Súsú Ahọ́ Nuhe Yin Sesali Tọn Hlan Sesali

“Mì suahọ mẹtọn-mẹtọn yé.”—LOMUNU LẸ 13:7.

1, 2. (a) Sọgbe hẹ Jesu, nawẹ Klistiani lẹ dona hẹn dandannu yetọn lẹ hlan Jiwheyẹwhe po Sesali po tin to jlẹkaji gbọn? (b) Etẹwẹ yin ahunmẹdunamẹnu tintan Kunnudetọ Jehovah Tọn lẹ tọn?

SỌGBE hẹ Jesu, onú lẹ tin he mí duahọ etọn do Jiwheyẹwhe podọ onú lẹ tin ga he mí duahọ etọn do Sesali, kavi Tòhọluduta. Jesu dọmọ: “Mì yí onú he yin Sesali tọn hlan Sesali, podọ onú he yin Jiwheyẹwhe tọn hlan Jiwheyẹwhe.” To hogbe vude ehelẹ mẹ, e gbawhàn kẹntọ etọn lẹ tọn bo basi bladopọ walọyizan jlẹkaji tọn he mí dona tindo to haṣinṣan mítọn mẹ hẹ Jiwheyẹwhe podọ to nuyiwa mítọn lẹ mẹ po Tòhọluduta po. Abajọ “awu sọ ji” hosetọ etọn lẹ “tlala do e go.”—Malku 12:17.

² Nugbo wẹ dọ, onú tintan he nọ duahunmẹna devizọnwatọ Jehovah tọn lẹ wẹ yindọ yé nọ yí nuhe yin Jiwheyẹwhe tọn lẹ hlan Jiwheyẹwhe. (Psalm 116:12-14) Nalete, to mọwiwà mẹ, yé ma nọ wọnji e go dọ Jesu dọ dọ yé dona yí onú delẹ hlan Sesali gba. Ayihadawhẹnamẹnu heyin pinplọn gbọn Biblu dali yetọn lẹ biọ dọ yé ni gbọn odẹ̀ dali do gbadopọnna obá he mẹ yé sọgan yí nuhe Sesali biọ jó jẹ. (Lomunu lẹ 13:7) To ojlẹ egbezangbe tọn lẹ mẹ, susu whẹdatọ lẹ tọn ko doayi e go dọ huhlọn gandudu tọn tindo dogbo podọ dọ gbẹtọ lẹ po gandudu lẹ po to filẹpo yin bibla do gokanmẹ gbọn osẹ́n jọwamọ tọn dali.

3, 4. Zẹẹmẹ ojlofọndotenamẹ tọn tẹlẹ wẹ ko yin bibasi dogbọn osẹ́n jọwamọ tọn, osẹ́n he yè dohia, po osẹ́n gbẹtọvi lẹ tọn po dali?

³ Apọsteli Paulu dlẹnalọdo osẹ́n jọwamọ tọn ehe to whenuena e wlanwe dogbọn gbẹtọ aihọn tọn lẹ dali dọmọ: “Yè do onú he yè sọgan yọnẹn gbọn Jiwheyẹwhe tọn dali hia to yé mẹ wutu; na Jiwheyẹwhe ko do e hia yé. Na yè mọ onú mamọ etọn lẹ sọn whẹwhẹwhenu aihọn tọn to wedede, yè to nuyọnẹn onú he yè basi lẹ tọn do to yé yọnẹn, yèdọ, huhlọn madopodo po ozọnji etọn po mọwẹ yé yin mamọdọnọ.” Eyin yé na yigbe na ẹn, osẹ́n jọwamọ tọn na tlẹ whan ayihadawhẹnamẹnu mayisenọ ehelẹ tọn. Gbọnmọ dali, Paulu dọ yinukọn dogọ dọmọ: “Na whenuena kosi lẹ, he ma tindo osẹ́n, wà onú he tin to osẹ́n mẹ lẹ gbọn jijọ dali, ehelẹ, le yé ma tindo osẹ́n, yé yin osẹ́n de hlan yede: to enẹ mẹ yé do azọ́n osẹ́n tọn he yé wlan do ayiha yetọn mẹ hia, ayiha yetọn ga sọ to kunnude.”—Lomunu lẹ 1:19, 20; 2:14, 15.

