Weta Fọtọ̀n
Nudide Jehovah Tọn Sọta Akọta Lẹ
1. Nulila whẹdida tọn sọta Assilia tẹwẹ Isaia basi kandai etọn?
JEHOVAH sọgan yí akọta lẹ zan nado do mẹplọnlọ omẹ etọn lẹ go na ylanwiwa yetọn wutu. Etomọṣo, e ma nọ yí nukun pẹvi do pọ́n akọta enẹlẹ na kanyinylan yetọn, goyiyi yetọn, po wangbẹna glanglan yetọn do sinsẹ̀n-bibasi nugbo go gba. Enẹwutu, to ojlẹ dindẹn jẹnukọn mẹ e gbọdo Isaia nado basi kandai “hogbe nulila tọn sọta Babilọni.” (Isaia 13:1, NW) Etomọṣo, budonamẹnu sọgodo tọn de wẹ Babilọni yin. To azán Isaia tọn gbè, Assilianu lẹ to kọgbidina omẹ he tin to alẹnu Jiwheyẹwhe tọn mẹ lẹ. Assilia và ahọluduta agewaji Islaeli tọn bo hẹn husudo wá na suhugan Juda tọn. Ṣigba awhàngbigba Assilia tọn tindo dogbo. Isaia wlan dọmọ: “OKLUNỌ awhànpa lẹ tọn ko whlé, dọmọ, Nugbo, dile yẹn lẹn do, mọkẹdẹ wẹ e na yin . . . Dọ yẹn na gbà Assilianu lẹ to aigba ṣie ji, podọ to osó ṣie ji, wẹ yẹn na zín in dai to afọ glọ: whenẹnu wẹ zẹ̀gẹ̀ etọn na tọ́n sọn e go, bọ agbàn etọn nasọ tọ́n sọn abọ́ yetọn [ji].” (Isaia 14:24, 25) Ojlẹ vude mẹ to whenuena Isaia de dọdai ehe tọ́n pó godo, budonamẹnu Assilianu lẹ tọn yin didesẹ sọn Juda.
2, 3. (a) Mẹnu lẹ wẹ Jehovah dlẹn alọ etọn sọta to ojlẹ hohowhenu tọn lẹ mẹ? (b) Etẹwẹ e zẹẹmẹdo dọ Jehovah dlẹn alọ etọn sọta “akọta lẹpo”?
2 Nalete, etẹwẹ dogbọn akọta devo lẹ heyin kẹntọ mẹhe tin to alẹnu Jiwheyẹwhe tọn mẹ lẹ tọn dali? Yé lọsu dona yin whẹdana. Isaia lá dọmọ: “Ehe wẹ [nudide he yin bibasi, NW] do aihọn lẹpo go: ehe wẹ alọ he yè dlẹn do akọta lẹpo ji. Na OKLUNỌ awhànpa lẹ tọn ko lẹn, mẹnu wẹ na diọ ẹ zun ovọ́? Alọ etọn sọ dlẹn do gbonu, mẹnu wẹ na gọ̀ ẹ do godo?” (Isaia 14:26, 27) “Nudide” Jehovah tọn hugan ayinamẹ poun. Gbemima he lodo etọn, po whẹdida etọn po wẹ e yin. (Jẹlemia 49:20, 30) “Alọ” Jiwheyẹwhe tọn wẹ huhlọn alọnuzọn etọn tọn. To wefọ he gbọngodo to Isaia weta 14 mẹ lẹ podọ to weta 15 jẹ 19 mẹ, nudide Jehovah tọn yin bibasi jẹagọdo Filistia, Moabi, Damasku, Etiopia, po Egipti po.
3 Ṣigba, Isaia dọ dọ alọ Jehovah tọn yin dindlẹn sọta “akọta lẹpo.” Enẹwutu, dile e tlẹ yindọ dọdai Isaia tọn ehelẹ to tintan whenu yin hinhẹndi to ojlẹ hohowhenu tọn lẹ mẹ, nunọwhinnusẹ́n yetọn lẹ sọ gando “ojlẹ opodo lọ tọn” go whenuena Jehovah na dlẹn alọ etọn sọta ahọluduta aigba ji tọn lẹpo. (Daniẹli 2:44; 12:9; Lomunu lẹ 15:4; Osọhia 19:11, 19-21) To ojlẹ dindẹn mẹ jẹnukọn, Jiwheyẹwhe ganhunupotọ lọ, yèdọ Jehovah, do nudide etọn hia po nujikudo po. Mẹdepope ma sọgan há alọ etọn heyin dindlẹn jẹgbonu gba.—Psalm 33:11; Isaia 46:10.
“Mìyọndàn He to Zinzlọn” Sọta Filistia
4. Etẹwẹ nulila Jehovah tọn sọta Filistia yin to gigọ́mẹ?
4 Filistininu lẹ yin nina ayidonugo jẹnukọn. “To azán he gbè ahọlu Ạhazi kú wẹ [hogbe nulila tọn, NW] he wá. A jaya blo, mì [Filistia] lẹpo, na aglọpò he hò we wẹ́n wutu: na sọn adọ̀ odàn tọn mẹ wẹ amàpoe de na tọ́n sọn, okún etọn nasọ yin mìyọndàn he to zinzlọn.”—Isaia 14:28, 29.
5, 6. (a) To aliho tẹmẹ wẹ Uzia taidi odàn de na Filistininu lẹ te? (b) Etẹwẹ Hẹzekia sọawuhia nado yin hlan Filistia?
5 Ahọlu Uzia do hlọnhlọn ganji nado hẹnalọdotena budonamẹnu Filistia tọn. (2 Otannugbo lẹ 26:6-8) Ewọ taidi odàn de na yé, podọ aglọpò etọn zindonukọn nado to kẹntọ kọmẹnu enẹ hù. To okú Uzia tọn godo—‘aglọpò etọn wẹ́n’—Jotani nugbonọ lọ dugán, ṣigba “gbẹtọ lẹ gbẹsọ yí gbigble do to wiwà.” Enẹgodo, Ahazi lẹzun ahọlu. Ninọmẹ lọ diọ, bọ Filistininu lẹ fùnawhàn kọdetọn dagbe tọn do Juda ji. (2 Otannugbo lẹ 27:2; 28:17, 18) Ṣigba, todin onú lẹ sọ jẹ didiọ ji whladopo dogọ. To owhe 746 J.W.M., Ahọlu Ahazi kú bọ jọja Hẹzekia hẹ ofìn lọ ji. Eyin Filistininu lẹ lẹndọ onú lẹ na zindonukọn na dagbe yetọn, be nuṣiwa pete wẹ yé basi. Hẹzekia sọawuhia nado yin kẹntọ mẹvasudotọ de. Ovivi Uzia tọn (heyin “sinsẹ́n” sọn “adọ̀” etọn mẹ), Hẹzekia taidi “mìyọndàn he to zinzlọn”—zindonukọn po awuyiya po nado fùnawhàn, bo hẹn vasudo wá po wezun po taidi abì nkọtọn, bo to apà dó gbẹtọ lẹ go, taidi yẹ́nví adínọ didona mẹhe e hù lẹ nkọtọn.
