Ohó Jehovah Tọn Tin to Ogbẹ̀

Nuagokun lẹ sọn Owe Ẹzla Tọn Mẹ

OWE Biblu tọn he yin Ẹzla bẹ kandai etọn jẹeji sọn fie Otannugbo lẹ Awetọ nọte do. Yẹwhenọ Ẹzla, he kàn owe ehe bẹ kandai lọ jẹeji po gbedide Ahọlu Kilusi Pẹlsia tọn po, ehe na tundote pipotọ Juvi he to kanlinmọgbenu to Babilọni lẹ tọn nado lẹkọyi aigba yetọn ji. Otàn lọ yin tadona po lehe Ẹzla ze afọdide lẹ nado klọ́ mẹhe ko hẹn yedelẹ flu hẹ omẹ aigba lọ ji tọn lẹ po wé do. To popolẹpo mẹ, owe lọ bẹ otàn he dlẹnkan na owhe 70 lẹ hẹn—yèdọ sọn 537 jẹ 467 J.W.M.

Ẹzla kàn owe lọ po yanwle he họnwun de po to ayiha mẹ: enẹwẹ nado do lehe Jehovah hẹn opagbe Etọn nado tún omẹ Etọn lẹ dote sọn kanlinmọgbenu Babilọni tọn podọ nado hẹn sinsẹ̀n-bibasi nugbo gọwá Jelusalẹm di do hia. Enẹwutu, nujijọ he gando lẹndai ehe go lẹ kẹdẹ ji wẹ Ẹzla zinnudo. Owe Ẹzla tọn yin kandai de he do lehe tẹmpli lọ yin vivọgbá do hia podọ lehe sinsẹ̀n-bibasi Jehovah tọn yin vivọ́ doai mahopọnna nukundiọsọmẹ po mapenọ-yinyin omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ tọn po do. Mí tindo ojlo to kandai lọ mẹ taun na mílọsu lẹ to gbẹnọ to ojlẹ hinhẹngọwa tọn de mẹ. Mẹsusu to wiwọ̀ wá “osó OKLUNỌ tọn ji,” podọ “yè na yí oyọnẹn gigo OKLUNỌ tọn tọn do gọ́” aigba lọ pete ji to madẹnmẹ.—Isaia 2:2, 3; Habbakuk 2:14.

TẸMPLI LỌ YIN VIVỌGBÁ

(Ẹzla 1:1–6:22)

To tonusise mẹ na gbedide tundote tọn sọn Kilusi dè, nudi Juvi kanlinmọ 50 000 wẹ lẹkọyi Jelusalẹm to anademẹ Togán Zelubabẹli, kavi Ṣẹṣibazali tọn glọ. Mẹhe lẹkọwa whé lọ lẹ ze agbà de dai to aigba yetọn ji bo jẹ avọsán hlan Jehovah ji to afọdopolọji.

To owhe he bọdego mẹ, Islaelivi lẹ dó dodonu ohọ̀ Jehovah tọn tọn ai. Kẹntọ lẹ to tuklado yé to azọ́n ohọ̀ vivọgbá tọn lọ kọ̀n kakajẹ whenue yé penugo nado mọ gbedide ahọlu tọn yí nado doalọtena azọ́n lọ. Yẹwhegán Hagai po Zekalia po dozolanmẹna gbẹtọ lọ lẹ na yé nido vọ́ azọ́n tẹmpli lọ gbigbá tọn bẹ mahopọnna alọhẹndotenamẹ lọ. Obu lọ nado jẹagọdo gbedide Pẹlsia tọn lọ he ma sọgan yin didiọ, he ko yin nina gbọn Kilusi dali wẹ yàn kẹntọ Ju lẹ tọn dogbé. To dodinnanu ahọlu tọn de mẹ, gbedide Kilusi tọn gando “ohọ̀ Jiwheyẹwhe tọn to Jelusalẹm” go yin mimọ. (Ẹzla 6:3) Azọ́n lọ zindonukọn kakajẹ tadona etọn.

