Ayidonugo Lẹ
1. Babilọni Daho lọ—Nuhe E Nọtena
Nawẹ mí wagbọn do yọnẹn dọ pipli sinsẹ̀n lalo lẹpo tọn to pọmẹ wẹ Biblu ylọdọ “Babilọni Daho lọ”? (Osọhia 17:5) Lẹnnupọndo kunnudenu ehelẹ ji:
E tindo huhlọn do mẹsusu ji lẹdo aihọn pé. Owe-wiwe lẹ dọ dọ Babilọni Daho lọ to aisinsin to “gbẹtọgun lẹ [po] akọta lẹ po” ji. Podọ e “dugán do ahọlu aigba ji tọn lẹ ji.”—Osọhia 17:15, 18.
Ewọ ma sọgan yin tonudọgbẹ́ huhlọnnọ de kavi tito ajọwiwa tọn daho de. Biblu dọ dọ “ahọlu aigba ji tọn lẹ” po “ajọwatọ” lẹ po pò to ote to whenue ewọ yin vivasudo.—Osọhia 18:9, 15.
E nọ hẹn yinkọ Jiwheyẹwhe tọn gble. Ewọ yin yiylọdọ yọnnu galọtọ de, na e nọ kọngbedopọ kavi basi alẹnu lẹ hẹ gandudu aihọn tọn lẹ nado jẹ adọkun kavi nado mọ godonọnamẹ devo lẹ yí sọn yé dè. (Osọhia 17:1, 2) E nọ to gbẹtọ lẹ klọ sọn akọta lẹpo mẹ. Podọ ewọ wẹ zọ́n bọ mẹsusu ko kú kavi yin hùhù.—Osọhia 18:23, 24.
Lẹkọyi nupinplọn 13, hóvila 6tọ glọ
2. Whetẹnu Wẹ Mẹhe Yin Mẹsia lọ Na Họnwun Taun?
Biblu dọ dọdai dọ osẹ 69 na juwayi whẹpo Mẹsia lọ nado wá.—Hia Daniẹli 9:25.
Whetẹnu wẹ osẹ 69 lọ lẹ bẹjẹeji? E bẹjẹeji to owhe 455 J.W.M. To ojlẹ enẹ mẹ wẹ Nẹhemia he yin Ayimatẹn-gán de wá Jelusalẹm nado ‘hẹn tòdaho lọ gọwá bo vọ́ ẹ gbá.’—Daniẹli 9:25; Nẹhemia 2:1, 5-8.
Ojlẹ nẹmu wẹ osẹ 69 lọ lẹ dẹn na? To dọdai Biblu tọn delẹ mẹ, eyin yè dọ azán dopo, owhe dopo hodọ wẹ yè te. (Sọha lẹ 14:34; Ezekiẹli 4:6) Bọ osẹ dopodopo (enẹ wẹ azán 7) nọ dẹn na owhe ṣinawe. To dọdai ehe mẹ, osẹ 69 lọ lẹpo dẹn na owhe 483 (lẹndopọ owhe 7 donù 69 tọn, nọ na owhe 483).
Whetẹnu wẹ osẹ 69 lọ lẹ wá vivọnu? Eyin mí lẹn owhe 483 lọ lẹ bẹsọn owhe 455 J.W.M., e na hẹn mí wá owhe 29 W.M.a Owhe enẹ mẹ pẹẹ wẹ Jesu yí baptẹm bọ e wá họnwun dọ ewọ wẹ Mẹsia lọ!—Luku 3:1, 2, 21, 22.
Lẹkọyi nupinplọn 15, hóvila 5tọ glọ
3. Aliho Nukunpedomẹgo Dotowhé Tọn He Bẹ Ohùn Yiyizan Hẹn Lẹ
Nukunpedomẹgo dotowhé tọn delẹ nọ bẹ ohùn awutunọ de tọn titi yiyizan hẹn. Klistiani lẹ ma nọ kẹalọyi delẹ to nukunpedomẹgo ehelẹ mẹ, taidi ohùn mẹtọn nina, na nido wá yin dido na mẹdevo, kavi ohùn mẹtọn hihlá dai, vlavo osẹ susu jẹnukọn na nido wá yin yiyizan to mẹzizẹ de whenu.—Deutelonomi 15:23.
