“Gboadọ!”

 1, 2. Naegbọn homẹkẹn he Paulu pehẹ to Jelusalẹm ma paṣa ẹ?

WHENUE Paulu yin whinwhlẹn sọn alọ gbẹtọgun zingidinọ de tọn mẹ to Jelusalẹm godo, e sọ yin wiwle sú whladopo dogọ. Homẹkẹn he apọsteli zohunhunnọ ehe pehẹ to Jelusalẹm ma paṣa ẹ gba. Gbigbọ ko dọna ẹn dọ “gànpamẹ po nukunbibia lẹ po” wẹ to tepọn ẹn to tòdaho ehe mẹ. (Owalọ 20:22, 23) Dile etlẹ yindọ Paulu ma yọ́n nuhe na jọ do e go lẹpo to gigọ́ mẹ, e yọnẹn dọ emi na zindonukọn nado to yaji do oyín Jesu tọn tamẹ.—Owalọ 9:16.

² Gbọn anademẹ gbigbọ wiwe tọn dali, Klistiani delẹ tlẹ ko na avase Paulu dọ e na yin biblá bo na yin zizedo “alọmẹ na omẹ akọta lẹ tọn.” (Owalọ 21:4, 10, 11) E ma ko dẹn din bọ gbẹtọgun Ju lẹ tọn delẹ jlo na hù i, podọ to enẹgodo, hagbẹ Whẹdatẹn Daho Ju lẹ tọn lọ tọn lẹ dibla “tlẹ́n Paulu do flinflin” dile yé to nudọn na ewọ tọn wutu. Todin, apọsteli lọ yin wiwle sú do opá awhànfuntọ Lomunu lẹ tọn mẹ. E na sọawuhia to owhẹ̀ nukọn whlasusu podọ whẹsadokọnamẹ devo lẹ to tepọn ẹn. (Owalọ 21:31; 23:10) Na nugbo tọn, apọsteli Paulu tindo nuhudo tulinamẹ tọn!

 3. Fie wẹ mí nọ mọ tulinamẹ sọn nado zindonukọn to azọ́n yẹwhehodidọ tọn mítọn mẹ?

³ To azán godo tọn ehelẹ mẹ, mí yọnẹn dọ “mẹhe to jijlo nado nọgbẹ̀ po mẹdezejo na Jiwheyẹwhe po to kọndopọ mẹ hẹ Klisti Jesu lẹpo na yin homẹkẹndo ga.” (2 Tim. 3:12) Mílọsu nọ tindo nuhudo tulinamẹ tọn sọn ojlẹ de mẹ jẹ devo mẹ nado sọgan zindonukọn to azọ́n yẹwhehodidọ tọn mítọn mẹ. Lehe mí dopẹ́ dọ mí nọ yin tulina gbọn owe po opli he “afanumẹ nugbonọ podọ nuyọnẹntọ lọ” nọ basi titona lẹ po dali do sọ! (Mat. 24:45) Jehovah ko hẹn mí deji dọ kẹntọ wẹndagbe lọ tọn depope ma na tindo kọdetọn dagbe. Yé ma sọgan và devizọnwatọ etọn lẹ sudo to pọmẹ kavi doalọtena azọ́n yẹwhehodidọ tọn yetọn gbede. (Isa. 54:17; Jel. 1:19) Ṣigba, etẹwẹ dogbọn apọsteli Paulu dali? Be e mọ tulinamẹ yí dile e zindonukọn nado to kunnude mlẹnmlẹn mahopọnna nukundiọsọmẹ ya? Eyin mọ wẹ, tulinamẹ nankọ wẹ e mọyi, podọ nawẹ e yinuwa gbọn?

 4, 5. Tulinamẹ tẹwẹ Paulu mọyi, podọ naegbọn e do wá do gànmẹ?

⁴ Apọsteli Paulu mọ tulinamẹ he sin nuhudo e tindo yí to ozán he bọdo gbeegbe e yin whinwhlẹn sọn alọ Whẹdatẹn Daho Ju lẹ tọn lọ tọn mẹ te go. Kandai gbọdo lọ dọna mí dọmọ: “Oklunọ ṣite to apá na ẹn bo dọmọ: ‘Gboadọ! Na kẹdẹdile hiẹ ko to kunnude mlẹnmlẹn gando go e to Jelusalẹm do, mọ wẹ hiẹ dona sọ dekunnu to Lomu do ga.’” (Owalọ 23:11) Hogbe Jesu tọn ehelẹ na tuli Paulu bo hẹn ẹn deji dọ e na yin tuntundote. E yọnẹn dọ emi na lùn nuhahun enẹ tọ́n bo na yì Lomu bo nasọ tindo lẹblanulọkẹyi lọ nado dekunnu gando Jesu go to finẹ.

