Weta 2
Hosọ Daho Biblu Tọn Lọ
Otadena Owe Wiwe Lẹ Onu dabla he tin to owe Osọhia tọn mẹ lẹ ko yin nuhe paṣa Biblu plọntọ ayiha-doponọ lẹ na ojlẹ dindẹn. To ojlẹ sisọ Jiwheyẹwhe tọn mẹ, aṣli enẹlẹ dona ko yin hunhun do nuvo, ṣigba gbọnna, whetẹnu, podọ hlan mẹnu? Gbigbọ Jiwheyẹwhe tọn kẹdẹ wẹ sọgan hẹn zẹẹmẹ lẹ yin yinyọnẹn dile whenu didè lọ to sisẹpọ. (Osọhia 1:3) Aṣli wiwe enẹlẹ na yin sisọhia afanumẹ zohunhunnọ Jiwheyẹwhe tọn lẹ to aigba ji na yé nido sọgan yin huhlọnna nado hẹn whẹdida etọn lẹ yin yinyọnẹn. (Matiu 13:10, 11) Yè ma to didọ dọ yè ma sọgan ṣinudọ to zẹẹmẹ he tin to owe ehe mẹ lẹ mẹ gba. Taidi Josẹfu hohowhenu tọn, mí dọmọ: “E ma yin Jiwheyẹwhe tọn wẹ otadena?” (Gẹnẹsisi 40:8) Ṣigba to ojlẹ dopolọ mẹ, mí yise gligli dọ zẹẹmẹ lẹ he yin zizedonukọnnamẹ tin to kọndopọ mẹ po Biblu po to blebu etọn mẹ, bo dohia lehe dọdai sọn olọn mẹ wá lọ ko mọ hẹndi etọn yí to aliho sọawuhia de mẹ do to nujijọ aihọn tọn lẹ he yin ojlẹ nugbajẹmẹji tọn mítọn lẹ mẹ.
1. Etẹwẹ lẹndai daho Jehovah tọn yin?
HOWHINWHẸN Biblu tọn de dọmọ: “Opodo onu tọn pọnte hú dòdo etọn.” (Yẹwhehodọtọ 7:8) To owe Osọhia tọn mẹ wẹ mí hia te dogbọn opodo ahun-whantọ lẹndai daho Jehovah tọn dali nado hẹn oyin etọn zun wiwe to nudida lẹpo nukọn. Dile Jiwheyẹwhe dọ ẹ do whlasusu gbọn dopo to yẹwhegan tintan etọn lẹ mẹ gblamẹ, “Yé bo na sọ yọnẹn dọ yẹn wẹ [Jehovah].”—Ezekiẹli 25:17; 38:23.
2. Oyọnẹn pekọnamẹtọ tẹwẹ Osọhia to pọmẹ po owe tintan Biblu tọn lẹ po gọalọna mí nado mọyi?
2 Kẹdẹdile Osọhia dọho do opodo awhangba tọn whẹho lẹ tọn ji, mọdopolọ bẹjẹeji yetọn yin zẹẹmẹ basina na mí to owe tintan Biblu tọn lẹ mẹ. Dogbọn dogbapọnna kandai ehe dali, mí penugo nado mọnukunnujẹ whẹho he gandego lẹ mẹ bo tindo pọndohlan blebu lẹndai Jiwheyẹwhe tọn lẹ tọn. Lehe ehe hẹn pekọ wá namẹ sọ! Dogọ, e dona whan mí hlan nuyiwà kọn na mí nido sọgan tindo mahẹ to sọgodo jiawu he tin to ote na gbẹtọvi lẹ mẹ. (Psalm 145:16, 20) To fie mí jẹ ehe, e taidi nuhe jẹ nado dọho do dòdonu po hosọ Biblu lọ pete tọn po ji, na mí nido sọgan tindo whẹho daho lọ he pannukọn gbẹtọvi lẹpo todin to ayiha mẹ, to pọmẹ po lẹndai dọ jẹgbonu hezeheze Jiwheyẹwhe tọn po nado hẹn pọngbọ wá na whẹho enẹ.