6 Zẹẹmẹ he sọgbe taun de wẹ ehe yin gando ahọlu yọyọ lọ go. “E [Hẹzekia] hò Filistininu lẹ jẹ Gaza po agbóji etọn lẹ po.” (2 Ahọlu lẹ 18:8) Sọgbe hẹ kandai whenuho Ahọlu Sẹnnakelibi Assilia tọn, Filistininu lẹ lẹzun mẹjidugando Hẹzekia tọn lẹ. “Wamọnọ” lẹ—heyin ahọluduta madogánnọ Juda tọn—duvivi hihọ́ po susugege agbasanu lẹ tọn po, to whenuena Filistia jiya huvẹ tọn.—Hia Isaia 14:30, 31.
7. Dohia yise tọn tẹwẹ Hẹzekia dona basi na afọzedaitọ he tin to Jelusalẹm lẹ?
7 E taidi dọ afọzedaitọ lẹ tin to Juda—vlavo bo to gbekọndopọ din sọta Assilia. Etẹwẹ na yin didọna yé? “Hogbe tẹwẹ yè na do na mẹdagun akọta lọ tọn?” Be Hẹzekia dona din hihọ́ to awhànpa tògodo tọn lẹ mẹ wẹ ya? Lala! E dona dọna mẹdagun lọ lẹ dọmọ: “OKLUNỌ ko do Ziọni, wamọnọ omẹ etọn lẹ tọn nasọ họ̀n biọ e mẹ.” (Isaia 14:32) Ahọlu lọ dona dejido Jehovah go to gigọ́mẹ. Dodonu Ziọni tọn lodo. Tòdaho lọ na luntọ́n taidi bẹtẹn hihọ́tẹn tọn de sọn pọ̀wutọnamẹ Assilia tọn si.—Psalm 46:1-7.
8. (a) Nawẹ akọta delẹ to egbehe taidi Filistia gbọn? (b) Dile e wà to ojlẹ hohowhenu tọn lẹ mẹ do, etẹwẹ Jehovah ko wà nado nọgodona omẹ etọn lẹ to egbehe?
8 Taidi Filistia, akọta delẹ to egbehe nọ diọnukunsọ sinsẹ̀n-basitọ Jiwheyẹwhe tọn lẹ sinsinyẹn. Klistiani heyin Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ ko yin ginglọn do gànpamẹ podọ do opá yasanamẹ tọn lẹ mẹ. Yé ko yin alọhẹndotena. Delẹ ko yin hùhù. Nukundiọsọmẹtọ lẹ zindonukọn nado “ṣinyan yede plidopọ do ayiha dodonọ tọn ji.” (Psalm 94:21) To nukun kẹntọ yetọn lẹ tọn mẹ, pipli Klistiani tọn ehe sọgan taidi “wamọnọ” po “hẹntọnọ” po. Ṣigba, po alọgọ Jehovah tọn po, yé duvivi gbigbọnu susugege tọn, to whenuena kẹntọ yetọn lẹ to oyà huvẹ tọn ji. (Isaia 65:13, 14; Amọsi 8:11) To whenuena Jehovah dlẹnalọ etọn jẹgbonu sọta Filistininu egbezangbe tọn lẹ, “wamọnọ” ehelẹ na yin hihọ́-basina. To fie? To gbẹdido mẹ hẹ “whédo Jiwheyẹwhe tọn,” he Jesu yin dodonu sinsinyẹn ohọ̀ lọnglọnẹn tọn etọn. (Efesunu lẹ 2:19, 20) Podọ yé na tin to hihọ́-basinamẹ “Jelusalẹm olọn tọn” glọ, yèdọ Ahọluduta olọn mẹ tọn Jehovah tọn, he tindo Jesu Klisti taidi Ahọlu etọn.—Heblu lẹ 12:22; Osọhia 14:1.
Moabi Yin Kúnsudona
9. Mẹnu lẹ wẹ nulila he bọdego yin bibasi sọta, podọ nawẹ omẹ ehelẹ sọawuhia nado yin kẹntọ omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ tọn gbọn?
9 Islaeli sọ tindo kẹntọ devo to whèzẹtẹn Ohù Kúkú lọ tọn waji—yèdọ Moabi. To vogbingbọn mẹ na Filistininu lẹ, hẹnnumẹ wẹ Moabinu lẹ yin po Islaeli po, na yé yin kúnkan Lọti heyin tavẹ-ylọvi Ablaham tọn wutu. (Gẹnẹsisi 19:37) Mahopọnna kanṣiṣa enẹ, Moabi tindo whenuho kẹnmẹninọ hẹ Islaeli tọn. Di apajlẹ, yigodo jẹ azán Mose tọn lẹ gbè, ahọlu Moabi tọn dà yẹwhegán Balaami, po todido lọ po dọ e na hodẹ̀do Islaelivi lẹ. To whenuena enẹ gboawupo, Moabi yí fẹnnuwiwa po sinsẹ̀n-bibasi Baali tọn po do wle Islaeli do omọ̀ mẹ. (Osọha lẹ 22:4-6; 25:1-5) Abajọ, to whelọnu lo, bọ Jehovah do gbọdo Isaia todin nado basi kandai “hogbe nulila tọn sọta Moabi”!—Isaia 15:1a, NW.
10, 11. Etẹwẹ na jọ do Moabi go?
10 Dọdai Isaia tọn yin anadena tlọlọ sọta tòdaho po nọtẹn voovo Moabi tọn lẹ po, gọna Al, Kili (kavi Kil-Haleseti), po Diboni po. (Isaia 15:1b, 2a) Moabinu lẹ na blawuna akla húhú Kil-Haleseti tọn, vlavo núdùdù titengbe tòdaho lọ tọn. (Isaia 16:6, 7) Sibma po Jaezẹli po, he diyin na vẹngle-lilẹ̀ wutu, na yin lili pọ́dọ́pọ́dọ́. (Isaia 16:8-10) Eglati-ṣeliṣiya, mẹhe yinkọ etọn sọgan zẹẹmẹdo “Oyìnsi owhe atọ̀n tọn,” na taidi oyìnvu huhlọnnọ de he to awhá awubla tọn do. (Isaia 15:5) Ogbé aigba lọ tọn na fiọ bọ “otọ̀ Dimọni tọn lẹ” na gọ́ na ohùn na mẹhùhù Moabinu lẹ tọn wutu. “Osìn Nimlim tọn lẹ” na lẹzun nuhe “jẹvọ́,” to yẹhiadonu-liho kavi to aliho nujọnu tọn mẹ—vlavo na kẹntọ awhànfuntọ lẹ glọn asisa etọn lẹ wutu.—Isaia 15:6-9.
11 Moabinu lẹ na dó odẹ́vọ̀, yèdọ avọ̀ aluẹmẹninọ tọn. Yé na lùn odà yetọn lẹ zun ota pipá nado yin yẹhiadonu winyan po avigbè dido tọn po. Atán yetọn lẹ na yin ‘lùnlùn,’ he do awubla po mẹdèpo he sinyẹn tlala po hia. (Isaia 15:2b-4) Apọṣi Isaia lọsu tlala, na e tindo jide gando hẹndi whẹdida lọ lẹ tọn go wutu. Taidi ajalẹn-kàn he nọ to sisọsisọ nkọtọn, homẹ etọn to sisọsisọ po awubla po na wẹndomẹ dindọ̀n tọn lọ sọta Moabi.—Isaia 16:11, 12.
