Weta Atọ̀n
“Mì Gbọ Mí Ni Didẹ Whẹho Lẹ”
1, 2. Mẹnu go wẹ Jehovah yí togán lẹ gọna omẹ Jelusalẹm po Juda tọn lẹ po jlẹdo, podọ naegbọn ehe do sọgbe?
TÒMẸNU Jelusalẹm tọn lẹ sọgan tindo linlẹn whẹjijọ dindin tọn to whẹgbledomẹ heyin kinkandai to Isaia 1:1-9 mẹ sisè godo. Matin ayihaawe yé na jlo nado yí goyiyi do dlẹnalọdo avọ́sinsan he yé ko basi hlan Jehovah lẹpo. Ṣigba, wefọ 10 jẹ 15 na gblọndo Jehovah tọn gando lehe nuyiwa mọnkọtọn lẹ yin ovọ́ do. E bẹjẹeji dọmọ: “Sè ohó OKLUNỌ tọn, mì ogán Sọdọmi tọn emì, mì na otó osẹ́n Jiwheyẹwhe tọn, mì Gọmọla-nu emì.”—Isaia 1:10.
2 Sọdọmi po Gọmọla po yin vivasudo e mayin na walọ gblezọn fẹnnuwiwa yetọn lẹ tọn kẹdẹ wutu wẹ gba ṣigba na walọyizan ahun sinsinyẹn, goyiyi tọn yetọn lẹ wutu. (Gẹnẹsisi 18:20, 21; 19:4, 5, 23-25; Ezekiẹli 16:49, 50) Todoaitọ Isaia tọn lẹ na ko jọsi nado sè dọ yé yin yiyijlẹdo gbẹtọ tòdaho heyin whẹgbledo enẹlẹ tọn go.a Ṣigba Jehovah nọ mọ omẹ etọn lẹ kẹdẹdile yé te do, podọ Isaia ma hẹn wẹndomẹ Jiwheyẹwhe tọn bọawu nado sọgan ‘hẹn yé tlitó gba.’—2 Timoti 4:3.
3. Etẹ dọ wẹ Jehovah te to whenuena e dọ dọ emi ko “gọ́ na” avọ́sinsan omẹ lọ lẹ tọn, podọ naegbọn whẹho lọ do yin mọ?
3 Doayi nuhe numọtolanmẹ Jehovah tọn yin gando sinsẹ̀n-bibasi aṣa tọn omẹ etọn lẹ tọn go. “Etẹwẹ avọ́ susu sinsán mì-tọn yin hlan mi? wẹ OKLUNỌ dọ: yẹn gọ́ na avọ́ nina mimẹ̀ agbò tọn, podọ na ojó kanlin yìnyìn tọn; yẹn ma tindo homẹvivi do ohùn oyìnsú tọn go, kavi do lẹngbọvu tọn go, kavi do alúnkùn tọn go gba.” (Isaia 1:11) Omẹ lọ lẹ ko wọnji dọ Jehovah ma ganjẹ avọ́sinsan yetọn lẹ go gba. (Psalm 50:8-13) E ma tindo nuhudo nudepope he gbẹtọvi lẹ sọgan na ẹn tọn gba. Enẹwutu eyin omẹ lọ lẹ lẹndọ yé to dagbe wà na Jehovah gbọn avọ́nunina he ma sọn ahun mẹ wá yetọn lẹ zizedonukọnnamẹ dali, be nuṣiwa wẹ yé te. Jehovah yí hogbe nuyijlẹdonugo tọn huhlọnnọ de zan. Hogbe lọ “yẹn gọ́ na” sọgan sọ yin lilẹdogbedevomẹ do “yẹn ko gọ́hò” kavi “yẹn ko gọ́hò zẹjlẹgo.” Be hiẹ yọ́n numọtolanmẹ núdùdù gọ́hò tọn sọmọ bọ vivọ́ devo mọ yin awuhiọnu ya? Jehovah tindo numọtolanmẹ dopolọ dogbọn avọ́nunina enẹlẹ dali—awuhiọnu pete wẹ!
4. Nawẹ Isaia 1:12 de ovọ́-yinyin tintin gbẹtọ lọ lẹ tọn to tẹmpli Jelusalẹm tọn mẹ gbà gbọn?
4 Jehovah zindonukọn dọmọ: “Whenuena mì wá nado sọawuhia to nukọn ṣie, mẹnu wẹ biọ ehe to mì si, nado zinzọnlin to awá ṣie mẹ?” (Isaia 1:12) Be e mayin osẹ́n Jehovah tọn lọsu wẹ biọ dọ omẹ lọ lẹ ‘ni wá nukọn etọn,’ enẹ wẹ yin, nado nọ wá tẹmpli etọn mẹ to Jelusalẹm ya? (Eksọdusi 34:23, 24) Mọwẹ, ṣigba yé nọ wá finẹ na nuwiwa aṣa tọn wutu poun, nado saa nọ tindo numọtolanmẹ sinsẹ̀n wiwe bibasi tọn kẹdẹ, matin linlẹn wiwe. Na Jehovah, dlapọn deto-deji yetọn lẹ yì awánu etọn mẹ zẹẹmẹdo ‘afọtùn aigba’ poun, he ma nọ tindo kọdetọn dagbe depope hugan aigba lọ hinhẹn kudiho.
