Weta Awe
Otọ́ de po Visunnu Atẹṣitọ Etọn lẹ Po
1, 2. Basi zẹẹmẹ lehe Jehovah tindo visunnu atẹṣitọ lẹ gbọn.
E PENUKUNDO ovi etọn lẹ go ganji, dile mẹjitọ owanyinọ de na basi do. Na owhe susu lẹ e hẹn ẹn diun dọ yé yin núdùdù na, yin avọṣinyọnna, bo tindo ohọ̀. To whenuena e lẹzun dandan, e nọ do mẹplọnlọ yé go. Ṣigba e ma nọ sayana yé zẹjlẹgo gbede gba; e nọ saba yin nina ‘po whẹdida dagbe po.’ (Jẹlemia 30:11) To whelọnu lo, mí sọgan yí nukun homẹ tọn do pọ́n awufiẹsa he otọ́ owanyinọ ehe na tindo to hogbe lọ didọ mẹ dọmọ: “Yẹn ko yìn bo pọ́n ovi go, yé ko sọ ṣiatẹ hẹ mi.”—Isaia 1:2b.
2 Visunnu atẹṣitọ he yin alọdlẹndo tofi lẹ wẹ omẹ Juda tọn lẹ, podọ otọ́ awublanọ lọ wẹ Jehovah Jiwheyẹwhe. Lehe e yin nugbajẹmẹji do sọ! Jehovah ko na núdùdù omẹ Juda tọn lẹ bo ze yé daga do otẹn nukundeji tọn mẹ to akọta lẹ ṣẹnṣẹn. “Yẹn yí azọ́n yẹnvinanọ do ṣinyọnavọ̀na we ga, bosọ yí oklòyú do doafọpana we, yẹn sọ yí alà dagbedagbe do gbàn we, bosọ yí osẹ́da do ṣinyọ́n we,” wẹ e flin yé to godo mẹ gbọn yẹwhegán Ezekiẹli dali. (Ezekiẹli 16:10) Ṣogan, to adà he gblo de mẹ, omẹ Juda tọn lẹ ma yọ́n pinpẹn nuhe Jehovah ko wà na yé tọn gba. Kakatimọ, yé ṣiatẹ, kavi fọ́ngu.
3. Naegbọn Jehovah do basi oylọ na olọn lẹ po aigba po nado dekunnu na atẹṣiṣi Juda tọn?
3 Po whẹwhinwhẹ́n dagbe po, Jehovah bẹ hodidọ ehelẹ jẹeji gando visunnu atẹṣitọ etọn lẹ go po hogbe ehe po dọmọ: “Sè, mì olọn emì, sọ dotoai, hiẹ aihọn, na Oklunọ ko dọhó.” (Isaia 1:2a) To owhe kanweko lẹ jẹnukọn olọn lẹ po aigba po sè, to yẹhiadonu liho, Islaelivi lẹ mọ nugbẹnamẹ he họnwun lẹ yí gando kọdetọn tolivivẹ tọn lẹ go. Mose dọmọ: “Yẹn ylọ olọn po aigba po nado dekunnu do mì ji to egbehe, dọ mì na dọ̀n gbidigbidi sọn aigba lọ ji fie mì jei to Jọdani godo dọ́n nado tindo e.” (Deutelonomi 4:26) Todin to azán Isaia tọn gbè, Jehovah ylọ olọn mayinukundomọ lẹ, po aigba yinukundomọ lọ po nado dekunnu na atẹṣiṣi Juda tọn.
4. Nawẹ Jehovah basi dide nado do ede hia Juda gbọn?
4 Sinsinyẹn-yinyin ninọmẹ lọ tọn biọ mẹdọnsẹpọ tlọlọ tọn de. Ṣigba, etlẹ yin to ninọmẹ sinsinyẹn ehelẹ mẹ, e jẹ na ayidego—bosọ yin homẹmiọnnamẹnu—dọ Jehovah do ede hia Juda nado yin mẹjitọ owanyinọ de kakati nido yin klunọ he họ̀ yé de poun. Enẹwutu, Jehovah to omẹ etọn lẹ vẹ̀ nado yí nukun otọ́ de he tin to awubla mẹ na visunnu tasinyẹntọ etọn lẹ tọn do pọ́n whẹho lọ. Vlavo mẹjitọ delẹ to Juda sọgan tlẹ ko yinuwa do ninọmẹ mọnkọtọn ji bo yin whinwhàn gbọn apajlẹ lọ dali. Depope he e sọgan yin, Jehovah na bẹ whẹdida etọn jẹeji sọta Juda to madẹnmẹ.
