Ohó Jehovah Tọn Tin to Ogbẹ̀
Nuagokun lẹ sọn Owe Nẹhemia Tọn Mẹ
OWHE 12 ko juwayi sọn whenue gbọ́n nujijọ godo tọn he yin kinkàndai to owe Ẹzla tọn mẹ lẹ wá aimẹ. Ojlẹ lọ ko sẹpọ todin na “gbonujẹ yì gbedide lọ tọn nado gọ̀jo podọ nado [vọ́] Jelusalẹm [gbá]”—yèdọ nujijọ he dohiagona bẹjẹeji osẹ 70 owhe tọn lẹ he planmẹ jẹ Mẹssia lọ kọ̀n. (Daniẹli 9:24-27) Owe Nẹhemia tọn yin whenuho omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ tọn de he dọhodo vivọgbá adó Jelusalẹm tọn ji. E bẹ ojlẹ tangan nuhe lán to owhe 12 ji tọn hẹn, sọn 456 J.W.M. jẹ ojlẹ vude to 443 J.W.M. godo.
Owe he yin kinkàn gbọn Togán Nẹhemia dali ehe bẹ kandai ojlofọndotenamẹ tọn de hẹn gando lehe sinsẹ̀n-bibasi nugbo yin zizedaga do to whenuena gbẹtọ lẹ ze afọdide nujikudo tọn bosọ deji mlẹnmlẹn do Jehovah Jiwheyẹwhe go. E do lehe Jehovah nọ deanana whẹho lẹ nado hẹn ojlo etọn di do hia hezeheze. E sọ bẹ otàn nukọntọ huhlọnnọ podọ adọgbotọ de tọn hẹn. Owẹ̀n he tin to owe Nẹhemia tọn mẹ wleawuna nuplọnmẹ họakuẹ lẹ na sinsẹ̀n-basitọ nugbo lẹpo to egbehe, “na ohó Jiwheyẹwhe tọn tin to ogbẹ̀, [bosọ] dohuhlọn.”—Heblu lẹ 4:12.
“YÈ VỌ̀ ADÓ LỌ” TO GODO MẸ
Nẹhemia tin to Ṣuṣani họ̀nmẹ lọ mẹ, bo to devizọnwa na Ahọlu Altakẹlikesi Longue-Main to otẹn dejidego de mẹ. To whenuena Nẹhemia sè dọ omẹ etọn lẹ “tin to nukunbia daho po ovlẹ po mẹ: yè ko họ́ adó Jelusalẹm tọn liai ga, yè sọ yí miyọ́n do mẹ̀n họngbo etọn lẹ,” e jẹflumẹ tlala. E hodẹ̀ vivẹvivẹ hlan Jiwheyẹwhe nado biọ anademẹ. (Nẹhemia 1:3, 4) To godo mẹ, ahọlu doayi awubla Nẹhemia tọn go, bọ dotẹnmẹ yin nina ẹn nado yì Jelusalẹm.
To Jelusalẹm wiwá godo, Nẹhemia yì pọ́n ninọmẹ adó lọ tọn to zánhomẹ, podọ e dọ tito etọn nado vọ́ adó lọ gbá na Ju lẹ. Azọ́n adó-didó tọn lọ bẹjẹeji. Nukundiọsọmẹ lọsu dọ emi die. Ṣigba, to anademẹ Nẹhemia tọn glọ taidi nukọntọ adọgbotọ de, “yè vọ̀ adó lọ” to godo mẹ.—Nẹhemia 6:15.