3. Dọdai tẹ to owe Gẹnẹsisi tọn mẹ wẹ ze hosọ Biblu lọ pete tọn dai, gọna Osọhia?
3 Owe tintan Biblu tọn lọ, Gẹnẹsisi, dọ na mí dogbọn “bẹjẹeji” lọ dali bo basi zẹẹmẹ na azọ́n nudida tọn Jiwheyẹwhe tọn lẹ, gọna nudida aigba tọn tadona tọn lọ, yedọ gbẹtọ. Gẹnẹsisi sọ ze dọdai sọn olọn mẹ wá tintan lọ donukọnnamẹ, he yin didọ dogbọn Jiwheyẹwhe lọsu dali to jipa Edẹni tọn mẹ owhe 6 000 delẹ die. Odan de ko ṣẹṣẹ yin yiyizan nado klọ yọnnu tintan lọ, yedọ Evi; ewọ to godomẹ du to asu etọn Adam ji, nado kọnawudopọ hẹ ẹ to osẹ́n Jehovah tọn gbigbà mẹ dogbọn dùdù sọn “atin yinyọ́n dagbe po oylan po lọ tọn” mẹ dali. To whẹdida na asu po asi ylandonọ lọ po mẹ, Jiwheyẹwhe dọ hlan odan lọ dọmọ: “Yẹn na sọ yi okẹn do hiẹ po yọnnu lọ po ṣẹnṣẹn; podọ do okun towe po okun etọn po ṣẹnṣẹn: ewọ na só ota towe, hiẹ na só afọgbẹn etọn.” (Gẹnẹsisi 1:1; 2:17; 3:1-6, 14, 15) Dọdai enẹ wleawuna hosọ lọ na Biblu lọ pete, gọna Osọhia.
4. (a) Whenuena Jiwheyẹwhe dọ dọdai tintan lọ godo, etẹwẹ jọ do mẹjitọ mítọn tintan lẹ go? (b) Kanbiọ tẹlẹ wẹ fọndote dogbọn dọdai enẹ dali, podọ etẹwutu wẹ mí tindo nuhudo nado yọn gblọndo lẹ?
4 To whenuena e dọ dọdai lọ godo tololo, Jiwheyẹwhe yan mẹjitọ míton tintan lẹ sọn Edẹni mẹ. Yé ma sọgan to nukọnpọnhlan ogbẹ̀ madopodo to Paladisi mẹ ba; yé dona zan gbẹzan yetọn lẹ to aigba ma wleawuna lọ ji to gbonu. To whẹgbledomẹ oku tọn glọ, yé na jì ovi ylandonọ lẹ. (Gẹnẹsisi 3:23 jẹ 4:1; Lomunu lẹ 5:12) Ṣigba etẹwẹ dọdai Edẹni tọn lọ zẹẹmẹdo? Mẹnu lẹ go wẹ e gando? Nawẹ e kọnawudopọ hẹ Osọhia gbọn? Wẹ̀ndomẹ tẹwẹ e tindo na mí todin? Nado sọgan mọ homẹmiọnnamẹ mẹdetiti tọn yí sọn nugandomẹgo nujijọ ylankan lọ tọn he planmẹ jẹ dọdai didọ Jehovah tọn enẹ mẹ, e yin lẹnpọn tangan de na mí dọ mí ni yọn gblọndo kanbiọ ehelẹ tọn lẹ.
Mẹhe Go Nujijọ lọ Gando Lẹ
5. Whenuena odan lọ klọ Evi, nugandomẹgo tẹwẹ ehe tindo do nupojipetọ-yinyin Jiwheyẹwhe tọn po oyin etọn po go, podọ nawẹ Jiwheyẹwhe na din pọngbọ na nudindọn lọ gbọn?
5 Dọdai Gẹnẹsisi 3:15 tọn yin didọ hlan odan lọ he do lalo na Evi, bo dọ na ẹn dọ ewọ ma na ku na tolivivẹ etọn gba ṣigba dọ e na lẹzun yẹwhe-yọnnu he tin to edekannu de. Odan lọ gbọn mọ dali do hẹn Jehovah sọawuhia di lalonọ bo to didọ dọ gbẹtọ lẹ sọgan hẹn ninọmẹ yetọn pọnte dogbọn gandudu nupojipetọ tọn Etọn gbigbẹdai dali. (Gẹnẹsisi 3:1-5) Nupojipetọ-yinyin Jehovah tọn yin owhẹylọ podọ oyin dagbe etọn yin masin-kọndego. Owe Osọhia tọn basi zẹẹmẹ na lehe Whẹdatọ dódónọ lọ, yedọ Jehovah, yi gandudu Ahọluduta tọn he yin Ovi etọn, Jesu Klisti tọn zan nado suwhẹna nupojipetọ-yinyin etọn bo sunsun masin lẹpo sẹ sọn oyin etọn go do.—Osọhia 12:10; 14:7.
6. Nawẹ Osọhia hẹn omẹ he to hodọ na Evi gbọn odan de gblamẹ lọ yin yinyọnẹn gbọn?
6 Na nuhe du hogbe “odan” enẹ, be e gando odan tata de kẹdẹ go wẹ? Lala e ma yin mọ! Osọhia do nudida gbigbọnọ ylankan lọ hia mí he dọho gbọn odan enẹ gblamẹ. E yin “dlagọni daho lọ . . . odan hoho lọ, he yè nọ ylọ Lẹgba, podọ Satani he nọ to aihọn lẹpo klọ” he “klọ Evi gbọn oklọ etọn dali.”—Osọhia 12:9; 2 Kọlintinu lẹ 11:3.
