Nudida lẹ Nọ Lá Gigo Jiwheyẹwhe Tọn!
“Olọn lẹ to gigo Jiwheyẹwhe tọn hodọ; agahomẹ sọ to alọnuzọ́n etọn lá.”—PSALM 19:1.
1, 2. (a) Naegbọn gbẹtọ lẹ ma sọgan mọ gigo Jiwheyẹwhe tọn po nukun po? (b) Nawẹ mẹho 24 lẹ pagigona Jiwheyẹwhe gbọn?
“HIẸ ma sọgan mọ nukunmẹ ṣie gba: na gbẹtọ [he] mọ mi ma na nọgbẹ̀ gba.” (Eksọdusi 33:20) Avase he Jehovah na Mose niyẹn. Na gbẹtọ lẹ yin nudida agbasalan madogánnọ lẹ wutu, yé ma sọgan mọ gigo Jiwheyẹwhe tọn po nukun po bo gán gba. Etomọṣo, awusọhia mẹhẹnjọsi Jehovah tọn to ofìn gigonọ Etọn ji yin didohia apọsteli Johanu to numimọ de mẹ.—Osọhia 4:1-3.
2 To vogbingbọnmẹ na gbẹtọ lẹ, nudida gbigbọnọ nugbonọ lẹ sọgan mọ nukunmẹ Jehovah tọn. “Mẹho konukunẹnẹ” he nọtena gbẹtọ 144 000 he Johanu mọ to numimọ olọn mẹ tọn lọ mẹ tin to yé mẹ. (Osọhia 4:4; 14:1-3) Etẹwẹ yin numọtolanmẹ yetọn to whenuena yé mọ gigo Jiwheyẹwhe tọn? Sọgbe hẹ Osọhia 4:11, yé lá dọmọ: “[Jehovah] mítọn podọ Jiwheyẹwhe mítọn, hiẹ wẹ jẹ nado yí gigo, yẹyi, po huhlọn po: na hiẹ wẹ dá onú popo, podọ to ojlo towe mẹ wẹ yé do tin, bọ yè sọ do dá yé.”
Nuhewutu ‘Whẹjijọ Ma Tin’
3, 4. (a) Naegbọn yise tintindo to Jiwheyẹwhe mẹ do sọgbe to lẹnunnuyọnẹn-liho? (b) To whẹho delẹ mẹ, etẹwẹ nọ glọnalina mẹdelẹ nado yise to Jiwheyẹwhe mẹ?
3 Be hiẹ nọ yin whinwhàn nado pagigona Jiwheyẹwhe ya? Suhugan gbẹtọ lẹ tọn ma nọ wàmọ, mẹdelẹ tlẹ dọ dọ Jiwheyẹwhe ma tin. Di dohia, sunwhlẹvu-plọntọ de wlan dọmọ: “Be Jiwheyẹwhe wẹ ze afọdide lọ bo wleawuna wẹkẹ lọ na ale mítọn ya? . . . Ehe yin pọndohlan dagbe de. Ṣigba e blawu dọ yẹn mọ ẹn di hopàdọ de poun. . . . Zẹẹmẹ lọ dọ Jiwheyẹwhe wẹ yin dowatọ wẹkẹ lọ tọn ma hẹn pekọwanamẹ gba.”