Gblọndo Na Kanbiọ Owe-Wiwe Tọn Lẹ:
1:1; 2:1—Be “owhe okòtọ” he yin nùdego to wefọ awe ehelẹ mẹ yin hihia bẹsọn nujijọ dopolọ whenu wẹ ya? Mọwẹ, owhe okòtọ gandudu ahọlu Altakẹlikesi tọn wẹ yin alọdlẹndo. Ṣigba, aliho nulinlẹn tọn he yin yiyizan to wefọ ehelẹ mẹ gbọnvo. Kunnudenu whenuho tọn dohia dọ owhe 475 J.W.M. mẹ wẹ Altakẹlikesi hẹ́ ofìn ji. To whenuena e yindọ wekantọ Babilọni tọn lẹ nọ saba lẹn owhe gandudu ahọlu Pẹlsianu lẹ tọn bẹsọn Nisan (mars/avril) jẹ Nisan, owhe tintan gandudu Altakẹlikesi tọn bẹjẹeji to Nisan owhe 474 J.W.M. Gbọnmọ dali, owhe 20tọ gandudu tọn he yin nùdego to Nẹhemia 2:1 mẹ lọ bẹjẹeji to Nisan owhe 455 J.W.M. E sọgbe hẹ lẹnpọn dagbe nado dọ dọ osun Kislẹvi tọn (novembre/décembre) he yin nùdego to Nẹhemia 1:1 mẹ nọtena Kislẹvi owhe he jẹnukọn lọ tọn—yèdọ owhe 456 J.W.M. Nẹhemia dọ dọ osun enẹ lọsu jẹ do owhe 20tọ gandudu Altakẹlikesi tọn mẹ. Vlavo to whẹho ehe mẹ, azán he gbè ahọlu lọ hẹ́ ofìn ji wẹ e bẹ nulinlẹn etọn sọn. E sọ sọgan yindọ Nẹhemia to ojlẹ hia sọgbe hẹ nuhe Ju lẹ nọ ylọdọ owhe paa to egbehe, ehe nọ bẹjẹeji to osun Tishri tọn he nọtena septembre/octobre mẹ. Depope he whẹho lọ yin, owhe 455 J.W.M. wẹ gbedide lọ nado vọ́ Jelusalẹm gbá yin nina.
4:17, 18—Nawẹ mẹde sọgan yí alọ dopo gee do wazọ́n ohọ̀ vivọgbá tọn lọ gbọn? Ehe ma na vẹawu na mẹhe yin agbàn-hẹntọ lẹ gba. To whenuena agbàn lọ ko yin zizedo ota kavi abọ́ yetọn ji godo, yé sọgan yí alọ dopo do hẹn e go po awubibọ po “bosọ yí awetọ do hẹn adanwànu . . . lẹ go.” Na nuhe dù adó-dotọ he tindo nuhudo alọ awe lẹpo tọn nado wà azọ́n yetọn lẹ, “omẹ dopodopo tindo ohí etọn biblá to adà etọn mẹ, bo to didó.” Yé tin to aṣeji nado yinuwa eyin kẹntọ de tọ́navùn yé.
5:7—Naegbọn Nẹhemia “wọhẹ mẹgboogbo lẹ lọ po ogán lẹ lọ po”? Sunnu ehelẹ to akuẹ yàn na Ju hatọ yetọn lẹ to aliho he ma sọgbe hẹ Osẹ́n Mose tọn mẹ. (Levitiku 25:36; Deutelonomi 23:19) Humọ, akuẹvi he akuẹ-yannamẹtọ lọ lẹ to bibiọ sù taun. Eyin e dona yin súsú to sunmẹsunmẹ, “kanwekotọ” lọ na nọtena 12 to kanweko ji akuẹta lọ tọn to owhe dopo mẹ. (Nẹhemia 5:11) Nuyiwa kanyinylan tọn wẹ e yin nado biọ ehe sọn mẹhe ko tin to agbàn pinpẹn glọ na takuẹ lẹ po whèdomẹ núdùdù tọn po wutu lẹ si. Enẹwutu, Nẹhemia gbẹnuna akuẹnọ lọ lẹ bo wọhẹ yé gbọn Osẹ́n Jiwheyẹwhe tọn yiyizan dali.
