“Yẹn Na Yí Yé Do Basi Akọta Dopo”

 1, 2. (a) Naegbọn obu sọgan ko jẹ kanlinmọ lọ lẹ ji? (b) Nupaṣamẹ tẹwẹ to tepọn yé? (c) Kanbiọ tẹlẹ wẹ mí na gbadopọnna?

TO ANADEMẸ Jiwheyẹwhe tọn glọ, Ezekiẹli ko do owẹ̀n dọdai tọn susu kanlinmọ he to Babilọni lẹ gbọn ohia yinukundomọ lẹ yiyizan dali. Dọdai tintan he Ezekiẹli basi wadohia etọn bẹ owẹ̀n whẹdida tọn de hẹn, podọ nudopolọ wẹ gando awetọ, atọ̀ntọ po devo he bọdego lẹ po go. (Ezek. 3:24-26; 4:1-7; 5:1; 12:3-6) Na nugbo tọn, dọdai he e ko basi wadohia yetọn lẹpo wẹ bẹ owẹ̀n whẹgbledomẹ tọn sinsinyẹn lẹ hẹn sọta Ju lẹ.

² Enẹwutu, yí nukun homẹ tọn do pọ́n lehe obu na ko jẹ kanlinmọ lọ lẹ ji do to whenue Ezekiẹli sọ vọ́ wá nukọn yetọn bo wleawufo nado basi wadohia dọdai devo tọn. Yé na ko to linlẹn dọ, ‘Owẹ̀n mẹhẹnjọsi tọn tẹ sè gbé wẹ mí ja?’ Amọ́, nupaṣamẹ de wẹ to tepọn yé. Dọdai he Ezekiẹli jẹ wadohia etọn basi ji todin gbọnvo pete. E ma bẹ owẹ̀n whẹgbledomẹ tọn hẹn, ṣigba opagbe jidenamẹ tọn de wẹ. (Ezek. 37:23) Owẹ̀n tẹwẹ Ezekiẹli do kanlinmọ lọ lẹ? Etẹwẹ e zẹẹmẹdo? Nawẹ e gando devizọnwatọ Jiwheyẹwhe tọn lẹ go to egbehe gbọn? Mì gbọ mí ni pọ́n.

 3. (a) Etẹwẹ owhlẹ he ji “na Juda” yin kinkando lọ nọtena? (b) Naegbọn “owhlẹ Eflaimi tọn” do nọtena ahọluduta hẹnnu ao tọn lọ?

³ Jehovah na anademẹ Ezekiẹli nado yí owhlẹ awe bo kàn do dopo ji dọ “na Juda,” podọ do awetọ ji dọ “na Josẹfu, yèdọ owhlẹ Eflaimi tọn.” (Hia Ezekiẹli 37:15, 16.) Etẹwẹ owhlẹ awe enẹlẹ nọtena? Owhlẹ he ji “na Juda” yin kinkando lọ nọtena ahọluduta hẹnnu awe tọn Juda po Bẹnjamini po tọn. Ahọlu he wá sọn hukan Juda tọn mẹ lẹ nọ dugán do hẹnnu awe enẹlẹ ji; podọ finẹ wẹ mẹhe nọ wadevizọn to tito yẹwhenọduta tọn mẹ lẹ nọ nọ̀, na tẹmpli he to Jelusalẹm mẹ wẹ yẹwhenọ lẹ nọ sẹ̀n te. (2 Otàn. 11:13, 14; 34:30) Enẹwutu, ahọluduta Juda tọn wẹ hẹn hukan gandudu Davidi tọn gọna tito yẹwhenọduta Levi tọn dote. “Owhlẹ Eflaimi tọn” lọ nọtena ahọluduta hẹnnu ao tọn Islaeli tọn. Aliho tẹ mẹ wẹ owhlẹ enẹ tindo kanṣiṣa hẹ Eflaimi te? Ahọlu tintan ahọluduta hẹnnu ao lọ lẹ tọn wẹ Jeloboami, he wá sọn hẹnnu Eflaimi tọn mẹ. To nukọn mẹ, Eflaimi wá lẹzun hẹnnu he diyin hugan to Islaeli. (Deut. 33:17; 1 Ahọ. 11:26) Doayi e go dọ ahọluduta hẹnnu ao tọn Islaeli tọn lọ ma bẹ ahọlu he wá sọn kúnkan Davidi tọn mẹ lẹ kavi yẹwhenọ he wá sọn kúnkan Levi tọn mẹ lẹ hẹn.