5. Nuyiwa sinsẹ̀n-bibasi tọn tẹlẹ wẹ nọ yin bibasi gbọn Ju lẹ dali, podọ naegbọn ehelẹ do lẹzun “tukla” de na Jehovah?
5 Abajọ Jehovah do wleawuna hogbe he tlẹ sọ sinyẹn hugan de todin! “Mì sọ hẹn nunina vọ́tọ wá ba blo: nuwhẹ́nkun zun nuylankan hlan mi; osun yọyọ, azán gbọjẹ tọn, po opli agun tọn po yẹn ma sọgan [doakọnna huhlọn he dázì dindọ̀n-ṣakadopọ po plidopọ wiwe po gba, NW]. Osun yọyọ mìtọn, po hùnwhẹ dadai mìtọn po ayiha ṣie gbẹwanna: tukla wẹ yé yin hlan mi; nudikọna mi nado yí yé.” (Isaia 1:13, 14) Nunina vọ́tọ lẹ, nuwhẹ́nkun, Gbọjẹzan, po plidopọ wiwe lẹ po, popolẹpo wẹ yin apadewhe Osẹ́n Jiwheyẹwhe tọn hlan Islaeli. Na nuhe dù “osun yọyọ lẹ,” Osẹ́n lọ dọ poun dọ ehelẹ dona yin bibasi, ṣigba aṣa wiwe lẹ ko wá yin awuwlena to godo mẹ lẹdo nuwiwa lọ. (Osọha lẹ 10:10; 28:11) Osun yọyọ nọ yin pinpọnhlan taidi gbọjẹzan sunmẹsunmẹ tọn, to whenuena omẹ lọ lẹ na doalọte sọn azọ́nwiwa mẹ bo na tlẹ plidopọ na nuplọnmẹ sọn yẹwhegán po yẹwhenọ lẹ po dè. (2 Ahọlu lẹ 4:23; Ezekiẹli 46:3; Amọsi 8:5) Nuwiwa mọnkọtọn lẹ ma jẹagọ gba. Nuhahun lọ sinai do bibasi yé na yẹnuwiwa poun ji. Humọ, Ju lẹ lẹhlan nuwiwa “huhlọn he dázì” afinyọnnuwiwa tọn lẹ kọ̀n, to pọmẹ po Osẹ́n Jiwheyẹwhe tọn yìnyìn po aṣa-liho yetọn po.b Gbọnmọ dali, nuyiwa sinsẹ̀n-bibasi yetọn tọn hlan Jehovah yin “tukla” de hlan ẹn.
6. To aliho tẹmẹ wẹ “nudikọna” Jehovah te?
6 Nalete, nawẹ Jehovah sọgan tindo numọtolanmẹ “nudikọ” tọn gbọn? To popolẹpo mẹ, e tindo “kiklo huhlọn tọn . . . [E] mọ nọ yọ́n nudikọ mọ onú ma nọ dikọ na ẹn.” (Isaia 40:26, 28) Jehovah to hogbe nuyijlẹdonugo tọn de yizan nado hẹn mí penugo nado mọnukunnujẹ numọtolanmẹ etọn lẹ mẹ. Be hiẹ ko hẹn agbàn pinpẹn de na ojlẹ dindẹn sọmọ pọ́n gbede bọ onú ṣikọna we zẹjlẹgo sọmọ bọ hiẹ jlo nado zlọ́n ẹn ya? Enẹ wẹ yin numọtolanmẹ Jehovah tọn dogbọn nuyiwa sinsẹ̀n-bibasi yẹnuwiwa omẹ etọn lẹ tọn dali.
7. Naegbọn Jehovah doalọte nado nọ dotoai hlan odẹ̀ omẹ etọn lẹ tọn?
7 Todin Jehovah dọhodo nuhe nuyiwa sinsẹ̀n-bibasi mẹdetiti tọn lẹpo bẹhẹn ji. “Whenuena mì dlẹn alọ mìtọn, yẹn na yí nukun ṣie whla do mì: nugbo, whenuena mì hodẹ̀ susu, yẹn ma na sè: alọ mìtọn gọ́ na ohùn.” (Isaia 1:15) Alọpáhomẹ lẹ dindlẹn, zize awà daga bo hùn alọpáhomẹ, yin ohia ovẹvivẹ tọn. Na Jehovah, ninọmẹ ehe ko lẹzun nuhe ma tindo zẹẹmẹ, na alọ omẹ ehelẹ tọn ko gọ́ na hùnsọndai. Danuwiwa gbayipe to aigba lọ ji. Kọgbidina madogánnọ lẹ tin to adusi-amiyọn. Na gbẹtọ gblezọn, ṣejannabinọ mọnkọtọn lẹ ni hodẹ̀ hlan Jehovah bo biọ dona etọn lẹ yin osùnú. Abajọ bọ Jehovah do dọmọ, “yẹn ma na sè”!
8. Nuṣiwa tẹwẹ Mẹylọhodotọklisti tọn nọ basi to egbehe, podọ nawẹ Klistiani delẹ jai jẹ omọ̀ dopolọ mẹ gbọn?
8 To azán mítọn gbè, Mẹylọhodotọklisti lọsu ko gboawupo nado mọ nukundagbe Jiwheyẹwhe tọn yí po odẹ̀ dọvọdọ mapote etọn lẹ po gọna “azọ́n” sinsẹ̀n tọn devo lẹ. (Matiu 7:21-23) Onú titengbe wẹ e yin dọ mí ni ma jai jẹ omọ̀ dopolọ mẹ blo. Whedelẹnu, Klistiani de sọgan jai jẹ hinhẹn ylando sinsinyẹn wiwà zun aṣa mẹ, bọ to enẹgodo tindo linlẹn lọ dọ eyin emi sọgan ze nuhe wà emi te whla bo hẹn nuwiwa emitọn to agun Klistiani tọn mẹ sudeji, azọ́n emitọn lẹ na ṣinyọnnudo ylando emitọn to aliho de mẹ. Azọ́n aṣa tọn mọnkọtọn lẹ ma nọ hẹn homẹ Jehovah tọn hùn gba. Pọngbọ dopo gee wẹ tin na azọ̀njijẹ gbigbọmẹ tọn, dile wefọ Isaia tọn he bọdego helẹ dohia do.
Pọngbọ lọ na Azọ̀njijẹ Gbigbọmẹ Tọn
9, 10. Nawẹ wiweji-ninọ yin nujọnu to sinsẹ̀n-bibasi mítọn hlan Jehovah mẹ gbọn?
9 Jehovah, Jiwheyẹwhe awuvẹmẹtọ lọ, dọho todin po ogbè dẹẹdẹ, he dọnmẹdogo de po. “Mì lawu, na mì ni wé, mì dè azọ́n ylankan mìtọn sọn nukọn na mi; do alọ ylanwiwa tọn te. Mì plọn dagbe wiwà, mì din whẹdida, mì gọalọna mẹhe yè sinyẹnawuna, mì dawhẹ tọṣiọvi lẹ tọn, yí owhẹ̀ asuṣiọsi tọn dọ.” (Isaia 1:16, 17) Mí mọ dandannu, kavi gbedide voovo ṣinẹnẹ tofi. Ẹnẹ tintan lẹ yin alọhẹndotenamẹ tọn na e bẹ desẹ ylando tọn hẹn wutu; atọ́n he gbọngodo lẹ yin afọdide nujikudo tọn he dekọtọn do dona Jehovah tọn lẹ mimọyi mẹ.