Gblọndo Na Kanbiọ Owe-Wiwe Tọn Lẹ:

1:3-6—Be na Islaelivi delẹ ma lodo to yise mẹ wẹ zọ́n bọ yé ma desọn ojlo mẹ nado lẹkọyi aigba yetọn ji ya? Mẹdelẹ sọgan ko gbẹ́ nado lẹkọyi Jelusalẹm na yé yiwanna agbasanu bibẹpli kavi ma tindo pinpẹn-nutọn-yinyọnẹn na sinsẹ̀n-bibasi nugbo wutu, ṣigba e ma yinmọ na mẹlẹpo gba. Tintan whẹ́, gbejizọnlin kilomẹtlu 1 600 tọn yì Jelusalẹm yí osun ẹnẹ kavi atọ́n. Humọ, nado sawhé do aigba he ko gbọgbé na owhe 70 ji po azọ́n ohọ̀ vivọgbá tọn po to finẹ na kàn dẹpẹ biọ. Enẹwutu, e họnwun dọ ninọmẹ sinsinyẹn delẹ, taidi madogán agbasa tọn lẹ, yọnhowhe, po azọngban whẹndo tọn lẹ po glọnalina mẹdelẹ nado lẹkọyi.

2:43—Mẹnu wẹ Nẹtinimi lẹ yin? Yé yin mẹhe wá sọn kúnkàn he ma yin Islaelivi jiji lẹ tọn mẹ bo wadevizọn taidi afanumẹ kavi lizọnyizọnwatọ tẹmpli mẹ tọn lẹ. Delẹ to yé mẹ wẹ kúnkàn Gibeọninu azán Jọṣua gbè tọn lẹ podọ mẹdevo lẹ wẹ “mẹhe Davidi po ahọvi etọn lẹ po ko jo na sinsẹ̀n Levinu lẹ tọn.”—Ẹzla 8:20.

2:55—Mẹnu wẹ ovi mẹmẹsi Sọlọmọni tọn lẹ tọn lẹ yin? Yé yin mẹhe ma yin Islaelivi jiji lẹ he lẹblanulọkẹyi vonọtaun lẹ yin nina to sinsẹ̀nzọn Jehovah tọn mẹ. Yé sọgan ko wadevizọn taidi wekantọ kavi vọkan-basitọ lẹ to tẹmpli lọ mẹ kavi to otẹn titobasinanu tọn delẹ mẹ.

2:61-63—Be Ulimi po Tumimi po, he nọ yin yiyizan to whenuena nuhudo tin nado mọ gblọndo tlọlọ de yí sọn Jehovah dè, gbẹ́ tin-to-aimẹ na mẹhe lẹkọ sọn kanlinmọgbenu lẹ wẹ ya? Mẹhe sọalọakọ́n nado wá sọn kúnkàn yẹwhenọ tọn mẹ lẹ he ma penugo nado do kunnudenu lẹ hia nado nọgodona alọsọakọ́n yetọn lẹ sọgan ko yí Ulimi po Tumimi po zan nado do alọsọakọ́n yetọn hia nado yin nugbo. Ẹzla donù ehe go taidi afọdide he sọgan yin zize de poun. Owe-wiwe lẹ ma bẹ kandai de hẹn he dohia dọ Ulimi po Tumimi po yin yiyizan to ojlẹ enẹ mẹ kavi to enẹgodo gba. Aṣa Juvi lẹ tọn dohia dọ Ulimi po Tumimi po busẹ sọn aimẹ to vasudo tẹmpli lọ tọn whenu to 607 J.W.M.