 4. Etẹwẹ nuhe Ezekiẹli yí owhlẹ awe lẹ do wà bọdego dohia? (Pọ́n yẹdide he tin to bẹjẹeji hosọ ehe tọn.)

⁴ Ezekiẹli sọ mọ anademẹ yí nado bẹ owhlẹ awe lọ lẹ dopọ “na yé nido lẹzun owhlẹ dopo gee.” Kanlinmọ lọ lẹ pọ́n Ezekiẹli po nupaṣamẹ po bo kanse e dọmọ: “Be hiẹ ma na dọna mí nuhe onú ehelẹ zẹẹmẹdo ya?” E gblọnna yé dọ wadohia lọ do nuhe Jehovah na wà hia. Jehovah dọ gando owhlẹ awe lọ lẹ go dọmọ: “Yẹn na hẹn yé zun owhlẹ dopo, yé nasọ lẹzun dopo to alọ ṣie mẹ.”—Ezek. 37:17-19.

 5. Etẹwẹ wadohia he Ezekiẹli basi lọ zẹẹmẹdo? (Pọ́n apotin lọ “Owhlẹ Awe lẹ Kinkọndopọ.”)

⁵ Enẹgodo, Jehovah do nuhe owhlẹ awe lọ lẹ kinkọndopọ zẹẹmẹdo hia. (Hia Ezekiẹli 37:21, 22.) Kanlinmọ he wá sọn ahọluduta hẹnnu awe tọn Juda tọn mẹ lẹ po kanlinmọ he wá sọn ahọluduta hẹnnu ao tọn Islaeli tọn mẹ lẹ po (Eflaimi) na yin hinhẹngọwa aigba Islaeli tọn ji, fihe yé na wá lẹzun “akọta dopo” te.—Jel. 30:1-3; 31:2-9; 33:7.

 6. Dọdai he yin pedenu ode awetọ tọn tẹlẹ wẹ tin to Ezekiẹli weta 37tọ mẹ?

⁶ Lehe dọdai hẹngọwa tọn jiawu he Ezekiẹli weta 37tọ bẹhẹn lẹ yin pedenu ode awetọ tọn do sọ! Gbọnvona dọ Jehovah na do ede hia taidi Jiwheyẹwhe he nọ hẹn ogbẹ̀ gọwá (wefọ 1-14), e nasọ hẹn pọninọ gọwá ga (wefọ 15-28). Owẹ̀n tulinamẹ tọn he dọdai awe ehelẹ bẹhẹn die: Nuhe okú hẹngble gán yin vivọjlado, podọ nudopolọ wẹ gando nuhe kinklan hẹngble lẹ go.