⁵ Tulinamẹ he Paulu mọyi wá do gànmẹ. To wunkẹngbe tlolo, sunnu he hugan 40 to Juvi lẹ mẹ “wleawuna sébibla de bo yí yedelẹ do dẹ̀hodo glọ, dọ yé ma na dù kavi nù kakajẹ whenue yé na hù Paulu.” Nugbo lọ dọ Juvi enẹlẹ “yí whiwhle do blasé” dohia dọ yé ko magbe nado hù apọsteli lọ. Yé donù yede dọ eyin nuhe yé lẹn lọ ma pà yé, mẹhodẹ̀do wẹ yé na yin, kavi nuylankan de na jọ do yé go. (Owalọ 23:12-15) Nuhe yé dọ bọ yẹwhenọgán lẹ po mẹho lẹ po doalọ e mẹ wẹ yindọ, Paulu na yin hinhẹnwa Whẹdatẹn Daho Ju lẹ tọn lọ nukọn whladopo dogọ na yé nido vọ́ hokanse e bo gbeje whẹho he gando e go lẹ pọ́n ganji. Ṣigba eyin ponọ lẹ plan Paulu ja, séblatọ lọ lẹ na lọ́n jẹ e ji to aliji bo na hù i.

 6. Nawẹ sébibla lọ nado hù Paulu yin didegbà gbọn, podọ nawẹ jọja lẹ sọgan hodo apajlẹ ylọnẹn-ylọvi Paulu tọn to egbehe gbọn?

⁶ Amọ́, ylọnẹn-ylọvi Paulu tọn sè dogbọn sébibla ehe dali bo wá gbàpá Paulu. Enẹgodo, Paulu biọ to dẹpẹ lọ si dọ ni yì dọna awhàngán Lomu tọn Klaudiu Lisia. (Owalọ 23:16-22) Na nugbo tọn, Jehovah yiwanna jọja he nọ yinuwa taidi ylọnẹn-ylọvi Paulu tọn he mí ma yọ́n yinkọ etọn ehe lẹpo, na yé nọ ze dagbemẹninọ omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ tọn do otẹn tintan mẹ bo nọ gbọn nugbonọ-yinyin dali wà nuhe go yé pé lẹpo nado nọgodona Ahọluduta lọ wutu.

 7, 8. Afọdide tẹlẹ wẹ Klaudiu Lisia ze nado sọgan basi hihọ́na Paulu?

⁷ Tlolo he Klaudiu Lisia, awhàngán daho he nọ deanana awhànfuntọ 1 000 lọ, sè dọ yé to sébla do Paulu go, e degbena awhànfuntọ 470—yèdọ ponọ lẹ, awhànfuntọ owhánnọ lẹ, po awhànfuntọ osọ́nọ lẹ po—nado plan Paulu sọn Jelusalẹm yì Sesalea to ozán enẹ mẹ awuyẹyẹ-afọyẹyẹ. Eyin yé jẹ finẹ, yé na ze e do alọmẹ na Ayimatẹn-gán Feliksi.a Dile etlẹ yindọ Juvi lẹ ma whè to Sesalea, fie ahọluzọ́nwatẹn Lomu tọn na ayimatẹn Jude tọn tin te, Kosi lẹ wẹ sù hugan to finẹ. To vogbingbọn mẹ na Jelusalẹm, fie mẹsusu nọ do nuvẹun sinsẹ̀n tọn hia bosọ nọ fọ́n hunyanhunyan lẹ dote te, nulẹ nọ yì linsinlinsin to Sesalea. Podọ Sesalea wẹ tatọ́-tẹnnọ awhànpa Lomu tọn na ayimatẹn Jude tọn tin te.