7. Etẹwẹ dohia dọ yọnnu lọ he yin Gẹnẹsisi 3:15 tọn tin to lẹdo gbigbọnọ mẹ?
7 Gẹnẹsisi 3:15 dọho do “yọnnu lọ” ji to enẹgodo. Be ehe yin Evi wẹ? Matin ayihaawe ewọ na ko lẹn mọ. (Yijlẹdo Gẹnẹsisi 4:1 go.) Ṣigba okẹn dẹn to aimẹ de to Evi po Satani po ṣẹnṣẹn yin nuhe ma sọgan yọnbasi dile e ko yindọ Evi ku hugan owhe 5 000 lẹ die. Dogọ, dile e ko yindọ Odan lọ he yin hodọna dogbọn Jehovah dali yin gbigbọ mayinukundomọ de, mí dona donukun dọ yọnnu lọ ga tin to lẹdo gbigbọnọ lọ mẹ. Osọhia 12:1, 2 zinnudo ehe ji, bo dohia dọ yọnnu yẹhiadonu tọn ehe yin agun olọn mẹ tọn he yin nudida gbigbọnọ Jehovah tọn lẹ tọn.—Pọn Isaia 54:1, 5, 13 ga.
Okun Awe lẹ to Okẹ̀n Mẹ
8. Etẹwutu mí dona tindo ojlo siso to nuhe yin didọ todin dogbọn okun awe lẹ dali mẹ?
8 Okun awe lẹ sọawuhia to Gẹnẹsisi 3:15 mẹ to enẹgodo. Mí dona tindo ojlo siso to ehelẹ mẹ, na ye gando whẹho daho jlọjẹ-yinyin nupojipetọ tọn do aigba ehe ji go wutu. Ehe gando dopodopo mítọn go, jọja kavi yọnhonọ. Detẹ to okun ehelẹ mẹ wẹ hiẹ tin to godona?
9. Na nugbo tọn etẹwẹ okun Odan lọ tọn bẹhẹn ga?
9 Tintan, okun, kavi ovi Odan lọ tọn tin. Etẹwẹ ehe yin? Na nugbo tọn, e bẹ nudida gbigbọnọ devo enẹlẹ hẹn he kọnawudopọ hẹ Satani to atẹṣiṣi etọn mẹ bo ‘yin yinyan jẹgbonu po e po’ to godomẹ hlan lẹdo aigba tọn. (Gẹnẹsisi 12:9) Dile e ko yindọ Satani, kavi Beẹlzebuli yin “ogán aovi lẹ tọn,” e sọawuhia dọ ye wleawuna agun mayinukundomọ etọn.—Malku 3:22; Efesunu lẹ 6:12.
10. Nawẹ Biblu do nudevo lẹ hia taidi apadewhe okun Satani tọn gbọn?
10 Dogọ, Jesu dọ hlan nukọntọ sinsẹ̀n tọn Ju lẹ to azan etọn gbe dọmọ: “Otọ́ mìtọn Lẹgba tọn wẹ mì, wantuntun otọ́ mìtọn tọn ojlo mìtọn wẹ nado wà.” (Johanu 8:44) Dogbọn nukundiọsọmẹ yetọn hlan Ovi Jiwheyẹwhe tọn yedọ Jesu dali, nukọntọ sinsẹ̀n tọn ehelẹ dohia dọ yewlẹ ga yin ovi Satani tọn lẹ. Yé yin apadewhe okun Satani tọn tọn, bo to devizọnwà na ẹn taidi otọ́ yẹhiadonu tọn yetọn. Gbẹtọ susu devo lẹ gbọn whenuho gblamẹ ko do yede hia domọ dogbọn ojlo Satani tọn wiwà dali, titengbe to nukundiọsọ po homẹkẹndido nuplọntọ Jesu tọn lẹ po mẹ. To pọmẹ, gbẹtọ ehelẹ sọgan yin zẹẹmẹ basina taidi mẹhe wleawuna agun yinukundomọ Satani tọn to aigba ji.—Pọn Johanu 15:20; 16:33; 17:15.
Okun Yọnnusi lọ tọn Yinyọnẹn
11. To owhe kanweko lẹ gblamẹ, etẹwẹ Biblu sọhia gando okun yọnnusi lọ tọn go?
11 To godo mẹ dọdai lọ to Gẹnẹsisi 3:15 mẹ dọho do okun yọnnusi lọ tọn ji. Whenuena Satani to awuwlena okun etọn, Jehovah to awuwlena “yọnnusi” kavi agun olọn mẹ tọn taidi asi etọn, nado dè okun de tọ́n. Na owhe 4 000 delẹ Jehovah to nukọnzindo nado sọhia vudevude hlan gbẹtọ tonusètọ he dibusi Jiwheyẹwhe lẹ zẹemẹ lẹ he gando wiwá okun lọ tọn go. (Isaia 46:9, 10) Ablaham, Isaki, Jakobu, po mẹdevo lẹ po sọgan gbọn mọ dali do wleawuna yise to opagbe lọ mẹ dọ okun lọ na sọawuhia to hukan vijìjì tọn yetọn mẹ. (Gẹnẹsisi 22:15-18; 26:4; 28:14) Satani po azọnwàhẹmẹtọ etọn lẹ po nọ yawu dohomẹkẹn devizọnwàtọ Jehovah tọn mọnkọtọn lẹ na yise masẹafọna yetọn wutu.—Heblu lẹ 11:1, 2, 32-38.