 7. Nawẹ kandai he tin to 1 Otànnugbo lẹ 9:2, 3 mẹ dohia dọ “nulẹpo wẹ yọnbasi na Jiwheyẹwhe” gbọn?

⁷ To pọndohlan gbẹtọvi tọn mẹ, tundote kanlinmọ lọ lẹ tọn po kọndopọ yetọn po taidi nuhe ma yọnbasi paali.a Ṣigba, “nulẹpo wẹ yọnbasi na Jiwheyẹwhe.” (Mat. 19:26) Jehovah hẹn dọdai etọn di. Kanlinmọgbenu Babilọni tọn wá vivọnu to 537 J.W.M., podọ to enẹgodo, mẹhe wá sọn ahọluduta awe lọ lẹ mẹ lẹkọwa Jelusalẹm nado gọalọ to hẹngọwa sinsẹ̀n-bibasi nugbo tọn mẹ. Kandai gbọdo lọ do nugbo-yinyin ehe tọn hia dọmọ: “Delẹ to kúnkan Juda, Bẹnjamini, Eflaimi po Manasse po tọn lẹ mẹ sawhé do Jelusalẹm.” (1 Otàn. 9:2, 3; Ẹzla 6:17) Na nugbo tọn, kẹdẹdile Jehovah ko dọ dọdai etọn do, mẹhe wá sọn ahọluduta hẹnnu ao tọn Islaeli tọn mẹ lẹ yin kinkọndopọ hẹ mẹhe wá sọn ahọluduta hẹnnu awe tọn Juda tọn mẹ lẹ.

 8. (a) Dọdai tẹwẹ Isaia dọ? (b) Adà titengbe tẹlẹ wẹ yin nùdego to Ezekiẹli 37:21 mẹ?

⁸ Nudi owhe 200 jẹnukọn, yẹwhegán Isaia ko dọ dọdai gando nuhe na jọ do Islaeli po Juda po go to kanlinmọgbenu-ninọ yetọn godo. E dọ dọdai dọ Jehovah na jẹ “omẹ Islaeli tọn he ko vúnvún pé lẹ” po “omẹ Juda tọn he ko gbàpe lẹ” po bẹpli ji “sọn agosu ẹnẹ aigba tọn lẹ mẹ,” etlẹ yin “sọn Asilia.” (Isa. 11:12, 13, 16) Podọ dile Jehovah ko dọ dọdai etọn do, e plan “Islaelivi lẹ tọ́n sọn akọta [lẹ] mẹ” nugbo. (Ezek. 37:21) Doayi adà titengbe awe ehelẹ go: Tofi, Jehovah masọ dlẹnalọdo kanlinmọ lọ lẹ taidi “Juda” podọ “Eflaimi” ba, ṣigba taidi “Islaelivi lẹ”—yèdọ pipli dopo. Humọ, Islaelivi lẹ yin alọdlẹndo, e ma yin taidi mẹhe wá sọn akọta dopo mẹ, enẹ wẹ sọn Babilọni, ṣigba taidi mẹhe wá sọn akọta voovo lẹ mẹ—yèdọ “sọn awà lẹpo ji.”

 9. Nawẹ Jehovah gọalọna kanlinmọ he lẹkọ lẹ nado yin kinkọndopọ gbọn?

⁹ To whenue kanlinmọ lọ lẹ ko lẹkọwa Islaeli godo, nawẹ Jehovah gọalọna yé nado kọ̀n yede dopọ gbọn? E wleawu lẹngbọhọtọ gbigbọmẹ tọn delẹ tọn na Islaeli, yèdọ mẹdelẹ taidi Zelubabẹli, Yẹwhenọ Daho Jọṣua, Ẹzla po Nẹhemia po. Jiwheyẹwhe sọ de yẹwhegán Hagai, Zekalia po Malaki po. Sunnu nugbonọ ehe lẹpo dovivẹnu vẹkuvẹku bo na tuli akọta lọ nado hodo anademẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ. (Nẹh. 8:2, 3) Humọ, Jehovah basi hihọ́na akọta Islaeli tọn gbọn sébibla kẹntọ omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ tọn hinhẹn zun ovọ́ dali.—Ẹst. 9:24, 25; Zek. 4:6.