Gbekanlin He Ma Tindo Nuyọnẹn de Pọnte Hú
5. To vogbingbọn mẹ na Islaeli, aliho tẹ mẹ wẹ oyìn po kẹtẹkẹtẹ de po nọ do nugbonọ-yinyin hia te?
5 Gbọn Isaia dali, Jehovah dọmọ: “Oyìn yọ́n klunọ etọn, kẹtẹkẹtẹ sọ yọ́n adọ́ klunọ etọn tọn, ṣigba Islaeli ma yọnẹn, omẹ ṣie lẹ ma sọ lẹnnu.” (Isaia 1:3)a Oyìn po kẹtẹkẹtẹ po yin kanlin he yin yinyọnẹn to Ṣẹnṣẹn Whèzẹtẹn tọn nado nọ dọ̀n agbàn. Na nugbo tọn, omẹ Juda tọn lẹ na kẹalọyi dọ gbekanlin he yìdo ehelẹ tlẹ nọ do nugbonọ-yinyin jẹ obá de mẹ hia, bo nọ yọnẹn hezeheze dọ nutindo klunọ yetọn tọn wẹ yé yin. To pọndohlan ehe mẹ, lẹnnupọndo nuhe dodinnanutọ Biblu tọn de mọ po nukun po to vivọnu azán lọ gbè tọn to tòdaho Ṣẹnṣẹn Whèzẹtẹn tọn mẹ: “Tlolo he pipli kanlin lẹ tọn biọ adó lọ lẹ homẹ yé jẹ kikátá ji. Oyìn dopodopo yọ́n klunọ etọn ganji, po aliho he yì owhé etọn gbè po, mọwẹ e masọ flu na ojlẹ de na gigẹdẹ aliho bibó lọ lẹ tọn wutu gba. Na kẹtẹkẹtẹ lọ tọn, e zinzọnlin tlọlọ yì ohọ̀n kọ̀n, bo yì ‘apó klunọ etọn tọn kọ̀n.’ ”
6. Nawẹ omẹ Juda tọn lẹ gboawupo nado yinuwa po nukunnumọjẹnumẹ po te?
6 Matin ayihaawe to whenuena e yindọ ninọmẹ mọnkọtọn lẹ gbayipe to azán Isaia tọn gbè, nuagokun wẹndomẹ Jehovah tọn họnwun: Eyin gbekanlin he ma nọ lẹnnupọn de tlẹ sọgan yọ́n klunọ etọn po nudùtẹn ewọ lọsu tọn po, whẹjijọ tẹwẹ omẹ Juda tọn lẹ sọgan na na Jehovah jijodo? Na nugbo tọn yé ma ko ‘yinuwa po nukunnumọjẹnumẹ po.’ E taidi dọ yé ma yọ́n nugbo lọ dọ kọdetọn dagbe tintindo yetọn po gbẹninọ yetọn po sinai do Jehovah ji gba. Na nugbo tọn kunnudenu lẹblanu tọn de wẹ e yin dọ Jehovah gbẹ́ dlẹnalọdo omẹ Juda tọn lẹ taidi “omẹ ṣie lẹ”!