12. Nawẹ hogbe Isaia tọn lẹ sọta Moabi yin hinhẹndi gbọn?
12 Whetẹnu wẹ dọdai ehe na yin hinhẹndi? To madẹnmẹ. “Ehe wẹ ohó he OKLUNỌ ko dọ gbọn Moabi tọn dali, sọn whenẹnu wá. Ṣigba dinvie OKLUNỌ dọho dọmọ, To owhe atọ̀n ṣẹnṣẹn, di owhe pàkànọ tọn, yè na vlẹ gigo Moabi tọn, po susugege nẹ po, pipòtọ lẹ na whè, bo ma dogán.” (Isaia 16:13, 14) To gbesisọ mẹ po ehe po, kunnudenu whenuho dokunkun tọn tin dọ to owhe kanweko ṣinatọ̀ntọ J.W.M. mẹ, Moabi jiya awugble sinsinyẹn tọn podọ suhugan nọtẹn etọn lẹ tọn jẹvọ́. Tiglati-pilẹsẹli III donù Salamanu Moabi tọn go nado tin to gandutọ he basi dlapọn na ẹn lẹ mẹ. Sẹnnakelibi yin didlapọn gbọn Kamusunadbi, yèdọ ahọlu Moabi tọn dali. Ahọluigbagán Assilia tọn lọ lẹ yèdọ Esali-hadọni po Assourbanipal po dlẹnalọdo Ahọlu Moabi tọn lọ lẹ heyin Muçuri po Kamashaltu po nado yin mẹjidugando yetọn lẹ. To owhe kanweko lẹ die wayi, Moabinu lẹ busẹ sọn aimẹ. Gbakija tòdaho lẹ tọn heyin linlẹn nado yin Moabi ko yin mimọ, ṣigba kunnudenu yinukundomọ vude gando kẹntọ huhlọnnọ Islaeli tọn he ko tin to ojlẹ de mẹ wayi pọ́n ehe wẹ yin kùnkùn sọn odò mẹ.
“Moabi” Egbezangbe Tọn Vasudo
13. Titobasinanu tẹwẹ sọgan yin yiyijlẹdo Moabi go to egbehe?
13 To egbehe titobasinanu lẹdo aihọn pé tọn de tin he taidi Moabi hohowhenu tọn nkọtọn. Mẹylọhodotọklisti wẹ, heyin adà titengbe “Babilọni daho” lọ tọn. (Osọhia 17:5) Moabi po Islaeli po yin kúnkan otọ́ Ablaham tọn, yèdọ Tela. Mọdopolọ, Mẹylọhodotọklisti, taidi agun Klistiani yiamisisadode lẹ tọn to egbehe, sọalọakọ́n nado tindo bẹjẹeji yetọn sọn agun owhe kanweko tintan Klistiani lẹ tọn mẹ. (Galatianu lẹ 6:16) Ṣigba, Mẹylọhodotọklisti—taidi Moabi—ko gblezọn, bo to fẹnnuwiwa gbigbọmẹ tọn zedaga po sinsẹ̀n-bibasi hlan yẹwhe devo lẹ po gbọnvona Jiwheyẹwhe nugbo dopo kẹdẹ lọ, yèdọ Jehovah. (Jakobu 4:4; 1 Johanu 5:21) Taidi pipli de, nukọntọ Mẹylọhodotọklisti tọn lẹ diọnukunsọ mẹhe nọ dọ yẹwheho wẹndagbe Ahọluduta lọ tọn lẹ.—Matiu 24:9, 14.
14. Mahopọnna nugbẹnamẹ Jehovah tọn sọta “Moabi” egbezangbe tọn, todido tẹwẹ tin na dopodopo hagbẹ titobasinanu enẹ tọn?
14 Moabi bú sọn aimẹ to godomẹ. Onú dopolọ wẹ na jọ do Mẹylọhodotọklisti go. To nuhe sọgbe hẹ Assilia egbezangbe tọn de yiyizan mẹ, Jehovah na hẹn ẹn nado yin hinhẹn jẹvọ́. (Osọhia 17:16, 17) Ṣigba, todido tin na gbẹtọ lẹ to “Moabi” egbezangbe tọn mẹ. To ṣẹnṣẹn dọdai didọ sọta Moabi whenu, Isaia dọmọ: “To lẹblanu mẹ wẹ yè na yí yonu ofìn tọn hẹnai: e nasọ sinai do e ji to nugbo mẹ to gòhọ Davidi tọn mẹ, e na nọ dawhẹ, bo nọ din whẹdida, bosọ nọ hẹn dodo dizọ̀n.” (Isaia 16:5) To 1914, Jehovah ze ofìn Jesu tọn dai to aliho he lodo mẹ, yèdọ Gandutọ de to kúnkan Ahọlu Davidi tọn mẹ. Gandudu Jesu tọn yin dohia dagbewanyi Jehovah tọn podọ, e na nọte kakadoi, to hẹndi mẹ na alẹnu Jiwheyẹwhe tọn hẹ Ahọlu Davidi. (Psalm 72:2; 85:10, 11; 89:3, 4; Luku 1:32) Homẹmimiọnnọ susu lẹ ko tọ́n sọn “Moabi” egbezangbe tọn mẹ bo ko litaina Jesu nado sọgan mọ ogbẹ̀ yí. (Osọhia 18:4) Lehe e yin homẹmiọnnamẹnu nado yọnẹn dọ Jesu na ‘hẹn nuhe whẹdida dodo yin họnwun na akọta lẹ’ do sọ!—Matiu 12:18; Jẹlemia 33:15.
Damasku Lẹzun Gbakija Mlẹnmlẹn De
15, 16. (a) Afọdide kanyinylan tọn tẹwẹ Damasku po Islaeli po ze sọta Juda, podọ etẹ mẹ wẹ e dekọtọn do na Damasku? (b) Mẹnu lẹ wẹ nulila lọ sọta Damasku bẹhẹn? (c) Etẹwẹ Klistiani lẹ to egbehe sọgan plọn sọn apajlẹ Islaeli tọn mẹ?
15 Enẹgodo, Isaia basi kandai ‘hogbe nulila tọn sọta Damasku.’ (Hia Isaia 17:1-6.) Damasku, yin “ota Silia tọn,” to agewaji Islaeli tọn. (Isaia 7:8) To gandudu Ahọlu Ahazi Juda tọn whenu, Lẹzini Damasku tọn to alẹnu mẹ bibiọ po Pẹka Islaeli tọn po yangbé Juda tọn. Ṣigba, to obiọ Ahazi tọn mẹ, Tiglati-pilẹsẹli III Assilia tọn diọnukunsọ Damasku, gbawhàn etọn bo hẹn susu tòmẹnu etọn lẹ tọn yì kanlinmọgbenu. Enẹgodo, Damasku doalọte nado yin budonamẹnu de na Juda.—2 Ahọlu lẹ 16:5-9; 2 Otannugbo lẹ 28:5, 16.
16 Vlavo na gbekọndopọ Islaeli tọn hẹ Damasku wutu, nulila Jehovah tọn sọta Damasku sọ bẹ hogbe whẹdida tọn lẹ hẹn sọta akọta nugbomadọtọ ahọluduta agewaji tọn lọ. (Isaia 17:3-6) Islaeli na taidi oglè de po likun vude po to jijẹ̀ whenu kavi taidi atin olivieli tọn de he suhugan olivieli etọn lẹ ko yin hinhẹn nado jà kọnai sọn alà etọn lẹ go. (Isaia 17:4-6) Apajlẹ mẹhẹnlẹnnupọn tọn nankọtọn die na mẹhe klán yedelẹ do wiwe hlan Jehovah! Ewọ nọ biọ mẹdezejo mlẹnmlẹn bo nọ kẹalọyi sinsẹ̀nzọn wiwe he wá sọn ahun mẹ kẹdẹ. Podọ e gbẹwanna mẹhe nọ ylan-hùn do mẹmẹsunnu yetọn go lẹ.—Eksọdusi 20:5; Isaia 17:10, 11; Matiu 24:48-50.
