Weta Tintan
Yẹwhegán Hohowhenu Tọn de po Wẹndomẹ Egbezangbe Tọn de Po
1, 2. (a) Ninọmẹ awubla tọn tẹlẹ wẹ mí nọ mọ to aihọn mẹ to egbehe? (b) Nawẹ hagbẹ wedegbẹ́ tonudidọ États-Unis tọn de dó nuduahunmẹnamẹ etọn hia dogbọn yinylan pipli gbẹtọvi lẹ tọn dali gbọn?
MẸNU to egbehe wẹ ma jlo nado mọ kọgbọ sọn nuhahun he pannukọn gbẹtọvi lẹ mẹ? Ṣogan, lehe ojlo mítọn lẹ ma nọ saba mọ hẹndi yí do sọ! Mí nọ kúdlọ dogbọn jijọho dali, ṣigba mí nọ yin yasana gbọn awhàn dali. Mí yiwanna jijọho po titoji-ninọ onú lẹ tọn po, ṣigba mí ma sọgan hẹnalọdotena agayiyi madoalọte jaguda, zanhẹmẹ gánnu-gánnu, po mẹhuhu tọn lẹ po gba. Mí jlo nado dejido kọmẹnu mítọn lẹ go, ṣigba mí dona sú ohọ̀n mítọn lẹ na hihọ́. Mí yiwanna ovi mítọn lẹ bo nọ tẹnpọn nado dó nujinọtedo dagbe lẹ do ahun yetọn mẹ, ṣigba apọ̀ nọ ṣì mí nado mọdọ yé nọ saba joawuna nuyiwadomẹji ylankan hagbẹ yetọn lẹ tọn.
2 Mí sọgan kẹalọyi nuhe Job dọ, mẹhe dọ dọ gbẹzan he whègli gbẹtọ tọn “gọ́ na tukla.” (Job 14:1) Na titengbe tọn ehe yin mọ to egbehe, na pipli gbẹtọvi lẹ tọn to yinylan jẹ obá he hugan gbede pọ́n tọn de mẹ. Hagbẹ wedegbẹ́ tonudidọ États-Unis tọn dopo doayi e go dọmọ: “Awhàn Nuglọ tọn lọ ko wá vivọnu todin, ṣigba to linlẹn he blawu de mẹ, aihọn lọ todin ko wá lẹzun nọtẹn he bọawu de na gbigbayipe hlọnvivi kanlinjọmẹ tọn na hẹnnu, akọ̀, po sinsẹ̀n po. . . . Mí ko dè huhlọn nujinọtedo walọ dagbe mítọn lẹ tọn pò sọmọ bọ suhugan jọja mítọn lẹ tọn tin to bẹwlu mẹ, jẹflumẹ bo tin to nuhahun sinsinyẹn mẹ. Mí to kọdetọn kọgbẹmẹgo mẹjitọ tọn, gbẹdai, hunylando ovivu lẹ go, hòmimọ jọja aflanmẹ lẹ tọn, wehọmẹ gbigbẹdai, amasin he jẹagọdo osẹ́n lẹ zinzan, po tòhomẹ-liho he gọna danuwiwa lẹ po tọn tindo. E taidi dọ, to whenuena owhé mítọn lùn aigba sisọsisọ daho he mí ylọ dọ Awhàn Nuglọ tọn tọ́n pó godo, to yinyin dùdù gbọn okọ́ dali.”
3. Owe Biblu tọn tẹ taun wẹ ze todido sọgodo tọn donukọnnamẹ?
3 Ṣigba, mí ma yin jijodo matin todido gba. To nudi owhe 2 700 lẹ die wayi, Jiwheyẹwhe gbọdo dawe Ṣẹnṣẹn Whèzẹtẹn tọn de nado dọ dọdai debọdo-dego delẹ he tindo zẹẹmẹ vonọtaun na azán mítọn. Wẹndomẹ ehelẹ yin kinkandai to owe Biblu tọn he tindo oyín yẹwhegán enẹ tọn mẹ—yèdọ Isaia. Mẹnu wẹ Isaia yin, podọ naegbọn mí nado dọ dọ dọdai etọn, heyin kinkàndai to nuhe diblayi owhe fọtọ́n donu atọ̀n die lẹ wayi, wleawuna hinhọ́n gbẹtọvi lẹpo tọn to egbehe?