6:5—To whenuena e yindọ apò he yè yí hiadonu do tlẹ de mẹ wẹ wekanhlanmẹ aṣli tọn lẹ nọ saba yin zize do, naegbọn Sanbalati do “ohówe hùnhùn de” hlan Nẹhemia? Sanbalati sọgan ko jlo nado hẹn whẹsadokọnamẹ lalo lọ lẹ zun yinyọnẹn gbọn dido yé hlan to ohówe hùnhùn de mẹ dali. Vlavo nuhe donukun e te wẹ yindọ ehe na doadi na Nẹhemia sọmọ bọ e na jo azọ́n họgbigbá lọ tọn do nado wá yiavunlọna ede. Kavi Sanbalati sọgan ko lẹndọ nuhe tin to wekanhlanmẹ lọ mẹ lẹ na dobuna Ju lẹ sọmọ bọ yemẹpo na kúkú gbọ bo doalọtena azọ́n yetọn. Nẹhemia gbẹ́ nado yin budona bo zindonukọn whii to azọ́n he Jiwheyẹwhe dena ẹn lọ mẹ.
Nuhe Mí Plọn sọn E Mẹ:
1:4; 2:4; 4:4, 5. To whenuena mí pannukọn ninọmẹ sinsinyẹn lẹ kavi to nudide tangan lẹ basi, mí dona “yí tenọgli do gbọṣi odẹ̀ mẹ” bo yinuwa to kọndopọ mẹ hẹ anademẹ he mí mọyi gbọn ohó Jiwheyẹwhe tọn kavi titobasinanu etọn gblamẹ.—Lomunu lẹ 12:12.
1:11–2:8; 4:4, 5, 15, 16; 6:16. Jehovah nọ sè odẹ̀ ahundopo tọn devizọnwatọ etọn lẹ tọn.—Psalm 86:6, 7.
1:4; 4:19, 20; 6:3, 15. Dile etlẹ yindọ dawe awuvẹmẹtọ de wẹ Nẹhemia yin, e ze apajlẹ dagbe dai taidi sunnu nujikudonọ de he tẹdo dodowiwa go gligli.
1:11–2:3. E ma yin otẹn gigonọ Nẹhemia tọn taidi kọfohẹntọ wẹ nọ hẹn ayajẹ wá na ẹn hugan gba. Nukọnyiyi sinsẹ̀n-bibasi nugbo tọn wẹ nọ hẹn ẹn jaya. Be e ma jẹ dọ sinsẹ̀n-bibasi Jehovah tọn po nuhe nọ yidogọna nukọnyiyi etọn lẹpo po ni yin ahunmẹdunamẹnu tangan mítọn podọ asisa tintan ayajẹ mítọn tọn ya?
2:4-8. Jehovah whàn Altakẹlikesi nado nagbè Nẹhemia nado yì bo vọ́ adó Jelusalẹm tọn dó. “Ayiha ahọlu tọn tin to alọ OKLUNỌ tọn mẹ” wẹ Howhinwhẹn lẹ 21:1 dọ. “Ewọ sọ nọ lẹ́ ẹ hlan fidepope he jlo e.”
3:5, 27. Mí ma dona lẹndọ mí ko yiaga gbau nado doalọ to alọnuzọ́n he nọ yin wiwà do sinsẹ̀n-bibasi Jehovah tọn tamẹ lẹ mẹ, dile “mẹgboogbo” Tekoinu lẹ tọn wà do. Kakatimọ, mí sọgan hodo apajlẹ Tekoinu paa he yí yede zan sọn ojlo mẹ wá lẹ tọn.
3:10, 23, 28-30. Dile etlẹ yindọ mẹdelẹ nọ penugo nado sẹtẹn yì fie nuhudo wẹnlatọ Ahọluduta tọn sù hugan te lẹ, susu mítọn nọ nọgodona sinsẹ̀n-bibasi nugbo lọ to fie ma dẹn do owhé mítọn gbè. Mí sọgan wàmọ gbọn alọdido to azọ́n Plitẹnhọ Ahọluduta tọn gbigbá po awuwiwlena alọgọ kọgbọ tọn po mẹ dali ṣigba na taun tọn gbọn mahẹ tintindo to azọ́n yẹwhehodidọ Ahọluduta lọ tọn mẹ dali.