4 Lẹnunnuyọnẹn ma sọgan mọdona onú lẹpo gba—nuhe gbẹtọ lẹ sọgan mọ bo plọn lẹ kẹdẹ wẹ yé nọ dindona. Eyin e zẹ̀ ehe go, be tamẹnuplọnmẹ kavi hopàdọ poun wẹ e na yin. To whenuena e yindọ “Gbigbọ wẹ Jiwheyẹwhe,” mí ma sọgan dindona ẹn to lẹnunnuyọnẹn-liho gba. (Johanu 4:24) Enẹwutu, nado wá tadona lọ kọ̀n poun dọ yise tintindo to Jiwheyẹwhe mẹ ma sọgbe to lẹnunnuyọnẹn-liho na yin goyiyi. Lẹnunnuyọnẹntọ Vincent Wigglesworth to Wehọmẹ Alavọ Cambridge tọn dọ dọ aliho dodinnanu lẹnunnuyọnẹn tọn “sinai do dodinnanu sinsẹ̀n tọn ji.” Gbọnna? “E sinai do yise dolido de ji dọ nujijọ vonọtaun jọwamọ tọn lẹ tin to kọndopọmẹ hẹ ‘osẹ́n jọwamọ tọn lẹ.’ ” Enẹwutu eyin mẹde dọ dọ emi ma yise to Jiwheyẹwhe mẹ, be e mayin yise de yí do diọ devo wẹ e te poun ya? To whẹho delẹ mẹ, ojlo matindo nado kẹalọyi nugbo lọ wẹ nọ dekọtọn do yise matindo mẹ. Psalm-kantọ wlan dọmọ: ‘Mẹylankan, to sakla nukunmẹ etọn tọn mẹ ma to dodinnanu depope basi; linlẹn etọn lẹpo wẹ, Jiwheyẹwhe ma tin.’—Psalm 10:4.
5. Naegbọn whẹjijọ depope ma tin ma nado yise to Jiwheyẹwhe mẹ?
5 Nalete, yise tintindo to Jiwheyẹwhe mẹ ma yin avìdidla gba, na kunnudenu susu wẹ dohia dọ Jiwheyẹwhe tin. (Heblu lẹ 11:1) Sunwhlẹvu-plọntọ Allan Sandage dọmọ: “Yẹn mọdọ titojininọ onú lẹ tọn [to wẹkẹ lọ mẹ] ma sọgan yin kosọ de poun gba. Nunọwhinnusẹ́n delẹ dona tin he nọ deanana ẹn. To linlẹn ṣie mẹ, nudabla de wẹ Jiwheyẹwhe yin, ṣigba ewọ wẹ yin asisa nujiawu he tin lẹ tọn, podọ nuhewutu yé do tin.” Apọsteli Paulu dọna Klistiani lẹ to Lomu dọ “yè mọ onú mamọ [Jiwheyẹwhe tọn] lẹ sọn whẹwhẹwhenu aihọn tọn to wedede, yè to nuyọnẹn nuhe yè basi lẹ tọn do to yé yọnẹn, yèdọ huhlọn madopodo po ozọ́nji etọn po; mọwẹ yé [mayisenọ lẹ] yin mamọdọnọ [kavi ma tindo whẹjijọ depope].” (Lomunu lẹ 1:20) Sọn “whẹwhẹwhenu aihọn tọn”—titengbe sọn whenue gbọ́n gbẹtọvi nuyọnẹntọ lẹ, he tindo nugopipe lọ nado yọnẹn dọ Jiwheyẹwhe tin, yin didá—e ko lẹzun nuhe họnwun dọ Mẹdatọ huhlọnnọ de tin, yèdọ Jiwheyẹwhe de he jẹna mẹdezejo petepete. Enẹwutu mẹhe ma yọ́n gigo Jiwheyẹwhe tọn lẹ ma tindo whẹjijọ depope. Ṣigba, kunnudenu tẹwẹ nudida wleawuna?
Wẹkẹ lọ Nọ Lá Gigo Jiwheyẹwhe Tọn
6, 7. (a) Nawẹ olọn lẹ nọ lá gigo Jiwheyẹwhe tọn gbọn? (b) Lẹndai tẹ wutu wẹ olọn lẹ dlẹn ‘okàn nujlẹnu tọn lẹ’ hlan gbonu?
