Etẹwẹ Biblu Dọ Dogbọn Jiwheyẹwhe po Jesu po Dali?

EYIN gbẹtọ lẹ na hia Biblu sọn bẹjẹeji jẹ vivọnu bo ma tindo linlẹn agọ̀ jẹnukọn depope dogbọn Atọ̀n-to-Dopomẹ de dali, be yé na jẹ sinsẹ̀n-nuplọnmẹ mọnkọtọn kọn na yede ya? Gbede pọn.

Nuhe nọ wá ayihamẹ hezeheze na wehiatọ he ma nọ homẹnukunta pọ́n de wẹ yindọ Jiwheyẹwhe kẹdẹ wẹ Ganhunupotọ lọ, Mẹdatọ lọ, he tin to ovò bosọ gbọnvona mẹdevo depope, podọ ga dọ Jesu jẹnukọnna gbẹtọ-yinyin etọn, sọ tin to ovò bosọ gbọnvo, yin nudida gbẹ̀te de, bo whèhú Jiwheyẹwhe.

Dopo Wẹ Jiwheyẹwhe, E Mayin Atọ̀n Gba

NUPLỌNMẸ Biblu tọn lọ dọ omẹ dopo géé wẹ Jiwheyẹwhe yin nọ yin yiylọ dọ monothéisme. Podọ L. L. Paine, weyọnẹntọ gbọn whenuho yẹwhehodidọ tọn dali, dohia dọ monothéisme to ninọmẹ wiwe ṣeke hugan etọn mẹ ma kẹalọyi Atọ̀n-to-Dopomẹ de gba: “Na taun tọn monothéiste wẹ Alẹnu Hóhó. Jiwheyẹwhe yin omẹ dopo akan de. Linlẹn lọ dọ atọ̀n-to-dopomẹ de sọgan yin mimọ to finẹ . . . yin nuhe ma tindo dodonu depope.”

Be diọdo depope tin sọn monothéisme mẹ to whenuena Jesu wá aigba ji godo ya? Paine na gblọndo dọmọ: “Do onu agokun ehe ji kinklan depope ma tin to Alẹnu Hóhó po Yọyọ po ṣẹnṣẹn gba. Aṣa monothéiste tọn to nukọnzindo. Ju de wẹ Jesu yin, he yin pinplọn gbọn mẹjitọ Ju lẹ dali to owe wiwe Alẹnu Hóhó tọn lẹ mẹ. Nuplọnmẹ etọn lẹ yin Ju tọn mlẹnmlẹn; wẹndagbe yọyọ de wẹ nugbo, ṣigba é ma yin sinsẹ̀n-nuplọnmẹ yọyọ de gba. . . . Podọ ewọ kẹalọyi owe daho heyin monothéisme Ju lẹ tọn taidi yise etọn: ‘Islaeli E, sè, Oklunọ lọ Jiwheyẹwhe mítọn Oklunọ dopo wẹ.’ ”

Hogbe nẹlẹ yin mimọ to Deutelonomi 6:4 mẹ. La Bible de Jérusalem Katholiki tọn tofi hia dole: “Dotoai, Islaeli: dopo wẹ Yahweh Jiwheyẹwhe mítọn lọ, kiki Yahweh dopo akan lọ.”a To hogbe wefọ enẹ tọn mẹ, hogbe lọ “dopo” ma nọ yin vivọ́zan na onu susu nado dohia dọ é zẹẹmẹdo onu susu depope gba ṣigba omẹ dopo akan wẹ.

Klistiani apọsteli Paulu lọsu ma do diọdo de hia to jọwamọ Jiwheyẹwhe tọn mẹ to alọ depope mẹ gba, yèdọ to whenuena Jesu tlẹ do wa aigba ji godo. Ewọ wlan dọmọ: “Dopo wẹ Jiwheyẹwhe.”​—⁠Galatianu lẹ 3:20; sọ pọn 1 Kọlintinu lẹ 8:​4-⁠6 ga.

Na whlà fọtọ́n susu lẹ to Biblu lọ pete mẹ, Jiwheyẹwhe yin hodọ gandego taidi gbẹtọ dopo. To whenuena ewọ dọho, é nọ taidi gbẹtọ he ma yin mimá dovovo de. Biblu ma sọgan họnwun hugan ehe gba. Dile Jiwheyẹwhe dọ do: “Yẹn wẹ Oklunọ [“Jehovah,” NW ]; ehe wẹ oyín ṣie: gigo ṣie wẹ yẹn ma na jo na mẹdevo.” (Isaia 42:8) “Yẹn wẹ Yahweh Jiwheyẹwhe towe . . . Hiẹ ma na tindo yẹwhe devo depope gbọnvo na yẹn gba.” (Wekun flínflín lẹ yin mítọn.)​—⁠Eksọdusi 20:​2, 3, Jé.