10. Etẹwẹ Satani wá penugo nado wà?

¹⁰ Etomọṣo, mahopọnna awuwledainanu owanyinọ Jehovah tọn ehe lẹpo, suhugan Islaelivi lẹ tọn ma tẹdo sinsẹ̀n-bibasi wiwe-ṣeke go. Nuyiwa yetọn lẹ yin kinkandai do owe Biblu tọn he yin kinkan to kọlilẹ kanlinmọ lọ lẹ tọn godo lẹ mẹ. (Ẹzla 9:1-3; Nẹh. 13:1, 2, 15) Na nugbo tọn, to gblagbla owhe kanweko tọn mẹ to kọlilẹ yetọn godo, Islaelivi lẹ ko jo sinsẹ̀n-bibasi wiwe-ṣeke do sọmọ bọ Jehovah to dandannu glọ nado na tuli yé dọmọ: “Mì lẹkọwa dè e.” (Mal. 3:7) To ojlẹ he mẹ Jesu wá aigba ji te, sinsẹ̀n Ju lẹ tọn ko klan do ogbẹ́ voovo lẹ mẹ he nọ yin anadena gbọn lẹngbọhọtọ he ma yin nugbonọ lẹ dali. (Mat. 16:6; Malku 7:5-8) Satani ko penugo bo glọnalina yé ma nado jẹ yanwle pọninọ mlẹnmlẹn tọn kọ̀n. Ṣogan, dọdai he Jehovah dọ gando kọndopọ go na mọ hẹndi janwẹ. Gbọnna?

11. (a) Etẹwẹ Jehovah dehia gando dọdai kọndopọ tọn he e dọ lọ go? (b) Etẹwẹ Satani sọ vọ́ tẹnpọn nado wà to whenue e yin yinyan sọn olọn mẹ godo?

¹¹ Hia Ezekiẹli 37:24. Jehovah dehia dọ dọdai kọndopọ tọn he emi dọ lọ na wá mọ hẹndi to gigọ́ mẹ to omẹ emitọn lẹ ṣẹnṣẹn to whenue “devizọnwatọ [emitọn] Davidi,” yèdọ Jesu na jẹ gandu ji taidi Ahọlu, dile e jọ do to 1914.b (2 Sam. 7:16; Luku 1:32) To ojlẹ enẹ mẹ, Islaeli gbigbọmẹ tọn, yèdọ mẹyiamisisadode lẹ ko diọtẹnna Islaeli jọwamọ tọn lọ. (Jel. 31:33; Gal. 3:29) Satani sọ vọ́ magbe nado hẹn pọninọ omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ tọn gble, titengbe to whenue e yin yinyan sọn olọn mẹ godo. (Osọ. 12:7-10) Di apajlẹ, to okú Mẹmẹsunnu Russell tọn godo to 1916, Satani mọ dotẹnmẹ hundote de nado hẹn kinklan wá mẹyiamisisadode lẹ ṣẹnṣẹn gbọn atẹṣitọ lẹ yiyizan dali. Ṣigba to ojlẹ kleun de godo, atẹṣitọ enẹlẹ tọ́n sọn titobasinanu lọ mẹ. Satani sọ hẹn ẹn diun dọ mẹmẹsunnu he to nukọntọ yin to whenẹnu lẹ yin wiwle sú do gànmẹ, amọ́ enẹ lọsu ma sukúndona omẹ Jehovah tọn lẹ. Mẹmẹsunnu yiamisisadode he yin nugbonọ na Jehovah lẹ hẹn pọninọ yetọn go.

12. Naegbọn vivẹnudido Satani tọn nado klan Islaeli gbigbọmẹ tọn do gboawupo?

¹² Enẹwutu, to vogbingbọn mẹ na nuhe jọ do Islaeli jọwamọ tọn go, Islaeli gbigbọmẹ tọn lọ duto ayiha gigẹdẹ he Satani kàn nado hẹn kinklan wá lẹ ji. Naegbọn vivẹnudido Satani tọn lẹ do gboawupo? Na mẹyiamisisadode lẹ wà nuhe go yé pé lẹpo nado tẹdo nujinọtedo Jehovah tọn lẹ go wutu wẹ. Taidi kọdetọn de, yé mọ hihọ́-basinamẹ Ahọlu yetọn Jesu Klisti tọn yí, mẹhe zindonukọn nado to awhàn Satani tọn gbà.—Osọ. 6:2.