7. Aliho tẹlẹ mẹ wẹ mí sọgan do pinpẹn-nutọn-yinyọnẹn hia na awuwledainanu Jehovah tọn lẹ te?
7 Mí ma na jlo gbede nado yinuwa matin nukunnumọjẹnumẹ gbọn awugbigbopo nado yọ́n pinpẹn nuhe Jehovah ko wà na mí lẹpo tọn dali gba! Kakatimọ, mí dona hodo apajlẹ psalmkantọ lọ Davidi tọn, mẹhe dọmọ: “Yẹn na yí ayiha ṣie lẹpo do pà OKLUNỌ; yẹn na yí azọ́n jiawu towe hia.” (Psalm 9:1) Oyọnẹn Jehovah tọn pinplọn whepoponu na na mí tuli to pọndohlan ehe mẹ, na Biblu dọ dọ “nuyọnẹn Wiwenọ Dopo lọ tọn wẹ zinzin.” (Howhinwhẹn lẹ 9:10) Ayihamẹ linlẹnpọn egbesọegbesọ do dona Jehovah tọn lẹ ji na gọalọna mí nado gọna pẹdido bo ma na yí nukun pẹvi do pọ́n Otọ́ olọn mẹ tọn mítọn. (Kọlọsinu lẹ 3:15) Jehovah dọmọ: “Mẹdepope he sanvọ́ pipà tọn e pagigo na mi: podọ hlan ewọ he hẹn walọ etọn gbọn ali titengbe wẹ yẹn na do whlẹngán Jiwheyẹwhe tọn hia.”—Psalm 50:23.
Mẹdèpo Mẹnhẹnjọsi Tọn de Hlan “Omẹ Wiwe Islaeli Tọn”
8. Naegbọn omẹ Juda tọn lẹ sọgan yin yiylọdọ “akọta ylankan”?
8 Isaia zindonukọn to wẹndomẹ etọn mẹ po hogbe sinsinyẹn lẹ po na akọta Juda tọn dọmọ: “Jee akọta ylankan mẹhe agbàn ylando tọn to pinpẹn, ovikun ylanwatọ lẹ tọn, ovi he basi hẹngble: yé ko jo Oklunọ dai, yé ko hẹn homẹgblena Omẹ Wiwe Islaeli tọn, bosọ jagọ̀ yì godo.” (Isaia 1:4) Walọ ylankan sọgan peve sọmọ bọ e sọgan wá taidi agbàn pinpẹn de. To azán Ablaham tọn gbè Jehovah basi zẹẹmẹ ylando Sọdọmi po Gọmọla po tọn taidi nuhe ‘pẹnzin gbahu.’ (Gẹnẹsisi 18:20) Todin e taidi dọ onú mọnkọtọn wẹ to jijọ po omẹ Juda tọn lẹ po, na Isaia dọ dọ “agbàn ylando tọn to pinpẹn” yé. To yidogọmẹ, e ylọ yé dọ “ovikun ylanwatọ lẹ tọn, ovi he basi hẹngble.” Mọwẹ, omẹ Juda tọn lẹ taidi ovi sẹ́nhẹngbatọ lẹ. Yé ko “jagọ̀ yì godo,” kavi dile Biblu TOB tọn dọ ẹ do, yé ko “gbẹ́” Otọ́ yetọn dai “pete.”
9. Etẹwẹ yin zẹẹmẹ hodidọ agbòte lọ “Omẹ Wiwe Islaeli tọn” tọn?
9 Gbọn afọdide tasinsinyẹn yetọn tọn dali, omẹ Juda tọn lẹ to sisi matindo sinsinyẹn dohia hlan “Omẹ Wiwe Islaeli tọn.” Etẹwẹ yin zẹẹmẹ hodidọ agbòte ehe, heyin mimọ whla 25 to owe Isaia tọn mẹ tọn? Nado yin wiwe zẹẹmẹdo nado mẹ́n matin dihó. Jehovah yin wiwe to aliho he yiaga tlala de mẹ. (Osọhia 4:8) Islaelivi lẹ nọ yin finflin gando nugbo ehe go to whedepopenu he yé doayi hogbe lọ lẹ go he yin kinkàn do sika-gbán he to sisẹ́ to gbákún yẹwhenọ daho tọn go heyin: “Wiwé hlan OKLUNỌ lọ.” (Eksọdusi 39:30) Enẹwutu, gbọn alọdindlẹndo Jehovah taidi “Omẹ Wiwe Islaeli tọn” dali, Isaia zinnudo sinsinyẹn-yinyin ylando Juda tọn ji. Yèdọ atẹṣitọ ehelẹ tlẹ to gbedide lọ he dọmọ: “Mì . . . hẹn mìde zun wiwe, bosọ yin wiwe; na wiwe wẹ yẹn,” heyin nina otọ́gbó yetọn lẹ gbà tlọlọ!—Levitiku 11:44.