⁴ To owhe kanweko 18tọ mẹ, whẹdatọ Glẹnsi tọn he diyin lọ William Blackstone wlan dọmọ: “Osẹ́n jọwamọ tọn ehe, na yinyin ogbẹ́ hẹ gbẹtọvi lẹ bo yin dide basina gbọn Jiwheyẹwhe lọsu dali, na nugbo tọn yin nuhe yiaga to dandannu liho gando devo depope go. Dandannu wẹ e yin do globu lọ lẹpo ji, to otò lẹpo mẹ, podọ to ojlẹ lẹpo mẹ: osẹ́n gbẹtọ tọn depope ma họakuẹ to aliho depope mẹ sọ ẹ gba, eyin e jẹagọdo ehe.” Blackstone zindonukọn nado dọho dogbọn “osẹ́n sọhia” dali, dile e yin mimọ do to Biblu mẹ, podọ e basi zẹẹmẹ dọmọ: “To dodonu awe ehelẹ ji, osẹ́n jọwamọ tọn po osẹ́n sọhia tọn po, sinai do osẹ́n gbẹtọvi lẹ tọn pete ji; enẹ wẹ yin dọ, osẹ́n gbẹtọvi lẹ tọn depope ma dona yin dotẹnmẹ jodona nado jẹagọdo ehelẹ gba.” Ehe lọ tin to kọndopọmẹ hẹ nuhe Jesu dọ dogbọn Jiwheyẹwhe po Sesali po dali, dile e yin kinkandai do to Malku 12:17 mẹ. E họnwun hezeheze dọ, awa delẹ ji tin fie Jiwheyẹwhe na dogbo nuhe Sesali sọgan biọ sọn Klistiani de si te. Tòhódọtọ Ju lẹ tọn ze dogbo mọnkọtọn dai to whenuena yé degbena apọsteli lẹ nado doalọtena yẹwhehodidọ dogbọn Jesu dali. Gbọnmọ dali, apọsteli lẹ gblọn po gbesisọ po dọmọ: “Míwlẹ ma ha nọ ma setonuna Jiwheyẹwhe hú gbẹtọ.”—Owalọ lẹ 5:28, 29.

“Onú he yin Jiwheyẹwhe Tọn”

5, 6. (a) To pọndohlanmẹ na jiji Ahọluduta Jiwheyẹwhe Tọn to 1914, etẹwẹ Klistiani lẹ dona hẹn pẹkipẹki hugan do ayihamẹ? (b) Nawẹ Klistiani de nọ dohia dọ emi yin lizọnyizọnwatọ de gbọn?

⁵ Titengbe sọn 1914 gbọ́n, whenuena Jehovah Jiwheyẹwhe, Ganhunupotọ lọ, jẹ gandu ji taidi ahọlu gbọn Ahọluduta Mẹssia tọn heyin Klisti tọn dali, Klistiani lẹ ko hẹn ẹn diun ma nado yí onú Jiwheyẹwhe tọn na Sesali. (Osọhia 11:15, 17) Na nuhe ma ko jọ pọ́n, osẹ́n Jiwheyẹwhe tọn biọ to Klistiani lẹ si ma nado yin “aihọn tọn.” (Johanu 17:16) Na yinyin klandowiwe hlan Jiwheyẹwhe, Ogbẹ̀namẹtọ yetọn, yé dona dohia hezeheze dọ yé ma sọ tin na yedelẹ ba. (Psalm 100:2, 3) Dile Paulu wlan do, “Oklunọ tọn wẹ mí.” (Lomunu lẹ 14:8) Humọ, to baptẹm Klistiani de tọn whenu, ewọ yin kinklandovo taidi lizọnyizọnwatọ Jiwheyẹwhe tọn, bọ ewọ do sọgan gbọnmọ dali dọ nuhe Paulu dọ dọmọ: “Jiwheyẹwhe . . . ko yí mí do basi devizọnwatọ nugopetọ.”—2 Kọlintinu lẹ 3:5, 6.

⁶ Apọsteli Paulu sọ wlan dọmọ: “Yẹn pagigona lizọnyizọn ṣie.” (Lomunu lẹ 11:13, NW ) Na jide tọn mí dona wà onú dopolọ. Vlavo mí nọ tindo mahẹ to lizọnyizọn whenu-gigọ tọn mẹ wẹo kavi whenu gli tọn mẹ, mí dona tindo to ayiha mẹ dọ Jehovah lọsu wẹ deazọ́nna mí to lizọnyizọn mítọn mẹ. (2 Kọlintinu lẹ 2:17) To whenuena e yindọ mẹdelẹ sọgan diọnukunsọ teninọ mítọn, Klistiani klandowiwe, he ko yí baptẹm lẹpo dona tin to aṣeji nado namẹ dohia he họnwun po dehe yin nujikudo tọn po dọ ewọ na nugbo tọn yin lizọnyizọnwatọ wẹndagbe lọ tọn. (1 Pita 3:15) Lizọnyizọn etọn sọ dona sọawuhia to walọyizan etọn mẹ ga. Taidi lizọnyizọnwatọ Jiwheyẹwhe tọn de, Klistiani de dona zan walọ he we-ṣeke lẹ bosọ ze yé daga, hẹn pọninọ whẹndo tọn dote, yin nugbonọ, bo do osi hia na osẹ́n po nunọwhinnusẹ́n po. (Lomunu lẹ 12:17, 18; 1 Tẹsalonikanu lẹ 5:15) Haṣinṣan Klistiani de tọn hẹ Jiwheyẹwhe po lizọnyizọn heyin didenamẹ sọn olọn mẹ wá etọn po yin onú titengbe hugan lẹ to gbẹzan etọn mẹ. E ma sọgan jó ehelẹ do na nukunvandomẹ Sesali tọn wutu gba. E họnwun hezeheze dọ, yé dona yin hihia gọna “onú he yin Jiwheyẹwhe tọn.”