Dawe Dodonọ de to Ojlẹ Hunyanhunyan Tọn lẹ Mẹ
4. Mẹnu wẹ Isaia yin, podọ whetẹnu wẹ e wà sinsẹ̀nzọn taidi yẹwhegán Jehovah tọn?
4 To wefọ tintan owe etọn tọn mẹ, Isaia do ede hia taidi “ovi Amọzi tọn,”a podọ e dọna mí dọ e wà sinsẹ̀nzọn taidi yẹwhegán Jiwheyẹwhe tọn “to azán Uzia, Jotani, Ahazi, Hẹzekia, ahọlu Juda tọn lẹ gbè.” (Isaia 1:1, NW) Ehe na zẹẹmẹdo dọ Isaia zin-donukọn taidi yẹwhegán Jiwheyẹwhe tọn de na akọta Juda tọn e whè gbau na owhe 46 lẹ, vlavo he bẹjẹeji to vivọnu gandudu Uzia tọn whenu—to nudi owhe 778 J.W.M.
5, 6. Etẹwẹ sọgan ko yin nugbo gando gbẹzan whẹndo Isaia tọn go, podọ etẹwutu?
5 To yiyijlẹdo nuhe mí yọnẹn dogbọn yẹwhegán devo delẹ go dali, mí ma yọ́n onú susu dogbọn gbẹzan Isaia lọsu tọn dali gba. Mí yọnẹn poun dọ e wlealọ podọ e dlẹnalọdo asi etọn taidi “yẹwhegán yọnnu.” (Isaia 8:3) Sọgbe hẹ otanwe lọ Cyclopedia of Biblical, Theological, and Ecclesiastical Literature, heyin McClintock po Strong po tọn, alọdlẹndonu ehe dohia dọ gbẹzan alọwle Isaia tọn “ma nọte do sinsẹ̀n tọn kẹdẹ ji gba, ṣigba dọ e tindo kanṣiṣa pẹkipẹki po e po.” E sọgan yindọ, taidi yọnnu jijọ-di-Jiwheyẹwhe ojlẹ Islaeli hohowhenu tọn lẹ tọn delẹ nkọtọn, asi Isaia tọn lọsu tindo azọ́ndenamẹ dọdai tọn etọn.—Whẹdatọ 4:4; 2 Ahọlu lẹ 22:14.
6 Isaia po asi etọn po tindo e whè gbau visunnu awe, bọ dopodopo yetọn yin nina yinkọ he tindo zẹẹmẹ dọdai tọn de. Viplọnji lọ, Sealjaṣub, hodo Isaia to whenuena e lá wẹndomẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ hlan Ahọlu ylankan Ahazi. (Isaia 7:3) Kunnudenu dohia dọ Isaia po asi etọn po hẹn sinsẹ̀n-bibasi Jiwheyẹwhe tọn zun whẹho whẹndo tọn de—lehe yé yin apajlẹ dagbe de na asu po asi po he wlealọ to egbehe lẹ do sọ!
7. Basi zẹẹmẹ ninọmẹ Juda tọn to azán Isaia tọn gbè.
7 Isaia po whẹndo etọn po nọgbẹ̀ to ojlẹ hunyanhunyan whenuho Juda tọn mẹ. Bẹwlu tonudidọ tọn gbayipe, alọgodo-kuẹ yíyí hẹn whẹ̀dọhọsa lẹ flu, bọ yẹnuwiwa hẹn tito zedai sinsẹ̀n tọn gbẹtọ lẹ tọn gble. Okọ́ta lẹ gọ́ na agbà yẹwhe lalo lẹ tọn. Ahọlu delẹ tlẹ ze sinsẹ̀n-bibasi kosi tọn lẹ daga. Di dohia, e ma yindọ Ahazi kẹalọyi boṣiọ-sinsẹ̀n to mẹjidugando etọn lẹ ṣẹnṣẹn kẹdẹ wẹ gba ṣigba ewọ lọsu doalọ to e mẹ, bo hẹn ovi etọn titi lẹ nado “gbọn miyọ́n mẹ lùntọ́n” to avọ́sinsan hùnsinsẹ̀n tọn de mẹ hlan yẹwhe Kananinu tọn Moleki.b (2 Ahọlu lẹ 16:3, 4; 2 Otannugbo lẹ 28:3, 4) Podọ ehe lẹpo jọ to mẹhe tin to haṣinṣan alẹnu tọn de mẹ hẹ Jehovah lẹ ṣẹnṣẹn!—Eksọdusi 19:5-8.
8. (a) Apajlẹ tẹwẹ Ahọlu Uzia po Jotani po tọn lẹ zedai, podọ be gbẹtọ lẹ hodo anademẹ yetọn ya? (b) Nawẹ Isaia do tugbigbo hia to gbẹtọ atẹṣitọ lẹ ṣẹnṣẹn gbọn?