10. Nawẹ mí sọgan dapana sisi matindo didohia hlan “Omẹ Wiwe Islaeli tọn” gbọn?
10 To egbehe Klistiani lẹ dona wà nuhe go yé pé lẹpo nado dapana apajlẹ Juda tọn hihodo heyin sisi ma tindo na “Omẹ Wiwe Islaeli tọn.” Yé dona hodo apajlẹ wiwe-yinyin Jehovah tọn. (1 Pita 1:15, 16) Podọ yé dona “gbẹwanna oylan.” (Psalm 97:10) Nuwiwa mawé tọn mọnkọtọn lẹ taidi fẹnnuwiwa zanhẹmẹ tọn, boṣiọ-sinsẹ̀n, ajojijẹ, po ahànnumu po sọgan hẹn agun Klistiani tọn flu. Enẹwutu wẹ mẹhe gbẹ́ nado doalọtena nuwiwa ehelẹ nọ yin didesẹ sọn agun mẹ. To godo mẹ, mẹhe gbọn lẹnvọjọ matindo dali do nọ hodo aliho mawé tọn lẹ na yin kinklandovo ma nado duvivi dona gandudu Ahọluduta Jiwheyẹwhe tọn tọn lẹ. Na nugbo tọn, nuwiwa ylankan mọnkọtọn lẹ nọpọ́ do dó mẹdèpo mẹhẹnjọsi tọn de hia hlan “Omẹ Wiwe Islaeli tọn.”—Lomunu lẹ 1:26, 27; 1 Kọlintinu lẹ 5:6-11; 6:9, 10.
To Azọ̀njẹ sọn Ota jẹ Afọpahomẹ
11, 12. (a) Basi zẹẹmẹ ninọmẹ ylankan Juda tọn. (b) Naegbọn mí ma nado blawuna Juda?
11 Enẹgodo Isaia tẹnpọn nado lẹnnupọn hẹ omẹ Juda tọn lẹ gbọn alọdindlẹndo ninọmẹ azọ̀ntọ-yinyin yetọn dali. E dọmọ: “Be etẹwẹ yè na zinnúdo mì na bà? mì na to atẹṣi do e ji janwẹ.” Nuhe Isaia to kinkanse yé, na taun tọn wẹ yindọ: ‘Be oyà he mì ji ma ko pé wẹ ya? Naegbọn mì do to awugble susu dogọ hẹn wá mìdelẹ ji gbọn nukọnzinzindo nado to atẹṣi dali?’ Isaia zindonukọn dọmọ: “Ota lẹpo wẹ jẹazọ̀n, ayiha lẹpo wẹ nudikọna. Sọn afọpahomẹ kakajẹ ota, fivọ́ de ma tin to e mẹ.” (Isaia 1:5, 6a) Juda tin to ninọmẹ azọ̀n ylankan de tọn mẹ—yèdọ to azọ̀n gbigbọmẹ tọn jẹ sọn ota jẹ afọpahomẹ. Na nugbo tọn ohia azọ̀n he blawu tlala de tọn wẹ!
12 Be mí dona blawuna Juda wẹ ya? Paali! Owhe kanweko lẹ die jẹnukọn akọta Islaeli tọn blebu yin nugbẹna sinsinyẹn gando yasanamẹ tolivivẹ tọn go. To apadewhe, yé yin didọna dọmọ: “OKLUNỌ lọ na yí nútitẹ̀ ylankan do hò we to kligonu lẹ mẹ, podọ to azàngàndán lẹ lọ mẹ, ehe mẹ hiẹ ma sọgan yin azọ̀nhẹngbọna sọn gba, sọn afọpahomẹ afọ towe tọn jẹ ahọ̀ndòmẹ ota towe tọn.” (Deutelonomi 28:35) To yẹhiadonu liho, Juda to oyà kọdetọn nuyiwa tasinsinyẹn etọn tọn helẹ tọn ji todin. Podọ ehe lẹpo sọgan ko yin didapana eyin omẹ Juda tọn lẹ ko setonuna Jehovah poun.
13, 14. (a) Awugble tẹlẹ wẹ yin hinhẹn wá Juda ji? (b) Be yajiji Juda tọn lẹ hẹn ẹn nado lẹnnupọndo nuyiwa atẹṣiṣi etọn tọn ji ya?