“Onú Sesali Tọn”

 7. Etẹwẹ yin yinkọ dagbe Kunnudetọ Jehovah Tọn lẹ tọn gando takuẹ lẹ nina go?

⁷ Kunnudetọ Jehovah Tọn lẹ yọnẹn dọ yé duahọ “mẹmẹglọ [tọn] hlan huhlọn daho lẹ,” yèdọ togan aṣẹpatọ lẹ. (Lomunu lẹ 13:1) Na enẹ tọn wutu, to whenuena Sesali, yèdọ Tòhọluduta, basi obiọ he sọgbe hẹ osẹ́n, ayihadawhẹnamẹnu yetọn he yin pinplọn gbọn Biblu dali nọ na yé dotẹnmẹ nado hẹn pekọ wá na obiọ ehelẹ. Di apajlẹ, Klistiani nugbo lẹ tin to takuẹ-natọ apajlẹ dagbenọ hugan lẹ mẹ to aigba ji. To Allemagne linlinwe Münchner Merkur dọ dogbọn Kunnudetọ Jehovah Tọn lẹ dali dọmọ: “Yé yin nugbonọ hugan podọ yin mẹhe nọ na takuẹ do mẹwhenu hugan to Akọta Otò lọ tọn mẹ.” To Italie linlinwe lọ La Stampa doayi e go dọmọ: “Yé [Kunnudetọ Jehovah Tọn lẹ] yin tovi nugbonọ hugan lẹ he mẹdepope sọgan jlo nado tindo: yé ma nọ họ̀n na takuẹ lẹ nina kavi din aliho nado họ̀n na osẹ́n he vẹawu lẹ na ale yedetiti tọn gba.” Devizọnwatọ Jehovah tọn lẹ nọ wà ehe ‘na ayihadawhẹnamẹnu yetọn lẹ wutu.’—Lomunu lẹ 13:5, 6.

 8. Be nuhe mí duahọ etọn do Sesali nọte do takuẹ lẹ kẹdẹ ji wẹ?

⁸ Be “onú Sesali tọn” lẹ nọte do takuẹ nina kẹdẹ ji wẹ? Lala. Paulu basi todohukanji onú devo lẹ tọn, taidi obu po gbégbigbò po. To owe etọn Critical and Exegetical Hand-Book to the Gospel of Matthew mẹ, weyọnẹntọ Allemagne tọn lọ Heinrich Meyer wlan dọmọ: “Gbọn [onú Sesali tọn lẹ dali] . . . mí ma dona mọnukunnujẹemẹ poun dọ takuẹ tovi lẹ tọn kẹdẹ wẹ e yin gba, ṣigba onú lẹpo ehe Sesali jẹ na to dodonu osẹ́n etọn lẹ tọn ji.” Whenuhodọtọ E. W. Barnes, to owe etọn The Rise of Christianity mẹ, doayi e go dọ Klistiani de na sú takuẹ lẹ eyin ewọ duahọ yetọn podọ “mọdopolọ e na kẹalọyi dandannu Tòhọluduta devo lẹpo, po nukunnumọjẹnumẹ lọ po ma nado yin yiylọ nado yí onú heyin Jiwheyẹwhe tọn lẹ na Sesali.”

9, 10. Awuwhiwhle tẹwẹ Klistiani de sọgan tindo dogbọn yíyí onú Sesali tọn na ẹn dali, ṣigba nugbo tẹlẹ wẹ dona yin hinhẹn do ayiha mẹ?