6 Psalm 19:1 na gblọndo dọmọ: “Olọn lẹ to gigo Jiwheyẹwhe tọn hodọ; agahomẹ sọ to alọnuzọ́n etọn lá.” Davidi doayi e go dọ sunwhlẹvu lẹ po planẹti he nọ sọawuhia to “agahomẹ” lẹ po dekunnu dọ Jiwheyẹwhe gigonọ de tin nugbonugbo. E zindonukọn dọmọ: “Okle hlan okle to ohó túntún jẹgbonu, ozán hlan ozán to nuyọnẹn lá.” (Psalm 19:2) To okle po ozán po, olọn lẹ nọ do nuyọnẹn po huhlọn nudida Jiwheyẹwhe tọn po hia. E nọ taidi dọ ogbè he to gigopana Jiwheyẹwhe lẹ nọ to “túntún jẹgbonu” sọn olọn lẹ mẹ wẹ nkọ.
7 Nalete, e nọ biọ wuntuntun nado sè kunnudide ehe. “Hogbe de ma tin, mọ ogbè de ma tin; yè ma sọgan sè ogbè yetọn gba.” Ṣogan, olọn lẹ to kunnude po huhlọn po. “Okàn [nujlẹnu] yetọn tọ́n yì aihọn lẹpo mẹ, ohó yetọn sọ jẹ aihọn podo.” (Psalm 19:3, 4) E taidi dọ olọn lẹ dlẹn ‘okàn nujlẹnu tọn lẹ’ hlan gbonu nado hẹn ẹn diun dọ kunnudide abọẹnọ yetọn jẹ agosu ẹnẹ aigba tọn lẹpo ji.
8, 9. Nugbo ayidego tọn tẹlẹ wẹ mí yọnẹn gando owhè go?
8 To enẹgodo Davidi basi zẹẹmẹ nujiawu nudida Jehovah tọn devo tọn dọmọ: “To yé mẹ [olọn lẹ] wẹ e wàhọ̀ na owhè do, ehe di asisunọ to tintọ́n sọn abò etọn mẹ ja, bo to ayajẹ di gbẹtọ asuka de nado họ̀nwezun omọ́ etọn tọn. Tintọ́n jẹgbonu etọn sọn olọn dodo, lẹdo etọn sọ jẹ pòdo etọn; nude matin bo sọ́ awuwhlá sọn yozò etọn mẹ.”—Psalm 19:4-6.
9 Kiklo owhè tọn tin to jlẹkaji eyin yè yí ì jlẹdo sunwhlẹvu devo lẹ go. Etomọṣo, sunwhlẹvu he jiawu de wẹ owhè yin bo nọ hẹn planẹti he nọ to lilẹdo e pé lẹ tin taidi nuhe whè tlala. Owe alọdlẹndonu tọn de dọ dọ zínpinpẹn etọn yì “tọnu liva donu liva donu liva 2”—yèdọ e pẹnzin tlala hú pipli planẹti he lẹdo e lẹ tọn! Huhlọn nudọnwado tọn etọn nọ dike aigba ni to lilẹdo owhè to fie dẹ̀n do e na kilomẹtlu livi donu 150—yèdọ otẹn de he ma dẹ̀n do e zẹjlẹgo kavi sẹpọ ẹ hugan. Adà pẹvi tiuntiun huhlọn owhè tọn wẹ nọ wá aigba ji, ṣogan enẹ ko pé nado hẹn ogbẹ̀ dote.
10. (a) Nawẹ owhè nọ biọ ‘ohọ̀’ etọn mẹ bosọ nọ tọ́n sọn e mẹ gbọn? (b) Nawẹ e nọ họ̀nwezun di “gbẹtọ asuka de” gbọn?