12. (a) Whetẹnu podọ po nujijọ tẹ po wẹ okun yọnnusi lọ tọn tintan lọ wá? (b) Jesu yin amisana na lẹndai tẹ?
12 To godomẹ to owhe 29 Whenu Mítọn tọn, dawe pipe lọ Jesu do ede hia to Otọ̀sisa Jọdani mẹ bo yin bibaptizi. To finẹ Jehovah jì Jesu po gbigbọ wiwe po, dọmọ: “Ehe wẹ Visunnu ṣie; mẹvivẹ ṣie, mẹhe mẹ homẹ ṣie vivi te talala.” (Matiu 3:17) Jesu yin didohia to finẹ taidi mẹhe yin yiyidohlan sọn agun gbigbọmẹ tọn Jiwheyẹwhe tọn mẹ to olọn mẹ. E sọ yin amisana taidi Ahọlu-Didè Ahọluduta olọn mẹ tọn lọ tọn he na jla gandudu do to aigba ji to oyin Jehovah tọn mẹ, bo gbọn mọ dali do dèdẹ whẹho he gando gandudu kavi nupojipetọ-yinyin go tọn whladopo podọ na tẹgbẹ tọn. (Osọhia 11:15) Nalete, Jesu yin Omẹ tintan lọ he yin okun yọnnu lọ tọn, yedọ Mẹssia dọdai tọn lọ.—Yijlẹdo Galatianu lẹ 3:16; Daniẹli 9:25 go.
13, 14. (a) Etẹwutu e ma dona paṣa mí nado plọn dọ okun yọnnusi lọ tọn na bẹ hugan omẹ nukundeji dopo kẹdẹ hẹn? (b) Sọha nẹmu wẹ Jiwheyẹwhe ṣinyan to gbẹtọvi lẹ mẹ nado lẹzun okun awetọ de, podọ agun alọpa tẹwẹ yé wleawuna? (c) Mẹdevo tẹlẹ wẹ to sinsẹ̀nzọn wà to pọninọ mẹ po okun lọ po?
13 Be okun yọnnu lọ tọn na yin omẹ nukundeji dopo poun wẹ? Eyọn, etẹwẹ dogbọn okun Satani tọn dali? Biblu do ohia ogo na okun Satani tọn nado bẹ awhanpa angẹli ylankan lẹ tọn po gbẹtọ he to masin kọn do Jiwheyẹwhe go lẹ po hẹn. Whelọnu lo, e ma dona paṣa mí nado plọn dogbọn lẹndai Jiwheyẹwhe tọn dali he yin nado ṣinyan tenọgli go hẹntọ 144 000 lẹ sọn gbẹtọvi lẹ mẹ nado lẹzun ganduhẹmẹtọ yẹwhenọ lẹ po Okun Mẹssia tọn lọ po, yedọ Jesu Klisti. Osọhia to oho ehelẹ tọn dọ whenuena e dọ dọ Lẹgba lọ, to okẹn etọn hẹ agun taidi yọnnu Jiwheyẹwhe tọn mẹ, “tọ́n yì funawhan hẹ ovi etọn he pò lẹ.”—Osọhia 12:17; 14:1-4.
14 To Biblu mẹ, Klistiani yiamisisadode lẹ yin yiylọ dọ mẹmẹsunnu Jesu tọn lẹ, podọ taidi mẹmẹsunnu etọn lẹ, yé tindo Otọ́ dopolọ po onọ dopolọ po. (Heblu lẹ 2:11) Otọ́ yetọn yin Jehovah Jiwheyẹwhe. Nalete, onọ yetọn dona yin “yọnnusi lọ,” yedọ agun olọn mẹ tọn taidi asi Jiwheyẹwhe tọn. Yé lẹzun ada awetọ okun lọ tọn de, Klisti Jesu yin ada tintan lọ. Agun Klistiani jìjì gbọn gbigbọ dali ehelẹ tọn to aigba ji wleawuna agun yinukundomọ Jiwheyẹwhe tọn he to devizọnwà to agun taidi yọnnu etọn glọ to olọn lẹ mẹ, fie ye na kọnawudopọ hẹ Klisti Jesu te to fọnsọnku yetọn whenu. (Lomunu lẹ 8:14-17; Galatianu lẹ 3:16, 29) Dile ye ma tlẹ yin apadewhe okun lọ tọn, lẹngbọ devo livilivi lẹ sọn akọta lẹpo mẹ kọnawudopọ nado basi sinsẹ̀nzọn po agun Jiwheyẹwhe tọn po to aigba ji. Be hiẹ yin dopo to lẹngbọ devo ehelẹ mẹ? Whelọnu lo todido ayajẹnọ towe yin ogbẹ̀ madopodo to aigba paladisi de ji.—Johanu 10:16; 17:1-3.
