Ohó Jehovah Tọn Tin to Ogbẹ̀

Nuagokun lẹ sọn Owe Daniẹli Tọn Mẹ

“OWE Daniẹli tọn yin dopo to owe he fọnjlodotenamẹ hugan to Biblu mẹ lẹ mẹ,” wẹ wezẹhomẹ lọ Holman Illustrated Bible Dictionary dọ. “E gọ́ na nugbo tẹgbẹ tọn lẹ.” Kandai Daniẹli tọn bẹjẹeji to 618 J.W.M. whenuena Ahọlu Nẹbukadnẹzali Babilọni tọn wá Jelusalẹm bo dosla lẹdo tòdaho lọ bosọ bẹ “delẹ sọn ovi Islaeli tọn lẹ mẹ” yì kanlinmọgbenu to Babilọni. (Daniẹli 1:1-3) Dopo to yé mẹ wẹ jọja Daniẹli, vlavo he gbẹ́ pò to aflanmẹ. Vivọnu owe lọ tọn dohia dọ Daniẹli gbẹ́ pò to Babilọni. To whenuena Daniẹli ko dibla tindo owhe 100, e mọ opagbe Jiwheyẹwhe tọn yí dọmọ: “Hiẹ na gbọjẹ, bosọ ṣite to tẹnmimọ towe mẹ, to opodo azán lẹ lọ tọn.”—Daniẹli 12:13.

Adà tintan owe Daniẹli tọn yin kinkàn to aliho debọdo-dego tọn mẹ taidi dọ mẹhe to nujijọ lọ lẹ pọnhlan sọn gbonu de wẹ to hodọ nkọtọn, ṣigba adà godo tọn yin kinkàn po hogbe lọ “yẹn” po he dohia dọ Daniẹli lọsu wẹ to hodọ tlọlọ. Owe lọ yin kinkàn gbọn Daniẹli dali, bo bẹ dọdai lẹ hẹn gando agayiyi po aijijẹ huhlọn aihọn tọn lẹ tọn po go, gọna ojlẹ wiwá Mẹssia lọ tọn po nujijọ he na wá aimẹ to azán mítọn gbè lẹ po.a Yẹwhegán yọnhonọ lọ sọ lẹnnupọndo gbẹzan gaa etọn ji bo basi zẹẹmẹ nujijọ delẹ tọn he na tuli mí nado yin tenọglinọ hlan Jiwheyẹwhe, vlavo mí yin sunnu kavi yọnnu. Owẹ̀n Daniẹli tọn tin to ogbẹ̀ bosọ dohuhlọn.—Heblu lẹ 4:12.

ETẸWẸ KANDAI HE YIN BIBASI TO ALIHO DEBỌDO-DEGO TỌN MẸ LỌ PLỌN MÍ?

(Daniẹli 1:1–6:28)

Mí tin to owhe 617 J.W.M. Daniẹli po jọja họntọn etọn atọ̀n devo lẹ po, Ṣadlaki, Mẹṣaki, po Abẹdinẹgo po tin to họ̀nmẹ Babilọni tọn. To owhe atọ̀n he yé yí do plọn gbẹzan họ̀nmẹ tọn lẹ whenu, jọja lọ lẹ hẹn tenọgli go hlan Jiwheyẹwhe. To nudi owhe ṣinatọ̀n godo, Ahọlu Nẹbukadnẹzali kú odlọ dabla de. Daniẹli dọ odlọ lọ po tadena etọn po. Ahọlu lọ yigbe dọ Jehovah wẹ “Jiwheyẹwhe yẹwhe lẹ tọn, podọ Oklunọ ahọlu lẹ tọn, po didehiatọ aṣli lẹ tọn de po.” (Daniẹli 2:47) Ṣigba, to madẹnmẹ, e taidi dọ Nẹbukadnẹzali ko wọn nujijọ lọ. To whenuena họntọn Daniẹli tọn atọ̀n lẹ gbẹ́ nado basi sinsẹ̀n hlan boṣiọ blibata de, ahọlu lọ ze yé dlan zòhọ miyọ́n jiji tọn de mẹ. Jiwheyẹwhe nugbo lọ whlẹn yé omẹ atọ̀n lẹ gán, podọ Nẹbukadnẹzali tin to dandannu glọ nado yigbe dọ “yẹwhe devo de ma tin he tin sọgan nado whlẹnmẹ kẹdẹdi ehe hunkọ.”—Daniẹli 3:29.