Naegbọn Biblu kantọ he Jiwheyẹwhe gbọdo lẹpo nado dọho gbọn Jiwheyẹwhe dali taidi omẹ dopo eyin omẹ atọ̀n wẹ ewọ yin na nugbo tọn? Lẹndai tẹwẹ enẹ na wazọ́n na, adavo nado hẹn gbẹtọ lẹ buali wẹ ya? Na jide tọn, eyin Jiwheyẹwhe yin gbẹtọ atọ̀npọ, ewọ na ko hẹn Biblu kantọ etọn lẹ nado hẹn ẹn họnwun to gigọ mẹ bọ ayihaawe ma nado tin gbọn dali etọn. E whè gbahu vude to kinkantọ Owe Wiwe Klistiani Glẹki tọn lẹ mẹ he ko tindo pọninọ mẹdetiti tọn po Ovi Jiwheyẹwhe tọn titi po na ko wamọ. Ṣigba yé ma wamọ gba.

Kakatimọ, nuhe Biblu kantọ lẹ hẹn họnwun to gigọmẹ wẹ yindọ Jiwheyẹwhe yin Gbẹtọ dopo​—⁠yèdọ dopo akan, Nutẹgbẹ he ma yin kinklandovo bo ma tindo zẹnsọhẹmẹtọ depope: “Yẹn wẹ Oklunọ, podọ mẹdevo ma tin. Jiwheyẹwhe de ma tin gọna mi.” (Isaia 45:5) “Hiẹ, oyin mẹhetọn dopo kẹdẹ nọ yin Jehovah, wẹ Gigogan to wẹkẹ lẹpo ji.”​—⁠Psalm 83:18.

E Mayin Jiwheyẹwhe he Hugan Dopo Gba

JESU ylọ Jiwheyẹwhe dọ “Jiwheyẹwhe nugbo ṣokẹdẹ” lọ. (Johanu 17:3) Ewọ ma dlẹnalọdo Jiwheyẹwhe taidi yẹwhe he hugan dopo gbede pọn gba. Enẹwutu wẹ fidepope ma tin to Biblu mẹ he yè ylọ mẹdevo de adavo Jehovah dọ Ganhunupotọ te gba. Eyin é ma yinmọ, é hẹn nuhe hogbe lọ “ganhunupotọ” yin zùn ovọ́. Depope to Jesu kavi gbigbọ wiwe mẹ ma nọ yin yiylọ do mọ gbede gba, na Jehovah kẹdẹ wẹ ganhunupotọ. To Gẹnẹsisi 17:1 mẹ e dọmọ: “Yẹn Jiwheyẹwhe Ganhunupotọ wẹ.” Podọ Eksọdusi 18:11 dọmọ: “Oklunọ kló hugan yẹwhe lẹpo.”

To Owe Wiwe Heblu tọn lẹ mẹ, hogbe lọ ʼelohʹah (yẹwhe) tindo ninọmẹ susu-yinyin awe tọn, he yin, ʼelo·himʹ (yẹwhe lẹ) po ʼelo·hehʹ (yẹwhe lẹ tọn) po. Wunmẹ he hugan dopo tọn ehelẹ na paa tọn nọ dlẹnalọdo Jehovah, to whẹho he mẹ ye yin zẹẹmẹ basina do ogbè devo mẹ to ninọmẹ onu dopo tọn mẹ taidi “Jiwheyẹwhe.” Be ninọmẹ hugan dopo tọn ehelẹ do Atọ̀n-to-Dopomẹ de hia wẹ ya? Lala, yé ma wà mọ gba. To owe lọ A Dictionary of the Bible mẹ, William Smith dọmọ: “Linlẹn aṣọdonanu tọn lọ dọ [ʼelo·himʹ ] dlẹnalọdo atọ̀n-to-dopomẹ gbẹtọ lẹ tọn to ota Jiwheyẹwhe tọn mẹ vẹawu talala nado mọ godonọtọ de todin to weyọnẹntọ lẹ ṣẹnṣẹn. Vlavo e yin nuhe hoyizan ganjitọ lẹ ylọ dọ susu-yinyin gigogan tọn, kavi é nọtena gigọ-yinyin huhlọn sọn olọn mẹ wá tọn, sọha huhlọn tọn lẹ he yin didohia gbọn Jiwheyẹwhe dali.”