13. Nugbo titengbe tẹwẹ dọdai he gando kọndopọ owhlẹ awe lẹ tọn go lọ plọn mí?

¹³ Etẹwẹ dọdai he gando kọndopọ owhlẹ awe lẹ tọn go lọ zẹẹmẹdo to azán mítọn gbè? Hẹn do ayiha mẹ dọ nuagokun dọdai lọ tọn wẹ nado do lehe pipli awe na yin kinkọndopọ do hia. Hú popolẹpo, dọdai lọ zinnudeji dọ Jehovah lọsu wẹ na hẹn kọndopọ ehe yọnbasi. Eyin mọ wẹ, nugbo tangan tẹwẹ wadohia dọdai tọn he gando kọndopọ owhlẹ awe lẹ tọn go ehe plọn mí gando sinsẹ̀n-bibasi wiwe-ṣeke go? Do glido, e plọn mí dọ: Jehovah lọsu wẹ na hẹn sinsẹ̀n-basitọ etọn lẹ “lẹzun dopo.”—Ezek. 37:19.

14. Sọn 1919, nawẹ dọdai he gando owhlẹ awe lẹ kinkọndopọ go lọ mọ hẹndi daho hugan etọn gbọn?

¹⁴ Sọn 1919, to whenue omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ ko yin kiklọ́we to gbigbọ-liho bo jẹ paladisi gbigbọmẹ tọn de mẹ biọ ji godo, dọdai he gando kọndopọ owhlẹ awe lẹ tọn go lọ jẹ hẹndi daho hugan etọn mọ ji. To ojlẹ enẹ mẹ, suhugan mẹhe yin kinkọndopọ lọ lẹ tọn wẹ tindo todido nado lẹzun ahọlu podọ yẹwhenọ to olọn mẹ. (Osọ. 20:6) To yẹhiadonu-liho, mẹyiamisisadode ehelẹ taidi owhlẹ he ji yè kàn “na Juda” do lọ—yèdọ akọta he bẹ ahọlu he wá sọn kúnkan Davidi tọn mẹ po yẹwhenọ he wá sọn kúnkan Levi tọn mẹ lẹ po hẹn. Ṣigba, dile ojlẹ to yìyì, mẹsusu he tindo todido aigba ji tọn lẹ wá jẹ awukọndopọ hẹ Ju gbigbọmẹ tọn ehelẹ ji. Omẹ enẹlẹ taidi “owhlẹ Eflaimi tọn” lọ—yèdọ akọta de he ma bẹ ahọlu he wá sọn kúnkan Davidi tọn mẹ po yẹwhenọ he wá sọn kúnkan Levi tọn mẹ lẹ po hẹn. Pipli awe ehelẹ to sinsẹ̀n to pọmẹ taidi omẹ Jehovah tọn lẹ to Ahọlu dopo yetọn glọ, enẹ wẹ Jesu Klisti.—Ezek. 37:24.

15. Nawẹ hodidọ dọdai tọn he tin to Ezekiẹli 37:26, 27 mẹ to hẹndi mọ to egbehe gbọn?

¹⁵ Dọdai Ezekiẹli tọn lọ sọ dohia dọ mẹsusu na yin whinwhàn nado wá kọnawudopọ hẹ mẹyiamisisadode lẹ to sinsẹ̀n-bibasi wiwe-ṣeke mẹ. Jehovah dọ gando omẹ etọn lẹ go dọmọ: “Yẹn na . . . hẹn yé sudeji” bọ “gòhọ ṣie na tin to yé ji.” (Ezek. 37:26, 27; Odò.) Hogbe ehelẹ nọ hẹnmẹ flin dọdai he yin didọna Johanu nudi owhe 700 to ojlẹ Ezekiẹli tọn godo, enẹ wẹ dọdai he dọ dọ “Mẹhe sinai to ofìn lọ ji na dlẹn gòhọ etọn” do “gbẹtọ susugege de” ji. (Osọ. 7:9, 15) To egbehe, mẹyiamisisadode lẹ po gbẹtọ susugege lọ po topọ taidi akọta dopo, yèdọ akọta Jiwheyẹwhe tọn he tin to gòhọ hihọ́-basinamẹ tọn etọn glọ.