Lehe Okẹ̀n lọ Wleawu Do
15. (a) Basi zẹẹmẹ na awuwle okun gbẹtọ po angẹli po he yin Satani tọn tọn. (b) Etẹwẹ jọ do okun Satani tọn go to Osingigọ azan Noa tọn whenu?
15 Okun gbẹtọ tọn Satani tọn jẹ awusọhia ji to bẹjẹeji tololo whenuho gbẹtọvi lẹ tọn. Di apajlẹ, Kaini tin, yedọ gbẹtọ tintan he yin jìjì lọ, “he jọ sọn mẹylankan lọ de, bo hù nọvisunnu etọn” Abẹli. (1 Johanu 3:12) To nukọnmẹ, Enọku dọ dọ Jehovah ja “po sọhadahogédégéde mẹwiwe etọn lẹ tọn po, nado hẹn whẹdida ṣẹ to omẹ popo ji, podọ nado gblewhẹdo ye he yin mẹylankan lẹpo to ye ṣẹnṣẹn, na owalọ ylankan yetọn he ye ko yi kanyinylan do wà po oho logbologbo yetọn po, he mẹylankan ylandonọ lẹ ko dọ do e go.” (Juda 14, 15) Hugan mọ, angẹli atẹṣitọ lẹ kọnawudopọ hẹ Satani bo lẹzun apadewhe okun etọn tọn. Yé “jo fininọ jlọjlọ yetọn do” to olọn lẹ mẹ nado sọgan yi agbasalan lẹ do bo wlealọ hẹ oviyọnnu gbẹtọ tọn lẹ. Yé jì angẹli-daa-gbẹtọ-daa huhlọnzandomẹjitọ ylankan delẹ. Aihọn enẹ lẹzun gigọ po hunyanhunyan po kanyinylan po, bọ Jiwheyẹwhe va ẹ sudo to Osingigọ lọ mẹ, Noa nugbonọ po whẹndo etọn po kẹdẹ wẹ yin gbẹtọ he luntọ́n lẹ. Angẹli tolivẹtọ lẹ—aovi lẹ todin to anademẹ Satani tọn glọ yin hinhẹn po huhlọn po nado jo asi gbẹtọ po ovi angẹli-daa-gbẹtọ-daa yetọn he tin to owu mẹ lẹ do. Yé klọ́n agbasalan dai bo lẹ́gọyì lẹdo gbigbọmẹ tọn mẹ fie yé to tepọn hinhẹnṣẹ whẹdida Jiwheyẹwhe tọn tọn he to dindọnsẹpọ niyaniya do Satani po okun etọn po ji te.—Juda 6; Gẹnẹsisi 6:4-12; 7:21-23; 2 Pita 2:4, 5.
16. (a) Aṣẹ-glanglan-panamẹtọ tẹwẹ sọawuhia to Osingigọ lọ godo, podọ nawẹ e dohia nado yin apadewhe okun Satani tọn gbọn? (b) Nawẹ Jiwheyẹwhe hẹnalọdotena atọ̀họ̀ Babilọni tọn gbátọ lẹ gbọn?
16 To madẹnmẹ to Osingigọ daho lọ godo tololo, aṣẹ-glanglan-panamẹtọ de he yin Nimlọdi sọawuhia to aigba ji. Biblu dọho etọn taidi “gbéyantọ asuka to [Jehovah] nukọn”—yedọ e yin apadewhe okun Odan lọ tọn nugbo. Taidi Satani, e do gbigbọ atẹṣiṣi tọn de hia bo gbá otò daho Babẹli, kavi Babilọni tọn, to nukundiọsọ lẹndai Jehovah tọn mẹ he yin nado tindo gbẹtọvi lẹ gbayipe nado “gọ aigba lọ ji.”. Họgbigbá ayidego tọn Babilọni tọn dona ko yin atọ̀họ̀ daho de “ehe ota etọn na sọ́ olọn.” Jehovah hẹnalọdotena atọ̀họ̀-gbátọ enẹlẹ. E hẹn bẹwlu biọ ogbè yetọn lẹ mẹ bo “vunvun yé pe sọn finẹ yì nukunmẹ aigba lẹpo tọn” ṣigba jo dotẹnmẹ do na Babilọni lọ lọsu nado gbọṣi aimẹ.—Gẹnẹsisi 9:1; 10:8-12; 11:1-9.
Huhlọn Tonudidọ Tọn lẹ Sọawuhia
17. Dile gbẹtọvi lẹ jẹ jìjìgbà ji, ninọmẹ mẹhẹngbletọ ogbẹ́ gbẹtọ tọn tẹwẹ tọ́nta, podọ taidi kọdetọn de, ahọluigba daho tẹlẹ wẹ fọndote?