Ṣigba, aliho nukunpedomẹgo tọn devo lẹ tin he Klistiani de gán kẹalọyi. Enẹ wẹ tẹnpọn ohùn tọn lẹ, kavi nukunpedomẹgo he nọ bẹ ohùn he tọnjẹgbonu sọn agbasa mẹtọn mẹ yiyizan namẹ hẹn lẹ, taidi hémodialyse, hémodilution, kavi récupération du sang épanché, kavi nunọnutẹnmẹ ahun po afuje po tọn de yiyizan. Klistiani dopodopo wẹ dona de lehe ohùn etọn na yin yiyizan do to mẹzizẹ, tẹnpọn ohùn tọn kavi nukunpedomẹgo de whenu. Doto lẹpo ma nọ yí nukunpedomẹgo ehelẹ zan to aliho dopolọ mẹ. Enẹwutu, whẹpo Klistiani de nido yigbena mẹzizẹ, tẹnpọn ohùn tọn kavi nukunpedomẹgo de, e dona yọ́n lehe ohùn etọn na yin yiyizan do ganji whẹ́, gbọn kanbiọ ehe nkọ lẹ kinkanse dali:
Etẹwẹ n’na wà eyin vude to ohùn ṣie mẹ dona yin anadena sọn agbasa ṣie mẹ, bọ e tlẹ gán biọ dọ yè ni doalọtena ohùn ṣie ma nado sà na ojlẹ de? Be ayihadawhẹnamẹnu ṣie na kẹalọyi dọ ohùn mọnkọ gbẹ́ yin apadewhe agbasa ṣie tọn, bọ e ma biọ dọ ni yin kinkọ̀n “do kọmẹ” ya?—Deutelonomi 12:23, 24.
Bọ eyin e biọ dọ vude to ohùn ṣie mẹ ni yin dindọn tọ́n, bo yin vivọjlado whẹpo do gọ̀ biọ agbasa ṣie mẹ lo? Be enẹ na dotukla ayihadawhẹnamẹnu ṣie he yin pinplọn gbọn Biblu dali wẹ ya, kavi n’gán kẹalọyi nukunpedomẹgo enẹ?
Lẹkọyi nupinplọn 39, hóvila 3tọ glọ
4. Be Alọwlemẹ lẹ Sọgan Nọ Klan Wẹ Ya?
Ohó Jiwheyẹwhe tọn ma na tuli asu po asi po de nado klan, bosọ hẹn ẹn họnwun dọ kinklan ma na dotẹnmẹ ode to yé mẹ nado vọ́ alọwle hẹ mẹdevo. (1 Kọlintinu lẹ 7:11) Ṣigba, Klistiani delẹ ko de nado klan na ninọmẹ delẹ wutu.
Kọgbigbẹ́ whẹndo mẹtọn go sọn ojlo mẹ wá: Asu de gbẹ́ ma nado penukundo whẹndo etọn go to agbasa-liho, sọmọ bọ whẹndo lọ gbọagba dandannu gbẹ̀mẹ tọn lẹ tọn.—1 Timoti 5:8.
Danuwadomẹgo sinsinyẹn: Danuwadomẹgo gán sinyẹn sọmọ bọ agbasalilo kavi ogbẹ̀ alọwlemẹ de tọn na tin to owù mẹ.—Galatianu lẹ 5:19-21.
Haṣinṣan mẹde tọn hẹ Jehovah tin to owù mẹ sinsinyẹn: Asu kavi asi de to aliglọnna alọwlemẹ etọn to aliho sinsinyẹn mẹ nado sẹ̀n Jehovah.—Owalọ lẹ 5:29.
5. Whedudu po Hùnwhẹ Aihọn Tọn lẹ Po
Klistiani lẹ ma nọ doalọ to hùnwhẹ he Jehovah gbẹwanna lẹ mẹ. Amọ́, Klistiani dopodopo wẹ dona yí ayihadawhẹnamẹnu etọn he yin pinplọn gbọn Biblu dali zan nado de lehe e na yinuwa do eyin e pehẹ whẹho whedudu tọn delẹ. Lẹnnupọndo apajlẹ vude ji.