13 Isaia zindonukọn nado basi zẹẹmẹ ninọmẹ awubla Juda tọn dọmọ: “Alán, awugble po agàdá yìnyọ̀n po: yé ma ko wlewùn, mọ yè ma ko blá yé, yè ma ko yí amì sá do yé.” (Isaia 1:6b) Tofi yẹwhegán lọ dlẹnalọdo wunmẹ alán atọ̀n tọn: alán (núgbòmẹ lẹ, taidi dehe nọ yin hinhẹnwa gbọn ohí kavi hivú de dali), agbasa zúnzún (awugble he nọ wá sọn mẹhiho mẹ), podọ agàdá yìnyọ̀n (apà he to osin ví he taidi nuhe ma sọgan kú ba). Linlẹn heyin zizedonukọnnamẹ lọ yin enẹ heyin dawe de tọn he ko yin yasana badabada to aliho lẹpo mẹ, bọ agbasa etọn lẹpo hòalán. Na nugbo tọn Juda tin to ninọmẹ todido matindo tọn de mẹ.
14 Be ninọmẹ flumẹjijẹ Juda tọn hẹn ẹn nado lẹkọ do Jehovah dè ya? Lala! Juda taidi atẹṣitọ heyin zẹẹmẹ etọn basi to Howhinwhẹn lẹ 29:1 mẹ dọmọ: “Ewọ he yè to wiwọhẹ bọ e to okọ̀ whèdakún na dọ̀n ajiji mado jlado.” E taidi akọta lọ ma sọgan mọ pọngbọ yí. Dile Isaia dọ ẹ do, alán etọn lẹ “ma ko wlewùn, mọ yè ma ko blá yé, yè ma ko yí amì sá do yé.”b To linlẹn de mẹ, Juda taidi agàdá vivó, he ma yin biblá, bo gbọn agbasa lẹpo go.
15. To aliho tẹlẹ mẹ wẹ mí sọgan basi hihọ́ na mídelẹ sọn azọ̀njijẹ gbigbọmẹ tọn si te?
15 To nupinplọn sọn nuhe jọ do Juda go mẹ, mí dona tin to aṣeji gando azọ̀njijẹ gbigbọmẹ tọn go. Taidi azọ̀njijẹ agbasa tọn, e sọgan jọ do depope mítọn go. To popo lẹpo mẹ, mẹnu to mí mẹ wẹ ma sọgan jai jẹ omọ̀ ojlo agbasa tọn lẹ mẹ? Nukunkẹn po ojlo gbẹdu zẹjlẹgo tọn po sọgan doadọ̀ dó ahun mítọn lẹ mẹ. Enẹwutu, mí dona plọn mídelẹ nado “gbẹwanna nuhe ylan” bo “joawuna ehe yin dagbe.” (Lomunu lẹ 12:9) Mí sọ dona wleawuna sinsẹ́n gbigbọ Jiwheyẹwhe tọn to gbẹzan egbesọegbesọ tọn mítọn lẹ mẹ. (Galatianu lẹ 5:22, 23) Gbọnmọ wiwa mẹ, mí na dapana ninọmẹ he sayana Juda—enẹ heyin azọ̀njijẹ gbigbọmẹ tọn sọn ota jẹ afọpahomẹ.
Aigba He Jẹvọ́ De
16. (a) Nawẹ Isaia basi zẹẹmẹ ninọmẹ aigba Juda tọn gbọn? (b) Naegbọn mẹdelẹ do dọ dọ hogbe ehelẹ na ko yin didọ vlavo to gandudu Ahazi tọn whenu, ṣigba nawẹ mí sọgan mọnukunnujẹ yé mẹ gbọn?