⁹ Onú tẹlẹ wẹ Tòhọluduta sọgan biọ matin nukundiọsọ onú he yin Jiwheyẹwhe tọn lẹ to jlọjẹ liho? Mẹdelẹ ko lẹndọ yé sọgan gbọn osẹ́n dali do yí akuẹ na Sesali to aliho takuẹ nina tọn mẹ bọ e vọ̀ do finẹ. Na nugbo tọn yé ma na tindo numọtolanmẹ awuvivo tọn nado yí onú depope na Sesali he na yí whenu he sọgan yin yiyizan to nuyiwa yẹwhehọluduta lọ tọn mẹ lẹ gba. Etomọṣo, to whenuena e yin nugbo dọ mí dona ‘yiwanna Jehovah Jiwheyẹwhe mítọn po ayiha, alindọn, ahún, po huhlọn mítọn lẹpo po,’ Jehovah nọ donukun sọn mí si nado yí whenu zan to onú he gbọnvona sinsẹnzọn wiwe mítọn lẹ mẹ. (Malku 12:30; Filippinu lẹ 3:3) Di apajlẹ, Klistiani he wlealọ de yin nina ayinamẹ nado yí whenu zan nado hẹn pekọ wá na alọwlemẹ etọn. Nuwiwa mọnkọtọn lẹ ma ylan gba, ṣigba apọsteli Paulu dohia dọ yé yin “onú he yin aihọn tọn lẹ” e ma yin “onú he yin Oklunọ tọn lẹ” gba.—1 Kọlintinu lẹ 7:32-34; yijlẹdo 1 Timoti 5:8 go.

¹⁰ Humọ, Klisti degbena hodotọ etọn lẹ nado ‘sú’ takuẹ lẹ, podọ ehe na nugbo tọn bẹ yíyí whenu he yin kinklandowiwe hlan Jehovah zan dali—yèdọ to whenuena e yindọ gbẹzan mítọn pete wẹ yin kinklandowiwe to aliho ehe mẹ. Eyin madozẹnzẹn takuẹ nina tọn to otò de mẹ yin 33 to kanweko ji akuẹ he nọ biọ whégbè tọn (e nọ yiaga to otò delẹ mẹ), ehe zẹẹmẹdo dọ to owhe dopodopo mẹ madozẹnzẹn azọ́nwatọ lẹ tọn na nọ sú madoatọ̀n sunzankuẹ osun ẹnẹ tọn do Apò Tòhọluduta tọn mẹ. Nado dọ ẹ to aliho devo mẹ, to vivọnu ojlẹ azọ́nwiwa etọn tọn lẹpo, madozẹnzẹn azọ́nwatọ lọ tọn na ko zan nudi sunzankuẹ owhe 15 tọn na takuẹ he “Sesali” biọ. Gbadopọnna, whẹho wehọmẹ yìyì tọn ga. To otò susu lẹ mẹ osẹ́n nọ biọ dọ mẹjitọ lẹ ni do ovi yetọn lẹ wehọmẹ na e whè gbau sọha owhe delẹ tọn. Sọha owhe wehọmẹ yìyì tọn tin to voovo sọn otò de mẹ jẹ devo mẹ. To ofi susu lẹ tedidi ojlẹ he yinukunkẹ tọn de wẹ e yin. Nugbo wẹ dọ, wehọmẹ yìyì mọnkọtọn lẹ nọ saba yin alenu, ṣigba Sesali wẹ nọ basi dide ada gbẹzan ovi lọ tọn tọn he dona yin yiyizan to aliho ehe mẹ, podọ mẹjitọ Klistiani lẹ nọ joawuna dide Sesali tọn.

Sinsẹnzọn Huhlọn-hẹnmẹ Basi Awhànfunfun Tọn

11, 12. (a) Obiọ tẹwẹ Sesali basi to otò susu lẹ mẹ? (b) Nukun tẹwẹ Klistiani fliflimẹ tọn lẹ yí do pọ́n sinsẹnzọn awhànfunfun tọn?

¹¹ Obiọ devo he nọ yin bibasi gbọn Sesali dali to otò delẹ mẹ wẹ yin sinsẹnzọn huhlọn-hẹnmẹ basi awhànfunfun tọn. To owhe kanweko 20tọ lọ mẹ, tito ehe ko yin didoai gbọn suhugan akọta lẹ tọn dali to ojlẹ awhàn tọn lẹ whenu podọ gbọn akọta devo lẹ dali to ojlẹ jijọho tọn lẹ mẹ ga. To France dandannu ehe yin yiylọ na owhe susu dọ takuẹ ohùn tọn, he zẹẹmẹdo dọ dẹpẹ jọja lẹpo dona tindo ojlo nado ze ogbẹ̀ yetọn dai na Tòhọluduta. Be ehe yin nude he mẹhe klan yede do wiwe hlan Jehovah lẹ sọgan basi sọn ahun mẹ wá ya? Nukun tẹwẹ Klistiani owhe kanweko tintan whenu tọn lẹ yí do pọ́n whẹho ehe?