Mẹde dọ-whe-nú do we. A gán gblọnna ẹn poun dọ, “A wanu.” Eyin mẹlọ jlo na yọ́n nususu dogọ, a sọgan basi zẹẹmẹ nuhewutu a ma nọ dùwhe enẹ tọn na ẹn.
Alọwlemẹ towe he ma yin Kunnudetọ Jehovah tọn biọ we dọ a ni hodo emi nado yì dùnú hẹ hẹnnumẹ lẹ to whe-zangbe. Eyin ayihadawhẹnamẹnu towe na we dotẹnmẹ nado yì, a gán hẹn ẹn họnwun na alọwlemẹ towe jẹnukọn dọ eyin pọninọ lọ wá bẹ aṣa kosi tọn lẹ hẹn, a ma na doalọ to yé mẹ.
Ogán towe to azọ́nmẹ na we nunina de to ojlẹ whedudu tọn mẹ. Be a dona gbẹ́ ẹ dai wẹ ya? E ma yin dandan. Be ogán towe to nunina lọ na we nado dùwhe na we wẹ ya, kavi e na ẹn we poun nado dohia dọ emi yọ́n pinpẹn azọ́n dagbe he a nọ wà lẹ tọn?
Mẹde na we nunina de to ojlẹ whedudu tọn mẹ. Nunamẹtọ lọ gán dọ dọ: “N’yọnẹn dọ a ma nọ dùwhe ehe, amọ́ n’jlo na na we onú ehe poun wẹ.” E gán yindọ homẹdagbe wẹ e jlo na dohia we poun. To alọ devo mẹ, be a doayi nude go he hẹn we lẹndọ mẹlọ jlo na tẹ́n yise towe pọ́n wẹ, kavi jlo dọ a ni doalọ to hùnwhẹ de mẹ wẹ ya? To nulinlẹnpọndo ehelẹ ji godo, hiẹ lọsu wẹ na basi nudide nado kẹalọyi nunina lọ kavi lala. Ojlo mítọn wẹ nado hẹn ayihadawhẹnamẹnu dagbe de go bosọ yin nugbonọ na Jehovah to nudide mítọn lẹpo mẹ.—Owalọ lẹ 23:1.
Lẹkọyi nupinplọn 44, hóvila 1 glọ
6. Azọ̀n Bẹplamẹ Lẹ
Na mí yiwanna gbẹtọ lẹ wutu, mí nọ nọ̀ aṣeji taun ma nado do yé azọ̀n bẹplamẹ lẹ. Na nugbo tọn, mí nọ wàmọ whenue mí to azọ̀n bẹplamẹ de jẹ kavi mọ ohia delẹ he hẹn mí lẹndọ mí gán ko bẹ azọ̀n mọnkọ de. Mí nọ yinuwa domọ nado setonuna gbedide Biblu tọn lọ he dọmọ: “Hiẹ dona yiwanna kọmẹnu towe di dewe.”—Lomunu lẹ 13:8-10.
Etẹwẹ tonusisena gbedide ehe bẹhẹn taun? Mẹhe to azọ̀n bẹplamẹ jẹ de ma dona ze afọdide tintan nado do numọtolanmẹ etọn hia mẹdevo lẹ, vlavo gbọn mẹgbigbofán kavi nùdonugonamẹ dali. E ma dona gblehomẹ eyin mẹdevo lẹ mọdọ na dagbemẹninọ whẹndo yetọn tọn wutu, yé ma sọgan basi oylọna ẹn wá owhé yetọn gbè. Podọ whẹpo omẹ mọnkọ de nido yí baptẹm, e dona hẹn zun yinyọnẹn na anadenanutọ to pipli mẹho lẹ tọn mẹ dọ emi do azọ̀n mọnkọ, gbọnmọ dali afọdide lẹ sọgan yin zize nado basi hihọ́na baptẹm-yitọ he pò lẹ. Mẹhe ko jẹ azọ̀n bẹplamẹ pọ́n kavi ko nọpọ́ wayi hẹ mẹhe do azọ̀n mọnkọ de dona desọn ojlo mẹ nado basi tẹnpọn ohùn tọn whẹpo do biọ họntọn mẹ hẹ mẹde. Gbọnmọ dali, a na dohia dọ a nọ hò mẹdevo lẹ tọn pọ́n, “bo ma nọ ze ayidonugo do ale mẹdetiti tọn [towe] lẹ kẹdẹ ji, ṣigba do ale mẹdevo lẹ tọn ji ga.”—Filipinu lẹ 2:4.