16 Todin Isaia jo nuyijlẹdonugo dotó-zọ́nwiwa etọn tọn do bo lẹhlan ninọmẹ aigba Juda tọn kọ̀n. Taidi dọ e to nukunyìnpọn danfafa de ji he awhàn ko vúnvún nkọtọn, e dọmọ: “Otò mìtọn jẹvọ́, yè yí miyọ́n do mẹ̀ otò mìtọn: jonọ já aigba mìtọn wla to nukun mìtọn mẹ, e sọ jẹvọ́ di ehe jonọ lẹ hùngo na.” (Isaia 1:7) Weyọnẹntọ delẹ dọ dọ dile etlẹ yindọ hogbe ehelẹ yin mimọ to bẹjẹeji owe Isaia tọn mẹ, vlavo yé yin didọ to godo to azọ́nwiwa yẹwhegán lọ tọn whenu, vlavo to gandudu Ahọlu ylankan Ahazi tọn whenu. Yé dohia dọ gandudu Uzia tọn tindo kọdetọn dagbe tlala bọ zẹẹmẹ mọnkọtọn ma sọgan yin bibasi gandego. Nugbo wẹ dọ, e ma sọgan yin didọ po nujikudo po vlavo owe Isaia tọn yin todohukanji etọn basi to aliho debọdo-dego tọn mẹ gba. Ṣigba, vlavo hogbe Isaia tọn lẹ dogbọn vọjijẹ dali sọgan ko yin dọdai tọn. To hogbe aga tọn ehe didọ mẹ, e yọnbasi taun dọ Isaia to aliho hodidọ tọn heyin mimọ to fidevo to Biblu mẹ yizan—enẹ heyin zẹẹmẹ nujijọ sọgodo tọn bibasi taidi dọ e tlẹ ko jọ nkọtọn, bo gbọnmọ dali do to nùzindo dandan-yinyin hẹndi dọdai de tọn ji.—Yijlẹdo Osọhia 11:15 go.
17. Naegbọn zẹẹmẹ dọdai hinhẹn jẹvọ́ lọ tọn ma nado yin nupaṣamẹ de na omẹ Juda tọn lẹ?
17 Depope he e sọgan yin, zẹẹmẹ dọdai hinhẹn jẹvọ́ Juda tọn ma dona wá taidi nupaṣamẹ de na gbẹtọ tasinyẹntọ po tolivẹtọ ehelẹ po gba. To owhe kanweko lẹ die jẹnukọn Jehovah gbẹnuna yé gando nuhe na jọ eyin yé ṣiatẹ go. E dọmọ: “Yẹn bo nasọ hẹn aigba lọ wá ovọ́jẹ mẹ: podọ kẹntọ mìtọn he nọ nọ̀ e mẹ lẹ na yin síjọtọ na ẹn. Mì wẹ yẹn nasọ vúnvún do akọta lẹ lọ ṣẹnṣẹn, yẹn bo nasọ dọ̀n ohí lọ jẹgbonu to mì godo: aigba mìtọn bo nasọ yin ovọ́jẹ de, tòdaho mìtọn lẹ nasọ yin gbọgbé de.”—Levitiku 26:32, 33; 1 Ahọlu lẹ 9:6-8.
18-20. Whetẹnu wẹ hogbe Isaia 1:7, 8 tọn lẹ yin hinhẹndi, podọ aliho tẹ mẹ wẹ Jehovah ‘pò omẹ vude’ dai te to ojlẹ ehe mẹ?
18 E họnwun dọ hogbe Isaia 1:7, 8 mẹ tọn lẹ yin hinhẹndi to mẹgbeyinyan Assilia tọn he dekọtọn do vasudo Islaeli tọn po vasudo gbloada heyin yajiji Juda tọn po whenu. (2 Ahọlu lẹ 17:5, 18; 18:11, 13; 2 Otannugbo lẹ 29:8, 9) Ṣigba, Juda mayin kúnsúdona gbidigbidi gba. Isaia dọmọ: “Yè jo viyọnnu Ziọni tọn dai di oflò opá vẹngle mẹ tọn, di gòhọ to jipa dògbodètọ tọn mẹ, di otò he yè dosla do okọ̀ ji na.”—Isaia 1:8.