Linlinwe lọ The American Journal of Semitic Languages and Literatures dọ dogbọn ʼelo·himʹ dali dọmọ: “E dibla vẹawu talala nado basi zẹẹmẹna onu agokun he nọ basi zẹẹmẹ po hodidọ po, bo sọ yi oho nudohia doponọ tọn do na zẹẹmẹ etọn.” Nado basi dohia ehe tọn, tẹnmẹ yinkọ lọ ʼelo·himʹ sọawuhia whlà 35 na ede to kandai nudida tọn mẹ, podọ to whedepopenu he hogbe asú lọ basi zẹẹmẹ na nuhe Jiwheyẹwhe dọ bo wà nọ yin dopo. (Gẹnẹsisi 1:1–2:⁠4) Gbọnmọ dali, owe enẹ dotana dọmọ: “[ʼElo·himʹ ] dona ko yin zẹẹmẹ basina taidi nuhe hugan dopo taun tọn de, he to dido kiklo-yinyin po gigogan-yinyin po hia.”

ʼElo·himʹ ma zẹẹmẹdo, “gbẹtọ lẹ gba,” sigba “yẹwhe lẹ.” Enẹwutu mẹhe nọ dọnnu dọ hogbe ehe do Atọ̀n-to-Dopomẹ hia lẹ yi yedelẹ do basi yẹwhe susu yise tọ, yedọ Jiwheyẹwhe he hugan dopo sẹ̀ntọ lẹ. Etẹwutu? Na é na zẹẹmẹdo dọ yẹwhe atọ̀n wẹ tin to Atọ̀n-to-Dopomẹ. Ṣigba dibla yin godonọtọ Atọ̀n-to-Dopomẹ tọn lẹpo wẹ gbẹ́ pọndohlan lọ dai dọ Atọ̀n-to-Dopomẹ yin kọndopọ yẹwhe vovo atọ̀n lẹ tọn.

Biblu yí hogbe lọ lẹ ʼelo·himʹ po ʼelo·hehʹ po zan ga to whenuena e to alọdlẹndo sọha susu yẹwhe bọṣiọ lalo lẹ tọn. (Eksọdusi 12:12; 20:23) Ṣigba to ojlẹ devo mẹ e sọgan dlẹnalọdo kiki yẹwhe lalo dopo de poun, taidi whenuena Filistinu lẹ dlẹnalọdo “Dagọni yẹwhe yetọn di [ʼelo·hehʹ ] do.” (Whẹdatọ lẹ 16:​23, 24) Baali yin yiylọ dọ “yẹwhe de [ʼelo·himʹ ].” (1 Ahọlu lẹ 18:27) Humọ, hogbe lọ nọ yin yiyizan na gbẹtọvi lẹ. (Psalm 82:​1, 6) Mose yin didọna dọ ewọ na wadevizọn taidi “Jiwheyẹwhe [ʼelo·himʹ ] ” hlan Aalọn po Falo po.​—⁠Eksọdusi 4:16; 7:1.

E họnwun dọ, yiyi tẹnmẹ yinkọ lọ ʼelo·himʹ po ʼelo·hehʹ po zan na yẹwhe lalonọ lẹ, podọ etlẹ yin na gbẹtọvi lẹ, ma dohia dọ dopodopo yetọn yin yẹwhe he hugan dopo gba; mọjanwẹ yiyi ʼelo·himʹ kavi ʼelo·hehʹ zan na Jehovah ma zẹẹmẹdo dọ ewọ hugan gbẹtọ dopo gba, titengbe to whenuena mí gbadopọnna kunnudenu Biblu he pò lẹ do hósọ ehe ji.