Nẹbukadnẹzali sọ kú odlọ ayidego tọn devo. E mọ atin blibata de he yin sinsán liai bo yin aliglọnna nado wú. Daniẹli detana odlọ enẹ. Odlọ lọ mọ hẹndi yí jẹ obá de mẹ to whenuena Nẹbukadnẹzali hùnalẹ̀ bo wá jẹgangan to godo mẹ. To owhe susu godo, Ahọlu Bẹlṣazali basi hùnwhẹ daho de po omẹ klogán-klogán etọn lẹ po bo gbọn sisi matindo dali yí núzinzan he yin bibẹ sọn tẹmpli Jehovah tọn mẹ lẹ zan. To ozán enẹ dopolọ mẹ, Bẹlṣazali yin hùhù bọ ahọluduta lọ jẹ alọ Daliusi Medianu lọ tọn mẹ. (Daniẹli 5:30, 31) To azán Daliusi tọn gbè, to whenuena Daniẹli ko tindo owhe 90 linlán, ahọluzọnwatọ nuvẹunnọ delẹ blasé nado hù yẹwhegán yọnhonọ lọ. Ṣigba Jehovah whlẹn ẹn “sọn huhlọn kinnikinni lẹ tọn mẹ.”—Daniẹli 6:27.

Gblọndo Na Kanbiọ Owe-Wiwe Tọn Lẹ:

1:11-15—Be omá po jinukun lẹ po dùdù kẹdẹ wẹ hẹn nukunmẹ jọja Juda tọn ẹnẹ lọ lẹ tọn yọ́npọ́n hugan ya? Lala. Núdùdù wunmẹ depope ma sọgan hẹn diọdo mọnkọtọn lẹ wá to azán ao poun gblamẹ. Jehovah wẹ hẹn nukunmẹ jọja Heblu lọ lẹ tọn yọ́npọ́n, na ewọ wẹ dona yé na yé dejidego wutu.—Howhinwhẹn lẹ 10:22.

2:1—Whetẹnu wẹ Nẹbukadnẹzali kúdlọ gando boṣiọ blibata lọ go? Kandai lọ dọ dọ ehe jọ “to owhe awetọ ahọludu Nẹbukadnẹzali tọn tọn mẹ.” Nẹbukadnẹzali lẹzun ahọlu to 624 J.W.M. Owhe awetọ gandudu etọn tọn na ko bẹjẹeji to 623 J.W.M.—yèdọ owhe susu jẹnukọnna ojlẹ he mẹ e tọ́nawhàn Juda. To ojlẹ enẹ mẹ, Daniẹli ma na ko tin to Babilọni nado detana odlọ lọ. E họnwun dọ “owhe awetọ” lọ dona yin hihia bẹsọn 607 J.W.M., whenuena ahọlu Babilọni tọn lọ và Jelusalẹm sudo bo lẹzun gandutọ aihọn tọn.

2:32, 39—Aliho tẹ mẹ wẹ ahọluduta fataka tọn lọ whè hú ota sika tọn lọ te, podọ nawẹ ahọluduta gànvẹẹ tọn lọ whè hú fataka tọn lọ gbọn? Ahọluigba Medo-Pẹlsia tọn, he adà fataka boṣiọ lọ tọn nọtena, whè hú Babilọni, he yin ota sika tọn lọ, to linlẹn lọ mẹ dọ e ma tindo lẹblanulọkẹyi lọ nado gbawhàn Juda tọn. Huhlọn he bọdego wẹ Grèce, he gànvẹẹ lọ nọtena. Grèce whè hú Medo-Pẹlsia, kẹdẹdile gànvẹẹ whè hú fataka do. Dile etlẹ yindọ Ahọluigba Grèce tọn gbloada taun, e ma tindo lẹblanulọkẹyi lọ nado tún omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ sọn kanlinmọgbenu dile Medo-Pẹlsia wà do.