10 Awulilẹ̀ po wiwe-yinyin po ko nọ saba yin adà titengbe de to sinsẹ̀n-bibasi wiwe-ṣeke mẹ. (Eksọdusi 19:10, 11; 30:20; 2 Kọlintinu lẹ 7:1) Ṣigba Jehovah jlo dọ klọwé lọ ni sisó, biọ ahun sinsẹ̀n-basitọ etọn lẹ tọn mẹ dọ́n. Titengbe hugan wẹ wiweji-ninọ walọ po gbigbọmẹ tọn po, podọ ehe wẹ Jehovah to alọdlẹndo. Gbedide awe tintan lẹ to wefọ 16 mẹ ma yin dọvọdọ de poun gba. Hogbe yizantọ Heblu tọn de dọ dọ tintan lọ, “mì lawu,” dlẹnalọdo afọdide klọwé tintan tọn, bọ awetọ lọ, “mì ni wé,” dlẹnalọdo vivẹnudido madoalọte nado hẹn wiwe-yinyin enẹ go.
11. Nado hoavùn po ylando po, etẹwẹ mí dona wà, podọ etẹwẹ mí ma dona wà gbede?
11 Mí ma sọgan ze nude whla do Jehovah gba. (Job 34:22; Howhinwhẹn lẹ 15:3; Heblu lẹ 4:13) Enẹwutu gbedide etọn, “Dè azọ́n ylankan mìtọn sọn nukọn na mi” sọgan zẹẹmẹdo onú dopo gee—alọ ylanwiwa tọn didote. Enẹ ma zẹẹmẹdo tintẹnpọn nado ze ylando sinsinyẹn whla gba, na ylando wẹ mọwiwà to ede mẹ yin. Howhinwhẹn lẹ 28:13 na avase mí dọmọ: “Ewọ he ṣinyọnnudo ylanwa etọn ma na wà dagbe: ṣigba mẹdepope he yigbe bosọ jo e dai na mọ lẹblanu.”
12. (a) Naegbọn e do yin onú titengbe nado “plọn dagbe wiwa”? (b) Na titengbe tọn nawẹ mẹho lẹ sọgan yí anademẹ lọ nado “din whẹdida” bo “gọalọna mẹhe yè sinyẹnawuna” lẹ do yizan mẹ gbọn?
12 Onú susu wẹ tin nado plọn sọn afọdide nujikudo tọn he Jehovah degbè etọn to wefọ 17 Isaia weta 1 mẹ. Doayi e go dọ e ma dọ poun dọ “wà dagbe” gba ṣigba “plọn dagbe wiwà.” E nọ biọ oplọn mẹdetiti tọn to Ohó Jiwheyẹwhe tọn mẹ nado mọnukunnujẹ nuhe yin dagbe to nukun Jiwheyẹwhe tọn lẹ mẹ go bo jlo nado wà ẹ. Humọ, Jehovah ma dọ poun dọ “basi whẹdida” gba ṣigba “din whẹdida.” Mẹho numimọnọ lẹ lọsu tlẹ dona basi dodinnanu sisosiso to Ohó Jiwheyẹwhe tọn mẹ nado sọgan mọ aliho dodo tọn to whẹho he gẹdẹ delẹ mẹ. Azọngban lọ tin to yé lọsu ji nado “gọalọna mẹhe yè sinyẹnawuna,” dile gbedide Jehovah tọn he bọdego dọ do. Anademẹ ehelẹ yin titengbe na Klistiani lẹngbọhọtọ lẹ to egbehe, na yé jlo nado basi hihọ́ na apó lọ sọn “ohla he dobu” lẹ si.—Owalọ lẹ 20:28-30.
13. Nawẹ mí sọgan yí gbedide lọ lẹ gando tọṣiọvi po asuṣiọsi lẹ po go do yizan mẹ to egbehe gbọn?
13 Gbedide awe godo tọn he bọdego lẹ bẹ delẹ to omẹ Jiwheyẹwhe tọn he ma tin to hihọ́ mẹ hugan lẹ hẹn—yèdọ tọṣiọvi po asuṣiọsi lẹ po. Aihọn lọ tin to awuwle mẹ to whelẹponu nado yí ninọmẹ omẹ mọnkọ lẹ tọn zan na alè; ehe ma dona yin mọ to omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ ṣẹnṣẹn gba. Mẹho owanyinọ lẹ nọ “dawhẹ” tọṣiọvi sunnu po yọnnu lẹ po tọn to agun mẹ, bo nọ gọalọna yé nado mọ whẹdida dodo po hihọ́ po yí to aihọn he nọ jlo nado yí ninọmẹ yetọn zan na alè bo hẹn yé gble mẹ. Mẹho lẹ nọ “yí owhẹ̀” asuṣiọsi tọn dọ kavi, dile hogbe Heblu tọn lọ sọgan sọ zẹẹmẹdo, “dovivẹnu” do ota etọn mẹ. Na nugbo tọn, Klistiani lẹpo wẹ jlo nado yin asisa fibẹtado, homẹmimiọn, po whẹdida dodo tọn po na mẹhe tin to nuhudo mẹ to ṣẹnṣẹn mítọn lẹ na yé yin nuhọakuẹ na Jehovah wutu.—Mika 6:8; Jakobu 1:27.
14. Wẹndomẹ pọndohlan dagbe tọn tẹwẹ yin nina to Isaia 1:16, 17 mẹ?
14 Lehe wẹndomẹ he Jehovah detọn gbọn gbedide ṣinẹnẹ ehelẹ gblamẹ zọ̀n tlọlọ, bo yin pọndohlan dagbe tọn do sọ! Whedelẹnu mẹhe waylando lẹ nọ suwhẹna yedelẹ dọ e hugan huhlọn yetọn nado wà nuhe sọgbe poun wẹ zọ́n. Linlẹn mọnkọtọn lẹ yin mẹhẹngbọjọ tọn. Humọ, linlẹn yetọn ma sọgbe. Kakatimọ Jehovah yọnẹn—bosọ jlo dọ mí ni yọnẹn—dọ po alọgọ Emitọn po, ylandonọ depope sọgan doalọ ylanwiwa etọn tọn te, lẹnvọjọ, bo wà nuhe sọgbe.
