Comenius—Ang Amay sang Moderno nga Edukasyon

SANG KORESPONSAL SANG MAGMATA! SA CZECH REPUBLIC

SUBONG isa ka manunudlo, nahibaluan sing maayo ni John Comenius ang mga kakulangan sang sistema sang eskwelahan sang ika-17 nga siglo nga iya gin-obrahan. Matuod, wala sing sistema sang edukasyon nga nangin himpit, apang ang sistema sang eskwelahan sa Europa sang ika-17 nga siglo maathag nga indi gid maayo.

Sa baylo nga magreklamo lamang ukon maghambal sing mga akusasyon, namat-od si Comenius nga dapat may himuon sia tuhoy sini. Ano ang iya ginhimo, kag ngaa ginhimo niya ini? Dugang pa, ano ang aton matun-an gikan sa tawo nga gintawag nga amay sang moderno nga edukasyon?

Gindak-an kag Edukasyon

Si John Amos Comenius (Jan Ámos Komenský, sa iya tumandok nga Czech) natawo sang Marso 28, 1592, sa Moravia, isa ka rehiyon nga kilala karon subong Czech Republic. Sia ang kinagot sa lima ka kabataan, ang bugtong nga anak nga lalaki sang medyo may sarang nga mag-asawa nga mangunguma.

Ang iya mga ginikanan mga katapo sang Unity of Brethren (nakilala sang ulihi subong Bohemian Brethren ukon Moravian Church), isa ka relihioso nga grupo nga nagsugod sang tungatunga sang ika-15 nga siglo sa idalom sang impluwensia sang mga Waldonhon kag sang iban pa nga mga Repormador subong ni Peter Chelčický. Sang pagkatapos niya eskwela sa Alemanya, nagbalik si Comenius sa iya dutang natawhan. Sang ulihi, sa edad nga 24 anyos, gin-ordenan sia subong isa ka pari sang Unity of Brethren.

Kon Ngaa Gintapok Sia

Sang 1618, gindumalahan ni Comenius ang magamay nga parokya sa Fulnek, nga nahamtang mga 240 kilometros sa sidlangan sang Prague. Sadtong tion, ang Balos-nga-Repormasyon sang mga Katoliko batok sa Protestantismo nagapadayon sa Europa. Ang tension sa ulot sang mga Katoliko kag mga Protestante nagmakot pa tubtob, nga sang ulihi, ang Katluan ka Tuig nga Inaway (1618-48) nagdabdab.

Pagkatapos sang isa ka dekada nga pag-inaway, gindeklarar ang Romano Katoliko nga relihion subong amo lamang ang legal nga relihion sa Mo­ravia. Si Comenius kag ang mga katapo sang mataas nga mga klase sa katilingban ginpapili—batunon ang Katolisismo ukon maghalin sa pungsod. Sanglit si Comenius indi buot magpakumbertir, ginsaylo niya ang iya pamilya sa iban nga pungsod sa magamay nga banwa sang Lesz­no, nga isa ka prominente nga sentro sang hilikuton sang Unity of Brethren sa Poland. Amo ini ang panugod sang pagkatapok nga naglawig sing 42 ka tuig. Wala na gid sia magpuyo liwat sa iya tumandok nga lugar.

“Mga Ilihawan Sang Hunahuna”

Nakatrabaho si Comenius nga nagatudlo sing Latin sa Leszno Gymnasium—isa ka eskwelahan para sa manug-kolehiyo nga mga estudyante. Apang, sa sulod sang malip-ot nga tion, wala niya maluyagan ang di-epektibo nga paagi sang pagtudlo—kag may maayo sia nga rason.

Indi gid maayo ang kahimtangan sang sistema sang eskwelahan sadtong adlaw ni Comenius. Halimbawa, mga lalaki lamang ang ginakabig nga nagakabagay nga magbaton sing edukasyon, bisan pa ang mga lalaki nga natawo sa kaimulon wala man ginapaeskwela. Ang panguna nga ginatudlo sa hulot-klasehan amo ang Latin nga mga tinaga, mga dinalan, kag mga syntax. Ngaa? Bangod ang kalabanan nga eskwelahan sang Edad-Media ginakontrol sang Katoliko nga Simbahan, nga nagahiwat sang mga seremonya sini sa Latin. Busa, ang pagtudlo sing Latin kinahanglanon agod mapat-od ang bastante nga kadamuon sang makasulod sa pagkapari.

Dugang pa, wala sing espesipiko nga mga tulumuron nga ginpatok para sa pagtuon, kag ang pagtudlo wala gindesinyo agod ang mga estudyante amat-amat nga makatuon halin sa simple nga mga ideya pakadto sa mga masibod. Ang disiplina estrikto, kon kaisa mapintas, kag ang moral nga kahimtangan malaw-ay gid.

