADO PEGAN DI DEVIZỌNWATỌ?
6. Etẹwẹ dona whàn we nado nọ wazọ́n wunmẹ depope he yin didena we do mẹmẹsunnu po mẹmẹyọnnu towe lẹ po tamẹ? (Matiu 20:28; sọ pọ́n yẹdide.)
6 Owanyi he Jesu Klisti, yèdọ apajlẹnọ daho mítọn tindo na Otọ́ etọn po gbẹtọ lẹ po wẹ nọ whàn ẹn. Owanyi enẹ wẹ sisẹ́ ẹ nado wazọ́n sinsinyẹn etlẹ yin azọ́n he demẹpò lẹ do mẹdevo lẹ tamẹ. (Hia Matiu 20:28; Joh. 13:5, 14, 15) Eyin owanyi wẹ nọ whàn hiẹ lọsu, Jehovah na dona we bo na gọalọna we nado jẹ yanwle towe nado lẹzun devizọnwatọ kọ̀n.—1 Kọl. 16:14; 1 Pita 5:5.
Apajlẹ he Jesu zedai plọn devi etọn lẹ nado nọ yí whiwhẹ do yilizọn na mẹdevo lẹ, kakati nado nọ dín otẹn nukundeji de (Pọ́n hukan 6tọ)
7. Naegbọn mẹmẹsunnu de dona nọ dapana ojlo zogbe ṣejannabi tọn?
7 To aihọn lọ mẹ, mẹhe nọ jla oyín na yedelẹ wẹ mẹlẹ nọ saba mọ di mẹjọmẹ. E ma nọ yinmọ to titobasinanu Jehovah tọn mẹ. Mẹmẹsunnu de he owanyi nọ whàn kẹdẹdi Jesu ma nọ to huhlọn, aṣẹpipa do mẹdevo lẹ ji kavi ogántẹn dín egblemaku. Eyin mẹdezedagatọ mọnkọ de wá yin pipà to agun mẹ, e gán gbẹ́ nado wazọ́n mẹdèpo tọn he yin dandan tọn delẹ nado penukundo lẹngbọ vivẹ́ Jehovah tọn lẹ go. E gán nọ mọdọ emi ko yin mẹjọmẹ hugan nado wazọ́n enẹlẹ. (Joh. 10:12) Jehovah ma na dona vivẹnudido mẹdepope he nọ jo ede na goyiyi kavi ojlo zogbe ṣejannabi tọn lẹ tọn.—1 Kọl. 10:24, 33; 13:4, 5.
8. Ayinamẹ tẹwẹ Jesu na apọsteli etọn lẹ?
8 To whedelẹnu, họntọn vivẹ́ Jesu tọn delẹ tlẹ dovivẹnu na lẹblanulọkẹyi lẹ po mẹwhinwhàn he ma sọgbe po. Lẹnnupọndo nujijọ de ji he gando apọsteli Jesu tọn awe go, enẹ wẹ Jakọbu po Johanu po. Yé biọ Jesu dọ ni ze yé do otẹn nukundeji de mẹ to Ahọluduta etọn mẹ. Jesu ma pà yé na ojlo nukunkẹn tọn enẹ. Kakatimọ, e dọna apọsteli 12 lọ lẹpo dọmọ: “Mẹdepope he jlo na lẹzun kiklo to mì ṣẹnṣẹn dona yin lizọnyitọ mìtọn, podọ mẹdepope he jlo na yin tintan to mì ṣẹnṣẹn dona yin afanumẹ mẹlẹpo tọn.” (Malku 10:35-37, 43, 44) Mẹmẹsunnu he nọ dovivẹnu po mẹwhinwhàn he sọgbe po lẹ—enẹ wẹ nado yilizọn na mẹdevo lẹ—na yin dona de na agun lọ.—1 Tẹs. 2:8.
ETẸWẸ GÁN YIDOGỌNA OJLO TOWE NADO PEGAN?