4:8, 9—Be Daniẹli lọsu lẹzun nujlẹtọ wẹ ya? Lala. Hodidọ lọ “mẹmẹnu nujlẹtọ lẹ tọn” dlẹnalọdo otẹn Daniẹli tọn poun taidi “nukọntọ togán to omẹ nuyọnẹntọ Babilọni tọn lẹpo ji.”—Daniẹli 2:48.

4:10, 11, 20-22—Etẹwẹ atin blibata he Nẹbukadnẹzali mọ to odlọ mẹ lọ nọtena? To tintan whenu, atin lọ nọtena Nẹbukadnẹzali taidi gandutọ huhlọn aihọn tọn de tọn. Ṣigba, to whenuena e yindọ gandudu lọ dlẹnkan jẹ “opodo aigba tọn,” atin lọ dona nọtena nude he klohugan. Daniẹli 4:17 kọ̀n odlọ lọ dopọ hẹ gandudu “Gigogán” lọ tọn do gbẹtọvi lẹ ji. Gbọnmọ dali, atin lọ sọ nọtena nupojipetọ-yinyin Jehovah tọn, titengbe gando aigba go. Enẹwutu, odlọ lọ tindo hẹndi awe—gando gandudu Nẹbukadnẹzali tọn go podọ gando nupojipetọ-yinyin Jehovah tọn go.

4:16, 23, 25, 32, 33—Nawẹ “ojlẹ ṣinawe” lọ lẹ dẹnsọ? Na diọdo susu he sọawuhia to agbasa Ahọlu Nẹbukadnẹzali tọn go lẹ wutu, “ojlẹ ṣinawe” lọ lẹ dona dẹn taun hugan azán ṣinawe poun. To whẹho etọn mẹ, ojlẹ ehelẹ nọtena owhe ṣinawe he dopodopo yetọn bẹ azán 360 hẹn, ehe lẹndopọ yetọn yin azán 2 520. To hẹndi daho hugan lọ mẹ, “ojlẹ ṣinawe” lọ lẹ nọtena owhe 2 520. (Ezekiẹli 4:6, 7) Yé bẹjẹeji po vasudo Jelusalẹm tọn po to 607 J.W.M. bo wá vivọnu po zizedo ofìn ji Jesu tọn po taidi Ahọlu olọn mẹ tọn to 1914 W.M.—Luku 21:24.

6:6-10—To whenuena e yindọ dẹ̀hiho hlan Jehovah ma biọ ninọmẹ tangan de, be e ma na ko yin nuyọnẹnnu na Daniẹli nado hodẹ̀ to nuglọ to azán 30 lọ lẹ gblamẹ ya? Mẹlẹpo wẹ yọnẹn dọ Daniẹli nọ hodẹ̀ whlaatọ̀n to gbèdopo. Enẹ wẹ zọ́n bọ séblatọ lọ lẹ kàn ayiha bọ osẹ́n de yin didetọn he ze dogbó delẹ dai gando dẹ̀hiho go. Diọdo depope to aṣa dẹ̀hiho Daniẹli tọn mẹ sọgan ko yin pinpọnhlan gbọn mẹdevo lẹ dali taidi gbejijo podọ e sọgan ko dohia dọ e gboawupo to mẹdezejo mlẹnmlẹn etọn hlan Jehovah mẹ.

