Kon Ano ang Aton Nahibaluan Nahanungod sa Rasa

SANG magtulak ang mga Europeo agod maglagulad sa duta mga 500 ka tuig na ang nagligad, nagpalibog sila kon ano nga sahi sang mga tawo ang masugata nila. May mga leyenda tuhoy sa mga higante nga makalakat sa oseano kag makadugmok sa barko paagi sa isa ka kamot. May mga sugilanon tuhoy sa mga tawo nga may mga ulo sang ido kag nagapusnga sing kalayo. Masugata ayhan nila ang ginasugidsugid nga mga “indi mainabyanon,” nga nagakaon sing hilaw nga karne kag ang ila daku, nagabuslo nga bibig nagahandong sa ila gikan sa adlaw? Ukon makakita bala sila sing mga tawo nga wala sing baba, nga nagakabuhi paagi sa pagpanimaho sa mga mansanas? Kag ano naman ang masiling sa mga may dalagku nga mga dulunggan nga sarang mahimo nga mga pakpak ukon mga ginasiling nga nagahigda sa idalom sang handong sa ila isa lamang ka daku nga tiil?

Nalayag sang mga tawo ang kadagatan, nasaka ang kabukiran, nalat-as ang kagulangan, nausoy ang mga desyerto, apang wala gid sila makakita sing subong sina ka makatilingala nga mga tinuga. Sa baylo, nakibot ang mga manuglagulad sa pagtukib sing mga tawo nga kaangay gid nila. Si Christopher Columbus nagsulat: “Sa sini nga mga isla [ang West Indies] tubtob sa karon wala ako sing nakita nga tawo nga mga gadya, subong sang ginapaabot sang madamo, sa kabaliskaran, sa tunga sining katawhan ang maayo nga hitsura ginaapresyar. . . . Sa amo wala ako makakita sing mga gadya ukon sing mga report tuhoy sini, luwas . . . sa mga tawo . . . nga nagakaon sang unod sang tawo . . . Indi abnormal ang ila mga porma.”

Pagklase sa Katawhan

Sa amo, bangod sang paglagulad sa duta, ang pagkatuhaytuhay sang tawo ginpanas gikan sa duog sang mga sugilanon nga ingkatuhanon kag mito. Ang katawhan sarang mapanilagan kag matun-an. Sang ulihi, gintinguhaan sang mga sientipiko nga klasehon sila.

Sang 1735 ginbalhag sang Sueco nga botanista nga si Carolus Linnaeus ang iya Systema Naturae. Sa sini ang tawo ginhingalanan nga Homo sapien, buot silingon “tawo nga maalam,” isa ka termino nga suno sa isa ka manunulat mahimo nga amo ang labing matinaastaason nga kahulugan nga nahatag sa isa ka espesyi! Ginbahin ni Linnaeus ang katawhan sa lima ka grupo, nga ginlaragway niya subong ang masunod:

APRIKANO: Itom, uyaya, patawhaytawhay. Itom, kingke nga buhok; mahining nga panit; dapa nga ilong; nagabuslo nga bibig; malalangon, tamaran, mapinatumbayaon; nagahaplas sang iya kaugalingon sing lana; kapritsuso.

AMERIKANO: Mamulamula, buringot, matadlong sing lawas; itom, matadlong, madamol nga buhok; malapad nga ilong; matigdas nga guya; manipis nga bungot; batinggilan, kontento; nagapinta sang iya kaugalingon sing pino pula nga mga linya; nagasunod sa mga kinabatasan.

ASIATIKO: Masinulub-on, estrikto; itom nga buhok; itom nga mga mata; mapintas, bugalon, mahamkunon; napanaptan sing halog nga mga panapton; mahuyugon sa opinyon.

EUROPEANHON: Maputi, masinadyahon, mabakod; dalagdalagon, kaki, malaba nga buhok; asul nga mga mata; maluluy-on, maalam, maimbentuhon; nagapanapot sing hapit sa lawas nga mga panapton; masinulundon sa mga talaksan.

INDI SIBILISADO NGA TAWO: Apat sing tiil, apa, bulbulon.

Talupangda nga bisan pa ginbahin ni Linnaeus ang katawhan suno sa natigayon nga mga kinaiya (kolor sang panit, sahi sang buhok, kag iban pa), indi man sia makatarunganon sa iya pagtamod sa mga personalidad. Si Linnaeus nagsiling nga ang mga Europeo “maluluy-on, maalam, maimbentuhon,” samtang ginlaragway niya ang mga Asiatiko subong “mapintas, bugalon, mahamkunon” kag ang mga Aprikano subong “malalangon, tamaran, mapinatumbayaon”!