9. Nawẹ a gán yidogọna ojlo towe nado pegan gbọn?
9 Ayihaawe ma tin dọ a yiwanna Jehovah bo jlo na yilizọn na mẹdevo lẹ. Etomọṣo, a gán nọma tindo ojlo lọ sọmọ nado kẹalọyi azọngban he go devizọnwatọ de dona penukundo. Nawẹ a gán yidogọna ojlo enẹ gbọn? Naegbọn a ma nado lẹnnupọndo ayajẹ he lizọnyiyi na mẹmẹsunnu po mẹmẹyọnnu towe lẹ po gán hẹnwa ji? Jesu dọmọ: “Ayajẹ sù to nunamẹ mẹ hú to mimọyi mẹ.” (Owalọ 20:35) E nọgbẹ̀ sọgbe hẹ nunọwhinnusẹ́n ehe. E mọ ayajẹ nujọnu tọn to lizọnyiyi na mẹdevo lẹ mẹ, podọ e gán yinmọ na hiẹ lọsu.
10. Nawẹ Jesu dohia dọ homẹ emitọn nọ hùn nado yilizọn na mẹdevo lẹ gbọn? (Malku 6:31-34)
10 Lẹnnupọndo apajlẹ de ji he dohia dọ homẹ Jesu tọn nọ hùn nado yilizọn na mẹdevo lẹ. (Hia Malku 6:31-34.) To gbèdopo, agbọ́ pé Jesu po apọsteli etọn lẹ po. Yé to aliji jei fie to olá de nado gbọjẹ vude. Amọ́, gbẹtọgun de jẹnukọnna yé yì filọ, po linlẹn lọ po dọ Jesu na plọnnu yé. Jesu gán ko gbẹ́. To popolẹpo mẹ, ewọ po họntọn etọn lẹ po “ma tlẹ mọ whenu nado dùnú.” Kavi Jesu gán ko do mẹlọ lẹ hlan to whenue e ko má nugbo dopo kavi awe poun hẹ yé godo. Amọ́ na owanyi whàn ẹn wutu, e “jẹ nususu plọn yé ji.” Podọ e zindonukọn nado to nuplọn yé kaka bọ “whenu . . . yì.” (Malku 6:35) E wàmọ, e ma yin na e dona wàmọ wutu wẹ gba, amọ́ na “onú yetọn . . . wàlẹblanuna ẹn” wutu. E jlo na plọnnu yé, na e yiwanna yé wutu. Lizọnyiyi na mẹdevo lẹ nọ hẹn ayajẹ daho wá na Jesu.
11. Nawẹ Jesu yilizọn na todoaitọ etọn lẹ to aliho yọ́n-na-yizan de mẹ gbọn? (Sọ pọ́n yẹdide lọ.)
11 Whenue Jesu yilizọn na gbẹtọgun lọ, e wà nususu hú nupinplọn yé poun. E sọ penukundo nuhudo agbasa tọn yetọn lẹ go. E wleawuna núdùdù de to azọ́njiawu-liho bo yí i na devi etọn lẹ nado má. (Malku 6:41) Gbọnmọ dali, e plọn devi etọn lẹ lehe yé na nọ yilizọn na mẹdevo lẹ do. E sọ dohia yé dọ alọgọ yọ́n-na-yizan lẹ—taidi dehe devizọnwatọ lizọnyizọnwiwa tọn lẹ gán nọ namẹ—yin nujọnu. Yí nukun homẹ tọn do pọ́n ayajẹ he apọsteli lẹ na ko tindo nado wazọ́n dopọ hẹ Jesu bo má núdùdù he yin awuwlena to azọ́njiawu-liho ehe na mẹlẹ kaka bọ “yemẹpo dù bo gọ́ho”! (Malku 6:42) Nado dọ hójọhó, e ma yin whla tintan die he Jesu ze dagbemẹninọ mẹdevo lẹ tọn donukọnna edetiti tọn. Gbẹzan aigba ji tọn etọn blebu wẹ e do yilizọn na mẹdevo lẹ. (Mat. 4:23; 8:16) Nupinplọn mẹdevo lẹ po whiwhẹ yíyí do penukundo nuhudo yetọn lẹ go po hẹn ayajẹ po pekọ po wá na Jesu. Ayihaawe ma tin dọ hiẹ lọsu na do ayajẹ susu eyin a gbọn ṣejannabi matindo dali dovivẹnu nado pegan taidi devizọnwatọ de.