Jide Gigọ́ to Jehovah Mẹ
17, 18. (a) Nawẹ mẹdelẹ to Islaeli yinuwa gando nulila Jehovah tọn lẹ go gbọn, ṣigba etẹwẹ yin walọyizan suhugan gbẹtọ lẹ tọn? (b) Nawẹ nujijọ egbehe tọn lẹ taidi enẹ heyin azán Hẹzekia gbè tọn lẹ gbọn?
17 Isaia dọ todin dọmọ: “To azán lọ gbè gbẹtọ na donukun Mẹdatọ etọn, nukun etọn nasọ gbọgbé na Omẹ Wiwe Islaeli tọn. E ma to na pọ́n agbà lẹ, azọ́n alọ etọn mẹ tọn, mọ e ma to na hò ehe alọvi etọn ko basi pọ́n, kavi vodun-zùn, kavi boṣiọ lẹ.” (Isaia 17:7, 8) Mọwẹ, mẹdelẹ to Islaeli setonuna nulila avase Jehovah tọn. Di apajlẹ, to whenuena Hẹzekia dowẹn hlan tòmẹnu Islaeli tọn lẹ nado kọnawudopọ hẹ Juda to hùnwhẹ Juwayi tọn bibasi mẹ, Islaelivi delẹ kẹalọyi bo zingbejizọnlin yì hùwaji nado kọnawudopọ hẹ mẹmẹsunnu yetọn lẹ to sinsẹ̀n-bibasi wiwe ṣeke mẹ. (2 Otannugbo lẹ 30:1-12) Ṣogan, suhugan tòmẹnu Islaeli tọn lẹ vlẹ wẹnsagun he hẹn owẹ̀n lọ wá lẹ kò. Otò lọ ko peve to atẹṣiṣi mẹ. Enẹwutu, nugbẹnamẹ Jehovah tọn sọta ẹ yin hinhẹndi. Assilia và tòdaho Islaeli tọn lẹ, aigba lọ jẹvọ́, bọ kanlindugbò lẹ ma dè sinsẹ́n tọ́n.—Hia Isaia 17:9-11.
18 Etẹwẹ dogbọn egbehe dali? Akọta atẹṣitọ de wẹ Islaeli yin. Enẹwutu, aliho he mẹ Hẹzekia tẹnpọn nado gọalọna omẹ dopodopo to akọta enẹ mẹ nado lẹkọ hlan sinsẹ̀n-bibasi nugbo kọ̀n flinnu mí dogbọn lehe Klistiani nugbo lẹ nọ tẹnpọn to egbehe nado gọalọna dopodopo mẹhe tin to titobasinanu atẹṣitọ Mẹylọhodotọklisti tọn mẹ lẹ do dali. Sọn 1919 gbọ́n, wẹnsagun lẹ sọn “Islaeli Jiwheyẹwhe tọn” mẹ ko yì gbọn Mẹylọhodotọklisti mẹ, bo to oylọ-basina gbẹtọ lẹ nado tindo mahẹ to sinsẹ̀n-bibasi wiwe ṣeke mẹ. (Galatianu lẹ 6:16) Suhugan yetọn ko gbẹ́. Mẹsusu ko vlẹ wẹnsagun lọ lẹ kò. Nalete, mẹdelẹ ko kẹalọyi. Sọha yetọn ko biọ livi lẹ mẹ todin, podọ yé tindo awuvivi nado ‘ze nukun yetọn lẹ do Omẹ Wiwe Islaeli tọn ji,’ nado yin pinplọn gbọn ewọ dali. (Isaia 54:13) Yé gbẹ́ nado nọ basi sinsẹ̀n to agbà mawé lẹ ji dai—yèdọ nado ze yede jo na yẹwhe yialọ-do-basi gbẹtọ tọn lẹ bo dejido yé go—bo lẹhlan Jehovah po jejejininọ po. (Psalm 146:3, 4) Taidi Mika mẹhe nọgbẹ̀ to ojlẹ dopolọ mẹ po Isaia po, dopodopo yetọn dọmọ: “Na yẹn tọn, yẹn na nọ pọ́n hlan OKLUNỌ dè; yẹn na nọtepọn Jiwheyẹwhe whlẹngán ṣie tọn lọ: Jiwheyẹwhe ṣie nasọ sè mi.’’—Mika 7:7.
19. Mẹnu lẹ wẹ Jehovah na wọhẹ, podọ etẹwẹ ehe na zẹẹmẹdo na yé?
19 Lehe e gbọnvona mẹhe ze jide yetọn do gbẹtọ he nọ kú mẹ lẹ do sọ! Hunyanhunyan madoalọte danuwiwa tọn po nugbajẹmẹji ajiji lẹ po nọ hò jẹ gbẹtọvi lẹ ji to azán godo tọn helẹ mẹ. “Ohù” magbọjẹ, heyin gbẹtọvi atẹṣitọ lẹ tọn nọ fọ́n homẹgble po gufinfọ́n po dote. (Isaia 57:20; Osọhia 8:8, 9; 13:1) Jehovah na “wọhẹ” gbẹtọgun awhádotọ ehe. Ahọluduta olọn mẹ tọn etọn na và titobasinanu po mẹdopodopo tukladomẹtọ lẹpo po sudo, podọ ehelẹ na “họnyi fidindẹn . . . di kọ́gudu lẹ́pénọ to jẹhọn nukọn.’’—Isaia 17:12, 13; Osọhia 16:14, 16.
20. Mahopọnna yinyin ‘ajòjẹdo’ gbọn akọta lẹ dali, jidide tẹwẹ Klistiani nugbo lẹ tindo?
20 Kọdetọn lọ? Isaia dọmọ: “Bo doayi e go, to whèjai dàmẹ, tukla; whẹpo ai na họ́n ewọ ma tin. Ehe wẹ otẹn yé he hẹn mí gble lẹ tọn, po mimá yé he jàjò do mí lẹ tọn po.” (Isaia 17:14) Mẹsusu nọ jàjò do omẹ Jehovah tọn lẹ, bo nọ yí kanyinylan po sisi ma tindo po do nọ to nuyiwa hẹ yé. Na yé mayin—bo ma sọ jlo nado yin—apadewhe sinsẹ̀n nukundeji aihọn tọn lẹ wutu, Klistiani nugbo lẹ nọ yin pinpọndohlan taidi mẹhe bọawu wiwle gbọn homọdọdomẹgo he ma tindo dodonu lẹ po agọjẹdomẹtọ zohunhun agọ̀nọ lẹ po dali. Ṣigba omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ deji dọ ‘afọnnu’ he nukunbibia yetọn na wá tadona kọ̀n to dindọ̀n sẹpọ po awuyiya po.—2 Tẹsalonikanu lẹ 1:6-9; 1 Pita 5:6-11.
Etiopia Hẹn Nunina Wá na Jehovah
21, 22. Akọta tẹwẹ mọ nulila whẹdida tọn yí bọdego, podọ nawẹ hogbe dọdai Isaia tọn lẹ mọ hẹndi yí gbọn?