Jesu Nudida he Gbọnvo De

TO WHENUENA e tin to aigba ji, Jesu yin gbẹtọvi de, dile e tlẹ yindọ e yin gbẹtọ pipe de, na Jiwheyẹwhe wẹ diọtẹnna ogbẹ̀ Jesu tọn sọn olọn mẹ bo yí ì do vidọ Malia tọn mẹ. (Matiu 1:​18-⁠25) Ṣigba e ma yin mọwẹ ewọ bẹjẹeji do gba. Ewọ lọsu dọ dọ emi “jẹte sọn olọn.” (Johanu 3:13) Enẹwutu onu jọwamọ tọn wẹ eyin poun dọ ewọ ni dọna hodotọ etọn lẹ to agọgbọnẹnmẹ dọmọ: “Etẹwẹ eyin mì mọ Ovi gbẹtọ tọn [Jesu] hẹji jei fie é tin tè dai lo?”​—⁠Johanu 6:62, Jé.

Nalete, Jesu ko tin to olọn mẹ dai jẹnukọnna wiwá aigba ji etọn. Ṣigba be omẹ dopo wẹ e yin to gbẹtọ ganhunupotọ, yèdọ atọ̀n-to-dopomẹ Jiwheyẹwhe madopodo ota atọ̀nnọ lẹ mẹ ya? Lala, na Biblu dọ hezeheze dọ to tintin jẹnukọnna gbẹtọ-yinyin etọn whenu, Jesu yin nudida gbigbọnọ he tin de, kẹdẹdile angẹli lẹ yin gbigbọ he tin bo yin dida gbọn Jiwheyẹwhe dali do. Depope to angẹli lẹ mẹ kavi Jesu ma tin jẹnukọnna dida yetọn gba.

Jesu, jẹnukọnna gbẹtọ-yinyin etọn, yin “ovi plọnji nudida lẹpo tọn.” (Kọlọsinu lẹ 1:15, Jé) Ewọ yin “bẹjẹeji nudida Jiwheyẹwhe tọn.” (Osọhia 3:14, Fillion, vọkan Katholiki tọn) “Bẹjẹeji” [Glẹki, ar·kheʹ ] ma sọgan yin zẹẹmẹ basina nado zẹẹmẹdo dọ Jesu wẹ ‘bẹjẹejitọ’ nudida Jiwheyẹwhe tọn gba. To Biblu kinkan etọn lẹ mẹ, Johanu yí wunmẹ vovo hogbe Glẹki tọn lọ ar·kheʹ zan hugan whlà 20, podọ ehelẹ nọ saba tindo zẹẹmẹ paa “bẹjẹeji” tọn. Mọwẹ, Jesu yin didá gbọn Jiwheyẹwhe dali taidi bẹjẹeji nudida mayọnmọ Jiwheyẹwhe tọn lẹ.

Doayi lehe alọdlẹndonu enẹlẹ hlan fie Jesu wá sọn sọgbe pẹkipẹki hẹ hodidọ he yin didọ gbọn “Nuyọnẹn” yẹhiadonu lọ tọn dali go to Bibluwe Howhinwhẹn lẹ tọn mẹ he dọmọ: “Yahweh dá mi, di sinsẹ́n nuyiwa tintan aliho etọn tọn, jẹnukọnna dehe dohó hugan to azọ́n etọn lẹ mẹ. Whẹpo yè do yí yonu osó lẹ tọn hẹnai, whẹpo okọta lẹ do jọ, yè ko jì mi, whenuena e ma ko da aigba, kavi danji, kavi ofi he yiaga talala kọgudu aihọn tọn.” (Howhinwhẹn lẹ 8:​12, 22, 25, 26, Jé) To whenuena hogbe lọ “Nuyọnẹn” yin yiyizan nado do gbẹtọ-yinyin mẹhe Jiwheyẹwhe dá lọ tọn hia, susu to weyọnẹntọ lẹ mẹ yigbe dọ ninọmẹ hodidọ tọn de wẹ e yin na Jesu taidi nudida gbigbọnọ de jẹnukọnna tintin taidi gbẹtọ etọn.

Taidi “Nuyọnẹn” jẹnukọnna gbẹtọ-yinyin etọn, Jesu zindonukọn nado dọ dọ emi “tin to [Jiwheyẹwhe] dè di azọngán anawatọ de.” (Howhinwhẹn lẹ 8:30, Jé) To gbesisọmẹ po otẹ̀n etọn po taidi azọngán anawatọ de, Kọlọsinu lẹ 1:16 dọ gbọn Jesu dali dọ “gbọn ede wẹ Jiwheyẹwhe dá onu lẹpo he tin to olọn mẹ po aigba ji po.”​—⁠Français courant.