Ovẹvivẹ Awuvẹmẹ Tọn, He Sọgbe
15. Nawẹ hodidọ agbòte lọ “wá dinvie, na mí ni didẹ̀ whẹho lẹ to mídelẹ ṣẹnṣẹn” nọ yin nukunnumọjẹemẹ whedelẹnu to aliho agọ̀ mẹ gbọn, podọ etẹwẹ e zẹẹmẹdo na taun tọn?
15 Todin ogbè Jehovah tọn sọ vọ́ dọnmẹdogo hugan bo gọna awuvẹmẹ. “OKLUNỌ dọmọ, wá dinvie, na mí ni [didẹ̀ whẹho lẹ to mídelẹ ṣẹnṣẹn, NW]; eyin ylando mìtọn bia, yé na wé taidi kẹnsu, eyin yé divẹẹ taidi alaali, yé na taidi sékànfun.” (Isaia 1:18) Oylọ-basinamẹ lọ he bẹ wefọ dagbe ehe jẹeji nọ saba yin nukunnumọjẹemẹ to aliho agọ̀ mẹ. Di apajlẹ, The New English Bible dọmọ, “Mì dike mí ni dọ̀nnu”—taidi dọ adà awe lọ lẹ dona kẹalọyi nuṣiwa nado wá gbèta dopo kọ̀n. E mayin mọ gba! Jehovah ma huwhẹ̀ de gba, yèdọ dopo tata to nuyiwa etọn lẹpo mẹ hẹ gbẹtọ atẹṣitọ, yẹnuwatọ ehelẹ gba. (Deutelonomi 32:4, 5) Wefọ lọ ma to hodọ gando hodọdopọ to omẹ awe he sọzẹ́n lẹ ṣẹnṣẹn nado yọ́n owhẹ̀ mẹhe tọn whẹ́n go gba, ṣigba gando hodidọ gbangba tọn de nado ze whẹdida dodo dai go. Tofi e taidi dọ Jehovah ylọ Islaeli yì whẹ̀dọhọsa de mẹ nkọtọn.
16, 17. Nawẹ mí yọnẹn dọ Jehovah nọ jlo nado jo etlẹ yin ylando sinsinyẹn lẹ namẹ gbọn?
16 Enẹ sọgan yin linlẹn budonamẹ tọn de, ṣigba Jehovah yin lẹblanunọ podọ Whẹdatọ awuvẹmẹtọ. Nugopipe jonamẹ etọn tọn ma tindo awetọ. (Psalm 86:5) Ewọ dopo kẹdẹ wẹ sọgan jona ylando Islaeli tọn lẹ he “bia” bo klọ́ yé wé, bo hẹn yé “wé taidi kẹnsu.” Vivẹnudido gbẹtọvi depope tọn, wunmẹ sinsẹ̀n-bibasi, avọ́sinsan, kavi odẹ̀ depope tọn ma sọgan dè ylando he tlẹ́ do mẹgo sẹ̀ gba. Jonamẹ Jehovah tọn sọgan klọ́ ylando sẹ̀. Jiwheyẹwhe hẹn jonamẹ mọnkọtọn yọnbasi to dodonu he e ko zedai na lẹnvọjọ ji, enẹ wẹ yin lẹnvọjọ nujọnu tọn sọn ahun mẹ wá.
17 Nugbo ehe yin nujọnu sọmọ bọ Jehovah vọ́ ẹ dọ to aliho ohó milomilo tọn de mẹ—yèdọ ylando he “bia” lẹ na lẹzun sékànfun yọyọ, he yè ma ko dó ahó, heyin wéwé. Jehovah jlo dọ mí ni yọnẹn dọ ewọ na nugbo tọn wẹ yin Jonamẹtọ ylando lẹ tọn, etlẹ yin ylando sinsinyẹn lẹ lọsu, eyin e ko gbẹ́ mọdọ mí lẹnvọjọ nugbonugbo. Mẹhe e vẹawuna nado yise dọ ehe sọgan yin nugbo to whẹho yetọn mẹ lẹ na wà dagbe nado lẹnnupọndo apajlẹ mọnkọtọn lẹ ji taidi Manasse tọn. E waylando sinsinyẹn—na owhe lẹ. Ṣogan, e lẹnvọjọ bo yin jijona. (2 Otannugbo lẹ 33:9-16) Jehovah jlo dọ mímẹpo, gọna mẹhe ko waylando sinsinyẹn lẹ, ni yọnẹn dọ e ma ko dẹn gbau nado “didẹ whẹho lẹ” po e po gba.
18. Nudide tẹwẹ Jehovah zedonukọnna omẹ atẹṣitọ etọn lẹ?
18 Jehovah flin omẹ etọn lẹ dọ yé tindo nudide de nado basi. “Eyin mì jlo bosọ setonu, mì na dù dagbe aigba lọ tọn. Ṣigba eyin mì gbẹ́ bosọ ṣiatẹ, yè na yí ohí do hù mì, na onù OKLUNỌ tọn wẹ dọ ẹ.” (Isaia 1:19, 20) Tofi Jehovah zinnudo walọyizan lẹ ji, podọ e yí hogbe nuyijlẹdonugo dagbe devo zan nado zinnudo nuagokun etọn ji. Nudide he Juda tindo die: Dù kavi hiẹ na yin dùdù. Eyin yé tindo walọyizan tintin to awuwlemẹ nado dotoai bo setonuna Jehovah tọn, yé na dù sinsẹ́n dagbe aigba lọ tọn. Ṣigba, eyin yé zindonukọn to walọyizan atẹṣiṣi yetọn tọn mẹ, yé na yin dùdù—gbọn ohí kẹntọ yetọn lẹ tọn dali! Nupaṣamẹ tlala de wẹ e yin dọ gbẹtọ de na basi dide nado yin hùhù gbọn ohí kẹntọ yetọn lẹ tọn dali kakati nido mọ lẹblanu po jona susugege Jiwheyẹwhe tọn po yí. Etomọṣo, mọwẹ whẹho lọ yin po Jelusalẹm po, dile wefọ Isaia tọn he bọdego lẹ dohia do.