¹² To whenuena e yindọ Klistiani fliflimẹ tọn lẹ dovivẹnu nado yin tovi dagbe lẹ, yise yetọn hẹnalọdotena yé ma nado yí ogbẹ̀ mẹdevo tọn kavi yí ogbẹ̀ yetọn lẹ do sanvọ́ na Tòhọluduta. The Encyclopedia of Religion dohia dọmọ: “Nukọntọ ṣọṣi dowhenu tọn lẹ, gọna Tertullien po Origen po, zinnudeji dọ Klistiani lẹ yin hinhẹn po huhlọn po ma nado yí ogbẹ̀ gbẹtọ tọn, yèdọ nunọwhinnusẹ́n lọ he hẹnalọdotena yé sọn mahẹ tintindo to awhànpa Lomu tọn mẹ.” To owe etọn The Early Church and the World mẹ, Mẹplọntọ wehọmẹ daho tọn lọ C. J. Cadoux, wlan dọmọ: “Kakajẹ gandudu Marcus Aurelius tọn whenu [161-180 W.M.], Klistiani depope ma nọ lẹzun ponọ to baptẹm etọn godo to whẹho depope mẹ gba.”

13. Naegbọn suhugan to Mẹylọhodotọklisti mẹ ma nọ pọ́n sinsẹnzọn awhànfunfun tọn hlan dile Klistiani fliflimẹ tọn lẹ pọ́n ẹn do?

¹³ Naegbọn hagbẹ ṣọṣi Mẹylọhodotọklisti tọn lẹ ma do nọ pọ́n onú lẹ dole to aliho ehe mẹ to egbehe? Na diọdo titengbe he wá aimẹ to owhe kanweko ẹnẹtọ whenu wutu wẹ. Owe Katholiki tọn lọ A History of the Christian Councils basi zẹẹmẹ dọmọ: “Klistiani susu lẹ, . . . to ahọluigbagan Kosi tọn lẹ glọ, tindo alọhẹndotenamẹ sinsẹ̀n tọn lẹ gando sinsẹnzọn awhànfunfun tọn go, bo gbẹ́ po nujikudo po nado lẹzun awhànfuntọ, kavi eyin e ma yinmọ na yin gbigbẹdai. Opli sinsẹ̀ngan lẹ tọn lọ [to otò Arles tọn mẹ to France, heyin bibasi to 314 W.M.], to dogbapọnna diọdo lọ lẹ he yin hinhẹnwa gbọn Constantin dali ze dandannu lọ dai dọ Klistiani lẹ dona fùnawhàn, . . . na Ṣọṣi lọ tin to jijọho mẹ hẹ Tòhọluduta to ahọvi heyin họntọn Klistiani lẹ tọn de glọ wutu.” Taidi kọdetọn gbẹdai nuplọnmẹ Jesu tọn ehe, sọn ojlẹ enẹ mẹ kakajẹ din, sinsẹ̀ngan Mẹylọhodotọklisti tọn ko na tuli lẹngbọpa yetọn lẹ nado wadevizọn to awhangọnu akọta lẹ tọn mẹ, dile e tlẹ yindọ mẹdelẹ ko ze teninọ de taidi agọjẹdonutọ sinsinyẹn lẹ.

14, 15. (a) To dodonu tẹlẹ ji wẹ Klistiani lẹ to fidelẹ sọalọakọn nado tin to mẹdekannu sọn sinsẹnzọn awhànfunfun tọn mẹ? (b) To fie yè ma de mẹde dovo te, nunọwhinnusẹ́n Owe wiwe tọn tẹlẹ wẹ na gọalọna Klistiani de nado basi dide he sọgbe to whẹho sinsẹnzọn awhànfunfun tọn mẹ?

¹⁴ Be Klistiani lẹ to egbehe tin to dandannu lọ glọ nado hodo mẹsusu to whẹho ehe mẹ ya? Paali. Eyin Klistiani he klan ede do wiwe, bo basi baptẹm de nọ nọ otò de mẹ to fie mẹdekannujẹ tin na lizọnyizọnwatọ sinsẹ̀n tọn lẹ sọn sinsẹnzọn awhànfunfun mẹ te, ewọ sọgan yí nuwleawudai ehe zan, na lizọnyizọnwatọ de wẹ ewọ yin nugbo. (2 Timoti 4:5) Sọha otò delẹ tọn, gọna États-Unis po Australie po, ko namẹ mẹdekannujẹ mọnkọtọn etlẹ yin to ojlẹ awhàn tọn whenu lọsu. Podọ to ojlẹ jijọho tọn whenu, to otò susu he gbẹsọ nọ hẹnmẹ po huhlọn po nado biọ sinsẹnzọn awhànfunfun tọn mẹ lẹ ko na mẹdekannujẹ, Kunnudetọ Jehovah Tọn lẹ, taidi lizọnyizọnwatọ sinsẹ̀n tọn lẹ. Gbọnmọ dali yé sọgan zindonukọn nado to alọgọna gbẹtọ lẹ gbọn sinsẹnzọn otò tọn yetọn dali.