19 To vasudo lọ lẹpo mẹ, “viyọnnu Ziọni tọn” yèdọ Jelusalẹm, na yin jijodo. Ṣigba e na sọawuhia ma nado tindo hihọ́—taidi kíhọ to vẹngle de mẹ kavi gòhọ zánṣọtọ de tọn to jipa kukumbeli tọn de mẹ. To gbejizọnlin de mẹ yì otọ̀ Nile tọn tó, weyọnẹntọ owhe kanweko 19tọ́ tọn de yin nuflin gando hogbe Isaia tọn lẹ go to whenuena e mọ gòhọ mọnkọtọn lẹ, ehe e basi zẹẹmẹ etọn taidi “nuhe ma yí mọ do hugan pákàn de he glọn jẹhọn agewaji tọn.” To Juda to whenuena ojlẹ jibẹwawhé tọn ko juwaji, gòhọ ehelẹ nọ yin jijodo nado blìsú bo gbakija. Ṣogan, lehe Jelusalẹm sọgan sọawuhia nado yin madogánnọ to awhànpa awhàngbatọ Assilia tọn ehe lẹpo nukọn do sọ, e na lùntọ́n.
20 Isaia dotana hogbe dọdai tọn ehe dọmọ: “Yin e mayin le OKLUNỌ awhànpa lẹ tọn jo pẹvi ṣinun-ṣinun he pò dai na mí, míwlẹ na ko taidi Sọdọmi, mí na ko sọ taidi Gọmọla.” (Isaia 1:9)c Sọta hlọnhlọn Assilia tọn, Jehovah na gọalọna Juda to godo mẹ. To ma taidi Sọdọmi po Gọmọla po, Juda ma na yin kúnsúdona gba. E na gbọṣi ote.
21. To whenuena Babilọni và Jelusalẹm sudo pó godo, naegbọn Jehovah do ‘pò omẹ vude dai’?
21 Hugan owhe 100 lẹ to godo mẹ, Juda sọ wá mẹgbeyinyan glọ whladopo dogọ. Gbẹtọ lọ lẹ ma ko plọnnu sọn yasanamẹ he yin hinhẹnwa yé ji gbọn Assilianu lẹ dali gba. “Yé ṣàn mẹdagun Jiwheyẹwhe tọn lẹ kò, bosọ vlẹ ohó etọn lẹ, bosọ yí yẹwhegán etọn lẹ do to avlẹda.” Na enẹ wutu, “homẹgble OKLUNỌ tọn do tite do omẹ etọn lẹ ji, kaka bọ jlado de masọ tin ba.” (2 Otannugbo lẹ 36:16) Ahọluigbagán Babilọni tọn lọ yèdọ Nẹbukadnẹzali gbawhàn Juda tọn, podọ to ojlẹ ehe mẹ, nuhe “di oflò opá vẹngle mẹ tọn” depope masọ pò ba. Jelusalẹm lọsu tlẹ yin vivasudo. (2 Otannugbo lẹ 36:17-21) Ṣogan, Jehovah ‘pò omẹ vude do ogbẹ̀.’ Dile etlẹ yindọ Juda doakọnna owhe 70 kanlinmọgbenu tọn, Jehovah hẹn ẹn diun dọ akọta lọ, titengbe kúnkan Davidi tọn he na dè Mẹssia dopagbe lọ tọ́n, gbọṣi aimẹ.
22, 23. To owhe kanweko tintan whenu, naegbọn Jehovah do ‘pò omẹ vude dai’?
22 To owhe kanweko tintan whenu, Islaeli lùn ojlẹ sinsin-yẹn godo tọn etọn tọ́n taidi omẹ alẹnu Jiwheyẹwhe tọn lẹ. To whenuena Jesu do ede hia taidi Mẹssia dopagbe lọ, akọta lọ gbẹ́ ẹ dai, podọ na enẹ tọn wutu, Jehovah gbẹ́ yé dai. (Matiu 21:43; 23:37-39; Johanu 1:11) Be ehe wẹ yin ojlẹ godo tọn lọ he Jehovah na tindo akọta vonọtaun de to aigba ji ya? Lala. Apọsteli Paulu dohia dọ Isaia 1:9 gbẹ́ tindo hẹndi devo. To hoyidọ sọn zẹẹmẹ Septante tọn mẹ, e wlan dọmọ: “Dile Isaia dọ do jẹnukọn, dọmọ, Eyin Oklunọ awhànpa tọn ma ko pò okún de dai na mí, mí na ko dile Sọdọmi te, yè na ko sọ basi mí hlan di Gọmọla.”—Lomunu lẹ 9:29.