Avihàndido Do Tòdaho Yiwanna lọ Ji
19, 20. (a) Nawẹ Jehovah do numọtolanmẹ linlẹn winyandomẹ tọn he e tindo hia gbọn? (b) Aliho tẹmẹ wẹ ‘dodowiwa dugán dai to Jelusalẹm te’?
19 To Isaia 1:21-23 mẹ, mí mọ obá he mẹ ylanwiwa Jelusalẹm tọn yiaga jẹ to gigọ́mẹ to ojlẹ ehe mẹ. Todin Isaia bẹ ohó milomilo gbọdo de jẹeji to aliho avihàn, kavi avigbè tọn de mẹ dọmọ: “Nawẹ otò nugbo tọn zun gàlọtọ dole? E ko gọ́ na whẹdida dai, dódó ko nọ̀ e mẹ dai, ṣigba dinvie, hlọnhùtọ.”—Isaia 1:21.
20 Lehe todaho lọ, Jelusalẹm, ko jai do sọ! E ko yin asi nugbonọ de dai, ṣigba ko lẹzun gàlọtọ de todin. Etẹwẹ sọgan sọ do linlẹn numọtolanmẹ winyandomẹ po mẹhẹnjẹflumẹ tọn he Jehovah tindo po hia? ‘Dodo ko nọ̀ tòdaho ehe mẹ dai.’ Whetẹnu? Eyọn, yèdọ whẹpo Islaeli do wá tintin mẹ, yigodo jẹ azán Ablaham tọn gbè, tòdaho ehe yin yiylọdọ Salẹm. Sunnu de he yin ahọlu podọ yẹwhenọ wẹ dugán do e ji. Yinkọ etọn Mẹlkizedẹki, zẹẹmẹdo “Ahọlu Dodowiwa tọn,” podọ kunnudenu dohia dọ yinkọ lọ sọgbe hẹ ẹ ganji. (Heblu lẹ 7:2; Gẹnẹsisi 14:18-20) To nudi owhe 1 000 to Mẹlkizedẹki godo, Jelusa-lẹm jẹ agayiyi pete de kọ̀n, to gandudu Davidi po Sọlọmọni tọn po glọ. “Dódó ko nọ̀ e mẹ dai,” titengbe to whenuena ahọlu etọn lẹ ze apajlẹ dai na gbẹtọ lẹ gbọn zọnlinzinzin to aliho Jehovah tọn lẹ mẹ dali. Nalete, to azán Isaia tọn gbè, ojlẹ enẹlẹ ko dẹn gbau nado flin.
21, 22. Etẹwẹ ahaya po bía-ahàn he yè flusọ́ po osin po lọ nọtena, podọ naegbọn nukọntọ Juda tọn lẹ do jẹ na zẹẹmẹ mọnkọtọn?
21 E taidi dọ nukọntọ he tin to omẹ lọ lẹ ṣẹnṣẹn wẹ yin adà he klo hugan nuhahun lọ tọn. Isaia zindonukọn po avigbè etọn po dọmọ: “Fataka towe ko lẹzun ahaya, [bía-hàn likun tọn towe ko yin hinhẹn flusọ po osin po, NW]. Ahọvi towe lẹ ko zun atẹṣitọ, podọ ogbẹ́ ajotọ lẹ tọn: yé omẹ pó yiwanna nunina, bosọ to alè din: yé ma sọ dawhẹ tọṣiọvi tọn, mọ owhẹ̀ asuṣiọsi tọn ma wá yé dè.” (Isaia 1:22, 23) Nuyijlẹdonugo dagbe awe he yin yiyizan lẹ wleawuna ayiha wehiatọ lẹ tọn na nuhe na bọdego. Gànkọ̀ntọ he tin to oflò etọn mẹ nọ kọ̀n ahaya lọ sọn fataka kinkọ̀n lọ go bo nọ ze e dlan. Ahọvi po whẹdatọ Islaeli tọn lẹ po wẹ taidi ahaya lọ, e mayin fataka lọ gba. Yé dona yin zizedlan. Yé ma sọ yọn-na-yizan ba taidi bía-hàn he yin hinhẹn flusọ po osin po bọ e hẹn otọ́n etọn bú. Nuhe núnùnù mọnkọtọn jẹ na poun wẹ nado ze e kọnai!
22 Wefọ 23 do nuhewutu nukọntọ lọ lẹ do jẹ na zẹẹmẹ mọnkọtọn hia. Osẹ́n Mose tọn ze omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ daga, bo klán yé dovo sọn akọta devo lẹ go. Di apajlẹ, e wà mọ gbọn hinhẹn hihọ́basina tọṣiọvi lẹ po asuṣiọsi lẹ po zun dandannu dali. (Eksọdusi 22:22-24) Ṣigba to azán Isaia tọn gbè, tọṣiọvi lẹ ma nọ tindo todido sọmọ nado mọ whẹdida dagbe yí gba. Na nuhe dù asuṣiọsi, e ma sọgan mọ mẹdepope nado dindona whẹho etọn gba, nẹmunẹmu wẹ nado mọ mẹde he na jẹtukla do ota etọn mẹ. Lala, alọnu whẹdatọ po nukọntọ ehelẹ po tọn ko ján tlala to nukunpipedo dagbenu yedelẹ tọn go mẹ—nọ to alọgodo-kuẹ din, nọ to nunina lẹ yanwle, bo nọ to nuyiwa taidi hagbẹ ajotọ lẹ tọn, he kunnudenu dohia dọ yé nọ basi hihọ́ na sẹ́nhẹngbatọ lẹ to whenuena yé nọ jotẹnna mẹhe go yè wà danú do lẹ nado jiya. Dehe tlẹ sọ ylan hugan wẹ yindọ, yé yin “atẹṣitọ” kavi ahun sinsinyẹnnọ, to aliho ylanwiwa yetọn tọn mẹ. Ninọmẹ awubla tọn tẹ die!