Nuhe Mí Plọn sọn E Mẹ:

1:3-8. Gbemima Daniẹli po gbẹdohẹmẹtọ etọn lẹ po tọn nado gbọṣi nugbonọ-yinyin mẹ na Jehovah do nujọnu-yinyin oplọn he nkọtọn yé mọyi sọn mẹjitọ yetọn lẹ dè tọn hia. Eyin mẹjitọ budisi-Jiwheyẹwhe tọ́ lẹ ze gbigbọnu lẹ do otẹn tintan mẹ to gbẹzan yetọn mẹ bo plọn ovi yetọn lẹ nado wà nudopolọ, e yọnbasi taun dọ ovi yetọn lẹ na nọavunte sọta whlepọn kavi kọgbidinamẹ depope he yé sọgan pehẹ to wehọmẹ kavi to fidepope.

1:10-12. Daniẹli mọnukunnujẹ nuhewutu “ogán ojọ̀ lẹ lọ tọn” dibuna ahọlu lọ mẹ bo ma hẹn ẹn po huhlọn po nado kẹalọyi obiọ etọn. Ṣigba to godo mẹ, Daniẹli wá dọnsẹpọ “họ̀nkọnsi lọ,” mẹhe otẹn he mẹ e tin te sọgan ko hẹn ẹn bọawuna nado yigbe. Eyin mí pehẹ ninọmẹ sinsinyẹn lẹ, mí dona yí zinzin, nukunnumọjẹnumẹ po nuyọnẹn mọnkọtọn po zan.

2:29, 30. Taidi Daniẹli, mí dona na pipà lẹpo hlan Jehovah na oyọnẹn, jẹhẹnu kavi nugopipe depope he mí sọgan ko tindo na mí mọaleyi sọn awuwledainanu gbigbọmẹ tọn etọn lẹ mẹ wutu.

3:16-18. E ma na ko yọnbasi na Heblu atọ̀n lọ lẹ nado yinuwa po nujikudo mọnkọtọn po eyin yé ko jogbe to whẹho núdùdù tọn he jẹnukọn lọ mẹ. Mílọsu dona dovivẹnu nado yin “nugbonọ to onú popo mẹ.”—1 Timoti 3:11.

4:24-27. Owẹ̀n Ahọluduta lọ tọn lilá, he bẹ whẹdida whẹgbledomẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ hẹn nọ biọ yise po adọgbigbo dopolọ po he Daniẹli dohia to whenuena e hẹn nuhe na jọ do Nẹbukadnẹzali go zun yinyọnẹn na ẹn bosọ dọna ahọlu lọ nuhe e na wà na ‘hẹngbọ nuwayindo etọn tọn nido tin.’

5:30, 31. ‘Aslan kavi oló he yin didó gando ahọlu Babilọni tọn go’ lọ mọ hẹndi. (Isaia 14:3, 4, 12-15) Mọdopolọ, Satani Lẹgba, he goyiyi etọn taidi hukan gandudu Babilọni tọn, na yin vivasudo to winyan mẹ.—Daniẹli 4:30; 5:2-4, 23.

ETẸWẸ NUMIMỌ DANIẸLI TỌN LẸ DOHIA?

(Daniẹli 7:1–12:13)

Daniẹli ko tindo owhe 70 linlán to whenuena e kúdlọ numimọ tọn tintan to 553 J.W.M. Daniẹli mọ gbekanlin daho ẹnẹ delẹ he nọtena huhlọn aihọn tọn debọdo-dego lẹ sọn ojlẹ etọn mẹ kakajẹ egbé. To numimọ nujijọ olọn mẹ tọn de mẹ, e mọ “mẹde . . . taidi visunnu gbẹtọ tọn” he mọ “ahọluigba madopodo de” yí. (Daniẹli 7:13, 14) To owhe awe godo, Daniẹli mọ numimọ de he bẹ Medo-Pẹlsia, Grèce, gọna huhlọn de he wá lẹzun “ahọlu nukunmẹ dobu” de hẹn.—Daniẹli 8:23.