17 To Babilọni, ninọmẹ ogbẹ́ gbẹtọ tọn lẹ sọawuhia he wleawu to nukundiọsọ nupojipetọ-yinyin Jehovah tọn mẹ. Dopo to ehelẹ mẹ yin tònudidọ tọn. Dile gbẹtọvi lẹ to susudeji, gbẹtọvi nukunkẹnnọ devo lẹ hodo apajlẹ Nimlọdi tọn to huhlọn hihoyí mẹ. Gbẹtọ jẹ gandu do gbẹtọ ji hlan awugble etọn. (Yẹwhehodọtọ 8:9) Di apajlẹ, to azan Ablaham tọn lẹ gbe, Sọdọmi, Gọmọla, po otò he lẹdo e lẹ po jẹ huhlọn ahọlu Ṣinali tọn po aigba dindẹn devo tọn lẹ po glọ. (Gẹnẹsisi 14:1-4) To nukọnmẹ, nuyọnẹntọ awhanfuntọ po tito-basinanutọ lẹ po gbá ahọluigba daho lẹ na adọkun po gigo yetọn titi po. Biblu dọho do delẹ to ehelẹ mẹ go, gọna Egipti, Asilia, Babilọni, Medo-Pẹlsia, Glẹki, po Lomu po.
18. (a) Ninọmẹ tẹwẹ omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ nọ tindo hlan tògan tonudidọ tọn lẹ? (b) Nawẹ gandudu ehelẹ nọ yinuwà hlan alemọyinu Jiwheyẹwhe tọn lẹ to whedelẹnu gbọn? (c) Nawẹ tògan susu lẹ ko do yede hia nado yin apadewhe okun Odan lọ tọn gbọn?
18 Jehovah jo dotẹnmẹ do na tintin to aimẹ huhlọn tonudidọ tọn ehelẹ tọn, podọ omẹ etọn lẹ nọ na tonusisè he tindo dogbo hlan ye whenuena ye nọ nọ̀ aigba he tin to anademẹ huhlọn ehelẹ tọn glọ. (Lomunu lẹ 13:1, 2) Whedelẹnu, huhlọn tonudidọ tọn lẹ tlẹ nọ yinuwà na nukọnzinzindo lẹndai Jiwheyẹwhe tọn lẹ tọn kavi taidi hihọ́ de na omẹ etọn lẹ. (Ẹzla 1:1-4; 7:12-26; Owalọ lẹ 25:11, 12; Osọhia 12:15, 16) Etomọṣo, gandudu tonudidọ tọn susu lẹ ko diọnukunsọ sinsẹ̀n-bibasi nugbo lọ po vivẹnudido po, bo do yede hia nado yin apadewhe okun Odan lọ tọn.—1 Johanu 5:19.
19. Nawẹ huhlọn aihọn tọn lẹ yin yẹdena to owe Osọhia tọn mẹ gbọn?
19 Gandudu gbẹtọ tọn, to suhugan yetọn mẹ, ko gboawupo po awubla po nado hẹn ayajẹ wá na míwu gbẹtọ lẹ kavi hẹn pọngbọ wá na nuhahun mítọn lẹ. Jehovah ko jo dotẹnmẹ do na gbẹtọvi lẹ nado tẹn gandudu alọpa vovo lẹ pọn ṣigba e ma nọ kẹalọyi nugbomadọ kavi alọpa he mẹ gandudu lẹ nọ ṣi huhlọn yetọn zan do gbẹtọ lẹ ji gba. (Howhinwhẹn lẹ 22:22, 23) To Osọhia mẹ huhlọn aihọn tọn aṣẹ-glanglan-panamẹtọ lẹ yin yẹdena to ninọmẹ kanlin ylankan daho goyitọ de tọn lẹ mẹ.—Osọhia 13:1, 2.
Ajọwàtọ Ṣejannabinọ Lẹ
20, 21. Pipli awetọ tẹwẹ dona yin kinkọndopọ po “awhangan lẹ” po “mẹgangan lẹ” po taidi mẹhe tin to okun ylankan Satani tọn mẹ, podọ etẹwutu?
20 To gbẹdido pẹkipẹki hẹ nukọntọ tonudidọ tọn lẹ mẹ wẹ ajọwàtọ nugbomadọtọ lẹ sọawuhia te. Kandai lẹ he yin didesọndomẹ to gbakija Babilọni hoho lọ tọn mẹ dohia dọ afọdide ajọwiwà tọn lẹ he nọ yi ninọmẹ tadagbe matindo tọn he yin gbẹtọvi kọmẹnu lẹ tọn zan nado ba ye dù tin to aimẹ talala to whenẹnu. Ajọwàtọ aihọn tọn lẹ ko jẹ nukọnzindo nado wàzọn na ale ṣejannabi tọn kaka jẹ egbezangbe, podọ to aigba susu lẹ ji sọha vude poun lẹzun adọkunnọ talala whenuena sọha suhugan gbẹtọvi lẹ tọn to yaji to ohẹ́n mẹ. To ojlẹ zomọ-bibasi tọn ehe mẹ, nusàtọ lẹ po ajọwàtọ gbogbo lẹ po ko mọ ale daho lẹ yí dogbọn awhanfunnu nuvasudotọ ylankan susu lẹ sisà na huhlọn tonudidọ tọn lẹ dali, gọna awhanfunnu mẹvasudo tọn lẹ he ko lẹzun budonamẹnu daho de todin. Ajọwàtọ gbogbo nukunkẹnnọ mọnkọtọn lẹ po hagbẹ yetọn devo lẹ po dona yin bibẹdopọ po “awhangan lẹ” po “mẹgangan lẹ” po taidi mẹhe tin to okun ylankan Satani tọn mẹ. Yemẹpo yin apadewhe agun aigba ji tọn lọ tọn he Jiwheyẹwhe po Klisti po dawhẹna taidi nuhe jẹ na hùsudo.—Osọhia 19:18.