10 Psalm-kantọ yí hogbe yẹhiadonu tọn lẹ zan na owhè, bo do e hia taidi “gbẹtọ asuka de” he nọ họ̀nwezun sọn opodo aigba tọn de jẹ devo to okle bosọ nọ “wàhọ̀” do fide to zánmẹ. Eyin sunwhlẹvu blibata enẹ jẹ họyì ji, e nọ taidi dọ ‘ohọ̀’ de mẹ wẹ e biọ, nado yì gbọjẹ nkọ. To afọnnu, e nọ taidi nuhe tọ́n to ajijimẹ, bo nọ to sisẹ́ “di asisunọ [he] to tintọ́n sọn abò etọn mẹ ja.” Taidi lẹngbọhọtọ de, Davidi yọ́n lehe avivọ nọ sinyẹn sọ to zánmẹ. (Gẹnẹsisi 31:40) E flin lehe yozò owhè tọn nọ yawu hẹn agbasa etọn po aigba he lẹdo e po hlá yozò do. E họnwun dọ, “gbejizọnlin” azán dopodopo tọn sọn whèzẹtẹn yì whèyihọ ma nọ hẹn agbọ́pé owhè gba kakatimọ e tin taidi “gbẹtọ asuka de,” he wleawufo nado vọ́ gbejizọnlin lọ basi.
Sunwhlẹvu po Bẹplidopọ Sunwhlẹvu Tọn He Sẹhundaga lẹ Po
11, 12. (a) Etẹwẹ jẹna ayidego to aliho he mẹ Biblu yí sunwhlẹvu lẹ jlẹdo tọkẹ́n lẹ go te? (b) Nawẹ wẹkẹ mítọn sọgan ko gbloada sọ?
11 Sunwhlẹvu fọtọ́n vude poun wẹ Davidi sọgan mọ po nukun etọn lẹ po. Ṣogan, sọgbe hẹ dodinnanu agọe tọn de, sunwhlẹvu 70 sextillion—7 bọ onú tata 22 bọdego—wẹ zomọ he nọ mọnú hlan olá sọgan mọ to wẹkẹ yinukundomọ mítọn mẹ! Jehovah dohia dọ sunwhlẹvu madosọha lẹ wẹ tin to whenuena e yí yé jlẹdo “tọkẹ́n he tin to huto” lẹ go.—Gẹnẹsisi 22:17.
12 Sọn owhe susu die wayi, sunwhlẹvu-plọntọ lẹ ko doayi nuhe yin zẹẹmẹ basina taidi “lẹdo pẹvi zoklẹnyẹnyẹnnọ he taidi nuhe súyu lẹ” go. Lẹnunnuyọnẹntọ lẹ lẹndọ bẹplidopọ sunwhlẹvu tọn wẹ ehelẹ yin bosọ tin to Voie Lactée mítọn mẹ. To 1924, dodinnanutọ lẹ mọdọ pipli sunwhlẹvu tọn he sẹpọ mí hugan, Andromède, lọsu yin bẹplidopọ sunwhlẹvu tọn na ede—bo dẹn do mí sọmọ bọ gbigbòdlán miyọ́n tọn sọn Voie Lactée mítọn mẹ na basi gbejizọnlin na owhe livi awe nado jẹ finẹ!a Lẹnunnuyọnẹntọ lẹ wá mọ todin dọ bẹplidopọ sunwhlẹvu lẹ tọn liva susu lẹ wẹ tin, bọ dopodopo bẹ nudi sunwhlẹvu fọtọ́n susu, kavi to whedelẹnu liva susu lẹ hẹn. Etomọṣo, Jehovah nọ “hia sọha sunwhlẹvu lẹ tọn; bosọ [nọ] ylọ yé oyín yetọn-yetọn.”—Psalm 147:4.
13. (a) Etẹwẹ jẹna ayidego gando bẹplidopọ sunwhlẹvu lẹ tọn go? (b) Nawẹ mí wagbọn do yọnẹn dọ lẹnunnuyọnẹntọ lẹ ma yọ́n “aṣẹdai olọn lẹ tọn lẹ”?