23 To ojlẹ ehe mẹ luntọ́ntọ lọ lẹ wẹ Klistiani yiamisisadode lẹ, he tindo yise to Jesu Klisti mẹ. To tintan whenu, Ju he yise lẹ wẹ ehelẹ bẹhẹn. Enẹgodo Kosi he yise lẹ kọnawudopọ hẹ yé. To pọmẹ yé nọpọ́ do yin Islaeli yọyọ de, yèdọ “Islaeli Jiwheyẹwhe tọn.” (Galatianu lẹ 6:16; Lomunu lẹ 2:29) “Okún” ehe lùn vasudo titonu Juvi lẹ tọn tọ́n to owhe 70 W.M. Na nugbo tọn, “Islaeli Jiwheyẹwhe tọn” gbẹ́ tin po mí po to egbehe. Todin yisenọ livi susu heyin akọta, he nọpọ́ do yin “gbẹtọ susugege, he mẹdepope ma sọgan hia, sọn akọta lẹpo mẹ, sọn ohẹnnu lẹpo mẹ, sọn gbẹtọ lẹpo mẹ, podọ sọn ogbè lẹpo mẹ,” tọn lẹ ko kọnawudopọ hẹ yé.—Osọhia 7:9.
24. Etẹ go wẹ mẹlẹpo na doayi eyin yé jlo nado lùn ojlẹ he sinyẹn hugan gbẹtọvi lẹ tọn tọ́n?
24 To madẹnmẹ aihọn ehe na pannukọn awhàn Amagẹdọni tọn. (Osọhia 16:14, 16) To whenuena e yindọ ehe na yin ojlẹ de vlavo he sinyẹn hugan mẹgbeyinyan Assilia po Babilọninu lẹ po tọn do Juda ji, bo na tlẹ sọ klo hugan hinhẹn jẹvọ́ Lomunu lẹ tọn do Juda ji to owhe 70 W.M., luntọ́ntọ lẹ na tin. (Osọhia 7:14) To whelọnu lo, lehe e yin onú titengbe do sọ dọ mẹlẹpo ni yí sọwhiwhe do gbadopọnna hogbe Isaia tọn lẹ hlan Juda! Yé zẹẹmẹdo whlẹngán na nugbonọ he tin to ojlẹ enẹ mẹ lẹ. Podọ yé sọgan zẹẹmẹdo whlẹngán na yisenọ egbehe tọn lẹ.
[Nudọnamẹ odò tọn]
a To lẹdo hodidọ ehe tọn mẹ, “Islaeli” dlẹnalọdo ahọluduta whẹndo awe Juda tọn.
b Hogbe Isaia tọn lẹ do dotó-zọ́nwiwa azán etọn gbè tọn hia. Dodinnanutọ Biblu tọn E. H. Plumptre doayi e go dọmọ: “Nado ‘súnudo’ kavi ‘zín’ apà he to osin ví de wẹ yin afọdide he nọ yin zize jẹnukọn nado finyọ́n osin he to tintọ́n lọ sẹ̀; enẹgodo, taidi to whẹho Hẹzekia tọn mẹ (weta xxxviii. 21), e yin ‘biblá,’ po apà-hùnú po, enẹgodo amì nuhẹnlódo tọn kavi nusisá, vlavo, dile e te to Luku x. 34 mẹ, amì po ovẹn po yin yiyizan nado hù agàdá vivó lọ.”
c Owe lọ Commentaire de l’Ancien Testament (Glẹnsigbe), gbọn C. F. Keil po F. Delitzsch po dali dọmọ: “Tofi hodidọ yẹwhegán lọ tọn ko wá adà vivọnu tọn de mẹ. Nugbo lọ dọ e yin mimá do adà voovo awe mẹ tofi, yin didohia to wefọ lọ mẹ gbọn tẹnmẹ he yin jijodo to wefọ 9 po 10 po ṣẹnṣẹn dali. Aliho kinklan adà daho kavi pẹvi lẹ dovo ehe, vlavo gbọn tẹnmẹ jijodo kavi hukan lọ lẹ sinsán dali, klo hugan ohia teninọ po yiylọ wekun lẹ tọn po, bo sinai do aṣa yiaga hohowhenu tọn lẹ ji.”
[Yẹdide to weda 20]
To ma taidi Sọdọmi po Gọmọla po, Juda ma na yin vivasudo kakadoi gba