Lẹkọyi nupinplọn 56, hóvila 2 glọ
7. Whẹho He Gando Azọ́n po Ajọwiwa po Gọna Whẹdidọgbo Go Lẹ
Mí sọgan dapana nuhahun susu eyin mí nọ basi kandai gbekọndopọ tọn na whẹho azọ́n po akuẹ po tọn lẹpo—etlẹ yin to Klistiani hatọ lẹ ṣẹnṣẹn. (Jelemia 32:9-12) Etomọṣo to whedelẹnu, gbemanọpọ flinflin lẹ gán gbẹ́ nọ fọ́n to Klistiani lẹ ṣẹnṣẹn gando akuẹ kavi whẹho devo lẹ go. Yé dona nọ penugo nado yawu didẹ dẹ́sọ-dẹ́mẹ mọnkọ lẹ to jijọho mẹ podọ to yedeṣo ṣẹnṣẹn.
Ṣigba, nawẹ mí sọgan didẹ whẹho he sinyẹn taun lẹ gbọn, taidi mẹhodu kavi mẹhẹngble? (Hia Matiu 18:15-17.) Jesu slẹ afọdide atọ̀n delẹ he mí dona ze:
Tẹnpọn nado dọwhẹgbo to mìde ṣẹnṣẹn.—Pọ́n wefọ 15.
Eyin enẹ ma pà, a sọgan biọ to hagbẹ agun lọ tọn he whèwhín dopo kavi awe si nado zọnhẹ we yì mẹlọ dè.—Pọ́n wefọ 16.
Eyin enẹ lọsu ma gbò ohó lọ, whenẹnu janwẹ a dona biọ alọgọ mẹho agun tọn lẹ tọn.—Pọ́n wefọ 17.
To suhugan whẹho lẹ tọn mẹ, mí ma dona nọ hẹn Klistiani hatọ mítọn lẹ yì whẹnukọn, na mọwiwà sọgan kọnmasin do oyín Jehovah tọn go podọ do agun lọ go. (1 Kọlintinu lẹ 6:1-8) Ṣigba, whẹho delẹ tin he e sọgan biọ dọ yè ni hẹn yì whẹnukọn, taidi afọdide gbẹdai tọn lẹ, jlọjẹ nukunpipedo ovi go tọn, akuẹ súsú nado penukundo alọwlemẹ he yè masọ topọ hẹ de go, gbemima nukunpedomẹgo to owù-nujijọ whenu tọn, ahọ́ daho de dùdù, kavi whẹho gúmima tọn lẹ. Klistiani de ma gbà osẹ́n he to Biblu mẹ de eyin e hẹn whẹho ehelẹ nkọ yì whẹnukọn na yé nido yin didọgbo to jijọho mẹ dile e yọnbasi do.
Eyin whẹho sẹ́nhẹngba sinsinyẹn tọn de fọndote, taidi zanhẹmẹ gánnugánnu, ovivu zinzanhẹ, danuwadomẹgo sinsinyẹn, ajojijẹ daho de, kavi hlọnhuhu—bọ Klistiani de yì jẹwhẹ sẹ́nhẹngba ehe tọn na aṣẹpatọ lẹ, e ma gbà osẹ́n Biblu tọn de.
a Sọn owhe 455 J.W.M. wá owhe 1 J.W.M., e bayi owhe 454. Owhe 1 J.W.M. wá owhe 1 W.M. bayi owhe dopo (owhe tata [zéro] de ma tin). Podọ owhe 1 W.M. wá owhe 29 W.M. bayi owhe 28. Lẹndopọ ojlẹ atọ̀n ehelẹ tọn bayi owhe 483.