13 Jehovah kanse Job dọmọ: “Hiẹ sọgan sìn gẹdẹ Pleiade sunwhlẹvu-ṣinawe lẹ tọn, kavi tún homẹbla [bẹplidopọ] Oliọni tọn?” (Job 38:31) Pipli sunwhlẹvu lẹ tọn bẹ sunwhlẹvu susu hẹn he nọ wleawuna awusọhia vonọtaun de. Dile etlẹ yindọ sunwhlẹvu lẹ sọgan dẹn do yedelẹ tlala, dopodopo yetọn nọ gbọṣi otẹn etọn mẹ eyin yé yin pinpọn sọn aigba. Na otẹn yetọn ma nọ diọ wutu, sunwhlẹvu lẹ “nọ deanana bato-kùntọ lẹ, agahun sunmẹ-yìyì tọn kùntọ lẹ, bosọ nọ gọalọ nado yọ́n sunwhlẹvu dopodopo.” (The Encyclopedia Americana) Ṣogan, mẹde ma mọnukunnujẹ “gẹdẹ” he sìn bẹplidopọ sunwhlẹvu lẹ tọn dopọ mẹ to gigọ́mẹ gba. Mọwẹ, kakajẹ din, lẹnunnuyọnẹntọ lẹ ma sọgan mọ gblọndo na kanbiọ heyin kinkanse to Job 38:33 mẹ dọmọ: “Hiẹ yọ́n aṣẹdai olọn lẹ tọn lẹ?”
14. Aliho tẹmẹ wẹ lehe hinhọ́n nọ yì gbọn yin nudabla te?
14 Lẹnunnuyọnẹntọ lẹ ma sọgan na gblọndo kanbiọ devo heyin kinkanse Job tọn dọmọ: “Etẹwẹ aliho lọ jẹ otẹn fie hinhọ́n nọ gbọn yì?” (Job 38:24) Wekantọ dopo ylọ kanbiọ heyin kinkanse gando hinhọ́n go ehe dọ “kanbiọ lẹnunnuyọnẹn tọn he siso taun de to ojlẹ egbezangbe tọn mẹ.” To vogbingbọnmẹ, tamẹnuplọnmẹtọ Glẹki tọn delẹ lẹndọ hinhọ́n wá sọn nukun gbẹtọvi tọn mẹ. To ojlẹ de mẹ, lẹnunnuyọnẹntọ lẹ ko lẹndọ hinhọ́n bẹ nugonu flinflin delẹ hẹn. Mẹdevo lẹ dọ dọ e nọ sẹtẹn taidi jẹhọn. To egbehe, lẹnunnuyọnẹntọ lẹ yise dọ hinhọ́n nọ yinuwa taidi jẹhọn podọ taidi nugonu flinflin lẹ. Etomọṣo, nuhe hinhọ́n yin taun podọ lehe e nọ “yì” gbọn ma ko yin nukunnumọjẹemẹ to gigọ́mẹ gba.
15. Taidi Davidi, etẹwẹ dona yin numọtolanmẹ mítọn to whenuena mí lẹnnupọndo olọn lẹ ji?
15 To nulẹnpọndo ehe lẹpo ji mẹ, mí dona yin whinwhàn nado tindo numọtolanmẹ dopolọ hẹ psalm-kantọ Davidi, he dọmọ: “Whenuena yẹn lẹn olọn towe lẹ pọ́n, azọ́n alọviyẹyẹ towe tọn lẹ, osun po sunwhlẹvu lẹ po he hiẹ ko zẹ̀ali dai na; etẹwẹ gbẹtọ, bọ hiẹ do to nuflin jẹ e go? Podọ ovi gbẹtọ tọn, bọ hiẹ do to didla ẹ pọ́n?”—Psalm 8:3, 4.
Aigba po Nudida He Tin to E ji lẹ po Nọ Pagigona Jehovah
16, 17. Nawẹ nudida he nọ nọ̀ “osẹ́dò” lẹ mẹ to gigopana Jehovah gbọn?