Owanyi na Jehovah gọna ojlo lọ nado yilizọn na mẹdevo lẹ na whàn we nado wà nuhe go a pé lẹpo nado wadevizọn to agun mẹ (Pọ́n hukan 11tọ)a
12. Naegbọn depope mítọn ma tindo whẹwhinwhẹ́n de nado mọdọ mí ma tindo onú kaka de nado na agun lọ?
12 Eyin a nọ mọdọ emi ma tindo nugopipe vonọtaun depope, ma gbọjọ blo. Ayihaawe ma tin dọ a do jẹhẹnu delẹ he gán zọ́n bọ a na yọ́n-na-yizan na agun lọ. E na wà dagbe na we eyin a hia nuhe Paulu dọ to 1 Kọlintinu lẹ 12:12-30 mẹ lẹ bo hodẹ̀ nado biọ alọgọ Jehovah tọn. Hogbe Paulu tọn lẹ hẹn ẹn họnwun dọ kẹdẹdi sinsẹ̀n-basitọ Jehovah tọn devo lẹ, hiẹ lọsu tindo azọngban dandan tọn he họakuẹ de to agun lọ mẹ. Eyin to alọnu, a ma ko jẹ nubiọtomẹsi lẹ kọ̀n nado pegan taidi devizọnwatọ, ma gbọjọ blo. Kakatimọ, naegbọn a ma na wà nuhe go a pé lẹpo nado yọ́n-na-yizan na Jehovah podọ na mẹmẹsunnu towe lẹ? Kudeji dọ mẹho lẹ na hẹn nugopipe towe lẹ do ayiha mẹ dile yé to nulẹnpọn do azọ́ndenamẹ depope he yé gán dena we ji.—Lom. 12:4-8.
13. Etẹwẹ yin nugbo gando suhugan nubiọtomẹsi he kọ̀n sunnu de dona jẹ nado pegan lẹ tọn go?
13 Lẹnnupọndo whẹwhinwhẹ́n devo he wutu a dona dovivẹnu nado pegan taidi devizọnwatọ ji: Suhugan nubiọtomẹsi lọ lẹ tọn wẹ gando Klistiani lẹpo go. Na nugbo tọn, Klistiani lẹpo dona dọnsẹpọ Jehovah, duvivi ayajẹ he nunamẹ nọ hẹnwa tọn, bosọ ze apajlẹ dagbe dai to gbẹzan Klistiani tọn yetọn mẹ. Etẹwẹ mẹmẹsunnu de gán wà taun nado pegan?
LEHE A GÁN PEGAN DO
14. Etẹwẹ e zẹẹmẹdo nado yin mẹhe “whèwhín”? (1 Timoti 3:8-10, 12)
14 Todin, mì gbọ mí ni gbadopọnna nubiọtomẹsi delẹ he yin nùdego to 1 Timoti 3:8-10, 12 mẹ. (Hia.) Devizọnwatọ lizọnyizọnwiwa tọn de dona “whèwhín.” Hogbe ehe gán sọ yin lilẹdo “jẹna sisi,” “yẹyi,” kavi “gbégbò.” Ehe ma zẹẹmẹdo dọ a ma na nọ konu kavi yìn aslan gbede. (Yẹwh. 3:1, 4) Amọ́, a dona nọ ylọ azọ́ndenamẹ towe lẹpo dọ nujọnu. Eyin mẹlẹ yọ́n we taidi gbẹtọ dejidego de, yé na nọ na we sisi to agun mẹ.