⁸ Sọgbe hẹ osẹ́n Lomu tọn, Lisia do wekanhlanmẹ de hlan Feliksi, bo basi zẹẹmẹ whẹho lọ tọn do e mẹ. Lisia dọ dọ to whenue emi sè dọ Paulu yin tòvi Lomu tọn, emi whlẹn ẹn sọn Ju he “ko dibla hù i” lẹ si. Lisia dọ dọ emi ma mọdọ Paulu hùwhẹ de he “hẹn ẹn jẹna okú kavi gànpamẹ,” ṣigba na Ju lẹ to sébla do Paulu go wutu, emi to dido e hlan Feliksi na ewọ nido sèhó sọn onù whẹsadokọnamẹtọ etọn lẹ tọn mẹ bo dawhẹ he jẹ na ẹn.—Owalọ 23:25-30.

 9. (a) Etẹwẹ dohia dọ Lisia ma na sisi jlọjẹ Paulu tọn taidi tòvi Lomu tọn de? (b) Naegbọn mí sọgan yí jlọjẹ he mí tindo taidi tòvi lẹ zan nado basi hihọ́na míde?

⁹ Be nuhe Lisia dọ to wekanhlanmẹ etọn mẹ lẹ yin nugbo ya? Nuhe e dọ lẹpo ma yin nugbo. E taidi dọ e to tintẹnpọn nado do ede hia di mẹdagbe. Na nugbo tọn, e ma whlẹn Paulu na e sè dọ apọsteli lọ yin tòvi Lomu tọn wutu gba. Humọ, Lisia ma dọ dọ emi dike bọ Paulu yin “biblá po gẹdẹ awe po” bosọ degbe to enẹgodo dọ “yè ni yí hihò do kanhose e” gba. (Owalọ 21:30-34; 22:24-29) E họnwun dọ Lisia ma na sisi jlọjẹ Paulu tọn taidi tòvi Lomu tọn de. To egbehe, Satani nọ yí sinsẹ̀nnọ zohunhun agọ̀nọ he nọ jẹagọdo mí lẹ zan nado hẹn homẹkẹn he nọ yin dido mí lẹ sinyẹn deji, podọ yé sọgan tẹnpọn nado hò jlọjẹ mítọn lẹ yí. Ṣigba taidi Paulu, omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ sọgan yí jlọjẹ he yé tindo taidi tòvi lẹ zan nado basi hihọ́na yede to osẹ́n-liho.

10. Owhẹ̀ sinsinyẹn tẹlẹ wẹ yin sisadokọna Paulu?

¹⁰ To Sesalea, ayimatẹn-gán lọ degbe dọ “yè ni to ṣiṣọ́ [Paulu] to họ̀nmẹ ahọlu Hẹlọdi tọn” kakajẹ whenue whẹsadokọnamẹtọ etọn lẹ na wá sọn Jelusalẹm. (Owalọ 23:35) To azán atọ́n godo, Yẹwhenọ Daho Ananias wá, po mẹho delẹ po, gọna hodọtọ gbangba tọn de he nọ yin Teltulu. Jẹnukọn whẹ́, Teltulu na pipà oklọ tọn Feliksi na nuhe wà e te do Juvi lẹ tamẹ, kiki nado mọ nukundagbe etọn.b Enẹgodo, Teltulu yì whẹho lọ ji tlọlọ bo dlẹnalọdo Paulu taidi “adlanọ de [he] to gufinfọn hẹnwa Ju lẹpo ṣẹnṣẹn gbọn aigba fininọ lẹpo ji bosọ yin tọ́ntlọ́ngbọ́n na sinsẹ̀n klandovo Nazalẹtinu lẹ tọn. E sọ nọ tẹnpọn nado hẹn tẹmpli lọ flu, enẹwutu wẹ mí wle e.” Ju he pò lẹ kọngbedopọ hẹ ẹ “bo zinnudeji dọ nugbo wẹ onú ehelẹ.” (Owalọ 24:5, 6, 9) Owhẹ̀ sinsinyẹn he sọgan dekọtọn do okú mẹ lẹ kẹdẹ wẹ yin sisadokọna Paulu—yèdọ gufinfọn hinhẹnwa, godoninọna sinsẹ̀n klandovo ylankan de, po tẹmpli lọ hinhẹnflu po.

11, 12. Nawẹ Paulu dohia dọ owhẹ̀ agọ̀ lẹ kẹdẹ wẹ yin sisadokọna emi gbọn?