16 Psalm 148 slẹ aliho devo lẹ he mẹ nudida to gigo Jiwheyẹwhe tọn lá te. Wefọ 7 dọmọ: “Mì pà OKLUNỌ sọn aigba-homẹ, mì odàn-awànọ [kavi nudazi ohù mẹ tọn] lẹ emi, po mì osẹ́dò lẹpo po.” Mọwẹ, “osẹ́dò” lẹ gọ́ na nujiawu he nọ do nuyọnẹn po huhlọn Jiwheyẹwhe tọn po hia lẹ. Di apajlẹ, zínpinpẹn jámajátlẹ tọn nọ dibla yì tọnu 120—ehe pẹ̀n sọ ajinnakú daho 30 dopọ! Ahun etọn kẹdẹ nọ dàgàn hú kilo 450 bosọ sọgan má nudi ohùn kilo 6 400 gbọn agbasa etọn mẹ! Be nudazi blibata ohù mẹ tọn ehelẹ nọ to glẹ̀jẹ̀-glẹ̀jẹ̀ bo ma sọgan linsin po awuyiya po wẹ ya? Dẹ̀n do enẹ. Yé “nọ linsin gbọn ohù mẹ” po awuyiya he sẹhundaga po, wẹ linlin Pipli Europe tọn he nọ dindona kanlin ohù mẹ tọn lẹ dọ. Zomọ he nọ mọnu lẹdopé to dovlo mẹ de dohia dọ “jámajátlẹ dopo dlú gbọn otọ̀ mẹ na nuhe hugan kilomẹtlu 16 000 to osun 10 gblamẹ.”
17 To paa mẹ whèvi dauphin nọ whèadin biọ tọ̀glọ yì mẹtlu 45, ṣigba kandai adinwhiwhè whèvi ehe tọn he siso hugan wẹ mẹtlu 547! Nawẹ e nọ wà ehe gbọn? Hihò ahun etọn tọn nọ depò to adinwhiwhè lọ whenu bọ ohùn nọ sà gbọn ahun, afuje, po apọ̀n etọn po mẹ. Humọ, agbasa-kàn etọn lẹ tindo nugonu de he nọ glọn jẹhọn oxygène do homẹ. Kanlin daho hùmẹ tọn lẹ taidi ajinnakú-tọ̀mẹ tọn po jámajátlẹ po tlẹ sọgan whèadin siso hugan mọ. Linlinwe Discover dọmọ: “Kakati nado tẹnpọn nado mọ agbọ́, yé nọ jo afuje yetọn he agbọ́ whè do lọ domọ.” Yé nọ glọn suhugan jẹhọn he yé tindo nuhudo etọn tọn do agbasa-kàn yetọn lẹ mẹ. E họnwun dọ nudida ehelẹ yin kunnudenu yinukundomọ lẹ he do nuyọnẹn Jiwheyẹwhe ganhunupotọ tọn hia!
18. Nawẹ ohù-sin nọ do nuyọnẹn Jehovah tọn hia gbọn?
18 Ohù-sin lọsu nọ do nuyọnẹn Jehovah tọn hia. Linlinwe Scientific American dọmọ: “Kùnkùn osin tọn dopodopo sọn ohù-sin he ma siso hú mẹtlu 100 mẹ nọ bẹ ogbé tiuntiun fọtọ́n susu he zomọ numọhlan olá kẹdẹ wẹ sọgan mọ lẹ hẹn.” “Ogbé tiuntiun mayinukundomọ” ehelẹ nọ klọ jẹhọn mítọn wé gbọn ozi ylankan tọnu liva susu lẹ gbingbọ́n sọn e mẹ dali. Ogbé tiuntiun mayinukundomọ ehelẹ wẹ nọ wleawuna nudi madoawe jẹhọn dagbe he mí nọ gbọ̀ do homẹ tọn.