¹⁵ Nalete, etẹwẹ, eyin Klistiani de nọ nọ otò de mẹ fie lizọnyizọnwatọ sinsẹ̀n tọn lẹ ma yin dide dovo te? To whelọnu lo e dona basi dide mẹdetiti tọn sọgbe hẹ ayihadawhẹnamẹnu heyin pinplọn gbọn Biblu dali etọn. (Galatianu lẹ 6:5) To whenuena e yindọ e to nulẹnpọn do gbedide Sesali tọn ji, e na yí sọwhiwhe do dà ahọ́ nuhe tọn e dù do Jehovah pọ́n. (Psalm 36:9; 116:12-14; Owalọ lẹ 17:28) Klistiani lọ na flindọ ohia Klistiani nugbo tọn wẹ yin owanyi na yisenọ hagbẹ etọn lẹpo, etlẹ yin mẹhe nọ nọ otò devo mẹ lẹ kavi mẹhe yin akọ̀ devo tọn lẹ. (Johanu 13:34, 35; 1 Pita 2:17) Humọ, e ma na wọnji nunọwhinnusẹ́n Owe wiwe lẹ tọn heyin mimọ to wefọ mọnkọtọn lẹ taidi Isaia 2:2-4; Matiu 26:52; Lomunu lẹ 12:18; 14:19; 2 Kọlintinu lẹ 10:4; po Heblu lẹ 12:14 po mẹ gba.

Otòzọ́n

16. To otò delẹ mẹ, sinsẹnzọn he ma yin awhànfunfun tọn tẹlẹ wẹ Sesali biọ to mẹhe ma kẹalọyi sinsẹnzọn awhànfunfun tọn lẹ si?

¹⁶ Nalete, otò lẹ tin fie Tòhọluduta, to whenuena e ma na dotẹnmẹ mẹdekannujẹ tọn na lizọnyizọnwatọ sinsẹ̀n tọn lẹ, ṣigba yọnẹn dọ mẹdelẹ sọgan diọnukunsọ sinsẹnzọn awhànfunfun tọn. Susu aigba ehelẹ tọn nọ wleawudai na omẹ ahun doponọ mọnkọtọn lẹ ma nado yin hinhẹn po huhlọn po biọ sinsẹnzọn awhànfunfun tọn mẹ. To fidelẹ nubiọtomẹsi otòzọ́n, taidi azọ́n titengbe to lẹdo lọ mẹ, nọ yin pinpọnhlan taidi otòzọ́n he ma yin awhànfunfun tọn. Be Klistiani klandowiwe de sọgan tindo mahẹ to sinsẹnzọn mọnkọtọn mẹ ya? Tofi lọsu ga, Klistiani klandowiwe, he baptizi dona basi dide edetiti tọn to dodonu ayihadawhẹnamẹnu heyin pinplọn gbọn Biblu dali etọn ji.

17. Be nuyiwa ojlẹ Biblu tọn na sinsẹnzọn he ma yin awhànfunfun otò tọn de tin ya?

¹⁷ E taidi dọ sinsẹnzọn huhlọn hẹnmẹ do basi tọn yin bibasi to ojlẹ Biblu tọn lẹ mẹ. Otanwe de dọmọ: “To yidogọmẹ na takuẹ lẹ po dekuẹ lẹ po he nọ yin bibiọ sọn tovi Juda tọn lẹ si, otòzọ́n lẹ lọsu tin ga [azọ́nwiwa he ma nọ yin ahọ́suna heyin didoai gbọn gandudu otò tọn lẹ dali]. Ehe yin nuzedai hohowhenu tọn de to Whezẹtẹn, ehe gandudu Glẹki po Lomu tọn lẹ po zindonukọn nado to bibasi. . . . Alẹnu Yọyọ lọsu, ga, donù apajlẹ otòzọ́n tọn lẹ go to Juda, bo do lehe e gbayipe do hia. To kọndopọmẹ po aṣa ehe po, awhànfuntọ lọ lẹ hẹn Simọni Cyrene tọn lọ nado didá satin [yatin] Jesu tọn (Matiu 5:41; 27:32; Malku 15:21; Luku 23:26).”