Enẹwutu gbọn yizan azọngán ehe tọn dali, yèdọ awetọ etọn he whè húi, nalete, gblamẹ wẹ Jiwheyẹwhe Ganhunupotọ dá onu diẹ lẹpo. Biblu basi bẹplidopọ whẹho lọ tọn dole: “Na míwlẹ tọn Jiwheyẹwhe dopo wẹ tin, Otọ́ lọ, sọ́n mẹhe mẹ onu lẹpo jọ sọn . . . podọ Oklunọ dopo, Jesu Klisti mẹhe gblamẹ onu lẹpo wá tintin mẹ te.” (Wekun flínflín lẹ yin mítọn.)​—⁠1 Kọlintinu lẹ 8:6, Osty, vọkan catholique tọn.

Matin ayihaawe hlan azọngán anawatọ ehe wẹ Jiwheyẹwhe dọna dọmọ: “Gbọ mí ni basi gbẹtọ to boṣiọ mítọn mẹ.” (Gẹnẹsisi 1:26) Mẹdelẹ ko sọalọakọn dọ “mí” lọ po “mítọn” po he sọawuhia to hodidọ ehe mẹ do Atọ̀n-to-Dopomẹ de hia. Ṣigba eyin hiẹ wẹ dọ dọ, ‘Gbọ mí ni basi onu de na mídelẹ,’ mẹdepope na paa tọn ma sọgan mọnukunnujẹ ehe mẹ nado yin bẹplidopọ mẹsusu tọn taidi mẹdopo to hiẹ mẹ gba. Nuhe dọ hiẹ tè poun wẹ yindọ gbẹtọ awe kavi hugan mọ na wazọn dopọ do onu de ji. Mọdopolọ, ga, to whenuena Jiwheyẹwhe yí “mí” po “mítọn” po zan, ewọ to hodọ hlan mẹdevo de poun wẹ, nudida gbigbọnọ etọn tintan, azọngán anawatọ lọ, yèdọ tintin jẹnukọnna gbẹtọ-yinyin Jesu tọn.

Be Yè Sọgan Whle Jiwheyẹwhe Pọn Ya?

TO MATIU 4:1 mẹ, yè dọho gbọn Jesu dali taidi mẹhe “Lẹgba whlepọn.” To whenuena e do “ahọluigba aihọn tọn lẹpo, po gigo yetọn po hia Jesu po godo,” Satani dọmọ: “Onu helẹ po wẹ yẹn na ná we, eyin hiẹ na jẹklo bo litai na mi.” (Matiu 4:​8, 9) Satani to tintẹnpọn nado hẹn Jesu zun lalonọ hlan Jiwheyẹwhe.

Ṣigba nawẹ nugbonọ-yinyin Jesu tọn sọgan yin whiwhlepọn gbọn e yindọ Jiwheyẹwhe wẹ ewọ yin? Be Jiwheyẹwhe sọgan ṣiatẹ sọta ede ya? Lala, ṣigba angẹli lẹ po gbẹtọvi lẹ po sọgan ṣiatẹ sọta Jiwheyẹwhe podọ ko sọ wà mọ. Whlepọn Jesu tọn na yin lẹnpọn dagbe tọn adavo eyin ewọ, ma yin Jiwheyẹwhe, ṣigba gbẹtọ he tin to ovò de he tindo ojlo mẹdekannu edetiti tọn, mẹhe na ko lẹzun lalonọ eyin e ko jlo nado wamọ, taidi angẹli de kavi gbẹtọvi de.

To alọ devo mẹ, e yin nuhe ma sọgbe hẹ lẹnpọn dagbe dọ Jiwheyẹwhe na wà oylan bo gbọnmọ dali do yin lalonọ hlan ede. “Pipe wẹ azọn etọn . . . Jiwheyẹwhe nugbowà tọn de, . . . dodonọ podọ jlọjẹnọ wẹ ewọ.” (Deutelonomi 32:4) Enẹwutu eyin Jesu ko yin Jiwheyẹwhe wẹ, e ma na ko yin whiwhlepọn gba.​—⁠Jakobu 1:13.

Na e mayin Jiwheyẹwhe wutu, Jesu sọgan ko lẹzun lalonọ. Ṣigba e gbọṣi nugbonọ-yinyin mẹ, bo dọmọ: “Tọn sọn ofi, Satani: na yè wlanwe etọn dọ, Hiẹ na litaina Oklunọ Jiwheyẹwhe towe, ewọ dopokẹdẹ wẹ hiẹ na nọ sẹ̀n.”​—⁠Matiu 4:10.