21 Dogọna tonudidọ mẹklọtọ po ajọwiwà nukunkẹnnọ po, ninọmẹ atọ̀ntọ de dona yin yiyidogọna ogbẹ́ gbẹtọ tọn he jẹ na whẹdida agọjẹdomẹ tọn Jiwheyẹwhe tọn. Etẹwẹ enẹ yin? Nuhe Osọhia dọ do ninọmẹ he yin yinyọnẹn ganji lẹdo globu pe ehe ji sọgan paṣa we.
Babilọni Daho Lọ
22. Sinsẹ̀n alọpa tẹwẹ wleawu to Babilọni hoho lọ mẹ?
22 Gbigbá Babilọni tintan lọ tọn hugan afọdide tònudidọ tọn de. Dile e ko yindọ otò daho enẹ yin zizedai to nukundiọsọ nupojipetọ-yinyin Jehovah tọn mẹ, sinsẹ̀n biọ whẹho lọ mẹ. Na nugbo tọn, Babilọni hoho lọ lẹzun asisa sinsẹ̀n boṣiọ-sinsẹ̀n tọn de. Yẹwhenọ etọn lẹ nọ plọnmẹ sinsẹ̀nnuplọnmẹ masin kọn do Jiwheyẹwhe go tọn lẹ, taidi lunluntọ́n alindọn gbẹtọ tọn de to oku godo podọ nọtẹn de to enẹgodo he gọna nuylankan po yasanamẹ po he yin anadena dogbọn aovi lẹ dali. Yé na tuli hlan sinsẹ̀n-bibasi na nudida lẹ po susugege yẹwhe po yẹwhe-yọnnu lẹ tọn po. Yé wleawuna otangblo lẹ nado basi zẹẹmẹ na fie aigba lọ wá sọn po gbẹtọ po to e ji bo nọ yi afọdide sinsẹ̀n tọn lẹ po avọsinsan lẹ po basi, yé nọ dọ dọ e na hẹn jìgbà wá to vijìjì po glepipọ po mẹ podọ awhangbigba to awhanfunfun whenu.
23. (a) Whenuena ye to vunvunpe sọn Babilọni, etẹwẹ omẹ lẹ hẹn sọyi po ye po, podọ po kọdetọn tẹ po? (b) Oyin tẹwẹ Osọhia do na ahọluigba aihọn tọn he yin sinsẹ̀n lalo tọn? (c) Etẹwẹ sinsẹ̀n lalo tọn nọ to avunho sọta to whepoponu?
23 Dile pipli ogbè vovo tọn lẹ sọn Babilọni vunvunpe aigba lọ ji, yé ze sinsẹ̀n Babilọni tọn lọ yì po ye po. Nalete, afọdide sinsẹ̀n tọn po nuyise lẹ po he taidi dehe yin Babilọni hohowhenu tọn lọ tọn tin susu to tòmẹnu tintan Europe, Afrique, Amérique lẹ, Whezẹtẹn Dindẹn, po Ohù Huwaji tọn lẹ po ṣẹnṣẹn; podọ susu to ehelẹ mẹ gbẹ pò to aimẹ kaka jẹ dinvie. Whelọnu lo po gbesisọ po Osọhia dọho ahọluigba aihọn tọn he yin sinsẹ̀n lalo tọn tọn taidi “otò daho” de he yin yiylọ dọ Babilọni Daho lọ. (Osọhia, weta 17, 18) To fidepope he e yin dido te, sinsẹ̀n lalo tọn nọ wleawuna yẹwhenọduta aṣẹ-glanglan-panamẹtọ lẹ, otangblo lẹ, mayọndenọ-yinyin, po fẹnnuwiwà po. E ko yin nuzinzan huhlọnnọ de to alọ Satani tọn mẹ. Babilọni Daho lọ nọ hoavun sinsinyẹn sọta sinsẹ̀n-bibasi nugbo Oklunọ Nupojipetọ Jehovah tọn lọ to whepoponu.
24. (a) Nawẹ Odan lọ penugo nado gbleawuna Okun yọnnusi lọ tọn “to afọgbẹnnu” gbọn? (b) Etẹwutu e yin zẹẹmẹ basina taidi alan to afọgbẹnnu tata de?