18. Wunmẹ otòzọ́n he ma yin awhànfunfun tọn, he ma sọ yin sinsẹ̀n tọn tẹlẹ wẹ Kunnudetọ Jehovah Tọn lẹ nọ nọgodona gbọzangbọzan?

¹⁸ Mọdopolọ, e nọ yin bibiọ to tovi otò delẹ tọn si to egbehe gbọn Tòhọluduta kavi togan otò lọ tọn lẹ dali nado tindo mahẹ to wunmẹ otòzọ́n voovo lẹ mẹ. To whedelẹnu ehe nọ yin na azọ́n titengbe de, taidi dotọ̀ lẹ kùnkùn kavi aliho lẹ dìde; to whedelẹnu e nọ yin sọn ojlẹ de mẹ jẹ devo mẹ, taidi mahẹ tintindo sẹmẹsẹmẹ tọn to ziza aliho lẹ, wehọmẹ lẹ, kavi dotowhé lẹ mẹ. Fie otòzọ́n wiwà mọnkọtọn yin na dagbe otò lọ tọn bo ma gando sinsẹ̀n lalo go kavi to aliho devo delẹ mẹ ma diọnukunsọ ayihadawhẹnamẹnu Kunnudetọ Jehovah Tọn lẹ tọn te, yé ko nọ saba tindo mahẹ to e mẹ. (1 Pita 2:13-15) Ehe ko nọ saba dekọtọn do kunnudide dagbe hugan mẹ podọ to whedelẹnu ko bọnùdo na mẹhe nọ gbọn lalodido dali do nọ sawhẹdokọna Kunnudetọ lẹ na yinyin kẹntọ ahọlu tọn lẹ.—Yijlẹdo Matiu 10:18 go.

19. Nawẹ Klistiani de dona penukundo whẹho lọ go do eyin Sesali kanse e nado wà otòzọ́n he ma yin awhànfunfun tọn na ojlẹ de?

¹⁹ Nalete, etẹwẹ lo, eyin Tòhọluduta biọ to Klistiani de si nado wà otòzọ́n na ojlẹ de heyin apadewhe sinsẹ̀nzọn otò tọn to tito gandudu gbẹtọ paa lẹ tọn mẹ? Tofi lọsu ga, Klistiani lẹ dona basi dide yetọn titi sinai do ayihadawhẹnamẹnu heyin pinplọn de ji. “Mí omẹ pó wẹ na nọte to whẹda-zìnpo Jiwheyẹwhe tọn nukọn.” (Lomunu lẹ 14:10) Klistiani lẹ he pannukọn nubiọtomẹsi Sesali tọn de dona yí odẹ̀ do plọnnu bo lẹnayihamẹpọn do e ji.a E sọgan sọ yin nuyọnẹnnu nado dọho do whẹho lọ ji po Klistiani he whẹ́n lẹ po to agun mẹ. To ehe godo dide mẹdetiti tọn de dona yin bibasi.—Howhinwhẹn lẹ 2:1-5; Filippinu lẹ 4:5.

20. Kanbiọ po nunọwhinnusẹ́n Owe wiwe tọn tẹlẹ po wẹ na gọalọna Klistiani de nado lẹnayihamẹpọn do whẹho otòzọ́n he ma yin awhànfunfun tọn ji?

²⁰ To whenuena yè to dodinnanu mọnkọtọn basi, Klistiani lẹ na gbadopọnna sọha nunọwhinnusẹ́n Biblu tọn delẹ. Paulu dọ dọ mí dona “nọ setonuna otogan lẹ, nado nọ wleawu dai pọ́n azọ́n dagbe lẹpo, . . . yin . . . mẹdẹdẹ, he na nọ do walọmimiọn hia omẹ popo.” (Titu 3:1, 2) To ojlẹ dopolọ mẹ, Klistiani lẹ na wadagbe nado gbadopọnna otòzọ́n he yè zedonukọnnamẹ lọ. Eyin yé kẹalọyi i, be yé na penugo nado hẹn kadaninọ Klistiani tọn go ya? (Mika 4:3, 5; Johanu 17:16) Be e na hẹn yé tindo mahẹ to wunmẹ sinsẹ̀n lalo tọn delẹ mẹ ya? (Osọhia 18:4, 20, 21) Be bibasi i na hẹnalọdotena yé kavi hẹn yé tindo dogbo ma sọgbe hẹ lẹnpọn dagbe sọn azọngban Klistiani yetọn tọn lẹ hinhẹndi mẹ wẹ ya? (Matiu 24:14; Heblu lẹ 10:24, 25) To alọ devo mẹ, be yé na penugo nado zindonukọn nado to nukọnyiyi gbigbọmẹ tọn basi, vlavo nado tlẹ tindo mahẹ to lizọnyizọn whenu-gigọ tọn mẹ to whenuena yé to sinsẹnzọn he yin bibiọ basi ya?—Heblu lẹ 6:11, 12.