Nẹmu wẹ Akuẹ Ofligọ Lọ Tọn?

DOPO to whẹwhinwhẹ́n titengbe lẹ hetọn wutu Jesu do wá aigba ji sọ tindo nuyiwa tọlọlọ hẹ Atọ̀n-to-Dopomẹ ga. Biblu dọmọ: “Na Jiwheyẹwhe dopo wẹ tin, whẹgbọtọ dopo ga to Jiwheyẹwhe po gbẹtọ po ṣẹnṣẹn, dawe lọ, Jesu Klisti, mẹhe yí ede do fli omẹ popo.”​—⁠1 Timoti 2:​5, 6.

Jesu, he ma hugan podọ ma sọ whè hú gbẹtọvi pipe de, lẹzun ofligọ he suahọ nuhe Adam hẹnbu tọn pẹpẹ​—⁠yèdọ jlọjẹ lọ nado yin gbẹtọvi pipe to aigba ji. Enẹwutu Jesu sọgan yin yiylọ po jlọjẹ po dọ “Adam godo tọn” gbọn apọsteli Paulu dali, mẹhe dọ to hodidọ dopolọ mẹ dọmọ: “Na dile omẹ popo kú to Adam mẹ, mọ ga wẹ yè na hẹn omẹ popo yin ogbẹnọ to Klisti mẹ.” (1 Kọlintinu lẹ 15:​22, 45) Ogbẹ̀ gbẹtọvi pipe Jesu tọn lọ wẹ yin ‘ofligọ he sọzẹn’ lọ he whẹdida dodo sọn olọn mẹ wá biọ​—⁠e ma lán e ma sọ whè. Dodonu nunọwhinnusẹ́n he whẹdida dodo gbẹtọvi tọn tlẹ jlo wẹ yindọ akúẹ he yè sú lọ dona sọzẹ́n hẹ ylando heyin wiwà lọ.

Nalete, eyin Jesu, ko yin dopo to Jiwheyẹwhe ota atọ̀nnọ de mẹ wẹ, akuẹ ofligọ lọ tọn na ko suzẹjlẹgo hugan nuhe Osẹ́n Jiwheyẹwhe lọsu tọn biọ. (Eksọdusi 21:​23-⁠25; Levitiku 24:​19-⁠21) Gbẹtọ pipe dopo akan de, Adam, wẹ waylan to Edẹni, e ma yin Jiwheyẹwhe gba. Enẹwutu, ofligọ lọ, nado nọ gbesisọmẹ po hukan whẹdida dodo Jiwheyẹwhe tọn po, dona yin nuhe sọgbe mlẹnmlẹn de​—⁠yèdọ gbẹtọ pipe de, “Adam godo tọn.” Nalete, whenuena Jiwheyẹwhe do Jesu hlan aigba ji taidi ofligọ de, e yí Jesu do basi nuhe na pekọna whẹdida dódó, e ma yin vọji Jiwheyẹwhe tọn, mọ e ma yin dawe-yẹwhe de gba, ṣigba gbẹtọ pipe de, “he whè pẹvide hugan angẹli lẹ.” (Heblu lẹ 2:9; yijlẹdo Psalm 8:​5, 6 go.) Ṣigba nawẹ apadewhe Jiwheyẹwhe ganhunupotọ ota atọ̀nnọ de tọn​—⁠yèdọ Otọ́ lọ, Ovi lọ, kavi gbigbọ wiwe​—⁠na wagbọn do whè hú angẹli lẹ?

Nawẹ E yin “Ovi Detọ́n Dopo Akan” lọ Gbọn?

BIBLU ylọ Jesu dọ “Ovi detọ́n dopo akan” Jiwheyẹwhe tọn. (Johanu 1:14; 3:16, 18; 1 Johanu 4:9) Mẹhe tindo yise to Atọ̀n-to-Dopomẹ lẹ dọ dọ whenuena Jiwheyẹwhe yin madopodo mọkẹdẹ wẹ Ovi Jiwheyẹwhe tọn lọsu ga yin madopodo ga do niyẹn. Ṣigba nawẹ mẹde sọgan yin ovi de, podọ to ojlẹ dopolọ mẹ nasọ tindo owhe mẹhodido tọn dopolọ po otọ́ etọn po gbọn?