Jehovah na Klọ́ Omẹ Etọn lẹ Wé
23. Numọtolanmẹ tẹwẹ Jehovah dohia gando kẹntọ etọn lẹ go?
23 Jehovah ma na na dotẹnmẹ huhlọn ṣiṣizan mọnkọtọn nado zindonukọn kakadoi gba. Isaia zindonukọn dọmọ: “Enẹwutu Oklunọ, OKLUNỌ awhànpa lẹ tọn, Huhlọntọ Islaeli tọn dọmọ, Jee, yẹn na [hẹn kọgbọ wá na dee sọn alọ kẹntọ ṣie lẹ tọn mẹ, NW] bo nasọ yiahọsu to kẹntọ ṣie lẹ go.” (Isaia 1:24) Jehovah yin nina tẹnmẹ-yinkọ atọ̀n delẹ tofi, he to nùzindo jlọjẹ oklunọ-yinyin etọn tọn po huhlọn mayọnjlẹ etọn po ji. Hogbe nupaṣamẹ tọn lọ “Jee,” vlavo zẹẹmẹdo dọ awuvẹmẹ Jehovah tọn yin didọnṣakadopọ po gbemima etọn po nado yinuwa do homẹgble etọn ji. Na nugbo tọn whẹwhinwhẹ́n tin na ehe.
24. Lẹndai nuyiwa gànkinkọ̀n tọn tẹwẹ Jehovah tindo na omẹ etọn lẹ?
24 Omẹ Jehovah tọn lẹ lọsu ko hẹn yede zun kẹntọ etọn lẹ. Yé jẹ na ahọsuyi olọn mẹ tọn. Jehovah na “hẹn kọgbọ wá na” ede kavi yí ede, sọn yé si. Be ehe na zẹẹmẹdo kúnsúdona gbẹtọ he tindo yinkọ etọn lẹ tọn pete, podọ kakadoi wẹ ya? Lala, na Jehovah zindonukọn nado dọmọ: “Yẹn na lẹ́ alọ ṣie do ogo we, bo nasọ yọ́ ahaya towe sẹ̀ mlẹnmlẹn [taidi po adísin po bosọ dè dihonu, NW] towe lẹpo sẹ̀.” (Isaia 1:25) Todin Jehovah yí aliho gànkinkọ̀n tọn de zan taidi apajlẹ. Gànkọ̀ntọ de to ojlẹ hohowhenu tọn lẹ mẹ nọ saba yí adísin zan nado klọ́ ahaya sọn gànmú họakuẹ lẹ go. To aliho dopolọ mẹ, Jehovah, mẹhe ma nọ pọ́n omẹ etọn lẹ hlan nado yin mẹylankan pete, na ‘sayana yé to aliho jlẹkaji tọn mẹ.’ E na de “dihonu” lọ lẹ—yèdọ tasinyẹntọ pipli ylankan, he gbẹ́ nado plọnnu bo setonu lọ lẹ sẹ̀.c (Jẹlemia 46:28) Po hogbe ehelẹ po, Isaia tindo lẹblanulọkẹyi lọ nado basi kandai whenuho tọn lẹ jẹnukọn.
25. (a) Nawẹ Jehovah kọ̀n omẹ etọn lẹ to owhe 607 J.W.M. gbọn? (b) Whetẹnu wẹ Jehovah kọ̀n omẹ etọn lẹ to ojlẹ egbezangbe tọn lẹ mẹ?
25 Na nugbo tọn Jehovah kọ̀n omẹ etọn lẹ, bo nọ de ahaya heyin nukọntọ gblezọn po atẹṣitọ devo lẹ po sẹ̀. To 607 J.W.M., to ojlẹ dindẹn to ojlẹ Isaia tọn mẹ godo, Jelusalẹm yin vivasudo bọ tòmẹnu etọn lẹ yin piplọ yì kanlinmọgbenu owhe 70 tọn to Babilọni. Ehe to aliho de mẹ yin onú dopolọ po afọdide he Jiwheyẹwhe ze po to ojlẹ nukọnmẹ taun tọn de mẹ. Dọdai lọ to Malaki 3:1-5, heyin kinkàn to ojlẹ dindẹn to kanlinmọgbenu Babilọni tọn godo, dohia dọ Jiwheyẹwhe na yí azọ́n gànkinkọ̀n tọn de basi whladopo dogọ. E dlẹnalọdo ojlẹ lọ whenuena Jehovah Jiwheyẹwhe na wá tẹmpli gbigbọmẹ tọn etọn mẹ bọ “angẹli alẹnu” tọn etọn, yèdọ Jesu Klisti na hodo e. Kunnudenu dohia dọ ehe jọ to vivọnu Wẹkẹ-whàn I tọn whenu. Jehovah dla mẹhe to alọsọakọ́n nado yin Klistiani lẹpo pọ́n, bo to nugbonọ jàn sọn lalonọ lẹ mẹ. Po kọdetọn tẹ po?
26-28. (a) Hẹndi tintan tọn tẹwẹ Isaia 1:26 tindo? (b) Nawẹ dọdai ehe to yinyin hinhẹndi to ojlẹ mítọn mẹ gbọn? (c) Nawẹ mẹho lẹ sọgan mọaleyi sọn dọdai ehe mẹ to egbehe gbọn?
26 Jehovah na gblọndo dọmọ: “Yẹn na hẹn whẹdatọ towe lẹ gọ̀ di hohowhenu tọn, podọ [ayinamẹtọ, NW] towe lẹ di whẹwhẹwhenu tọn: enẹgodo yè na nọ ylọ we dọ, otò dódó tọn, otò nugbo tọn. Yè na yí whẹdida do fli Ziọni, po mẹhe lẹgọ lẹ po gbọn dódó dali.” (Isaia 1:26, 27) Na nugbo tọn Jelusalẹm hohowhenu tọn tindo numimọ hẹndi tintan dọdai ehe tọn. To whenuena kanlinmọgbenu-nọtọ lọ lẹ lẹgọwa tòdaho yiwanna yetọn mẹ to owhe 537 J.W.M., whladopo dogọ whẹdatọ po ayinamẹtọ nugbo lẹ tin taidi hohowhenu tọn lẹ. Yẹwhegán Hagai po Zekalia po, yẹwhenọ Jọṣua, wekantọ Ẹzla, po togán Zelubabẹli po to pọmẹ yinuwa nado deanana pipòtọ nugbonọ he lẹkọ lẹ nado zinzọnlin to aliho Jiwheyẹwhe tọn lẹ mẹ. Ṣigba, hẹndi he sọ yin titengbe hugan jọ to owhe kanweko 20tọ́ tọn mẹ.