21 E whè gbau to nujijọ awe mẹ, Etiopia he tin to hùwaji Egipti tọn, ko biọ nuwiwa awhànfunfun tọn mẹ sọta Juda. (2 Otannugbo lẹ 12:2, 3; 14:1, 9-15; 16:8) Todin Isaia dọ dọdai whẹdida tọn do akọta enẹ ji dọmọ: “Dindọ̀n wẹ na aigba he tindo oyẹ̀ awàfun awe tọn, he tin to otọ̀ Etiopia tọn godo.” (Hia Isaia 18:1-6.)a Jehovah degbè dọ Etiopia na yin ‘sinsán sẹ̀, yin didesẹ, bo yin kúnsúdona.’
22 Whenuho aihọn mẹ tọn dọna mí dọ to adà he gbọngodo to owhe kanweko ṣinatọ̀ntọ J.W.M. mẹ lẹ, Etiopia gbawhàn Egipti tọn bo dugán do e ji na owhe 60. Ahọluigbagán Assilia tọn lọ lẹ yèdọ Esali-hadọni po Assourbanipal po yangbé etọn to godo mẹ. To whenuena Assourbanipal và Thebes sudo godo, Assilia dugán do Egipti ji, bo gbọnmọ dali do hẹn gandudomẹji Etiopianu lẹ tọn do Agbàdo Nile tọn ji wá vivọnu. (Sọ pọ́n Isaia 20:3-6.) Etẹwẹ dogbọn ojlẹ egbezangbe tọn lẹ dali?
23. Adà tẹwẹ “Etiopia” egbezangbe tọn yí wà, podọ naegbọn e do yin vivasudo?
23 To dọdai Daniẹli tọn mẹ gando “ojlẹ opodo lọ tọn” go, “ahọlu [mẹgbeyantọ] agewaji tọn” yin zẹẹmẹ etọn basi nado tindo Etiopia po Libia po “to afọdide etọn lẹ kọ̀n” enẹ wẹ yindọ, e nọ hodo anademẹ etọn. (Daniẹli 11:40-43) Etiopia sọ yin nùdego nado yin awhànfuntọ lẹ to awhàn ‘Gọgi aigba Magọgi tọn mẹ.’ (Ezekiẹli 38:2-5, 8) Awhànfuntọ Gọgi tọn lẹ, gọna ahọlu agewaji tọn, na yin vivasudo to whenuena yé na tọ́n-awhàn akọta wiwe Jehovah tọn. Gbọnmọ dali, alọ Jehovah tọn nasọ yin dindlẹn jẹgbonu sọta “Etiopia” egbezangbe tọn na nukundiọsọmẹ etọn sọta nupojipetọ-yinyin Jehovah tọn wutu.—Ezekiẹli 38:21-23; Daniẹli 11:45.
24. Aliho tẹlẹ mẹ wẹ Jehovah mọ “nunina” lẹ yí sọn akọta lẹ dè te?
24 Ṣogan, dọdai lọ sọ dọmọ: “To ojlẹ lọ mẹ wẹ yè na hẹn nunina wá na OKLUNỌ awhànpa lẹ tọn sọn mẹhe yè gbàpe, bo zindai dè, podọ sọn mẹhe dobu sọn whẹwhẹwhenu yetọn kaka jẹ dinvie dè . . . jẹ otẹn oyín OKLUNỌ awhànpa lẹ tọn tọn, osó Ziọni tọn.” (Isaia 18:7) Dile etlẹ yindọ akọta lẹ ma yọ́n nupojipetọ-yinyin Jehovah tọn, yé ko yinuwa to ojlẹ delẹ mẹ na dagbe omẹ Jehovah tọn lẹ tọn. To aigba delẹ ji aṣẹpatọ lẹ ko de osẹ́n tọ́n bo ko basi whẹdida whẹ̀dọhọsa tọn lẹ he na jlọjẹ to osẹ́n-liho hlan sinsẹ̀n-basitọ nugbonọ Jehovah tọn lẹ. (Owalọ lẹ 5:29; Osọhia 12:15, 16) Podọ nunina devo lẹ tin ga. “Ahọlu lẹ na nọ hẹn nunina wá na we. . . . Ahọvi lẹ na sọn Egipti wá; e ma na dẹn Etiopia na dlẹn alọ etọn hlan Jiwheyẹwhe.” (Psalm 68:29-31) To egbehe, livi susu “Etiopianu” egbezangbe tọn he dibusi Jehovah lẹ to “nunina” de hẹn wá to aliho sinsẹ̀n-bibasi tọn mẹ. (Malaki 1:11) Yé to mahẹ tindo to azọ́ndenamẹ gbigblo lọ mẹ heyin yẹwheho wẹndagbe Ahọluduta lọ tọn didọ lẹdo aigba lẹpo ji. (Matiu 24:14; Osọhia 14:6, 7) Nunina dagbe nankọ die nado nọ hẹn wá Jehovah dè!—Heblu lẹ 13:15.
Ayiha Egipti Tọn Yọ́
25. To hẹndi Isaia 19:1-11 tọn mẹ, etẹwẹ jọ do Egipti hohowhenu tọn go?
25 Kọmẹnu Juda tọn he tin to hùwaji wẹ Egipti, mẹhe yin kẹntọ whenu dindẹn tọn hẹ mẹhe tin to alẹnu Jiwheyẹwhe tọn mẹ lẹ. Weta 19 Isaia tọn basi zẹẹmẹ ninọmẹ bẹwlu tọn he tin to Egipti to gbẹwhenu Isaia tọn. Tòwhan tin to Egipti, ‘otò fọ́n do otò ji, ahọludu do ahọludu ji.’ (Isaia 19:2, 13, 14) Whenuho-kàntọ lẹ do kunnudenu hia gando hukan gandudu agbàwhlẹntọ lẹ go he to gandu to adà voovo otò lọ tọn mẹ to ojlẹ dopolọ mẹ. Oyọnẹn goyiyi Egipti tọn, gọna ‘yẹwhe ovọ́ po nujlẹtọ etọn lẹ po,’ ma whlẹn ẹn sọn “alọ klunọ fifiẹtọ” lọ tọn mẹ gba. (Isaia 19:3, 4) Assilia, Babilọni, Pẹlsia, Grèce, po Lomu po gbawhàn Egipti tọn pludopludo. Nujijọ ehe lẹpo hẹn dọdai Isaia 19:1-11 tọn lẹ di.
26. To hẹndi he gbloada mẹ, nawẹ tòmẹnu “Egipti” egbezangbe tọn lẹ na yinuwa gando whẹdida Jehovah tọn go gbọn?
26 Ṣigba, to Biblu mẹ, Egipti nọ saba nọtena aihọn Satani tọn. (Ezekiẹli 29:3; Joẹli 3:19; Osọhia 11:8) Enẹwutu, be ‘nulila Isaia tọn sọta Egipti’ tindo hẹndi gbigblo de ya? Mọwẹ, na nugbo tọn! Bẹjẹeji dọdai lọ tọn dona hẹn mẹlẹpo tindo ayidonugo: “Doayi e go, OKLUNỌ hẹ aslọ he jawu ji, bo na wá Egipti: yè nasọ whàn vodun Egipti tọn lẹ to nukọn etọn, ayiha Egipti tọn na yọ́ to ṣẹnṣẹn etọn.” (Isaia 19:1) To madẹnmẹ Jehovah na yinuwa sọta titobasinanu Satani tọn. To ojlẹ enẹ mẹ, yẹwhe titonu ehe tọn lẹ na yin mimọ taidi ovọ́. (Psalm 96:5; 97:7) “Ayiha Egipti tọn na yọ́” to obu mẹ. Jesu dọ dọdai gando ojlẹ enẹ go dọmọ: “Nukunbibia akọta lẹ tọn, to flujijẹ mẹ na gbigbó ohù tọn po agbówhẹn po. Gbẹtọ na to didaku na obu, podọ na nukundo onú nẹlẹ he ja aihọn ji tọn.”—Luku 21:25, 26.