Mẹhe tindo yise to Atọ̀n-to-Dopomẹ lẹ sọalọkọn dọ to whẹho Jesu tọn mẹ, “detọ́n dopo akan” ma yin onu dopolọ taidi zẹẹmẹ wezẹhomẹ lọ tọn na “jìjì,” he zẹẹmẹdo “nado detọ́n taidi otọ́” de gba. (Webster’s Ninth New Collegiate Dictionary) Yé dọ dọ to whẹho Jesu tọn mẹ “e zẹẹmẹdo linlẹn kọndopọ he ma tindo bẹjẹeji,” onu taidi kọndopọ ovi tọn kẹdẹ matin jiji. (Vine’s Expository Dictionary of Old and New Testament Words) Be enẹ dọnu di nuhe gọna lẹnpọn dagbe na hiẹ ya? Be dawe de sọgan yin otọ́ ovi de tọn bo nọ ma ji i ya?

Humọ, naegbọn Biblu do yí hogbe Glẹki tọn dopolọ pẹpẹ zán na “detọ́n dopo akan” (dile Vine yigbe do matin zẹẹmẹ depope) nado basi zẹẹmẹ kọndopọ Isaki po Ablaham po tọn? Heblu lẹ 11:17 dọho gando Isaki go taidi “ovi detọ́n dopo akan” Ablaham tọn. Kanbiọ depope ma sọgan tin dọ to whẹho Isaki tọn mẹ, ewọ yin ovi detọ́n dopo akan to linlẹn he jlọ mẹ, e ma sọzẹ́n to ojlẹ kavi tẹnmẹ tọn mẹ po otọ́ etọn po gba.

Hogbe tangan Glẹki tọn lọ na “detọ́n dopo akan” heyin yiyizan na Jesu po Isaki po wẹ yin mo·no·ge·nesʹ, sọn moʹnos mẹ, he zẹẹmẹdo “dopo akan,” po giʹno·mai po, hogbe dodonu tọn lọ he zẹẹmẹdo “nado bẹjẹeji,” “nado lẹzun (yin hinhẹn wa gbẹmẹ),” wẹ Exhaustive Concordance Strong tọn dọ. Gbọnmọ, mo·no·ge·nesʹ yin zẹẹmẹ basina taidi: “Dopo akan heyin jiji, ovi detọ́n dopo akan, enẹ wẹ yindọ, ovi dopo akan de.”​—⁠A Greek and English Lexicon of the New Testament, gbọn E. Robinson dali.

Owe lọ Theological Dictionary of the New Testament, heyin kinkan gbọn Gerhard Kittel dali, dọmọ: “[Mo·no·ge·nesʹ ] zẹẹmẹdo ‘jiji dopo akan,’ enẹ wẹ yindọ, matin nọvisunnu kavi nọviyọnnu depope.” Owe ehe lọsu sọ dọ to Johanu 1:18; 3:16, 18; po 1 Johanu 4:9 po mẹ dọ, “kọndopọ Jesu tọn wẹ yè ma sọgan yí jlẹdo ovi dopo akan de na otọ etọn go gba. Kọndopọ ovi detọ́n dopo akan tọn na Otọ́ lọ wẹ e yin.”

Enẹwutu ogbẹ̀ Jesu, Ovi detọ́n dopo akan lọ tọn, tindo bẹjẹeji. Podọ Jiwheyẹwhe Ganhunupotọ lọ po jlọjẹ po sọgan yin yiylọ dọ Tindotọ, kavi Otọ́ etọn, to aliho dopolọ mẹ he otọ́ aigba ji tọn de, dile Ablaham, tindo ovi de do. (Heblu lẹ 11:17) Enẹwutu, whenuena Biblu dọho gando Jiwheyẹwhe go taidi “Otọ́” Jesu tọn, e zẹẹmẹdo onu he e dọ​—⁠dọ yé yin gbẹtọ vovo awe. Jiwheyẹwhe wẹ yin mẹdaho. Jesu yin mẹhe yido​—⁠to ojlẹ, tẹnmẹ, huhlọn, po nuyọnẹn po mẹ.