4:14. To nukundiọsọmẹ nukọn, mílọsu sọgan duto obu ji gbọn hinhẹn Mẹhe yin “daho dobu” lọ do ayiha mẹ dali.
5:14-19. Togán Nẹhemia ze apajlẹ dagbe whiwhẹ, ṣejannabi matindo, po zinzin po tọn dai na nugopọntọ Klistiani lẹ. Dile e tlẹ yin zohunhunnọ to Osẹ́n Jiwheyẹwhe tọn yiyizan mẹ, e ma paṣẹ do mẹdevo lẹ ji nado mọ ale ṣejannabi tọn yí gba. Kakatimọ, e vẹawu mẹhe yin kọgbidina lẹ po wamọnọ lẹ po. Gbọn alọtútlú didohia dali, Nẹhemia ze apajlẹ vonọtaun de dai na devizọnwatọ Jiwheyẹwhe tọn lẹpo.
“JIWHEYẸWHE ṢIE E, FLIN MI, NA DAGBE”
Tlolo he adó Jelusalẹm tọn yin fifó, Nẹhemia do họngbo lẹ ai bo wleawuna tito lẹ nado basi hihọ́na tòdaho lọ. E zindonukọn to awuwiwlena todohukanji kúnkan gbẹtọ lẹ tọn mẹ. To whenuena mẹlẹpo pli “do otẹn gbigblo he tin to osin họngbo lọ nukọn,” Ẹzla yẹwhenọ lọ nọ hia owe Osẹ́n Mose tọn, bọ Nẹhemia po Levinu lẹ po nọ basi zẹẹmẹ Osẹ́n lọ tọn na gbẹtọ lẹ. (Nẹhemia 8:1) Nupinplọn dogbọn Hùnwhẹ Gòhọtuntun tọn dali whàn yé nado basi hùnwhẹ enẹ po ayajẹ po.
Enẹgodo, opli devo yin bibasi, ehe mẹ “okún Islaeli tọn” yigbe ylando akọta lọ tọn lẹ tọn, podọ Levinu lẹ gbadopọnna nuyiwa Jiwheyẹwhe tọn lẹ hẹ Islaeli, bọ gbẹtọ lẹ whle “nado nọ zinzọnlin to osẹ́n Jiwheyẹwhe tọn mẹ.” (Nẹhemia 9:1, 2; 10:29) Na sọha gbẹtọ lẹ tọn gbẹsọ whè to Jelusalẹm wutu, ovò lẹ yin dide nado hẹn sunnu 1 to 10 ji he nọ nọ̀ gbonu tòdaho lọ tọn sẹtẹn wá finẹ. To enẹgodo, adó lọ yin kinklandowiwe po zohunhun daho po sọmọ bọ “yè sè ayajijẹ Jelusalẹm tọn lọ yèdọ jẹ aganu boboe.” (Nẹhemia 12:43) To owhe 12 yiyizan to Jelusalẹm godo, Nẹhemia lẹkọyi azọngban etọn lẹ kọ̀n to họ̀nmẹ Altakẹlikesi tọn. To madẹnmẹ, mawé jẹ awusọhia ji to Ju lẹ ṣẹnṣẹn. Nẹhemia lẹkọwa Jelusalẹm bo ze afọdide nujikudo tọn lẹ nado jla ninọmẹ lọ do. E basi obiọ whiwhẹ tọn ehe na edetiti dọmọ: “Jiwheyẹwhe ṣie E, flin mi, na dagbe.”—Nẹhemia 13:31.