Apang sayop si Linnaeus. Ina nga mga kinaiya sang personalidad wala sing duog sa moderno nga klasipikasyon sang rasa, kay ginpakita sang pagpanalawsaw sang mga sientipiko nga sa sulod sang tagsa ka tawhanon nga pumuluyo, may yara pareho nga pagkatuhay sang mga panimuot subong man pareho nga kasangkaron sang kinaalam. Kon sa aton pa, makakita kita sing pareho nga positibo kag negatibo nga mga kinaiya sa tagsa ka rasa sang katawhan.

Masami nga ginaklase sang modernong sistema ang mga tawo sa tatlo ka grupo pasad lamang sa mga pagkatuhay sa lawas: (1) Mga Caucasoid, maputi nga panit kag matadlong ukon kulong nga buhok; (2) Mga Mongoloid, dalagdalagon nga panit kag pilo sang panit sa palibot sang mga mata; kag (3) Mga Negroid, itom nga panit kag daw delana nga buhok. Apang indi tanan nagabagay sing sibu gid sa bisan diin sini nga mga kategoriya.

Halimbawa, ang San kag ang Khoikhoi sang nabagatnan nga Aprika may daw mamulamula nga panit, daw delana nga buhok, kag pangguyahon nga anggid sa mga Mongoloid. Ang iban sang Indian nga katawhan may itom nga panit apang ang ila pangguyahon anggid sa mga Caucasoid. Ang tumandok nga mga Australianhon may itom nga panit, apang ang ila daw delana nga buhok masami nga maismaison sing kolor. Ang iban nga mga Mongolian may mga mata sang Caucasoid. Wala sing maathag nga linya nga nagatunga.

Bangod sining mga problema, nag-untat ang madamo nga antropologo sa pagtinguha nga klasehon ang katawhan, nagasiling nga ang termino nga “rasa” wala sing sientipiko nga kahulugan ukon kapuslanan.

Mga Deklarasyon sang UNESCO

Ayhan ang labing awtoritatibo nga sientipikong deklarasyon tuhoy sa rasa ginhatag sang isa ka grupo sang mga eksperto nga nagtipon sa UNESCO (United Nations Educational, Scientific, and Cultural Organization). May mga miting nga ginhiwat sang 1950, 1951, 1964, kag 1967 nga sa amo ang internasyonal nga panel sang mga antropologo, mga zoologo, mga doktor, mga anatomista, kag iban pa nagbuyluganay sa paghimo sing apat ka pinamulong tuhoy sa rasa. Ginpadaku sang katapusan nga pinamulong ang masunod nga tatlo ka punto:

A “Ang tanan nga tawo nga nagakabuhi karon bahin sang isa lamang ka espesyi kag naghalin sa isa lamang ka kaliwatan.” Ginpalig-on ini nga punto sang kapin pa ka kilala nga awtoridad. Ang Biblia nagasiling: “Ginhimo [sang Dios] gikan sa isa ka tawo [Adan] ang tagsa ka pungsod sang mga tawo, sa pagpuyo sa bug-os nga nawong sang duta.”—Binuhatan 17:26.

Ang pinamulong sang UNESCO nagpadayon:

B “Ang pagbahin sang tawhanon nga espesyi sa ‘mga rasa’ kombensional sa bahin kag arbitraryo sa bahin kag wala gid nagapahangop sing bisan ano nga hirarkiya. . . .

C “Ang biolohiko nga ihibalo karon wala nagatugot sa aton nga ipabangod ang mga katigayunan sa kultura sa mga pagkatuhay sa genetiko nga ikasarang. Ang mga pagkatuhay sa mga katigayunan sang lainlain nga mga tawo dapat ipabangod lamang sa maragtas sang ila kultura. Ang katawhan sang kalibutan karon daw nagapanag-iya sing alangay nga biolohiko nga mga ikasarang sa pagtigayon sing bisan ano nga nibel sang sibilisasyon.”

Ang Halit sang Rasismo

Gani wala sing sadsaran sa pagpati nga ang isa ka rasa duna nga superyor ukon may kinamatarong nga maggahom sa isa. Apang ang katawhan wala pirme maghikot nahisanto sa mga kamatuoran. Binagbinaga, halimbawa, ang negosyo sa ulipon sa Aprika.