19. Nawẹ miyọ́n po kẹnjikun po nọ hẹn ojlo Jehovah tọn di gbọn?
19 Psalm 148:8 dọmọ: “Miyọ́n, po kẹnjikun [kavi osin-agó] po, kẹnsu, po avìvì po: yujẹhọn he to ohó etọn hẹnṣẹ.” Mọwẹ, Jehovah sọ nọ yí jọwamọnu he ma tindo gbọfufu lẹ zan nado hẹn ojlo etọn di. Lẹnnupọndo miyọ́n ji. To owhe susu die wayi, miyọ́n he nọ jì to zungbo lẹ mẹ nọ yin pinpọnhlan taidi nuhe ma to dagbe depope wà. Todin, dodinnanutọ lẹ ko mọ dọ miyọ́n enẹ nọ gọalọna lẹdo mítọn, bo nọ fiọ atin he ko pò kavi he to kukujei lẹ, nọ hẹn okún yọyọ lẹ nado wú, nọ hẹn aigba dojo, bosọ nọ de owù miyọ́n nuvasudo tọn pò to zungbo lẹ mẹ. Kẹnjikun lọsu yin nujọnu na e nọ húsinna aigba bo nọ na ẹn ojẹ̀, nọ hẹn otọ̀ lẹ gọ́, bosọ nọ basi hihọ́na ogbé po kanlin lẹ po sọn avivọ sinsinyẹn si.
20. Dagbe tẹwẹ osó po atin lẹ po nọ wà na gbẹtọ lẹ?
20 “Osó lẹ po okọ́ta lẹpo po: atin sinsẹ́nnọ lẹ po kedali lẹpo po,” wẹ Psalm 148:9 dọ. Osó blibata lẹ yin kunnudenu huhlọn daho jiawu Jehovah tọn. (Psalm 65:6) Ṣigba yé sọ tindo lẹndai vonọtaun de. Linlin de sọn titobasinanu he nọ dindona lẹdo aigba tọn to Berne, Suisse, dọmọ: “Asisa otọ̀ daho he tin to aihọn mẹ lẹpo tọn wẹ wá sọn osó lẹ mẹ. Hugan 50 to kanweko ji gbẹtọvi lẹ tọn wẹ ganjẹ osin dagbe he hòpli do osó lẹ mẹ go nado nọgbẹ̀. . . . ‘Asisa osin tọn’ ehelẹ yin dandannu na dagbemẹninọ gbẹtọvi lẹ tọn.” Atin tata tlẹ yin gigo daho de na Mẹdatọ etọn. Linlin Tito-to-Whinnu Lẹdo tọn Plidopọ Akọta lẹ tọn dọ dọ atin lẹ “yin nujọnu na dagbemẹninọ gbẹtọ lẹ tọn to otò lẹpo mẹ . . . Atin voovo he nọ wleawuna owhlẹ, bo nọ de atin-sinsẹ́n, okún, atin-sin po gọmú po tọ́n lẹ nọ hẹn akuẹ susu wá. Nudi gbẹtọ liva 2 wẹ nọ yí nake do danú bosọ nọ mọ akán sọn atin lẹ mẹ lẹdo aihọn pé.”
21. Basi zẹẹmẹ lehe amà tata nọ do kunnudenu anazọnwiwa tọn hia do tọn.
21 Lehe atin tlẹ yin awuwlena do lọsu nọ dekunnu dọ mẹdatọ nuyọnẹntọ de tin. Lẹnnupọndo amà tata ji. Nudi sékanfun de nọ ṣinyọ́n godo etọn bo nọ whlá ẹ ma nado yawu hú. Enẹgodo tlolo nuvikun delẹ tin to oglọ etọn he bẹ chloroplastes hẹn. Nuvikun ehelẹ nọ dọ̀n hinhọ́n nado diọ sinmẹ amà lọ tọn podọ amà nọ gbọnmọ dali mọ núdùdù yí sọn hinhọ́n owhè tọn mẹ. Osin nọ gbọn adọ̀ atin lọ tọn lẹ gblamẹ wá amà lọ mẹ to aliho he jiawu de mẹ. Aliho pẹvi tiuntiun fọtọ́n susu tin to amà lọ glọ he nọ to hùnhùn bo nọ to súsú nado dike ozi ni biọ e mẹ. Hinhọ́n owhè tọn nọ dike osin po ozi lọ po ni ṣakadopọ nado wleawuna núdùdù he e tindo nuhudo etọn. Taidi kọdetọn de, jinukun nọ dù núdùdù he ewọ lọsu ko wleawuna. Ṣogan, azọ́n ehe nọ yin wiwà abọẹ to aliho he jiawu de mẹ. Kakati nado hẹn lẹdo flu, atin nọ dè jẹhọn dagbe he mí nọ gbọ̀ do homẹ tọ́n!