3:12—Naegbọn “omẹ hoho tọn lẹ he ko mọ ohọ̀ tintan” Jehovah tọn viavi? Sunnu ehelẹ sọgan flin lehe tẹmpli he Sọlọmọni gbá lọ yin gigonọ sọ. Dodonu tẹmpli yọyọ he to nukọn na yé lọ tọn tin to “nukun [yetọn] lẹ mẹ di nutata.” (Hagai 2:2, 3) Be vivẹnudido yetọn lẹ sọgan hẹn gigo tẹmpli hoho lọ tọn gọwá ya? Yé dona ko jẹflumẹ, podọ enẹ zọ́n bọ yé viavi.

3:8-10; 4:23, 24; 6:15, 16—Owhe nẹmu wẹ yé yí do vọ́ tẹmpli lọ gbá? Dodonu tẹmpli lọ tọn yin didoai to 536 J.W.M.—“to owhe awetọ wiwá” yetọn tọn mẹ. Azọ́n họgbigbá lọ tọn doalọte to azán Ahọlu Altakẹlikesi tọn mẹ, to 522 J.W.M. Alọhẹndotenamẹ lọ zindonukọn kakajẹ 520 J.W.M., to owhe awetọ Ahọlu Daliusi tọn mẹ. Tẹmpli lọ yin tadona to owhe ṣidopotọ gandudu etọn tọn mẹ, kavi 515 J.W.M. (Pọ́n apotin lọ “Ahọlu Pẹlsia Tọn lẹ sọn 537 jẹ 467 J.W.M.”) Enẹwutu, tẹmpli lọ gbigbá dẹn na nudi owhe 20.

4:8–6:18—Naegbọn wefọ ehelẹ yin kinkàn do Alamaiki-gbè mẹ? Suhugan adà ehelẹ tọn bẹ vọkan wekanhlanmẹ lẹ he ahọluzọnwatọ lẹ kàn hlan ahọlu lẹ po gblọndo yetọn lẹ po hẹn. Ẹzla basi vọkan yetọn sọn kandai otò tọn he yin kinkàn do Alamaiki-gbè mẹ lẹ, yèdọ ogbè ajọwiwa tọn po ahọluzọnwatọ lẹ tọn po mẹ. Adà Biblu tọn devo lẹ he yin kinkàn to ogbè kúnkàn Ṣẹm hohowhenu tọn ehe mẹ lẹ wẹ Ẹzla 7:12-26; Jẹlemia 10:11; po Daniẹli 2:4b–7:28 po.

Nuhe Mí Plọn sọn E Mẹ:

1:2. Nuhe Isaia dọ dọdai etọn to nudi owhe 200 jẹnukọn mọ hẹndi. (Isaia 44:28) Dọdai he to Ohó Jehovah tọn mẹ lẹ ma nọ gbọ̀vọ́ gbede.

1:3-6. Taidi delẹ to Islaelivi he gbọṣi Babilọni lẹ mẹ, susu Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ tọn ma sọgan biọ lizọnyizọn whenu-gigọ́ tọn mẹ kavi yì sẹ̀n to fie nuhudo sù te. Etomọṣo, yé nọ nọgodona kavi na tuli mẹhe sọgan wàmọ lẹ bo nọ basi nunina sọn ojlo mẹ wá lẹ nado nọgodona azọ́n yẹwhehodidọ Ahọluduta tọn po mẹhẹnzun devi tọn po.

3:1-6. To osun ṣinawetọ 537 J.W.M. tọn (Tishri, he sọgbe hẹ septembre/octobre) mẹ, nugbonọ he lẹkọ sọn kanlinmọgbenu lẹ basi avọ́sinsan yetọn tintan. Ahọlu Nẹbukadnẹzali biọ Jelusalẹm to osun atọ́ntọ (Ab, he sọgbe hẹ juillet/août) 607 J.W.M. mẹ, podọ to osun awe godo, tòdaho lọ ko yin vivasudo mlẹnmlẹn. (2 Ahọlu lẹ 25:8-17, 22-26) Dile e yin didọdai do, vọjijẹ owhe 70 tọn Jelusalẹm tọn wá vivọnu to ojlẹ sisọ lọ mẹ pẹpẹ. (Jẹlemia 25:11; 29:10) Dọdai depope he Ohó Jehovah tọn dọ nọ mọ hẹndi to whepoponu.