8 E jẹna pipà dọ, delẹ to mẹhe nọgbẹ̀ to ojlẹ dopolọ mẹ po Isaia po lẹ mẹ—gọna togán vude delẹ—tẹnpọn nado ze sinsẹ̀n-bibasi nugbo daga. To yé mẹ wẹ Ahọlu Uzia tin te, mẹhe “wà enẹ he yin jijlọ to nukun OKLUNỌ tọn lẹ mẹ.” Ṣogan, to gandudu etọn whenu gbẹtọ lọ lẹ “gbẹsọ to avọsán bosọ to nuyọ́nwán mẹ̀ to otẹn yiaga lẹ mẹ.” (2 Ahọlu lẹ 15:3, 4) Ahọlu Jotani lọsu “wà enẹ he yin jijlọ to nukun OKLUNỌ tọn lẹ mẹ.” Ṣogan gbẹtọ lọ lẹ “gbẹsọ yí gbigble do to wiwà.” (2 Otannugbo lẹ 27:2) Mọwẹ, to suhugan lizọnyizọn dọdai Isaia tọn lẹpo mẹ, ahọluduta Juda tọn tin to ninọmẹ awubla gbigbọmẹ po walọdagbe tọn de po mẹ. Yigodo-yinukọn, gbẹtọ lọ lẹ gbẹkọ nuyiwadomẹji dagbe he wá sọn ahọlu yetọn lẹ dè lẹpo go. E họnwun dọ, wẹndomẹ Jiwheyẹwhe tọn lilá hlan gbẹtọ tasinyẹntọ ehelẹ ma na yin azọ́ndenamẹ he bọawu de gba. Etomọṣo, to whenuena Jehovah kàn kanbiọ lọ sè dọmọ, “Mẹnu wẹ yẹn na dohlan, mẹnu wẹ na yì na mí?” Isaia ma whleawu gba. E dọmọ: “Yẹn die; do mi hlan.”—Isaia 6:8.
Wẹndomẹ Whlẹngán Tọn
9. Etẹwẹ yin zẹẹmẹ yinkọ Isaia tọn, podọ nawẹ ehe gando hosọ owe etọn tọn go gbọn?
9 Yinkọ Isaia tọn zẹẹmẹdo “Whlẹngán Jehovah tọn,” podọ ehe sọgan sọ yin yiylọ dọ hosọ wẹndomẹ etọn tọn. Nugbo wẹ dọ, delẹ to dọdai Isaia tọn lẹ mẹ yin whẹdida tọn. Ṣogan, hosọ whlẹngán tọn sọawuhia hezeheze. Pludopludo, Isaia basi zẹẹmẹ lehe Jehovah to madẹnmẹ na tún Islaelivi lẹ dote sọn kanlinmọgbenu Babilọni tọn mẹ do, bo na na dotẹnmẹ pipòtọ de nado lẹkọyi Ziọni bo hẹn aigba lọ gọwa ninọmẹ whanpẹnọ etọn dai tọn mẹ. Matin ayihaawe lẹblanulọkẹyi dọdai lẹ didọ tọn po kandai yetọn bibasi po gando hinhẹn Jelusalẹm yiwanna etọn gọwa otẹn etọn mẹ go hẹn ayajẹ he klo taun wá na Isaia!
10, 11. (a) Naegbọn mí nado tindo ojlo to owe Isaia tọn mẹ to egbehe? (b) Nawẹ owe Isaia tọn lẹ́ ayidonugo hlan Mẹssia ji gbọn?
10 Ṣigba etẹwẹ wẹndomẹ whẹdida po whlẹngán tọn ehelẹ po tindo nado wà po mí po? Po ayajẹ po, Isaia ma dọ dọdai na alemọyi ahọluduta whẹndo awe Juda tọn lẹ tọn kẹdẹ gba. Kakatimọ, wẹndomẹ etọn lẹ tindo nujọnu-yinyin vonọtaun de na azán mítọn. Isaia basi zẹẹmẹ jiawu de gando lehe Ahọluduta Jiwheyẹwhe tọn na hẹn dona daho lẹ wá aigba mítọn ji to madẹnmẹ do. To pọndohlan ehe tọn mẹ, adà he klo hugan nukinkan Isaia tọn lẹ sinai do Mẹssia dopagbe lọ ji, mẹhe na dugán taidi Ahọlu Ahọluduta Jiwheyẹwhe tọn. (Daniẹli 9:25; Johanu 12:41) Na jide tọn e mayin po kosọ po wẹ yinkọ Jesu po Isaia po tọn do dibla tindo linlẹn dopolọ gba, yinkọ Jesu tọn zẹẹmẹdo “Jehovah Wẹ Whlẹngán.”