Whenuena mẹde lẹnnupọn deji dọ Jesu ṣokẹdẹ ma wẹ yin visunnu gbigbọnọ he Jiwheyẹwhe dá do olọn mẹ, e lẹzun whẹwhinwhẹn de na nuhewutu hosọ lọ “Ovi detọ́n dopo akan” yin yiyizan to whẹho etọn mẹ. Madosọha nudidá gbigbọnọ he tin devo lẹ, yèdọ angẹli lẹ, lọsu nọ yin yiylọ dọ “visunnu Jiwheyẹwhe tọn lẹ” ga, to ninọmẹ dopolọ he mẹ Adam ko tin te, na huhlọn gbẹ̀ninọ yetọn tọn wá sọn Jehovah Jiwheyẹwhe, Agbado, kavi Asisa, ogbẹ̀ tọn dè wutu. (Job 38:7; Psalm 36:9; Luku 3:38) Ṣigba ehe lẹpo wẹ yin didá gbọn “Ovi detọ́n dopo akan” lọ gblamẹ, omẹ dopo akan heyin didetọ́n tọlọlọ gbọn Jiwheyẹwhe dali.​—⁠Kọlọsinu lẹ 1:​15-⁠17.

Be Jesu yin Pinpọnhlan Taidi Jiwheyẹwhe Wẹ Ya?

WHENUENA Jesu nọ saba yin yiylọ dọ Ovi Jiwheyẹwhe tọn to Biblu mẹ, mẹdepope to owhe kanweko tintan whenu ma tindo linlẹn dogbọn dali etọn taidi Jiwheyẹwhe Ovi lọ gba. Yèdọ aovi, he tlẹ “yise dọ Jiwheyẹwhe dopo wẹ tin,” lẹ tindo numimọ sọn agblo gbigbọ tọn mẹ dọ Jesu ma yin Jiwheyẹwhe gba. Enẹwutu, po gbesisọ po, yé dọho hlan Jesu taidi “Ovi Jiwheyẹwhe tọn” he tin to ovò de. (Jakobu 2:19; Matiu 8:29) Podọ whenuena Jesu kú, kosi awhanfuntọ Lomu tọn lẹ he tin to ote to finẹ yọnẹn taun nado dọ dọ nuhe yé sè sọn hodotọ etọn lẹ dè dona yin nugbo, e ma yindọ Jesu yin Jiwheyẹwhe gba, ṣigba dọ “nugbo Ovi Jiwheyẹwhe tọn wẹ ehe.”​—⁠Matiu 27:54.

Enẹwutu, sándo glido hogbe lọ “Ovi Jiwheyẹwhe tọn” dlẹnalọdo Jesu taidi nudidá he tin to ovò, e mayin taidi apadewhe Atọ̀n-to-Dopomẹ de tọn gba. Kẹdẹdi Ovi Jiwheyẹwhe tọn, e ma sọgan yin Jiwheyẹwhe lọsu gba, na Johanu 1:18 dọmọ: “Mẹde ma mọ Jiwheyẹwhe pọn gbede.”​—⁠Osty.

Nuplọntọ lẹ pọn Jesu hlan taidi “whẹgbọtọ dopo ga to Jiwheyẹwhe po gbẹtọ po ṣẹnṣẹn,” e ma yin taidi Jiwheyẹwhe lọsu gba. (1 Timoti 2:5) Whenuena gbọn zẹẹmẹ bibasi dali, whẹgbọtọ yin mẹhe tin to ovò na mẹhe jlo whẹgbigbọ lẹ, e na yin nuhe sọta yede na Jesu nado yin dopo tangan to depope to mẹhe ewọ to vivẹnudo nado gbọwhẹna lẹ mẹ. Enẹ na yin awusọhia nado yin nuhe ewọ ma yin.

Biblu họnwun bosọ to gbesisọmẹ dogbọn kọndopọ he tin to ṣẹnṣẹn na Jiwheyẹwhe po Jesu po dali. Jehovah Jiwheyẹwhe dopo akan wẹ Ganhunupotọ. Ewọ dá tintin jẹnukọnna gbẹtọ-yinyin Jesu tọn tọlọlọ. Enẹwutu, Jesu tindo bẹjẹeji de bo ma sọgan sọzẹn hẹ Jiwheyẹwhe to huhlọn kavi madopodo tọn mẹ pọn gbede.

[Nudọnamẹ odò tọn]

[Nudọnamẹ tangan lẹ to weda 14]

To yinyin didá gbọn Jiwheyẹwhe dali godo, Jesu tin to otẹn awetọ mẹ to ojlẹ, huhlọn, po nuyọnẹn po tọn

[Yẹdide to weda 15]

Jesu dọmọ emi tindo tintin jẹnukọnna gbẹtọ-yinyin de, he yin didá gbọn Jiwheyẹwhe dali taidi bẹjẹeji nudidá mayọnmọ Jiwheyẹwhe tọn lẹ