16. Dọdai tẹwẹ Zekalia dọ gando kọndopọ he na tin to Islaeli gbigbọmẹ tọn po mẹhe tindo todido aigba ji tọn lẹ po ṣẹnṣẹn go?

¹⁶ Kọndopọ Ju gbigbọmẹ tọn lẹ tọn hẹ mẹhe tindo todido aigba ji tọn lẹ ko sọ yin didọdai ga gbọn Zekalia dali, yèdọ dopo to kanlinmọ he lẹkọwa lọ lẹ mẹ. E dọ dọ “sunnu ao sọn . . . akọta lẹ” mẹ na “tẹdo tewu Ju de tọn go gligli” bo dọmọ: “Mí jlo na yì hẹ mì, na mí ko sè dọ Jiwheyẹwhe tin po mì po.” (Zek. 8:23) Hogbe lọ “Ju de” ma nọtena mẹdopo, adavo pipli de he yin alọdlẹndo taidi “mì,” enẹ wẹ pipotọ mẹyiamisisadode lẹ kavi Ju gbigbọmẹ tọn lẹ tọn. (Lom. 2:28, 29) “Sunnu ao” lọ lẹ nọtena mẹhe tindo todido aigba ji tọn lẹ. Yé nọ “tẹdo” mẹyiamisisadode lẹ go gligli bo nọ “yì hẹ” yé. (Isa. 2:2, 3; Mat. 25:40) Hogbe lọ lẹ “tẹdo” po “yì hẹ mì” po zinnudeji dọ pipli awe lọ lẹ na tin to kọndopọ mẹ mlẹnmlẹn.

17. Nawẹ Jesu basi zẹẹmẹ pọninọ he mí to vivi etọn dù to egbehe tọn gbọn?

¹⁷ Vlavo dọdai kọndopọ tọn he Ezekiẹli dọ lọ wẹ Jesu na ko tindo to ayiha mẹ, to whenue e do ede hia taidi lẹngbọhọtọ de he tindo lẹngbọ etọn lẹ (mẹyiamisisadode lẹ) po “lẹngbọ devo lẹ” po (mẹhe tindo todido aigba ji tọn lẹ) he na lẹzun “lẹngbọpa dopo” to anademẹ etọn glọ. (Joh. 10:16; Ezek. 34:23; 37:24, 25) Lehe hogbe Jesu tọn ehelẹ po dehe yẹwhegán hohowhenu tọn lẹ ko dọ lẹ po basi zẹẹmẹ pọninọ gbigbọmẹ tọn jiawu he mí to vivi etọn dù to egbehe mahopọnna todido sọgodo tọn depope he mí tindo tọn do sọ! To whenue sinsẹ̀n lalo ko klan do ogbẹ́ voovo madosọha lẹ ji, azọ́njiawu de wẹ e yin dọ míwlẹ to vivi pọninọ tọn dù.

18. Dile Ezekiẹli 37:28 dohia do, naegbọn e do yin nujọnu dọ omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ ni “ma yin apadewhe aihọn tọn” blo?

¹⁸ Hogbe he gbọngodo to dọdai kọndopọ tọn he Ezekiẹli dọ lọ mẹ lẹ do nuhe na zọ́n bọ pọninọ mítọn ma na gble pọ́n gbede hia. (Hia Ezekiẹli 37:28.) Omẹ Jehovah tọn lẹ tin to kọndopọ mẹ, na fiwiwe kavi sinsẹ̀n-bibasi wiwe-ṣeke etọn tin to “ṣẹnṣẹn yetọn” wutu. Podọ fiwiwe etọn na gbọṣi ṣẹnṣẹn yetọn dile e na dẹnsọ bọ yé na klan yede do wiwe kavi klan yede dovo na aihọn Satani tọn. (1 Kọl. 6:11; Osọ. 7:14) Jesu zinnudeji dọ nujọnu wẹ e yin ma nado yin apadewhe aihọn tọn. To odẹ̀ ahundopo tọn he e hò do devi etọn lẹ tamẹ de mẹ, e dọmọ: “Otọ́ Wiwe, họ́ yé . . . na yé nido sọgan yin dopo . . . Yé ma yin apadewhe aihọn tọn . . . Hẹn yé zun wiwe gbọn nugbo lọ gblamẹ.” (Joh. 17:11, 16, 17) Doayi e go dọ Jesu dohia dọ kanṣiṣa tin to nado yin “dopo” po ma nado yin “apadewhe aihọn tọn” po ṣẹnṣẹn.