4:1-3. Pipotọ nugbonọ lẹ gbẹ́ nuzedonukọnnamẹ lọ he na ko zẹẹmẹdo awuwiwlena gbekọndopọ hẹ sinsẹ̀n lalo lẹ dai. (Eksọdusi 20:5; 34:12) Mọdopolọ, sinsẹ̀ntọ Jehovah tọn egbehe tọn lẹ ma nọ tindo mahẹ to tito bẹwlu yise tọn depope mẹ.

5:1-7; 6:1-12. Jehovah sọgan deanana whẹho lẹ na dagbe omẹ etọn lẹ tọn.

6:14, 22. Mahẹ zohunhun tọn tintindo to azọ́n Jehovah tọn mẹ nọ hẹn alọkẹyi po dona etọn po wá.

6:21. Mimọ nukọnyiyi azọ́n Jehovah tọn tọn whàn Samalianu he nọ nọ̀ aigba Juvi lẹ tọn ji to whenẹnu lẹ po mẹhe lẹkọ sọn kanlinmọgbenu bo ko joawuna nuyiwadomẹji kosi tọn lẹ po nado basi diọdo he jẹ lẹ to gbẹzan yetọn mẹ. Be e ma jẹ dọ mí ni yí zohunhun do tindo mahẹ to azọ́n he Jiwheyẹwhe de na mí lọ, he bẹ Ahọluduta lọ lilá hẹn mẹ ya?

ẸZLA WÁ JELUSALẸM

(Ẹzla 7:1–10:44)

Owhe kandeao ko juwayi sọn whenue gbọ́n ohọ̀ Jehovah tọn he yin vivọgbá lọ ko yin kinklandowiwe. To 468 J.W.M. mẹ, Ẹzla bẹ pipotọ omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ po nunina akuẹ tọn heyin bibasi lẹ po sọn Babilọni yì Jelusalẹm. Etẹwẹ e mọ to finẹ?

Ahọvi lẹ dọna Ẹzla dọmọ: “Omẹ Islaeli tọn lẹ, po yẹwhenọ lẹ po po Levinu lẹ po, ma ko klan yede dovo sọn omẹ aigba lọ lẹ tọn mẹ gba, to wiwà mẹ kẹdẹdi osùnú yetọn lẹ.” Humọ, “alọ ahọvi lẹ lọ tọn po whépọntọ lẹ po ko yin gángánsu to ylando he mẹ.” (Ẹzla 9:1, 2) Ehe hẹn Ẹzla jọsi. Tuli yin nina ẹn nado “yin tudotọ dagbe tọn, bosọ wà ẹ.” (Ẹzla 10:4) Ẹzla ze afọdide lẹ nado jla ninọmẹ lẹ do, bọ gbẹtọ lẹ sọ kẹalọyi vọjlado lẹ.

Gblọndo Na Kanbiọ Owe-Wiwe Tọn Lẹ:

7:1, 7, 11—Be Altakẹlikesi he hẹnalọdotena azọ́n họgbigbá lọ tọn wẹ wefọ ehe lẹpo to alọdlẹndo ya? Lala. Altakẹlikesi yin oyín kavi tẹnmẹ-yinkọ de he yin yiyizan na ahọlu Pẹlsia tọn voovo awe. Dopo to yé mẹ yin Bardiya kavi Gaumata, he degbè dọ azọ́n tẹmpli gbigbá tọn lọ ni doalọte to 522 J.W.M. Altakẹlikesi he to gandu to ojlẹ he mẹ Ẹzla wá Jelusalẹm wẹ Altakẹlikesi Longue-Main.