Indi katingalahan, nian, nga ginlaragway anay sang Scottish nga manunudlo nga si Simon Laurie ang mga eskwelahan sang ika-17 nga siglo subong “wala gid sing tulumuron” kag “makatalaka.” Mas nagakaigo pa ang ginsiling ni Comenius. Gintawag niya ang mga eskwelahan nga “mga ilihawan sang hunahuna.”

Nagtuhaw ang Bag-o nga Paagi sa Pagtudlo

Indi si Comenius ang nahauna nga nagpahayag tuhoy sa kinahanglanon nga reporma sa edukasyon. Sa Inglaterra, ginpakalain ni Francis Bacon ang pagpadaku tuhoy sa Latin kag nagpanugda nga ibalik ang pagtuon tuhoy sa kinaugali. Sanday Wolfgang Ratke kag John Valentine Andreae sa Alemanya kag ang iban pa nagtinguha man sing mga kauswagan. Apang, wala sila tanan makakuha sing opisyal nga suporta sa ila mga ideya.

Si Comenius nagpanugda sing isa ka sistema nga ang pagtuon mangin makawiwili, indi makatalaka. Gintawag niya ang iya sistema sang edukasyon nga pampaedia, buot silingon “bug-os uniberso nga edukasyon.” Ang iya tulumuron amo ang pagtukod sing isa ka progresibo nga sistema sang pagtudlo nga maluyagan sang tanan. Ang kabataan dapat tudluan sing progresibo, siling niya, halin sa elementarya nga mga ideya nga kinaandan nga nagadul-ong sa mas masibod nga mga ideya. Ginpalig-on man ni Comenius ang paggamit sing tumandok nga hambal sa tion sang nahauna nga pila ka tuig sang pag-eskwela sa baylo sang Latin.

Apang, ang edukasyon indi lamang dapat sa tion sang pagkapamatan-on kundi dapat magsakop sang bug-os nga pagkabuhi sang isa. Si Come­nius nagsulat nga ang pagtuon dapat mangin “bug-os nga praktikal, bug-os nga makalilipay, kag dapat nga maghimo sang eskwelahan nga isa ka matuod nga kalingawan, kon sayuron, makalilipay nga panugod sang aton bug-os nga kabuhi.” Nagapati man sia nga ang eskwelahan dapat maghugod sa pagtudlo indi lamang sa hunahuna kundi sa bug-os nga pagkatawo—nga dapat ini maglakip sing pagtudlo sa moral kag sa espirituwal.

Ang mga Sinulatan ni John Comenius

Ang nahauna nga sinulatan ni Comenius sa patag sang pagtudlo natig-uluhan sing The Great Didactic kag The School of Infancy, nga ginbalhag sang 1630. Ang naulihi nga libro gindesinyo nga gamiton subong bulig para sa mga iloy kag mga yaya kon nagatudlo sa kabataan sa balay. Ginsundan ini sang 1631 sang The Gate of Languages Unlocked, nga nagpabag-o gid sa pagtudlo sing Latin. Ginsulat ini nga may magkatimbang nga kolumna sang teksto, ang isa sa Czech kag ang isa sa Latin. Sa amo, ang duha ka lenguahe mahapos nga mapaanggid, gani mas madali ang pagtuon. Ang iya rebisado nga edisyon sining bulig sa pagtudlo ginbaton gid sing maayo amo nga sang ulihi ginbadbad ini sa 16 ka lenguahe.

Ang pinakabantog kag ayhan pinakasimple nga sinulatan ni Comenius amo ang The Visible World, isa ka tuytoy sa pagbasa nga may mga ilustrasyon para sa kabataan. Isa man ini ka importante nga hitabo sa maragtas sang edukasyon. Si Ellwood Cubberly, nga propesor sa edukasyon sang ika-20 nga siglo, nagsiling nga “nagpabilin [ini] nga wala sing kompetensia sa Europa sa sulod sang isa ka gatos kag napulog lima ka tuig; kag gingamit subong panugod nga tulun-an nga libro sa sulod sang halos duha ka gatos ka tuig.” Sa katunayan, madamo karon nga tulun-an nga libro nga may mga ilustrasyon ang nagasunod gihapon sa kabilugan nga estilo sang sinulatan ni Comenius, nga nagagamit sing mga ilustrasyon subong bulig sa pagtudlo.