¹¹ Todin, dotẹnmẹ yin nina Paulu nado dọho. E bẹjẹeji dọmọ: “Po homẹhunhun po wẹ yẹn do to hodọ nado yiavùnlọna whẹho he gando go e lẹ.” E dohia hezeheze dọ owhẹ̀ agọ̀ lẹ kẹdẹ wẹ yin sisadokọna emi. Apọsteli lọ ma hẹn tẹmpli lọ flu, mọ e ma tẹnpọn nado hẹn gufinfọn de wá. E dọ dọ e ko yì ojlẹ de he emi tọ́n sọn Jelusalẹm podọ “to owhe delẹ godo,” emi hẹn “nunina lẹblanu tọn lẹ” wá—enẹ wẹ nunina he e hẹnwa na Klistiani he huvẹ po homẹkẹn po sọgan ko hẹn zun hẹntọnọ lẹ. Paulu zinnudeji dọ whẹpo emi do biọ tẹmpli mẹ, emi ko yin “kiklọwé to aṣa-liho” podọ emi ko dovivẹnu “nado hẹn ayihadawhẹnamẹnu wiwe de go to Jiwheyẹwhe po gbẹtọ po nukọn.”—Owalọ 24:10-13, 16-18.

¹² Paulu yigbe dọ emi wà sinsẹ̀nzọn wiwe hlan Jiwheyẹwhe tọgbo emitọn lẹ tọn “sọgbe hẹ aliho lọ he yé nọ ylọdọ sinsẹ̀n klandovo de.” Amọ́ e zinnudeji dọ emi “tindo yise to nulẹpo he yin kinkan to Osẹ́n lọ mẹ podọ to Yẹwhegán lẹ mẹ.” Podọ e tindo yise to “fọnsọnku dodonọ lẹ po mawadodonọ lẹ po tọn” mẹ dile whẹsadokọnamẹtọ etọn lẹ wà do. Enẹgodo, Paulu biọ dọ whẹsadokọnamẹtọ etọn lẹ ni dọ nuhe emi ṣiwà. E dọmọ: “Gbọ mẹhe tin tofi lẹ lọsu ni dọ eyin yé mọ oylan de to whenue yẹn ṣite to hagbẹ Whẹdatẹn Daho Ju lẹ tọn lọ nukọn, adavo onú dopo ehe, gando ehe go yẹn yí ogbè lélé do dawhá to whenue yẹn ṣite to ṣẹnṣẹn yetọn dọ: ‘Na fọnsọnku oṣiọ lẹ tọn wutu wẹ yẹn to yinyin whẹdana to nukọn mìtọn to egbé!’”—Owalọ 24:14, 15, 20, 21.

13-15. Apajlẹ dagbe tẹwẹ Paulu zedai na mí na nuhe dù kunnudide po adọgbigbo po to aṣẹpatọ lẹ nukọn?

¹³ Paulu ze apajlẹ dagbe dai na mí nado hodo eyin e wá jọ bọ mí mọ míde to aṣẹpatọ lẹ nukọn na sinsẹ̀n-bibasi mítọn wutu podọ eyin owhẹ̀ agọ̀ lẹ yin sisadokọna mí dọ mí nọ hẹn bẹwlu wá kavi nọ sisẹ́ gbẹtọ lẹ nado fọngu do aṣẹpatọ lẹ ji kavi dọ mí yin hagbẹ “sinsẹ̀n klandovo ylankan” de tọn. Paulu ma tẹnpọn nado doyẹklọ ayimatẹn-gán lọ bo zan hogbe vivi lẹ dile Teltulu wà do. Paulu duto ede ji bo dọho po sisi po. Po zinzin po, e na kunnudenu he họnwun bosọ yin nugbo lẹ. Paulu dọ dọ “Ju . . . he wá sọn ayimatẹn Asia tọn mẹ” bo sawhẹdokọna emi dọ emi hẹn tẹmpli flu lẹ ma tin to otẹn lọ mẹ podọ sọgbe hẹ osẹ́n, emi dona mọ yé nukun-sọ-nukun nado sèhó sọn onù yetọn mẹ.—Owalọ 24:18, 19.