7:28–8:20—Naegbọn susu Ju he to Babilọni lẹ tọn whleawu nado hodo Ẹzla yì Jelusalẹm? Dile etlẹ yindọ nuhe hugan owhe 60 ko juwayi sọn whenue gbọ́n pipli tintan Ju lẹ tọn ko lẹkọyi aigba yetọn ji, ninọmẹ lẹ ma ko gọ̀ jẹ otẹn yetọn mẹ pete to Jelusalẹm gba. Kọlilẹ yì Jelusalẹm na zẹẹmẹdo awuwiwlena gbẹzan yọyọ de to ninọmẹ sinsinyẹn he gọ́ na owù lẹ mẹ. Ninọmẹ he to Jelusalẹm to whenẹnu ma ze todido agbasanu lẹ tintindo tọn donukọnna Ju he onú sọgan ko yọ́n na to Babilọni lẹ gba. Podọ mí masọ dona wọ̀n gbejizọnlin owùnọ lọ. Yé dona tindo yise he lodo to Jehovah mẹ, zohunhun na sinsẹ̀n-bibasi nugbo, po adọgbigbo po nado lẹkọwa whé. Ẹzla lọsu tlẹ hẹn ede lodo kẹdẹdi alọ Jehovah tọn to e ji. Na tudohomẹnamẹ Ẹzla tọn wutu, whẹndo 1 500, vlavo nudi gbẹtọ 6 000 lẹ, yigbe. To whenuena Ẹzla sọ ze afọdide devo lẹ dogọ, Levinu 38 podọ Nẹtinimi 220 sọ yigbe ga.

9:1, 2—Nawẹ kanṣiṣa alọwle tọn tintindo hẹ omẹ aigba lọ ji tọn lẹ yin owùnu sọ? Akọta he yin hinhẹngọwa lọ dona basi hihọ́na sinsẹ̀n-bibasi Jehovah tọn kakajẹ wiwá Mẹssia lọ tọn whenu. Kanṣiṣa alọwle tọn tintindo hẹ jonọ lẹ yin owùnu daho de na sinsẹ̀n-bibasi nugbo. Na mẹdelẹ ko wleawuna kanṣiṣa alọwle tọn hẹ boṣiọ-sẹ̀ntọ lẹ wutu, akọta lọ pete sọgan yin didiọzun akọta kosi tọn lẹ to godo mẹ. Sinsẹ̀n-bibasi wiwe-ṣeke sọgan ko busẹ sọn aigba ji. To whelọnu lo, mẹnu lẹ dè wẹ Mẹssia lọ na wá? Abajọ Ẹzla yin hinhẹn jọsi to whenuena e mọ nuhe ko jọ lọ!

10:3, 44—Naegbọn asi lọ lẹ yin gbigbẹdai po ovi yetọn lẹ po? Eyin ovi lọ lẹ pò to ai, e yọnbasi dọ asi he yin gbigbẹdai lọ lẹ na lẹkọwa na ovi yetọn lẹ wutu. Humọ, ovi flinflin lẹ to paa mẹ nọ tindo nuhudo nukunpedomẹgo onọ̀ yetọn tọn.

Nuhe Mí Plọn sọn E Mẹ:

7:10. Taidi nuplọntọ ahundoponọ de po mẹplọntọ kọdetọn dagbenọ Ohó Jiwheyẹwhe tọn tọn po, Ẹzla ze apajlẹ dagbe dai na mí. E gbọn odẹ̀ dali wleawuna ahun etọn nado dindona Osẹ́n Jehovah tọn. Dile e to dodinna ẹn, Ẹzla na ayidonugo etọn lẹpo hlan nuhe dọ Jehovah te. Ẹzla yí nuhe e plọn do yizan mẹ bosọ do magbọjẹ na ede to mẹdevo lẹ pinplọn mẹ.