19. (a) Nawẹ mí nọ dohia gbọn dọ mí nọ “hodo apajlẹ Jiwheyẹwhe tọn”? (b) To ozán godo tọn he jẹnukọnna okú Jesu tọn mẹ, nugbo titengbe tẹ ji wẹ e zinnudo gando kọndopọ go?

¹⁹ Whladopo gee he Jesu ylọ Jiwheyẹwhe dọ “Otọ́ Wiwe” to kandai lẹ mẹ niyẹn. Jehovah yin wiwe podọ dodonọ to gigọ́ mẹ. Jehovah degbena Islaeli hohowhenu tọn dọmọ: “Mìwlẹ nasọ yin wiwe, na wiwe wẹ yẹn.” (Lev. 11:45) Na mí “nọ hodo apajlẹ Jiwheyẹwhe tọn” wutu, ojlo mítọn wẹ nado setonuna gbedide enẹ to nuyiwa mítọn lẹpo mẹ. (Efe. 5:1; 1 Pita 1:14, 15) Eyin hogbe lọ, “wiwe” yin yiyizan gando gbẹtọvi lẹ go, e nọ zẹẹmẹdo “klandovo.” Enẹwutu, nuhe ji Jesu to nùzindo to ozán godo tọn he jẹnukọnna okú etọn lọ mẹ wẹ yindọ devi etọn lẹ na gbọṣi kọndopọ mẹ dile e na dẹnsọ bọ yé na klan yede dovo na aihọn ehe po gbigbọ kinklan tọn etọn po.

20, 21. (a) Etẹwẹ nọ hẹn jidide mítọn to hihọ́-basinamẹ Jehovah tọn mẹ jideji? (b) Etẹwẹ yin gbemima towe?

²⁰ Pọninọ ayidego tọn he họnwun hezeheze to Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ ṣẹnṣẹn lẹdo aihọn pé to egbehe yin kunnudenu de dọ Jehovah ko sè obiọ he Jesu basi dọmọ: “Họ́ yé, na mẹylankan lọ tọn wutu.” (Hia Johanu 17:14, 15.) Na nugbo tọn, jidide mítọn to hihọ́-basinamẹ Jiwheyẹwhe tọn mẹ nọ jideji eyin mí mọdọ Satani ko gboawupo nado hẹn pọninọ omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ tọn gble. To dọdai Ezekiẹli tọn mẹ, Jehovah dọ dọ owhlẹ awe lọ lẹ lẹzun dopo to alọ emitọn mẹ. E dohia dọ Jehovah lọsu wẹ gbọn azọ́njiawu dali kọ̀n omẹ etọn lẹ dopọ to alọ hihọ́-basinamẹ tọn etọn mẹ—yèdọ fihe alọ Satani tọn ma gán jẹ yé go te.

²¹ Eyin mọ wẹ, etẹwẹ dona yin gbemima mítọn? Mí magbe nado zindonukọn to vivẹnudido vẹkuvẹku mítọn mẹ nado yí adà mítọn wà bo yidogọna pọninọ dagbedagbe he mí to vivi etọn dù todin lọ. Aliho titengbe tẹ mẹ wẹ dopodopo mítọn gán wàmọ te? Gbọn mahẹ gbesisọ tọn tintindo to sinsẹ̀n-bibasi wiwe-ṣeke mẹ to tẹmpli gbigbọmẹ tọn Jehovah tọn mẹ dali. Nuhe sinsẹ̀n-bibasi enẹ bẹhẹn ji wẹ mí na dọhodo to weta he bọdego lẹ mẹ.