Gblọndo Na Kanbiọ Owe-Wiwe Tọn Lẹ:
7:6-67—Naegbọn todohukanji Nẹhemia tọn gando pipotọ he lẹkọwa Jelusalẹm hẹ Zelubabẹli go do gbọnvo na Ẹzla tọn na nuhe dù sọha mẹhe whédo dopodopo bẹhẹn lẹ tọn? (Ẹzla 2:1-65) Nuhe zọ́n bọ vogbingbọn ehelẹ do tin sọgan ko yindọ Ẹzla po Nẹhemia po yí asisa nudọnamẹ tọn voovo zan. Di apajlẹ, sọha mẹhe ze yinkọ dai nado lẹkọwa lẹ tọn sọgan ko gbọnvo na sọha mẹhe lẹkọwa nugbonugbo lẹ tọn. Kandai awe lẹ sọgan ko sọ gbọnvo na Ju delẹ he ma penugo nado yọ́n kúnkan whẹndo yetọn tọn to bẹjẹeji wá wàmọ to nukọn mẹ wutu. Nalete, kandai awe lẹ kọngbedopọ do onú dopo ji: Sọha mẹhe lẹkọ to tintan whenu lẹ tọn yin 42 360, gbọnvona mẹmẹsi lẹ po hànjitọ lẹ po.
10:34—Naegbọn e do yin bibiọ to gbẹtọ lẹ si nado basi nunina nake tọn? Osẹ́n Mose tọn ma degbè nado basi nunina nake tọn gba. Nubiọtomẹsi ehe wá aimẹ kiki na nuhudo etọn fọndote wutu. Nuhudo nake tọn tin taun nado sọgan mẹ̀n avọ́sinsan lẹ to agbà ji. E taidi dọ, Nẹtinimi he nọ wazọ́n taidi afanumẹ tẹmpli mẹ tọn he ma yin Islaelivi lẹ ma sù to ojlẹ lọ mẹ. Enẹwutu, ovò lẹ yin dide nado hẹn ẹn diun dọ nake na nọ tin-to-aimẹ to whepoponu.
13:6—Nawẹ Nẹhemia yì sọn Jelusalẹm dẹnsọ? Biblu dọ poun dọ “to azán sọha delẹ godo” kavi to paa mẹ “to vivọnu azán lẹ tọn,” Nẹhemia biọgbè ahọlu nado sọgan lẹkọyi Jelusalẹm. Enẹwutu, e ma yọnbasi nado dọ ojlẹ nẹmu he e yizan to gbonu gba. Ṣigba, to kọlilẹ etọn godo, Nẹhemia doayi e go dọ gbẹtọ lẹ ma to godonọna yẹwhenọ lẹ bo masọ to osẹ́n Gbọjẹzan tọn yìn. Mẹsusu ko dà asi jonọ lẹ, podọ kúnkan yetọn lẹ ma tlẹ sè ogbè Ju lẹ tọn. Na ninọmẹ lẹ nido ylan jẹ obá enẹ mẹ, Nẹhemia dona ko yì na ojlẹ dindẹn.
13:25, 28—Gbọnvona dọ Nẹhemia “wọhẹ” Ju he joagọyigodo lẹ, afọdide tẹlẹ wẹ e sọ ze nado jla ninọmẹ lẹ do? Nẹhemia “hodẹdo yé” to linlẹn lọ mẹ dọ e lá whẹdida whẹgbledomẹ tọn he tin to Osẹ́n Jiwheyẹwhe tọn mẹ do yé ji. E “hò mẹdelẹ sọn yé mẹ,” vlavo gbọn gbedide nado ze afọdide whẹdida tọn sọta yé dali. Taidi yẹhiadonu homẹgble etọn tọn, e ‘sún oda yetọn delẹ sẹ̀.’ E sọ yàn ovivi Yẹwhenọ Daho Eliaṣibi tọn, he ko dà viyọnnu Sanbalati Holoninu lọ tọn de.