24 Taidi ada gblewhẹdo hugan de he yin okun Odan lọ tọn, wekantọ po Falesi sinsẹ̀n Juda owhe kanweko tintan lọ tọn lẹ po yin nukọntọ to homẹkẹndido podọ to godomẹ hùhù afọzedaitọ tintan Okun yọnnusi lọ tọn mẹ. Nalete, Odan lọ penugo nado “só afọgbẹn [“okun” lọ tọn]” (Gẹnẹsisi 3:15; Johanu 8:39-44; Owalọ lẹ 3:12, 15) Etẹwutu wẹ ehe yin zẹẹmẹ basina nado yin alan afọgbẹn tọn de poun? Na alandomẹgo ehe jẹ e go na whenu kleun de poun tofi to aigba ji wutu wẹ. E ma yin kakadoi gba na Jehovah fọn Jesu to azan atọ̀ntọ lọ gbe bo fọn ẹn daga hlan ogbẹ̀ gbigbọnọ de wutu.—Owalọ lẹ 2:32, 33; 1 Pita 3:18.
25. (a) Nawẹ Jesu pagigona lọ ko yinuwà sọta Satani po angẹli etọn lẹ po gbọn? (b) Whetẹnu wẹ didesẹ okun aigba ji tọn Satani tọn tọn na jọ? (c) Etẹwẹ e na zẹẹmẹdo whenuena Okun yọnnusi Jiwheyẹwhe tọn tọn na só Satani, odan lọ, “to ota”?
25 Jesu Klisti pagigona lọ to devizọnwà todin to adusilọ Jiwheyẹwhe tọn mẹ, bo to whẹdana kẹntọ Jehovah tọn lẹ. E ko yinuwà sọta Satani po angẹli etọn lẹ po, bo yan ye jẹdo bo glọn nuyiwà yetọn lẹ do aigba ehe ji—he zọn bọ owu madoalọte azán mítọn gbè tọn lẹ do tin. (Osọhia 12:9, 12) Ṣigba didesẹ dọdai tọn he yin okun aigba ji tọn Satani tọn tọn na tin whenuena Jiwheyẹwhe dawhẹna “Babilọni Daho lọ” po ada devo lẹpo po he yin agun Satani tọn to aigba ji whenu. To godo mẹ, Okun yọnnusi Jiwheyẹwhe tọn tọn, yedọ Jesu Klisti, na só Satani, odan hoho ayiha wintinwintinnọ enẹ, “to ota,” podọ enẹ na zẹẹmẹdo vasudo po didesẹ sọn aimẹ pete etọn sọn whẹho gbẹtọvi lẹ tọn mẹ.—Lomunu lẹ 16:20.
26. Etẹwutu e yin nujọnu hugan dọ mí ni gbadopọnna dọdai lọ to Osọhia mẹ?
26 Nawẹ ehe lẹpo na jọ gbọn? Enẹ wẹ yin nuhe yin sisọhia mí to owe Biblu tọn he yin Osọhia mẹ. E yin sisọhia mí to ohia, kavi yẹhiadonu họnwun lẹ mẹ, to debọdo-dego numimọ lẹ tọn de mẹ. Po zohunhun po, mì gbọ na mí ni gbadopọnna dọdai huhlọnnọ ehe. Ayajẹnọ wẹ mí yin nugbo eyin mí sè bo yìn ohó Osọhia tọn lẹ! Dogbọn mọ bibasi dali, mí na tindo mahẹ to yẹyi hinhẹnwá na oyin Oklunọ Nupojipetọ Jehovah tọn mẹ bo dugu dona madopodo etọn lẹ tọn. Jaale to owe hia zọnmii bo gbọn nuyọnẹn dali do yi nuhe hiẹ plọn lọ zan. E sọgan zẹẹmẹdo lunluntọ́n towe to ojlẹ opodo tọn ehe mẹ to whenuho gbẹtọvi lẹ tọn mẹ.
[Apotin/Yẹdide to weda 13]
Kandai cunéiforme afọdide ajọwiwà tọn hohowhenu tọn lẹ
Owe lọ Ancient Near Eastern Texts, he yin winwlan dogbọn James B. Pritchard dali, basi titodohukanji osẹ́n dibla yì 300 delẹ tọn he yin bibẹdopọ dogbọn Hammourabi dali to ojlẹ Babilọni tọn lẹ mẹ. Ehelẹ dohia dọ e yin nuhe jẹ nado dosẹ́n do nugbomadọ ylankan lọ ji he nọ tin to aihọn ajọwiwà tọn lọ mẹ to azan enẹlẹ gbe. Nado na apajlẹ dopo: “Eyin omẹ de họ̀ kavi mọ nude yí na hinhẹn e go, e yin vlavo fataka kavi sika kavi afanumẹ sunnu de kavi afanumẹ yọnnusi de kavi oyìn de kavi lẹngbọ de kavi kẹtẹkẹtẹ de kavi onu devo depope sọn alọ ovi klunọ de tọn mẹ kavi afanumẹ klunọ de tọn mẹ matin kunnudetọ lẹ po kandai lẹ po, dile e ko yindọ omẹ enẹ yin ajotọ de, e na yin hùhù.”