11 Na nugbo tọn, to owhe kanweko ṣinawe to azán Isaia tọn gbè godo wẹ Jesu yin jiji. Ṣogan, dọdai he gando Mẹssia go he tin to owe Isaia tọn mẹ lẹ tindo nudọnamẹ gigọ́ bo sọgbe sọmọ bọ hihia yé taidi kandai mẹhe mọ gbẹzan Jesu tọn to aigba ji tọn hihia nkọtọn. Asisa dopo doayiego dọ to pọndohlan mẹ, owe Isaia tọn nọ yin yiylọ to whedelẹnu dọ “Wẹndagbe Atọ́ntọ.” Enẹwutu, e mayin nupaṣamẹ de dọ Isaia wẹ yin owe Biblu tọn he mẹ Jesu po apọsteli etọn lẹ po nọ saba yihó dọ sọn nado sọgan hẹn mẹyinyọnẹn Mẹssia tọn họnwun gba.
12. Naegbọn mí nado jẹ owe Isaia tọn plọn ji po jejejininọ po?
12 Isaia basi zẹẹmẹ hogbe jiawu de tọn heyin “olọn yọyọ lẹ po aigba yọyọ de po” tọn to fihe “ahọlu de na dù to dodo mẹ” bọ ahọvi lẹ na dugán to whẹdida dodo mẹ te. (Isaia 32:1, 2; 65:17, 18; 2 Pita 3:13) Gbọnmọ dali, owe Isaia tọn dlẹnalọdo todido homẹmiọnnamẹ tọn lọ heyin Ahọluduta Jiwheyẹwhe tọn, to Mẹssia Jesu Klisti glọ taidi Ahọlu heyin zizedo ofìn ji lọ. Lehe e yin tulinamẹnu de na mí nado to gbẹnọ egbesọegbesọ po nukundido ayajẹnọ po nado mọ “whlẹngán [Jehovah] tọn” yí do sọ! (Isaia 25:9; 40:28-31) Enẹwutu, mì gbọ mí ni yí jejejininọ do gbadopọnna wẹndomẹ họakuẹ he tin to owe Isaia tọn mẹ. Dile mí na to mọ wà, jidide mítọn to opagbe Jiwheyẹwhe tọn lẹ mẹ na yin hinhẹn lodo tlala. Humọ, mí na yin alọgọna nado whẹ́n to jidide mítọn mẹ dọ Jehovah wẹ Jiwheyẹwhe whlẹngán mítọn tọn na nugbo tọn.
[Nudọnamẹ odò tọn lẹ]
a Otọ́ Isaia tọn, Amọzi, mayin omẹ dopolọ po Amọsi he dọ dọdai to bẹjẹeji gandudu Uzia tọn podọ he wlan owe Biblu tọn he tindo yinkọ etọn gba.
b Mẹdelẹ dọ dọ nado “gbọn miyọ́n mẹ lùntọ́n” sọgan zẹẹmẹdo nuwiwa lẹ̀wé tọn de poun. Nalete, e taidi dọ to lẹdo hodidọ ehe tọn mẹ, hodidọ lọ zẹẹmẹdo avọ́sinsan nujọnu tọn. Ayihaawe depope matin dọ ovi yido-sanvọ́ yin bibasi gbọn Kananinu po Islaelivi atẹṣitọ lẹ po dali gba.—Deutelonomi 12:31; Psalm 106:37, 38.
[Apotin/Yẹdide to weda 7]
Mẹnu Wẹ Isaia Yin?
ZẸẸMẸ YINKỌ ETỌN TỌN: “Whlẹngán Jehovah Tọn”
WHẸNDO: E wlealọ, po e whè gbau visunnu awe po
FINỌTẸN ETỌN: Jelusalẹm
OWHE HE E DO WÀ SINSẸ̀NZỌN: E whè gbau owhe 46, sọn nudi 778 J.W.M. jẹ ojlẹ de mẹ to 732 J.W.M. godo
MẸHE YIN AHỌLU JUDA TỌN TO OJLẸ DOPOLỌ MẸ PO E PO LẸ: Uzia, Jotani, Ahazi, Hẹzekia
MẸHE YIN YẸWHEGÁN TO OJLẸ DOPOLỌ MẸ PO E PO LẸ: Mika, Hosea, Odẹdi
[Yẹdide to weda 6]
Isaia po asi etọn po hẹn sinsẹ̀n-bibasi Jiwheyẹwhe tọn zun whẹho whẹndo tọn de