Nuhe Mí Plọn sọn E Mẹ:
8:8. Taidi Ohó Jiwheyẹwhe tọn plọnmẹtọ lẹ, mí nọ “na tadena” etọn kavi hẹn ẹn tindo zẹẹmẹ gbọn hogbe yiylọ he sọgbe po nùzindonuji yiyizan po dali podọ gbọn zẹẹmẹ he sọgbe bibasi do Owe-wiwe lẹ ji nado hẹn yọn-na-yizan yetọn họnwun dali.
8:10. “Ayajẹ OKLUNỌ tọn” nọ wá sọn nuhudo gbigbọmẹ tọn mítọn yinyọnẹn po pekọ hinhẹnwa na ẹn po mẹ podọ sọn anademẹ yẹwhehọluduta tọn hihodo mẹ. Lehe e yin dandannu dọ mí ni yí sọwhiwhe do plọn Biblu, yì opli Klistiani tọn lẹ to gbesisọ mẹ, bosọ yí zohunhun do tindo mahẹ to azọ́n yẹwhehodidọ Ahọluduta tọn po mẹhẹnzun devi po tọn mẹ do sọ!
11:2. Ogú mẹdetiti tọn jijodo nado sẹtẹn yì Jelusalẹm bẹ akuẹzinzan po nuhẹngu delẹ po hẹn. Mẹhe ze yede jo nado wà ehe lẹ do gbigbọ mẹde-yido-sanvọ́ tọn hia. Mílọsu sọgan do gbigbọ mọnkọtọn hia to whenuena dotẹnmẹ lẹ hundote nado ze míde jo nado wadevizọn do mẹdevo lẹ tamẹ to plidopọ lẹ po nujijọ devo lẹ po whenu.
12:31, 38, 40-42. Hànjiji yin aliho dagbe de nado pà Jehovah bo do pinpẹn-nutọn-yinyọnẹn mítọn hia ẹ. Mí dona nọ jihàn po ahun lẹpo po to opli Klistiani tọn lẹ ji.
13:4-31. Mí dona họ́ míde sọta dotẹnmẹ nina ojlo agbasanu lẹ bibẹpli tọn, mẹhodu, po atẹṣiṣi po nado lìn biọ gbẹzan mítọn mẹ.
13:22. Nẹhemia yọnẹn dọ emi na dogbè na Jiwheyẹwhe. Mílọsu dona nọ hẹn ẹn do ayiha mẹ dọ mí na dogbè to Jehovah nukọn.
Dona Jehovah Tọn Yin Dandannu!
“Adavo OKLUNỌ dó ohọ̀ lọ, yé he to didó e lẹ to tuklajẹ yaya,” wẹ psalm-kantọ jihàn dọ. (Psalm 127:1) Lehe owe Nẹhemia tọn do nugbo-yinyin hodidọ ehelẹ tọn hia to aliho whanpẹnọ de mẹ do sọ!
Nuplọnmẹ he mí mọyi sọn e mẹ lọ họnwun. Eyin mí jlo na tindo kọdetọn dagbe to nudepope he mí to wiwà mẹ, dandannu wẹ e yin dọ mí ni tindo dona Jehovah tọn. Be mí sọgan donukun dọ Jehovah ni dona mí eyin mí ma ze sinsẹ̀n-bibasi nugbo do otẹn tintan mẹ to gbẹzan mítọn mẹ ya? Enẹwutu, taidi Nẹhemia, mì gbọ sinsẹ̀n-bibasi Jehovah tọn po nukọnyiyi etọn po ni nọ duahunmẹna mí jẹnukọn.
[Yẹdide to weda 8]
“Ayiha ahọlu tọn tin to alọ OKLUNỌ tọn mẹ, di otọ̀ osin tọn”
[Yẹdide to weda 9]
Nẹhemia—dawe nujikudonọ podọ awuvẹmẹtọ de—wá Jelusalẹm
[Yẹdide lẹ to weda 10, 11]
Be hiẹ yọ́n lehe yè nọ “na tadena” Ohó Jiwheyẹwhe tọn gbọn ya?