¹⁴ Hú popolẹpo, Paulu ma whleawu nado yiavùnlọna nuyise etọn lẹ. Po adọgbigbo po, apọsteli lọ vọ́ nùzindo yise he e tindo to fọnsọnku mẹ ji, yèdọ whẹho he ko fọ́n hunyanhunyan dote to whenue e sọawuhia to Whẹdatẹn Daho Ju lẹ tọn lọ nukọn. (Owalọ 23:6-10) Whenue Paulu to avùnlọyina ede, e zinnudo todido fọnsọnku tọn ji. Etẹwutu? Na e to kunnude gando Jesu go bo to lilá dọ ewọ ko yin finfọn sọn oṣiọ lẹ mẹ—yèdọ nuhe agọjẹdomẹtọ enẹlẹ ma jlo na sè. (Owalọ 26:6-8, 22, 23) Mọwẹ, whẹho fọnsọnku tọn, titengbe yise tintindo to Jesu po fọnsọnku etọn po mẹ, wẹ adọ̀ nuhahun lọ tọn.

¹⁵ Taidi Paulu, mí sọgan dekunnu po adọgbigbo po bo mọ tuli yí sọn nuhe Jesu dọna devi etọn lẹ mẹ dọmọ: “Gbẹtọ lẹpo na gbẹwanna mì, na oyín ṣie tọn wutu. Ṣigba, mẹhe doakọnna kakajẹ opodo wẹ na yin whinwhlẹngán.” Be mí dona hanú gando nuhe mí na dọ go wẹ ya? Lala, na Jesu hẹn mí deji dọmọ: “Whenue yé plan mì jei nado ze mì jo, mì yin magbọjẹnọ jẹnukọn gando nuhe mì na dọ go blo; ṣigba mì dọ nudepope he yin nina mì to gànhiho enẹ mẹ, na e ma yin mìwlẹ wẹ to hodọ gba adavo gbigbọ wiwe.”—Malku 13:9-13.

16, 17. (a) Nawẹ Feliksi penukundo whẹho Paulu tọn go gbọn? (b) Etẹwẹ sọgan ko dobuna Feliksi, etomọṣo naegbọn e do mọ Paulu whlasusu?

¹⁶ E ma yin tintan die bọ Ayimatẹn-gán Feliksi na sèhó gando nuyise Klistiani lẹ tọn go. Kandai lọ dọmọ: “Na Feliksi yọ́n whẹho he gando Aliho ehe [lehe Klistiani dowhenu tọn lẹ nọ yin yiylọdọ] go lẹ ganji wutu, e sẹ̀ owhẹ̀ yetọn donukọn bo dọmọ: ‘Whedepopenu he Lisia awhàngán daho lọ wá, yẹn na basi nudide do whẹho he gando mì go ehelẹ ji.’ E sọ degbena awhàngán lọ dọ dawe lọ ni yin hinhẹn gọyì gànmẹ podọ mẹdekannujẹ vude ni yin nina ẹn, podọ dotẹnmẹ ni yin nina omẹ etọn lẹ nado nọ penukundo nuhudo etọn lẹ go.”—Owalọ 24:22, 23.

¹⁷ To azán kleun de godo, Feliksi po Dlusila asi etọn he yin Ju de po, domẹhlan Paulu bo “dotoaina ẹn dile e to hodọ gando yise to Klisti Jesu mẹ go.” (Owalọ 24:24) Ṣigba, whenue Paulu dọho dogbọn “dodowiwa po mawazẹjlẹgo po gọna whẹdida he ja lọ dali, budi Feliksi,” vlavo na whẹho ehelẹ dotukla ayihadawhẹnamẹnu etọn na gbẹzan ylankan he e ko zan wutu. Enẹwutu, e dọna Paulu dọmọ: “Yì todin whẹ́, ṣigba eyin yẹn tindo dotẹnmẹ hundote de, yẹn nasọ vọ́ dowẹn hlan we.” Nugbo wẹ dọ Feliksi mọ Paulu whlasusu to enẹgodo, e ma yin na e jlo na sèhó gando nugbo lọ go wẹ gba, ṣigba na e to nukundo dọ Paulu ni na ẹn alọgodo-kuẹ.—Owalọ 24:25, 26.