15. Etẹwẹ e zẹẹmẹdo ma nado “yin dẹgbèawenọ” podọ ma nado “nọ yí nukunkẹn do dín ale mawadodo tọn”?
15 “E ma yin dẹgbèawenọ” zẹẹmẹdo dọ a nọ yin ahundoponọ podọ nugbonọ. A nọ de opà towe lẹ bo ma nọ yinuwa hẹ mẹdevo lẹ po oklọ po. (Howh. 3:32) “E ma yin mẹhe nọ yí nukunkẹn do dín ale mawadodo tọn” dohia dọ a nọ yin nugbonọ to whẹho ajọwiwa po akuẹ po tọn lẹ mẹ. A ma nọ zọ̀n do haṣinṣan dagbe towe hẹ Klistiani hatọ lẹ go do jẹ adọkun.
16. (a) Etẹwẹ e zẹẹmẹdo ma nado “yin mẹhe nọ jo [ede] na ovẹn susu”? (b) Etẹwẹ e zẹẹmẹdo nado tindo “ayihadawhẹnamẹnu wiwe de”?
16 “E ma yin mẹhe nọ jo [ede] na ovẹn susu” zẹẹmẹdo dọ a ma nọ ṣì ahàn sinsinyẹn zan kavi yin yinyọnẹn taidi mẹhe nọ nùahàn zẹjlẹgo. Nado tindo “ayihadawhẹnamẹnu wiwe de” dohia dọ a nọ nọgbẹ̀ sọgbe hẹ nujinọtedo Jehovah tọn lẹ. Dile etlẹ yindọ a ma yin mẹpipe, a nọ duvivi jijọho he nọ wá sọn haṣinṣan dagbe de tintindo hẹ Jiwheyẹwhe mẹ tọn.
17. Nawẹ mẹmẹsunnu de gán dohia dọ emi yin gbẹtọ dejidego de gbọn to whenue e ‘yin tintẹnpọn nado pọ́n eyin e jẹ’? (1 Timoti 3:10; sọ pọ́n yẹdide lọ.)
17 ‘Yin tintẹnpọn nado pọ́n eyin e jẹ’ zẹẹmẹdo dọ a ko dohia dọ yè gán ze azọngban lẹ do alọmẹ na we. Enẹwutu, whenue mẹho lẹ ze azọngban de na we, yí sọwhiwhe do hodo nudọnamẹ he yé na we lẹ gọna anademẹ titobasinanu lọ tọn lẹ. Nọ hẹn ẹn diun dọ a mọnukunnujẹ nuhe azọ́ndenamẹ lọ bẹhẹn mẹ gọna whenue yè dona dotana ẹn. Dile a yí sọwhiwhe do to nukunpedo azọ́ndenamẹ dopodopo go, mẹdevo lẹ to agun lọ mẹ na doayi e go bosọ yiwanna nukọnyiyi dagbe towe. Mẹho agun tọn lẹ emi, mì nọ to aṣeji nado plọnazọ́n mẹmẹsunnu he ko yí baptẹm lẹ. (Hia 1 Timoti 3:10.) Be mẹmẹsunnu he to aflanmẹ kavi jọja he ko yí baptẹm lẹ to agun mìtọn mẹ ya? Be yé tindo aṣa dagbe oplọn mẹdetiti tọn lẹ ya? Be yé nọ na gblọndo to opli lẹ ji whẹwhẹ bosọ nọ tindo mahẹ to lizọnyizọn lọ mẹ ya? Eyin mọ wẹ, mì nọ deazọ́n he sọgbe hẹ owhe po ninọmẹ yetọn lẹ po na yé. Gbọnmọ dali, mẹmẹsunnu jọja ehelẹ gán “yin tintẹnpọn . . . nado pọ́n eyin yé jẹ.” To whenẹnu, whenue yé sẹpọ vivọnu owhe aflanmẹ tọn, yé gán pegan nado yin devizọnwatọ lizọnyizọnwiwa tọn lẹ.