21. Depope he dide etọn na yin, nukun tẹwẹ agun de dona yí do pọ́n mẹmẹsunnu de he to nukunpedo whẹho otòzọ́n he ma yin awhànfunfun tọn go?

²¹ Etẹwẹ eyin gblọndo ahundoponọ Klistiani lọ tọn hlan kanbiọ mọnkọtọn lẹ hẹn ẹn nado wá tadona lọ kọn dọ sinsẹ̀nzọn otò tọn yin “azọ́n dagbe” de he e sọgan basi to tonusise mẹ na gandudu lẹ? Dide etọn niyẹn to Jehovah nukọn. Mẹho dide lẹ po mẹdevo lẹ po dona tindo osi to gigọ́mẹ na ayihadawhẹnamẹnu mẹmẹsunnu lọ tọn bo zindonukọn nado to pinpọn ẹn hlan taidi Klistiani de he tindo teninọ dagbe. Nalete, eyin, Klistiani de tindo numọtolanmẹ dọ emi ma sọgan wà otòzọ́n ehe, teninọ etọn lọsu dona yin osi tindo na ga. Ewọ lọsu gbẹsọ tindo teninọ dagbe bo dona mọ godonọnamẹ owanyinọ tọn yí.—1 Kọlintinu lẹ 10:29; 2 Kọlintinu lẹ 1:24; 1 Pita 3:16.

22. Depope he ninọmẹ he pannukọn mí na yin, etẹwẹ mí na zindonukọn nado to wiwà?

²² Taidi Klistiani lẹ mí ma na doalọte to nina “ogbégbò hlan mẹhe ogbégbò yin etọn” gba. (Lomunu lẹ 13:7) Mí na tindo osi na tintin to kannu-kannu dagbe onú lẹ tọn bo din nado yin tovi jijọhonọ, osẹ́n-yìntọ lẹ. (Psalm 34:14) Mí tlẹ sọgan hodẹ̀ “na ahọlu lẹ po mẹhe tin to otẹn daho mẹ lẹpo po” to whenuena sunnu ehelẹ yin yiylọ nado basi dide lẹ he gando gbẹzan po azọ́n Klistiani mítọn tọn po go. Taidi kọdetọn yíyí onú heyin Sesali tọn hlan Sesali tọn mítọn, mí tindo todido dọ mí sọgan “zìn ogbẹ̀ zọnlin abọẹ-abọẹ to jijọho podọ to jijọ-di-Jiwheyẹwhe tọn lẹpo mẹ, podọ to owalọ wiwe lẹpo mẹ.” (1 Timoti 2:1, 2) To popolẹpo mẹ, mí na zindonukọn nado to yẹwheho wẹndagbe Ahọluduta lọ tọn dọ taidi todido dopolọ na gbẹtọvi lẹ, bo na yí ahun lẹpo do nọ yí onú Jiwheyẹwhe tọn na Jiwheyẹwhe.

[Nudọnamẹ odò tọn]

Be Hiẹ Sọgan Basi Zẹẹmẹ Ya?

◻ To haṣinṣan etọn hinhẹn do jlẹkaji hẹ Sesali po Jehovah po mẹ, etẹwẹ yin nuduahunmẹnamẹ tintan Klistiani de tọn?

◻ Ahọ́ etẹ tọn wẹ mí dù do Jehovah he mí ma sọgan yí na Sesali pọ́n gbede?

◻ Etẹwẹ yin onú delẹ he mí nọ yí hlan Sesali po jlọjẹ po?

◻ Wefọ tẹlẹ wẹ nọ gọalọna mí nado basi dide he sọgbe to whẹho sinsẹnzọn awhànfunfun huhlọn hẹnmẹ do basi tọn mẹ?

◻ Onú tẹlẹ wẹ yè dona hẹn do ayiha mẹ eyin mí yin yiylọ na otòzọ́n he ma yin awhànfunfun tọn?

◻ Gando Jehovah po Sesali po go, etẹwẹ mí na zindonukọn nado to wiwà?

[Yẹdide to weda 24 25]

Apọsteli lẹ dọ na Tòhódọtọ lẹ dọmọ: “Míwlẹ ma ha nọ ma setonuna Jiwheyẹwhe hú gbẹtọ”