Mí tin to 539 J.W.M. Babilọni ko jai, bọ Daliusi Medianu lọ sọ jẹ gandu do ahọluduta Kaldeanu lẹ tọn ji. Daniẹli hodẹ̀ hlan Jehovah gando vọjlado otò etọn tọn go. Dile e pò to dẹ̀ho, Jehovah do angẹli Gabliẹli hlan nado hẹn Daniẹli tindo ‘wuntuntun po nukunnumọjẹnumẹ po’ gando wiwá Mẹssia tọn go. (Daniẹli 9:20-25) Todin mí wá gblagbla 536/535 J.W.M. tọn mẹ. Pipotọ de ko gọyì Jelusalẹm. Ṣigba azọ́n tẹmpli gbigbá tọn lọ pehẹ nukundiọsọmẹ. Ehe do magbọjẹ na Daniẹli. E hodẹ̀ vivẹvivẹ do whẹho lọ ji bọ Jehovah do angẹli huhlọnnọ de hlan ẹn. To whenuena angẹli lọ ko na tuli Daniẹli bo hẹn ẹn lodo godo, e dọ dọdai gando ahididi de go to ahọlu agewaji tọn po ahọlu hùwaji tọn po ṣẹnṣẹn nado mọ otẹn gánhumẹtọ tọn yí. Nudindọn lọ to ahọlu awe lẹ ṣẹnṣẹn na dlẹnkan sọn ojlẹ he mẹ ahọluduta Alẹkzandlé Daho tọn yin mimá to awhàngán etọn ẹnẹ lẹ ṣẹnṣẹn kakajẹ whenue Ahọvi Daho lọ, Mikaẹli, “na tite.”—Daniẹli 12:1.

Gblọndo Na Kanbiọ Owe-Wiwe Tọn Lẹ:

8:9—Etẹwẹ “aigba gigonọ lọ” nọtena? To whẹho ehe mẹ, “aigba gigonọ lọ” nọtena ninọmẹ Klistiani yiamisisadode lẹ tọn to aigba ji to ojlẹ Huhlọn Aihọn tọn Anglo-Amérique tọn whenu.

8:25—Mẹnu wẹ ‘Ahọvi ahọvi lẹ tọn lọ’? To paa mẹ, hogbe Heblu tọn lọ sar, he yin lilẹdo “ahọvi” zẹẹmẹdo “ogán” kavi “tatọ́.” Jehovah Jiwheyẹwhe kẹdẹ wẹ tẹnmẹ-yinkọ lọ ‘Ahọvi ahọvi lẹ tọn’ dlẹnalọdo na ewọ wẹ ogán ahọvi angẹli lẹpo tọn, kakajẹ “Mikaẹli, dopo to ahọvi nukọntọ lẹ mẹ” ji.—Daniẹli 10:13.

9:21—Naegbọn Daniẹli dlẹnalọdo angẹli Gabliẹli taidi “dawe” de? Nuhe zọ́n lọ wẹ yindọ Gabliẹli wá e dè to awusọhia gbẹtọvi tọn mẹ, kẹdẹdile e ko sọawuhia Daniẹli do to numimọ he jẹnukọn de mẹ.—Daniẹli 8:15-17.

9:27—Alẹnu tẹwẹ yin ‘hinhẹn ló na mẹsusu’ kakajẹ vivọnu osẹ owhe tọn 70tọ lọ tọn, kavi 36 W.M.? Alẹnu Osẹ́n tọn yin didesẹ to 33 W.M. whenuena Jesu yin whiwhè do atin go. Ṣigba, gbọn alẹnu Ablaham tọn lọ hinhẹn ló kavi hinhẹn dote na Islaeli agbasalan tọn kakajẹ 36 W.M. dali, Jehovah dlẹnkanna ojlẹ nukundagbe vonọtaun tọn lọ na Ju lẹ na yé yin kúnkan Ablaham tọn lẹ wutu. Alẹnu Ablaham tọn lọ gbẹ́ pò to nuyiwa na “Islaeli Jiwheyẹwhe tọn.”—Galatianu lẹ 3:7-9, 14-18, 29; 6:16.