27. Kinklan otò tọn tẹwẹ yin dọdai etọn dọ na “Egipti,” podọ nawẹ ehe yin hinhẹndi to egbehe gbọn?
27 Gando ojlẹ he na dekọtọn do whẹdida etọn hinhẹndi mẹ, Jehovah dọ to dọdai-liho dọmọ: “Yẹn nasọ ze Egipti fọ́n do Egipti ji: omẹ dopodopo nasọ hoavùn hẹ mẹmẹsunnu etọn, omẹ dopodopo do kọmẹnu etọn ji; otò na fọ́n do otò ji, ahọludu na fọ́n do ahọludu ji.” (Isaia 19:2) Sọn didoai Ahọluduta Jiwheyẹwhe tọn to 1914 gbọ́n, ‘ohia tintin tofi [Jesu] tọn’ ko yin yinyọnẹn gbọn finfọ́n akọta tọn do akọta ji podọ ahọludu do ahọludu ji dali. Akọ vivasudo, hùnsọndai, po dehe nọ yin yiylọdọ didesẹ sọn aimẹ akọ de tọn po ko và ogbẹ̀ livi susu gbẹtọ lẹ tọn sudo to azán godo tọn ehelẹ mẹ. ‘Ayimajai’ mọnkọtọn na to yinylan deji poun dile opodo lọ to dindọ̀n sẹpọ—Matiu 24:3, 7, 8.
28. To azán whẹdida tọn gbè, etẹwẹ sinsẹ̀n lalo na penugo nado wà nado whlẹn titonu ehe?
28 “Gbigbọ Egipti tọn na gble to ṣẹnṣẹn etọn; yẹn na hẹn oplọn etọn gble: yé na din in hlan vodun lẹ dè, hlan nujlẹtọ lẹ dè, hlan yé he tindo gbigbọ dọdi tọn lẹ dè, hlan azétọ lẹ dè podọ hlan owọ́ntọ lẹ dè.” (Isaia 19:3) To whenuena Mose sọawuhia to Falo nukọn, winyan hù nujlẹtọ Egipti tọn lẹ, na yé ma penugo nado jlẹte po huhlọn Jehovah tọn po wutu. (Eksọdusi 8:18, 19; Owalọ lẹ 13:8; 2 Timoti 3:8) Mọdopolọ, to azán whẹdida tọn gbè, sinsẹ̀n lalo tọn ma na penugo nado whlẹn titonu he gblezọn ehe gba. (Yijlẹdo Isaia 47:1, 11-13) go. To godomẹ, Egipti wa tin to “Klunọ fifiẹtọ de,” glọ yedọ Assilia. (Isaia 19:4) Ehe yin yẹhiadonu sọgodo vọjijẹ tọn he to tenọ pọ́n titonu ehe.
29. To whenuena azán Jehovah tọn na wá, nawẹ tonudọtọ lẹ sọgan yọn-na-yizan gbọn?
29 Nalete, etẹwẹ dogbọn nukọntọ tonudọtọ lẹ tọn dali? Be yé sọgan gọalọ ya? “Nugbo, nulunọ wẹ ahọvi Isoan tọn lẹ, linlẹn hónamẹtọ nuyọnẹntọ Falo tọn lẹ ko lẹzun nululu.” (Hia Isaia 19:5-11.) Lehe e yin nululu nado tindo todido dọ hónamẹtọ gbẹtọvi lẹ tọn na tindo yọ́n-na-yizan depope to azán whẹdida tọn gbè do sọ! Dile etlẹ yindọ yé tindo oyọnẹn aihọn tọn lẹpo, yé gbọagba oyọnẹn jijọ-di-Jiwheyẹwhe tọn. (1 Kọlintinu lẹ 3:19) Yé ko gbẹ́ Jehovah dai bo lẹkọ hlan lẹnunnuyọnẹn he nọ saba yin yiylọ dọ, tamẹnuplọnmẹ, akuẹ, gbẹdudu, po yẹwhe nunọnutẹnmẹ tọn devo lẹ po kọ̀n. Taidi kọdetọn de, yé ma tindo oyọnẹn lẹndai Jiwheyẹwhe tọn lẹ tọn. Yé ko yin kiklọ bo yin hinhẹn biọ bẹwlu mẹ. Ovọ́ wẹ azọ́n yetọn lẹ. (Hia Isaia 19:12-15.) “Yè hẹn winyan hù omẹ nuyọnẹntọ lẹ, yè hẹn yé savò bosọ wle yé: pọ́n, yé ko gbẹ́ ohó OKLUNỌ tọn dlan ai; be nuyọnẹn alọpa tẹ wẹ tin to yé mẹ?”—Jẹlemia 8:9.
Ohia de Podọ Kunnudetọ de Hlan Jehovah
30. Aliho tẹmẹ wẹ “aigba Juda tọn zun nọtẹn ahlìda tọn de” na Egipti te?
30 Ṣigba, to whenuena e yindọ nukọntọ “Egipti” tọn lẹ lẹzun madogánnọ “taidi yọnnu,” mẹdelẹ na gbẹ́ pò he na nọ dín nuyọnẹn jijọ-di-Jiwheyẹwhe tọn. Mẹyiamisisadode Jehovah tọn lẹ po gbẹdohẹmẹtọ yetọn lẹ po nọ ‘jla pipà Jiwheyẹwhe tọn lẹdo aihọn pé.’ (Isaia 19:16; 1 Pita 2:9) Yé to nuhe go yé pé lẹpo basi nado na avase gbẹtọ lẹ gando vasudo titobasinanu Satani tọn he ja go. To ninọmẹ ehe mimọ hlan nukọn mẹ, Isaia dọmọ: “Aigba Juda tọn na zun [nọtẹn samùmù tọn de, NW] na Egipti, mẹdepope he sọ flin bo dọho etọn na dibu to ohò ede tọn mẹ, na linlẹn OKLUNỌ awhànpa lẹ tọn wutu, he e ko magbè etọn do e go.” (Isaia 19:17) Wẹnsagun nugbonọ Jehovah tọn lẹ nọ to nukọnzindo nado to nugbo lọ dọna gbẹtọ lẹ—gọna lilá nugbajẹmẹji heyin dọdai etọn dọ gbọn Jehovah dali lẹ. (Osọhia 8:7-12; 16:2-12) Ehe yin tukladomẹnu de na sinsẹ̀ngán aihọn mẹ tọn lẹ.
31. Nawẹ e yin gbọn bọ “ogbè Kanani tọn” yin dido to tòdaho Egipti tọn lẹ mẹ (a) to ojlẹ hohowhenu tọn mẹ? (b) to ojlẹ egbezangbe tọn lẹ mẹ?