Sang magtukod ang Europeanhon nga mga pungsod sing kolonyal nga mga emperyo, nakakinot sila sa paghingalit sa tumandok nga mga tawo. Apang may pagsumpakilay diri. Minilyon ka Aprikano ang ginguyod gikan sa ila mga balay, ginpahilayo gikan sa ila mga hinigugma, ginkadenahan, ginlatigo, ginhiruhan, ginbaligya kaangay sang mga sapat, kag ginpilit sa pagtrabaho nga wala sing bayad tubtob sa adlaw nga napatay sila. Paano ini mapakamatarong sang mga pungsod nga nagapangangkon nga Cristiano kag dapat nga maghigugma sa ila isigkatawo subong sang ila kaugalingon?—Lucas 10:27.

Ang solusyon nga ila napilian amo nga pakanubuon ang ila mga biktima. Amo ini ang pangatarungan sang isa ka antropologo sang katuigan 1840:

“Kon ang Negro kag Australianhon indi naton mga isigkatawo kag indi bahin sang aton isa ka pamilya kundi manubo nga mga tinuga, kag kon ang aton mga katungdanan sa ila wala ginbinagbinag . . . sa bisan diin sang positibo nga mga sugo nga ginpasaran sang moralidad sang Cristianong kalibutan, ang aton relasyon sa sining mga tribo daw indi mangin tuhay sa aton relasyon sa mga ginahanduraw nga nagaluntad sa ulot naton kag sang kaliwatan sang mga amo.”

Ang mga nagapangita sing supurta para sa ideya nga ang indi puti nga mga tawo manubo sa tawo nagbaton dayon sang teoriya nga ebolusyon ni Darwin. Ang kolonyal nga mga tawo, pangatarungan nila, yara sa mas manubo nga bahin sang hagdanan sang ebolusyon sang sa mga puti. Ang iban nagapangangkon nga ang indi puti nga mga tawo resulta sang nanuhaytuhay nga proseso sang pag-ebolusyon kag indi bug-os nga tawo. Ginbalikwat sang iban ang Biblia, ginapatiku ang kasulatan sa pagsupurta sang ila rasista nga mga pagtamod.

Sa pagkamatuod, madamo nga tawo ang wala mag-ugyon sa ila panghunahuna. Ang pag-ulipon gindula sa kalabanan nga pungsod sang kalibutan. Apang ang pag-ihig-ihig sa rasa, pagdampigdampig, kag rasismo nagpadayon kag naglaton sa etniko nga mga grupo nga ginkilala nga mga kaliwatan suno lamang sa handurawan sang mga tawo. Ang isa ka propesor sang zoolohiya nagsiling: “Sanglit daw subong bala nga ang bisan sin-o lang may kinamatarong sa pagtuga sing mga rasa agod magbagay sa iya ideya, ang mga politiko, ginatawag nga mga special pleader, kag ang mga adbenturero nagtinguha sa pagklasipikar sang rasa. Naghimohimo sila sing daw matahom nga ngalan para sa isa ka rasa agod hatagan sing ‘sientipiko’ nga pagkatalahuron ang ila mga ideya kag pagkamaynadampigan.”

Ang rasista nga mga pagsulundan sang Nazi Alemanya isa ka daku nga halimbawa. Bisan pa gindayaw ni Adolf Hitler ang Aryan nga kaliwatan, kon ipasad sa biolohiya wala sing subong sini nga butang. Wala gid ini magluntad. Ang yara amo ang maismaison sing buhok, asul sing mga mata nga mga Judiyo sa Sweden, itom nga mga Judiyo sa Etiopia, kag Mongoloid nga mga Judiyo sa Tsina. Walay sapayan, ang mga Judiyo, kag ang iban pa, amo ang mga biktima sang isa ka rasista nga pagsulundan. Ina nga pagsulundan nagdul-ong sa mga kampo konsentrasyon, mga gas chamber, kag sa pagpatay sa anom ka milyon ka Judiyo, kag madamo nga iban pa, subong sang Slaviko nga katawhan gikan sa Poland kag Unyon Sobyet.

Piktyur sa pahina 5]

Ginpakita sang sientipiko nga pagpanalawsaw nga sa sulod sang tagsa ka populasyon sang tawo, may yara pareho nga pagkatuhaytuhay sa kinaalam

[Piktyur sa pahina 6]

‘Ang mga politiko, ang ginatawag nga mga special pleader, kag ang mga adbenturero naghimohimo sing daw matahom nga mga ngalan para sa isa ka rasa agod maghatag sing “sientipiko” nga pagkatalahuron sa ila mga ideya kag pagkamaynadampigan’

[Mga Laragway sa pahina 7]

Subong ginapakita sining mga pahibalo, ang mga Aprikano ginpasayod kag ginbaligya nga subong bala mga baka sila