27 To 1919, omẹ egbezangbe Jehovah tọn lẹ lùntọ́n sọn ojlẹ whlepọn tọn lọ mẹ. Yé yin whinwhlẹngán sọn kanlinmọgbenu gbigbọmẹ Babilọni Daho lọ tọn mẹ, yèdọ ahọluigba sinsẹ̀n lalo aihọn tọn mẹ. Vogbingbọn lọ he tin to pipòtọ nugbonọ yiamisisadode enẹ po sinsẹ̀ngán atẹṣitọ Mẹylọhodotọklisti tọn lẹ po ṣẹnṣẹn lẹzun nuhe họnwun. Whladopo dogọ Jiwheyẹwhe dona omẹ etọn lẹ, ‘bo hẹn whẹdatọ po ayinamẹtọ lẹ po wá na yé’—yèdọ sunnu nugbonọ lẹ he nọ na ayinamẹ omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ sọgbe hẹ Ohó etọn bọ e mayin sọgbe hẹ aṣa gbẹtọ tọn lẹ. To egbehe to “lẹngbọpa pẹvi” he to didepo lọ lẹ mẹ po livi susu gbẹdohẹmẹtọ “gbẹtọ susugege” he to jijideji lọ lẹ po mẹ, wẹ fọtọ́n susu omẹ mọnkọtọn lẹ tin te.—Luku 12:32; Johanu 10:16; Isaia 32:1, 2; 60:17; 61:3, 4.
28 Mẹho lẹ nọ hẹn do ayiha mẹ dọ, to whedelẹnu, yé nọ yinuwa taidi “whẹdatọ lẹ” to agun mẹ nado sọgan hẹn ẹn do wiweji to walọyizan-liho podọ to gbigbọ-liho podọ nado jla linlẹn ylanwatọ lẹ tọn do. Yé nọ yin ahunmẹduna sisosiso gando onú lẹ wiwà to aliho Jiwheyẹwhe tọn mẹ go, bo nọ to apajlẹ lẹblanu, po linlẹn jlẹkajininọ whẹdida dodo tọn etọn hodo. Nalete, to suhugan whẹho lẹ tọn mẹ, yé nọ yinuwa taidi “ayinamẹtọ” lẹ. Na nugbo tọn, ehe gbọnvo pete na yinyin ahọvi kavi kọgbidinamẹtọ lẹ, podọ yé nọ dovivẹnu lẹpo ma na tlẹ do sọawuhia taidi “ogán do ogú Jiwheyẹwhe tọn ji.”—1 Pita 5:3.
29, 30. (a) Nulila tẹwẹ Jehovah basi na mẹhe gbẹ́ nado mọaleyi sọn nuyiwa gànkinkọ̀n etọn tọn mẹ lẹ? (b) To linlẹn tẹ mẹ wẹ “winyan” na hù gbẹtọ lọ lẹ na atin po jipa yetọn lẹ po te?
29 Etẹwẹ dogbọn “ahaya” he-yin nudego to dọdai Isaia tọn mẹ dali? Etẹwẹ nọ jọ do mẹhe gbẹ́ nado mọaleyi sọn tito gànkinkọ̀n Jiwheyẹwhe tọn mẹ lẹ go? Isaia zindonukọn dọmọ: “Dindọ̀n mẹylankan lẹ tọn po ylandonọ lẹ po tọn na wá dopọ, mẹhe sọ jo OKLUNỌ dai lẹ wẹ yè na sudo. Na winyan na hù yé na kẹnetin he mì yiwanna, yè nasọ doflu mì na jipa he mì pọ́nṣinan.” (Isaia 1:28, 29) Mẹhe fọngú bo waylando do Jehovah, bo gbẹ́ wẹndomẹ avase yẹwhegán etọn lẹ tọn dai kakajẹ whenuena ojlẹ ko fẹ́ lẹ, na nugbo tọn ‘dọ̀n’ bosọ “sudo.” Ehe jọ to owhe 607 J.W.M. Ṣigba, etẹwẹ alọdlẹndonu ehelẹ hlan atin lẹ po jipa lẹ po zẹẹmẹdo?
30 Omẹ Juda tọn lẹ tindo nuhahun dẹn-to-aimẹ de po boṣiọ-sinsẹ̀n po. Atin lẹ, jipa lẹ, po atin flinflin lẹ po nọ saba sọawuhia to nuyiwa gblezọn yetọn lẹ mẹ. Di apajlẹ, sinsẹ̀n-basitọ Baali po asi etọn Aṣtolẹti tọn lẹ po, yise dọ to akú whenu, yẹwhe awe lọ lẹ nọ kú bo nọ yin didi. Nado gọalọna yé nado fọ́n bo zanhẹ yedelẹ, bo hẹn sinsẹ́n susugege wá aigba lọ ji, boṣiọ-sẹ̀ntọ lọ lẹ bẹ yedelẹ pli nado doalọ to nuwiwa gblezọn fẹnnuwiwa tọn mẹ to atin “wiwe” lẹ glọ to atin flinflin lẹ kavi to jipa lẹ mẹ. To whenuena jikun po sinsẹ́n susu po wá aigba lọ ji, yẹwhe lalo tọn lọ lẹ nọ yin pipà; boṣiọ-sẹ̀ntọ lọ lẹ tindo nujikudo to otangblo yetọn lẹ mẹ. Ṣigba to whenuena Jehovah và boṣiọ-sẹ̀ntọ atẹṣitọ lọ lẹ sudo, yẹwhe boṣiọ tọn depope ma whlẹn yé gba. “Winyan” hù atẹṣitọ lọ lẹ na atin po jipa he ma tindo huhlọn ehelẹ po.