31 Kọdetọn paṣamẹ tẹwẹ azọ́n nulila ehe tọn tindo? “To azán lọ gbè wẹ otò atọ́n to aigba Egipti tọn ji na do ogbè Kanani tọn, bo nasọ whlé hlan OKLUNỌ awhànpa lẹ tọn; yè na nọ ylọ dopo dọ, Otò dindọ̀n tọn.” (Isaia 19:18) To ojlẹ hohowhenu tọn lẹ mẹ e taidi dọ dọdai ehe mọ hẹndi yí to whenuena Heblugbe yin dido to tòdaho Egipti tọn lẹ mẹ gbọn Ju he ko wọ̀ wá finẹ lẹ dali. (Jẹlemia 24:1, 8-10; 41:1-3; 42:9–43:7; 44:1) To egbehe, gbẹtọ lẹ tin to “Egipti” egbezangbe tọn mẹ he ko plọn nado nọ dó ‘ogbè wiwe ṣeke’ nugbo Biblu tọn. (Zẹfania 3:9) Dopo to tòdaho yẹhiadonu tọn lọ lẹ mẹ nọ yin yiylọdọ “Otò dindọ̀n tọn,” he dohia dọ apadewhe ‘ogbè wiwe ṣeke’ lọ tọn gando didegbà po “dindọ̀n” hinhẹnwa na titobasinanu Satani tọn po go.
32. (a) “Agbà” tẹwẹ tin to ṣẹnṣẹn aigba Egipti tọn mẹ? (b) Nawẹ mẹyiamisisadode lẹ taidi “dòtin de” to dogbó Egipti tọn pá gbọn?
32 Po alọgọ azọ́n nulila omẹ Jehovah tọn lẹ tọn po, yinkọ daho etọn na lẹzun yinyọnẹn to titonu ehe mẹ. “To azán lọ gbè agbà dopo na tin hlan OKLUNỌ to aigba Egipti tọn ṣẹnṣẹn, po odòtin de po to dali etọn hlan OKLUNỌ.” (Isaia 19:19) Hogbe ehelẹ dlẹnalọdo otẹn Klistiani yiamisisadode lẹ tọn, he tin to haṣinṣan alẹnu tọn de mẹ hẹ Jiwheyẹwhe. (Psalm 50:5) Taidi “agbà” de yé to avọ́sinsan yetọn lẹ basi; taidi “odòtin afọdotẹn nugbo tọn” de, yé to kunnude hlan Jehovah. (1 Timoti 3:15; Lomunu lẹ 12:1; Heblu lẹ 13:15, 16) Yé tin to “aigba . . . ṣẹnṣẹn,” bo yin mimọ—to pọmẹ po gbẹdohẹmẹtọ yetọn “lẹngbọ devo” lẹ tọn po—to nuhe hugan otò 230 lẹ po lopo ohù tọn lẹ po ji. Ṣigba yé “mayin aihọn tọn.” (Johanu 10:16; 17:15, 16) To yẹhiadonu-liho, yé nọte to dogbó aihọn ehe po Ahọluduta Jiwheyẹwhe tọn po ṣẹnṣẹn, bo wleawu nado dasá dogbó enẹ nado mọ alè olọn mẹ tọn yetọn yí.
33. Aliho tẹlẹ mẹ wẹ mẹyiamisisadode lẹ yin “ohia” de podọ “kunnuhó” de to “Egipti” te?
33 Isaia zindonukọn dọmọ: “E nasọ yin na ohia dopo, podọ na kunnuhó hlan OKLUNỌ awhànpa lẹ tọn to aigba Egipti tọn ji: na yé na dawhá hlan OKLUNỌ na awusinyẹnnamẹtọ lẹ wutu, e nasọ do whlẹngantọ de hlan ẹn, omẹ daho de, ewọ nasọ whlẹn yé.” (Isaia 19:20) Taidi “ohia de” po “kunnuhó” de po, mẹyiamisisadode lẹ yin nukọntọ to azọ́n yẹwhehodidọ lọ tọn mẹ bo ze yinkọ Jehovah tọn daga to titonu ehe mẹ. (Isaia 8:18; Heblu lẹ 2:13) Lẹdo aihọn pé awhá mẹhe yè to kọgbidina lẹ tọn sọgan yin sisè, etomọṣo yigodo yinukọn, gandudu gbẹtọvi lẹ tọn ma penugo nado gọalọna yé. Ṣigba, Jehovah na do Whlẹngantọ Daho de hlan, yèdọ Ahọlu Jesu Klisti, nado hẹn homẹmimiọnnọ lẹpo jẹ mẹdekannu. To whenuena azán godo tọn ehelẹ na wá vivọnu to awhàn Amagẹdọni tọn mẹ, ewọ na hẹn kọgbọ po dona mavọmavọ lẹ po wá na gbẹtọvi he dibusi Jiwheyẹwhe lẹ.—Psalm 72:2, 4, 7, 12-14.
34. (a) Nawẹ Jehovah na wá yin yinyọnẹn hlan “Egiptinu lẹ” gbọn, podọ avọ́sinsan po nunina tẹ po wẹ yé na na ẹn? (b) Whetẹnu wẹ Jehovah na zin “Egipti” dai, podọ azọ̀nhẹngbọ tẹwẹ na bọdego?
34 Whẹpo ojlẹ enẹ nido wá, ojlo Jiwheyẹwhe tọn wẹ dọ wunmẹ gbẹtọ lẹpo tọn ni tindo oyọnẹn he pegan bo yin whinwhlẹngán. (1 Timoti 2:4) Gbọnmọ dali, Isaia wlan dọmọ: “OKLUNỌ nasọ zun yinyọnẹn na Egipti, Egiptinu lẹ nasọ yọ́n OKLUNỌ to azán lọ gbè, yé na sanvọ́, bosọ na nunina; nugbo, yé na dopà hlan OKLUNỌ, bo nasọ yí ì basi. OKLUNỌ na linú Egipti zindai: bosọ hẹnazọ̀n etọn gbọ: yé na lẹgọ do OKLUNỌ dè, e na sè ovẹ̀ yetọn, bosọ hẹn azọ̀n yetọn gbọ.” (Isaia 19:21, 22) Gbẹtọ lẹ sọn akọta aihọn Satani tọn lẹpo mẹ, dopodopo “Egiptinu lẹ” tọn, wá nado yọ́n Jehovah bo nọ basi avọ́sinsan dohlan ẹn, heyin “sinsẹ́n nùflo . . . tọn he basi ogbeyiyi hlan oyin etọn.” (Heblu lẹ 13:15) Yé dopà hlan Jehovah gbọn yedelẹ kinklandowiwe hlan ẹn dali, podọ yé nọ hẹn opà yetọn di gbọn gbẹninọ sinsẹ̀nzọn nugbonọ tọn zinzan dali. Bọdo ‘mẹzindai’ he Jehovah na yí wà hẹ titonu ehe to awhàn Amagẹdọni tọn mẹ go, e na yí Ahọluduta etọn zan nado hẹnazọngbọna gbẹtọvi lẹ. To Gandudu Owhe Fọtọ́n Jesu tọn whenu, gbẹtọvi lẹ na yin zizedaga hlan pipé gbigbọmẹ, apọ̀nmẹ, walọyizan, po agbasa tọn po mẹ—na nugbo tọn azọ̀nhẹngbọ de wẹ e yin!—Osọhia 22:1, 2.
‘Donanọ Wẹ Omẹ Ṣie Lẹ’
35, 36. To hẹndi Isaia 19:23-25 tọn mẹ, haṣinṣan tẹwẹ wá tin to ojlẹ hohowhenu tọn lẹ mẹ to Egipti, Assilia, po Islaeli po ṣẹnṣẹn?