22, 23. (a) Nugopipe he sẹhundaga tẹwẹ ohẹ̀ po kanlin delẹ po tindo? (b) Kanbiọ devo tẹlẹ wẹ mí dona gbadopọnna?
22 “Gbekanlin po whékanlin lẹpo po; nuhe nọ lìn lẹ, po ohẹ̀ he zinzlọn po,” wẹ Psalm 148:10 dọ. Suhugan kanlin po nudida he nọ zlọn lẹ po tọn wẹ nọ do nugopipe he sẹhundaga lẹ hia. Ohẹ̀ albatros sọgan zlọn na kilomẹtlu susu lẹ (to nujijọ de mẹ, e zlọn na kilomẹtlu 40 000 to azán 90 poun mẹ). Ohẹ pẹvi fauvette nọ zlọn sọn Agewaji yì Hùwaji Amelika tọn, bo nọ to zinzlọn na nuhe hugan ganhiho 80 madoalọte. Kanklosọpoawenọ ma nọ hẹn osin do opó etọn mẹ dile mẹsusu nọ lẹndo gba, ṣigba do apò núdùdù lili tọn etọn mẹ, bọ ehe nọ hẹn ẹn penugo nado zingbejizọnlin gaa matin nuhudo osin tọn. Abajọ bọ anazọ́nwatọ lẹ nọ yí sọwhiwhe do pọ́n kanlin lẹ to whenuena yé to awuwlena maṣinu po nuyizan yọyọ lẹ po. Gail Cleere wlan dọmọ: “Eyin hiẹ jlo na basi nude he na wazọ́n ganji . . . bo ma na ze lẹdo lọ do owù mẹ, e yọnbasi dọ hiẹ na mọ apajlẹ dagbe he a na hodo to jọwamọnu lẹ mẹ.”
23 Mọwẹ, nudida lẹ to gigo Jiwheyẹwhe tọn lá nugbonugbo! Sọn sunwhlẹvu olọn tọn lẹ ji jẹ ogbé po kanlin lẹ po ji, dopodopo yetọn nọ pagigona Mẹdatọ etọn. Ṣigba etẹwẹ dogbọn gbẹtọ lẹ dali? Nawẹ mí sọgan kọnawudopọ hẹ onú jọwamọ tọn lẹ to gigopipana Jiwheyẹwhe mẹ gbọn?
[Nudọnamẹ Odò Tọn]
a Gbigbòdlán miyọ́n tọn nọ họ̀nwezun sọ kilomẹtlu 18 000 000 to nukunwhiwhe dopo mẹ.
Be Hiẹ Flin Ya?
• Naegbọn mẹhe gbẹ́ dọ Jiwheyẹwhe ma tin lẹ ma tindo whẹjijọ depope?
• Nawẹ sunwhlẹvu lẹ po planẹti lẹ po to gigopana Jiwheyẹwhe gbọn?
• Nawẹ kanlin he tin to ohù mẹ po aigba ji lẹ po dekunnu dọ Mẹdatọ owanyinọ de tin gbọn?
• Nawẹ jọwamọnu he ma tindo gbọfufu lẹ nọ hẹn ojlo Jehovah tọn di gbọn?
[Yẹdide to weda 10]
Lẹnunnuyọnẹntọ lẹ dọ dọ sunwhlẹvu 70 sextillion wẹ sọgan yin mimọ!
[Asisa Yẹdide tọn]
Frank Zullo
[Yẹdide to weda 12]
Whèvi dauphin
[Yẹdide lẹ to weda 13]
Osin-agó
[Asisa Yẹdide tọn]
snowcrystals.net
[Yẹdide lẹ to weda 13]
Ohẹ̀ pẹvi albatros