31. Etẹwẹ bọṣiọ-sẹ̀ntọ lọ lẹ pannukọn he ylan hugan winyan?
31 Ṣigba, boṣiọ-sẹ̀ntọ Juda tọn lẹ pannukọn nuhe ylan hugan winyan de. To adà oló lọ tọn didiọ mẹ todin, Jehovah yí boṣiọ-sẹ̀ntọ lọ lọsu jlẹ do atin de go. “Na mì na taidi kẹnetin he amà etọn yọ́, bosọ taidi jipa he ma tindo osin.” (Isaia 1:30) Oló ehe sọgbe taun po ninọmẹ yozò, akúdido tọn he nọ tin to Ṣẹnṣẹn Whèzẹtẹn tọn po. Atin kavi jipa depope ma nọ dọ́jì eyin e mayin sinhúna whẹwhẹ gba. Núkàn húhú mọnkọtọn lẹ, na titengbe tọn na yawu jimiyọ́n. Enẹwutu, oló he tin to wefọ 31 bọdego to jọwamọ liho.
32. (a) Mẹnu wẹ “adántọ” heyin alọdlẹndo to wefọ 31 mẹ yin? (b) To linlẹn tẹ mẹ wẹ e na lẹzun “okàn agbàndindọ̀n tọn” te, podọ “miyọ́nkán” tẹwẹ na fiọ ẹ, podọ po kọdetọn tẹ po?
32 “Adántọ na taidi [okàn agbàndindọ̀n tọn, NW], azọ́n etọn nasọ taidi [miyọ́nkán, NW], yé omẹ awe lẹ nasọ jimiyọ́n dopọ, mẹdepope ma na ṣi yé.” (Isaia 1:31) Mẹnu wẹ “adántọ” ehe yin? Hogbe Heblu tọn lọ tindo linlẹn hlọnhlọn po adọkun po tọn. Vlavo e dlẹnalọdo hodotọ yẹwhe lalo tọn heyin adọkunnọ, po jidedo-mẹdetiti go tọ́ lẹ po. To azán Isaia tọn gbè, dile e tedo to azán mítọn gbè, mẹhe gbẹ́ Jehovah po sinsẹ̀n-bibasi wiwe etọn dai lẹ po ma whè gba. Delẹ to yé mẹ tlẹ nọ tindo kọdetọn dagbe. Ṣogan, Jehovah na avase dọ omẹ mọnkọtọn lẹ to yẹhiadonu liho na taidi “okàn agbàndindọ̀n tọn,” okàn atíndọ he ma tindo huhlọn de tọn he hú tlala bo masọ tindo huhlọn sọmọ bọ yé tlẹ́n do voovo, to azọ̀ miyọ́n tata tọn nù. (Whẹdatọ 16:8, 9) Sinsẹ́n nuwiwa boṣiọ-sẹ̀ntọ lẹ tọn—vlavo boṣiọ yẹwhe etọn lẹ tọn, adọkun etọn, kavi nudepope he e nọ basi sinsẹ̀n na gbọnvona Jehovah—na taidi “miyọ́nkán.” Miyọ́nkán lọ po okàn agbàndindọ̀n tọn lọ po na yin fifiọ, yin mimẹ̀, to miyọ́n he mẹde ma sọgan ṣí de mẹ. Huhlọn depope matin to wẹkẹ lọ mẹ he sọgan diọ whẹdida pipé Jehovah tọn lẹ gba.
33. (a) Nawẹ avase Jiwheyẹwhe tọn lẹ gando whẹdida he ja lọ go sọ do lẹblanu etọn hia gbọn? (b) Dotẹnmẹ hundote tẹwẹ Jehovah to jijodo na gbẹtọvi lẹ todin, podọ nawẹ ehe gando dopodopo mítọn go gbọn?
33 Be vogbingbọn de tin to wẹndomẹ godo tọn ehe po wẹndomẹ lẹblanu po jonamẹ tọn po he tin to wefọ 18 mẹ wẹ ya? Paali! Jehovah hẹn avase mọnkọtọn lẹ nado yin kinkandai bo yin nina gbọn devizọnwatọ etọn lẹ dali na ewọ yin lẹblanunọ wutu. To popo lẹpo mẹ, “e ma jlo dọ mẹdepope ni dọ̀n, adavo dọ omẹ popo ni wá lẹnvọjọ kọ̀n.” (2 Pita 3:9) Lẹblanulọkẹyi Klistiani nugbonọ lẹpo tọn wẹ e yin to egbehe nado lá wẹndomẹ avase Jiwheyẹwhe tọn lẹ na gbẹtọvi lẹ na mẹhe lẹnvọjọ lẹ nido sọgan mọaleyi sọn alọtútlú jonamẹ etọn tọn mẹ bo nọgbẹ̀ kakadoi. Lehe e yin dohia owanyi tọn to adà Jehovah tọn mẹ do sọ nado na dotẹnmẹ gbẹtọvi lẹ nado ‘didẹ whẹho lẹ’ po e po whẹpo e nido dẹn gbau!
[Nudọnamẹ odò tọn]
a Sọgbe hẹ aṣa hohowhenu Juvi lẹ tọn, Ahọlu ylankan Manasse hù Isaia, yí ayinyọ̀n do sán ẹn. (Yijlẹdo Heblu lẹ 11:37 go.) Kandai de dọ dọ nado sọgan hẹn whẹdanamẹ okú tọn ehe wá, yẹwhegán lalonọ de sà owhẹ̀ ehelẹ dokọna Isaia dọmọ: “E ko ylọ Jelusalẹm dọ Sọdọmi, podọ ahọvi Juda po Jelusalẹm po tọn lẹ wẹ e ko lá (nado yin) omẹ Gọmọla tọn lẹ.”
b Hogbe Heblu tọn lọ na “huhlọn he dázì” sọ yin lilẹdogbedevomẹ taidi “awugblenu,” “nuhe dázì,” bo “gọna nuṣiwa.” Sọgbe hẹ wezẹhomẹ lọ Theological Dictionary of the Old Testament, yẹwhegán Heblu tọn lẹ nọ yí hogbe lọ zan nado gblewhẹdo “ylando he yin hinhẹn wá gbọn huhlọn ṣiṣizan dali.”
c Hodidọ lọ “Yẹn na lẹ́ alọ ṣie do ogo we” zẹẹmẹdo dọ Jehovah diọada sọn godoninọna omẹ etọn lẹ biọ yasana yé mẹ.