7:13. Jehovah nọ jlo mẹhe na sẹ̀n ẹn sọn ojlo mẹ wá lẹ.

7:27, 28; 8:21-23. Ẹzla na pipà Jehovah, bo hodẹ̀ hlan ẹn vẹkuvẹku whẹpo do bẹ gbejizọnlin gaa owùnọ lọ yì Jelusalẹm jẹeji, podọ e jlo nado ze ogbẹ̀ ede tọn do owù mẹ na gigo Jiwheyẹwhe tọn wutu. Gbọnmọ dali, e ze apajlẹ dagbe de dai na mí.

9:2. Mí dona yí nukun nujọnu tọn do pọ́n tudohomẹnamẹ lọ nado wlealọ “to Oklunọ mẹ kẹdẹ.”—1 Kọlintinu lẹ 7:39.

9:14, 15. Gbẹdido ylankan sọgan zọ́n bọ mí na hẹn nukundagbe Jehovah tọn bu.

10:2-12, 44. Mẹhe dà asi jonọ lẹ gbọn whiwhẹ dali lẹnvọjọ bo lẹkọ sọn aliho ylankan yetọn lẹ ji. Walọ po nuyiwa yetọn po yin apajlẹ dagbe de.

Jehovah Nọ Hẹn Opagbe Etọn lẹ Di

Lehe owe Ẹzla tọn họakuẹ na mí do sọ! To ojlẹ he yin didọ pẹpẹ mẹ, Jehovah hẹn opagbe etọn nado hẹn omẹ etọn lẹ jẹ mẹdekannu sọn kanlinmọgbenu Babilọni tọn mẹ bo hẹn sinsẹ̀n-bibasi nugbo gọwá Jelusalẹm di. Be enẹ ma hẹn yise mítọn to Jehovah mẹ podọ to opagbe etọn lẹ mẹ lodo ya?

Lẹnnupọndo apajlẹ he owe Ẹzla tọn wleawuna lẹ ji. Ẹzla po pipotọ he lẹkọwa whé lẹ po ze apajlẹ mẹdezejo na Jiwheyẹwhe tọn dagbe de dai gbọn mahẹ tintindo to sinsẹ̀n-bibasi wiwe-ṣeke hinhẹngọwa Jelusalẹm mẹ dali. Owe ehe sọ zinnudo yise he jonọ he dibusi Jiwheyẹwhe lẹ dohia podọ walọ whiwhẹ tọn he ylanwatọ he lẹnvọjọ lẹ dohia ji. Na nugbo tọn, ohó gbọdo Ẹzla tọn lẹ wleawuna kunnudenu he họnwun dọ “ohó Jiwheyẹwhe tọn tin to ogbẹ̀, [bo] dohuhlọn.”—Heblu lẹ 4:12.

[Chart on page 18]

AHỌLU PẸLSIA TỌN LẸ SỌN 537 JẸ 467 J.W.M.

Kilusi Daho lọ (Ẹzla 1:1) kú to 530 J.W.M.

Cambyse, kavi Ahasuelusi (Ẹzla 4:6) 530-22 J.W.M.

Daliusi I (Ẹzla 4:24) 522-486 J.W.M.

Altakẹlikesi Longue-Main (Ẹzla 7:1) 475-24 J.W.M.

[Nudọnamẹ Odò Tọn]

[Yẹdide]

Ahasuelusi

[Yẹdide to weda 17]

Kilusi

[Yẹdide to weda 17]

Agbán okò tọn Kilusi tọn dọ aliho he mẹ kanlinmọ lẹ nọ yin lilẹkọna yì aigba yetọn lẹ ji te

[Asisa Yẹdide tọn]

Agbán okò tọn: Fọto etọn yin dide gbọn alọkẹyi British Museum tọn dali

[Yẹdide to weda 20]

Be hiẹ yọ́n nuhe hẹn Ẹzla nado yin mẹplọntọ kọdetọn dagbenọ ya?