Nuhe Mí Plọn sọn E Mẹ:

9:1-23; 10:11. Na whiwhẹ, mẹdezejo na Jiwheyẹwhe, vivẹnudido, po linsinsinyẹn etọn to odẹ̀ mẹ po wutu, Daniẹli yin “omẹ yiwanna tlala.” Jẹhẹnu ehelẹ dopolọ sọ gọalọna ẹn nado gbọṣi nugbonọ-yinyin mẹ na Jiwheyẹwhe kakajẹ vivọnu gbẹzan etọn tọn. Mì gbọ mí ni magbe nado hodo apajlẹ Daniẹli tọn.

9:17-19. Etlẹ yin to whenue mí to dẹ̀ho na wiwá aihọn yọyọ Jiwheyẹwhe tọn, fie “dodo nọ nọ̀,” be e ma jẹ dọ ahunmẹdunamẹnu mítọn tintan ni yin klandowiwe yinkọ Jehovah tọn po whẹsuna nupojipetọ-yinyin etọn po kakati nido yin vivọnu yajiji po nuhahun mítọn titi lẹ tọn po ya?—2 Pita 3:13.

10:9-11, 18, 19. To apajlẹ angẹli he wá Daniẹli dè tọn hihodo mẹ, mí dona nọ na tuli ode awetọ bosọ hẹn mínọzo lodo gbọn alọgọ po hogbe homẹmiọnnamẹ tọn lẹ po dali.

12:3. To azán godo tọn lẹ mẹ, mẹhe “yin nuyọnẹntọ lẹ”—yèdọ Klistiani yiamisisadode lẹ—ko “to wunhọ́n . . . di hinhọ́n” bo ko sọ lẹ́ “mẹsusu hlan dodo kọ̀n,” ehe bẹ “gbẹtọ susugege” he yin “lẹngbọ devo” lẹ hẹn. (Filippinu lẹ 2:15; Osọhia 7:9; Johanu 10:16) Mẹyiamisisadode lẹ na ‘to sisẹ́ taidi sunwhlẹvu lẹ’ to gigọ́ mẹ to Gandudu Owhe Fọtọ́n Klisti tọn whenu, to whenuena yé na kọnawudopọ hẹ Klisti to ale gigọ́ ofligọ lọ tọn lẹ hinhẹnwa na gbẹtọvi tonusetọ lẹ mẹ to aigba ji. “Lẹngbọ devo” lẹ dona gbọn nugbonọ-yinyin dali tẹdo mẹyiamisisadode lẹ go, bo yí ahundopo do nọgodona yé to aliho lẹpo mẹ.

Jehovah ‘Nọ Dona Yé He Dibusi I Lẹ’

Etẹwẹ owe Daniẹli tọn plọn mí gando Jiwheyẹwhe he sẹ̀n mí te go? Lẹnnupọndo dọdai he e bẹhẹn lẹ ji—dehe ko mọ hẹndi lẹ po dehe na gbẹsọ wá mọ hẹndi lẹ po. Lehe yé do Jehovah hia hezeheze taidi Mẹhe nọ hẹn ohó etọn di do sọ!—Isaia 55:11.

Etẹwẹ adà owe Daniẹli tọn he bẹ otàn hẹn lọ dohia mí gando Jiwheyẹwhe mítọn go? Jọja Heblu ẹnẹ he gbẹ́ nado kẹalọyi aliho gbẹninọ họ̀nmẹ Babilọni tọn lẹ mọ ‘oyọnẹn, wuntuntun po nuyọnẹn po’ yí. (Daniẹli 1:17) Jiwheyẹwhe nugbo lọ do angẹli etọn hlan bo whlẹn Ṣadlaki, Mẹṣaki po Abẹdinẹgo po sọn zòhọ miyọ́n jiji tọn lọ mẹ. Daniẹli yin whinwhlẹngán sọn odò kinnikinni lẹ tọn mẹ. Jehovah ‘wẹ alọgọ po awọ̀yinu mẹhe dotudo e go lẹ tọn po’ podọ e ‘nọ dona yé he dibusi i lẹ.’—Psalm 115:9, 13.

[Nudọnamẹ Odò Tọn]

[Yẹdide to weda 18]

Naegbọn Daniẹli do yin “omẹ yiwanna tlala”?