18. Naegbọn Paulu do dọhona Feliksi po asi etọn po gando “dodowiwa po mawazẹjlẹgo po gọna whẹdida he ja lọ” go?

¹⁸ Naegbọn Paulu do dọhodo “dodowiwa po mawazẹjlẹgo po gọna whẹdida he ja lọ” ji na Feliksi po asi etọn po? Flindọ yé jlo na yọ́n nuhe “yise [tintindo] to Klisti Jesu mẹ” bẹhẹn. Na Paulu yọ́n nuyiwa kanyinylan po mawadodo tọn yetọn po, gọna gbẹzan fẹnnuwiwa tọn yetọn wutu, e hẹn nuhe yin bibiọ to mẹdepope he jlo na lẹzun hodotọ Jesu tọn si họnwun na yé. Nuhe Paulu dọ lẹ dohia dọ nujinọtedo dodo Jiwheyẹwhe tọn lẹ gbọnvo mlẹnmlẹn na gbẹzan wunmẹ he Feliksi po asi etọn po to zinzan. Ehe dona ko gọalọna yé nado mọdọ gbẹtọvi lẹpo wẹ na dogbè nuhe yé lẹn, bo dọ, bosọ wà lẹ tọn na Jiwheyẹwhe podọ whẹdida Jiwheyẹwhe tọn he to tepọn yelọsu yin nujọnu hugan owhẹ̀ he Feliksi jlo na dá na Paulu. Abajọ “budi Feliksi”!

19, 20. (a) To lizọnyizọn mítọn mẹ, etẹwẹ mí dona wà eyin mẹdelẹ yinuwa taidi mẹhe tindo ojlo na nugbo lọ, ṣigba bo ma jlo na diọ gbẹzan yetọn? (b) Nawẹ mí wagbọn do yọnẹn dọ họntọn nukunta tọn wẹ Feliksi to jiji hẹ Paulu?

¹⁹ To lizọnyizọn mítọn mẹ, mí sọgan dukosọ hẹ mẹhe taidi Feliksi nkọ lẹ. To bẹjẹeji, yé sọgan yinuwa taidi mẹhe tindo ojlo na nugbo lọ, ṣigba yé ma nọ jlo na diọ gbẹzan yetọn. Mí dona họ́ míde sọta omẹ mọnkọtọn lẹ. Etomọṣo, mí sọgan yí zinzin do dọhona yé gando nujinọtedo dodo Jiwheyẹwhe tọn lẹ go dile Paulu wà do. Vlavo nugbo lọ sọgan yinuwado ahun yetọn ji. Ṣigba, eyin mí mọdọ yé ma jlo na jo gbẹzan ylankan yetọn do, mí ma dona hẹn whenu gú to yé dè, kakatimọ mí na dín mẹhe nugbla nugbo lọ tọn to hùhù lẹ mọ.

²⁰ To whẹho Feliksi tọn mẹ, hogbe he bọdego ehelẹ do mẹwhinwhàn etọn lẹ hia: “To whenue owhe awe ko juwayi, Pọlkiu Festu jẹ otẹn Feliksi tọn mẹ; podọ na Feliksi jlo nado mọ nukundagbe Ju lẹ tọn wutu, e jo Paulu do gànmẹ.” (Owalọ 24:27) E họnwun dọ họntọn nukunta tọn wẹ Feliksi to jiji hẹ Paulu. Feliksi yọnẹn dọ omẹ “Aliho Lọ” tọn lẹ ma yin gufọntọ kavi atẹṣitọ lẹ gba. (Owalọ 19:23) E sọ yọnẹn dọ Paulu ma gbà osẹ́n Lomu tọn depope. Etomọṣo, Feliksi jo apọsteli lọ do gànmẹ nado sọgan “mọ nukundagbe Ju lẹ tọn.”

21. Etẹwẹ jọ do Paulu go to whenue Pọlkiu Festu lẹzun ayimatẹn-gán, podọ hogbe tẹwẹ pò to tulina Paulu?

²¹ Dile wefọ godo tọn Owalọ lẹ weta 24 tọn dọ do, Paulu gbẹ́ pò to gànpamẹ to whenue Pọlkiu Festu jẹ otẹn Feliksi tọn mẹ taidi ayimatẹn-gán. Taidi kọdetọn de, Paulu sọ dona sọawuhia to owhẹ̀ nukọn whlasusu podọ to aṣẹpatọ voovo lẹ nukọn. Na nugbo tọn, apọsteli adọgbotọ ehe yin “hinhẹn yì ahọlu lẹ po ayimatẹn-gán lẹ po nukọn.” (Luku 21:12) Dile mí na mọ do, e na wá dekunnu na ahọlu he dohuhlọn hugan to azán etọn gbè. Mahopọnna ehe lẹpo, yise Paulu tọn ma hokọ̀. Matin ayihaawe, e pò to tuli mọyi sọn hogbe Jesu tọn lẹ mẹ dọmọ: “Gboadọ!”