35 Enẹgodo yẹwhegán lọ mọ nujijọ ayidego tọn de: “To azán lọ gbè alihogbó dopo wẹ na tin sọn Egipti jẹ Assilia, Assilianu lẹ na wá Egipti, Egiptinu lẹ nasọ wá Assilia; Egiptinu lẹ na sẹ̀n hẹ Assilianu lẹ. To azán lọ gbè wẹ Islaeli na yin atọ̀ntọ hẹ Egipti podọ hẹ Assilia, yèdọ dona to aigba lọ ṣẹnṣẹn. Mẹhe OKLUNỌ awhànpa lẹ tọn ko dona, dọmọ, Donanọ wẹ Egipti omẹ ṣie lẹ, podọ Assilia azọ́n alọ ṣie tọn, po Islaeli aigba-gú ṣie po.” (Isaia 19:23-25) Mọwẹ, to gbèdopo haṣinṣan họntọn tọn na tin to Egipti po Assilia po ṣẹnṣẹn. Gbọnna?
36 To whenuena Jehovah whlẹn omẹ etọn lẹ sọn akọta lẹ si to ojlẹ he wayi lẹ mẹ, to yẹhiadonu-liho, e dèali gbigblo mẹdekannujẹ tọn lẹ na yé. (Isaia 11:16; 35:8-10; 49:11-13; Jẹlemia 31:21) Hẹndi jẹ obá de mẹ dọdai ehe tọn wá aimẹ to awhàngbigba do Babilọni ji godo whenuena mẹhe tin to kanlinmọgbenu to Assilia po Egipti po, to pọmẹ po Babilọni po lẹ, yin hinhẹn gọwá Aigba Pagbe tọn lọ ji. (Isaia 11:11) Ṣigba etẹwẹ dogbọn ojlẹ egbezangbe tọn lẹ dali?
37. Nawẹ livi susu lẹ to egbehe to gbẹ̀nọ taidi dọ alihogbó de tin to “Assilia” po “Egipti” po ṣẹnṣẹn gbọn?
37 To egbehe, “dona to aigba lọ ṣẹnṣẹn” de wẹ pipòtọ Islaeli yiamisisadode gbigbọmẹ tọn lẹ yin. Yé nọ ze sinsẹ̀n-bibasi nugbo daga bosọ to owẹ̀n Ahọluduta lọ tọn lá hlan gbẹtọ akọta lẹpo tọn. Delẹ to akọta ehelẹ mẹ taidi Assilia, he yin gángánsu to awhànfunfun mẹ. Akọta devo lẹ jọmẹ, vlavo taidi Egipti—heyin “ahọlu hùwaji tọn” to ojlẹ de mẹ wayi to dọdai Daniẹli tọn mẹ. (Daniẹli 11:5, 8) Livi susu gbẹtọ lẹ tọn sọn akọta heyin gángánsu to awhànfunfun mẹ lẹ podọ sọn akọta he jọmẹ lẹ mẹ ko kẹalọyi aliho sinsẹ̀n-bibasi nugbo lọ tọn. Enẹwutu, gbẹtọ lẹ sọn akọta lẹpo mẹ yin kinkọndopọ to ‘sinsẹ̀n bibasi’ mẹ. Kinklan akọ̀ tọn matin to omẹ ehelẹ ṣẹnṣẹn gba. Yé yiwanna ode awetọ yetọn, podọ e sọgan yin didọ to aliho nugbo tọn mẹ dọ ‘Assilia wá Egipti podọ Egipti sọ wá Assilia.’ E taidi dọ alihogbó de tin sọn mẹde dè jẹ omẹ awetọ dè nkọtọn.—1 Pita 2:17.
38. (a) Nawẹ Islaeli “na yin atọ̀ntọ hẹ Egipti podọ hẹ Assilia” gbọn? (b) Naegbọn Jehovah do dọ dọ ‘Donanọ wẹ omẹ ṣie lẹ’?
38 Nalete, nawẹ Islaeli wá “yin atọ̀ntọ hẹ Egipti podọ hẹ Assilia” gbọn? To bẹjẹeji “ojlẹ opodo lọ tọn” mẹ, suhugan mẹhe to sinsẹ̀nzọn wà hlan Jehovah to aigba ji lẹ wẹ yin hagbẹ “Islaeli Jiwheyẹwhe tọn.” (Daniẹli 12:9; Galatianu lẹ 6:16) Sọn owhe 1930 lẹ mẹ gbọ́n, gbẹtọ susugege “lẹngbọ devo” lẹ tọn, po todido aigba ji tọn po, ko sọawuhia. (Johanu 10:16a; Osọhia 7:9) To tintọ́n sọn akọta lẹ mẹ—he Egipti po Assilia po nọtena—yé wọ̀ wá owhé sinsẹ̀n-bibasi Jehovah tọn gbè bo basi oylọna mẹdevo lẹ nado kọnawudopọ hẹ yé. (Isaia 2:2-4) Yé nọ wà azọ́n yẹwhehodidọ dopolọ tọn taidi le mẹmẹsunnu yiamisisadode yetọn lẹ nọ wà do, nọ doakọnna whlepọn dopolọ lẹ, nọ do nugbonọ-yinyin po tenọgligo-hinhẹn dopolọ po hia, bo nọ dù núdùdù to tafo gbigbọmẹ tọn dopolọ ji. Na nugbo tọn, “apó dopo . . . lẹngbọhọtọ dopo” wẹ mẹyiamisisadode po “lẹngbọ devo” lẹ po yin. (Johanu 10:16b) Be mẹdepope sọgan tindo ayihaawe dọ Jehovah, to zohunhun yetọn po akọ́ndonanu yetọn po mimọ mẹ, hùn homẹ do azọ́n yetọn go ya? Abajọ bọ e do lá dona do yé ji, dọmọ: ‘Donanọ wẹ omẹ ṣie lẹ’!
[Nudọnamẹ Odò Tọn]
a Weyọnẹntọ delẹ dọ dọ hogbe lọ “aigba he tindo oyẹ̀ awàfun awe tọn” dlẹnalọdo owẹ̀n he nọ wọ̀ wá Etiopia sọn ojlẹ de mẹ jẹ devo mẹ lẹ. Mẹdevo lẹ dlẹnalọdo dọ hogbe Heblu tọn lọ na “awàfun,” tsela·tsalʹ, taidi nudidọ oyín he yin nina supọ̀-sú tọn nkọtọn, tsaltsalya, gbọn omẹ Galla tọn lẹ dali, yèdọ Haminù-nu he tin to Etiopia egbezangbe tọn mẹ lẹ.
[Yẹdide to weda 191]
Awhànfuntọ Filistini tọn lẹ to awhànfun hẹ kẹntọ yetọn lẹ (Anàzọ́n Egipti tọn heyin owhe kanweko 12tọ J.W.M. tọn)
[Yẹdide to weda 192]
Yẹdide zannu ji tọn heyin awhàngbatọ Moabinu kavi yẹwhe de tọn (to owhe kanweko 11tọ po 8tọ po J.W.M. ṣẹnṣẹn)
[Yẹdide to weda 196]
Awhàngbatọ Silia tọn he to kanklosọpoawenọ de dó (owhe kanweko ṣinẹnẹtọ J.W.M.)
[Yẹdide to weda 198]
“Ohù” gbẹtọvi atẹṣitọ lẹ tọn wlú to homẹgble po gufinfọ́n po mẹ
[Yẹdide to weda 203]
Yẹwhenọ Egipti tọn lẹ ma penugo nado jlẹte hẹ huhlọn Jehovah tọn