Eyin mẹho agun tọn lẹ nọ deazọ́nna mẹmẹsunnu he ko yí baptẹm lẹ, yé gán tẹ́n yé pọ́n “nado pọ́n eyin yé jẹ” (Pọ́n hukan 17tọ)
18. Etẹwẹ e zẹẹmẹdo nado “tin matin whẹsadokọnamẹ”?
18 Nado “tin matin whẹsadokọnamẹ” zẹẹmẹdo dọ owhẹ̀ ylanwiwa sinsinyẹn tọn he sọawuhia nado yin nugbo depope ma dona yin sisadokọna we. Na nugbo tọn, yè gán sawhẹ agọ̀ dokọna Klistiani lẹ. Yè sawhẹ agọ̀ lẹ dokọna Jesu podọ e dọ dọdai dọ nudopolọ na jọ do hodotọ emitọn lẹ go. (Joh. 15:20) Amọ́, eyin taidi Jesu a hẹn walọ wiwe go, a na tindo yinkọ dagbe to agun lọ mẹ.—Mat. 11:19.
19. Etẹwẹ e zẹẹmẹdo nado yin “asu yọnnu dopo tọn”?
19 “Asu yọnnu dopo tọn.” Eyin a ko wlealọ, a dona nọ tẹdo nujinọtedo dowhenu tọn Jehovah tọn na alọwle go—enẹ wẹ sunnu de yọnnu de. (Mat. 19:3-9) Sunnu Klistiani de ma dona doalọ to fẹnnuwiwa zanhẹmẹ tọn mẹ pọ́n gbede. (Heb. 13:4) Podọ humọ, a dona nọ yin nugbonọ na asi towe bo ma na na ayidonugo he ma sọgbe yọnnu devo pọ́n gbede.—Jobu 31:1.
20. Nawẹ sunnu de nọ penukundo whédo etọn go “to aliho dagbe mẹ” gbọn?
20 ‘E nọ penukundo ovi etọn lẹ podọ whédo etọn titi go to aliho dagbe mẹ.’ Eyin tatọ́ whẹndo tọn de wẹ a yin, a dona nọ ylọ azọngban towe lẹ dọ nujọnu taun. Nọ deanana sinsẹ̀n-bibasi whẹndo tọn to gbesisọ mẹ. Nọ tindo mahẹ to lizọnyizọn lọ mẹ to pọmẹ hẹ hagbẹ whẹndo towe tọn dopodopo whẹwhẹ dile a penugo do. Nọ gọalọna ovi towe lẹ nado wleawuna haṣinṣan mẹdetiti tọn de hẹ Jehovah. (Efe. 6:4) Sunnu he nọ penukundo whẹndo etọn go de nọ dohia dọ emi gán penukundo agun lọ go.—Yijlẹdo 1 Timoti 3:5 go.
21. Eyin a ma ko yin devizọnwatọ lizọnyizọnwiwa tọn de, etẹwẹ a gán wà?
21 Mẹmẹsunnu lẹ emi, eyin mì ma ko to sinsẹ̀n taidi devizọnwatọ lizọnyizọnwiwa tọn, mì jaale bo hodẹ̀ bo gbadopọnna nuhe ji mí dọhodo to hosọ ehe mẹ lẹ. Plọnnu do nubiọtomẹsi lẹ na devizọnwatọ lizọnyizọnwiwa tọn lẹ ji bosọ dovivẹnu nado jẹ nubiọtomẹsi enẹlẹ kọ̀n. Lẹnnupọndo obá he mẹ a yiwanna Jehovah gọna yisenọ hatọ towe lẹ jẹ ji. Hẹn ojlo towe nado yilizọn na yé jideji. (1 Pita 4:8, 10) Duvivi ayajẹ he nọ wá sọn lizọnyiyi na whẹndo gbigbọmẹ tọn towe mẹ tọn. Na Jehovah ni dona vivẹnudido towe lẹ nado pegan taidi devizọnwatọ lizọnyizọnwiwa tọn de susugege!—Flp. 2:13.
OHÀN 17 “Yẹn Jlo”
a ZẸẸMẸ YẸDIDE LẸ TỌN: To amiyọnwhé, Jesu yí whiwhẹ do to lizọnyina devi etọn lẹ; to adusiwhé, devizọnwatọ lizọnyizọnwiwa tọn de to alọgọna mẹmẹsunnu mẹhomẹ de to agun lọ mẹ.