Wala nagdugay gindayaw si Comenius subong isa ka henyo. Sa bug-os nga Europa ginkabig sia sang mga iskolar subong isa ka lider kag ginpangayo ang iya laygay. Suno sa libro nga Magnalia Christi Americana, labi nga nagbantog si Comenius tubtob sa punto nga sang 1654 gin-agda sia nga mangin presidente sang Harvard University, sa Cambridge, Massachusetts. Apang, nangindi si Comenius, kay wala sia nagapangita sing kabantugan, himaya, ukon mataas nga palangakuan.

Ano ang Nagpahulag sa Iya?

Sa tapos mabinagbinag ang kabuhi ni Comenius, natural lamang nga magpalibog ang isa kon ano ang nagpahulag sa iya. Gintamod ni Comenius ang edukasyon subong isa ka nagapahiusa nga puwersa para sa katawhan. Nagpati sia nga ang bug-os uniberso nga edukasyon makabulig agod mahuptan ang bug-os kalibutan nga paghidait.

Gin-angot man ni Comenius ang ihibalo sa pagkadiosnon. Nagpati sia nga paagi sa pagtigayon sing ihibalo, ang katawhan sa ulihi ginatuytuyan padulong sa Dios. Kag mahimo nga amo sina ang iya panguna nga motibo.

Ang pagtamod ni Comenius sa edukasyon importante gihapon karon. Ang iya sistematiko nga mga paagi sa pagtudlo, lakip ang paggamit sing mga visual aid, ginagamit sa bug-os nga kalibutan—halimbawa, sa mga literatura nga ginabalhag sang Watch Tower Bible and Tract Society. Subong indibiduwal, makabenepisyo ang tagsatagsa sa aton paagi sa paggamit sang iya mga pamaagi kon nagatuon sing Biblia sing personal ukon kon nagadumala sing pangpamilya nga pagtuon sa Biblia. Paano?

“Ang mga estudyante indi dapat pagpabug-atan sing mga butang nga indi nagakaigo sa ila edad, paghangop, kag presente nga kahimtangan,” sulat ni Comenius. Gani kon nagatudlo sa inyo kabataan tuhoy sa Biblia ukon sa iban pa nga topiko, tinguhai nga ipasibu ang mga leksion sa ila. Sa baylo nga maggamit sing pormal nga pamangkot-kag-sabat nga paagi, ngaa indi ninyo sila pag-istoryahan sing mga istorya tuhoy sa mga karakter sa Biblia? Dalahiga sila, ayhan paagi sa pagpadrowing sa ila sing mga laragway tuhoy sa mga hitabo sa Biblia, ukon sa pagpalig-on sa ila nga iarte ang mga drama sa Biblia. Gamita ang inyo imahinasyon! Ang mga resulta mangin takus gid sa panikasog.—Hulubaton 22:6.

Panginpusli man sing bug-os ang mga literatura nga may mga ilustrasyon nga gindesinyo ilabi na para sa pagtudlo sing progresibo sa mga kabataan, subong sang Ang Akon Libro sang mga Sugilanon sa Biblia kag Questions Young People Ask—Answers That Work.a Kag kon nagatudlo sa mga estudyante sa Biblia sa bisan ano nga pangidaron, himua ang ila pagtuon nga “bug-os nga praktikal, bug-os nga makalilipay.”

Isa ka Nagadugay nga Panublion

Sang nasunog ang banwa sang Leszno sang 1656, nadula ni Comenius ang halos tanan niya nga pagkabutang. Apang, maayo na lang, nagbilin sia sing tuhay nga sahi sang kamanggaran. Ang libro nga A Brief History of Education nagsiling: “Si Comenius . . . nagbag-o sing bug-os sang ginapadaku sa pagtudlo halin sa mga tinaga pakadto sa mga butang, kag ginhimo ang pagtudlo sing sientipiko nga ihibalo kag mapuslanon nga impormasyon sa kalibutan nga amo ang panguna sa iya sinulatan.”

Sa pagkamatuod, mahimo mapadunggan si Comenius bangod ginhimo niya ang pagtudlo nga mangin labi pa nga isa ka siensia. Ang iya mga paagi sa pagtudlo nagpabag-o sa hulot-klasehan. Ang Amerikano nga manunudlo nga si Nicholas Butler nagsiling: “Ang panindugan ni Comenius sa maragtas sang edukasyon importante katama. Ginpakilala niya kag gin-impluwensiahan sing daku ang bug-os moderno nga hublag sa patag sang elementarya kag sekondarya nga edukasyon.” Ang mga Saksi ni Jehova, nga maukod nga mga estudyante sang Biblia, may rason man sa pagpasalamat sa amay sang moderno nga edukasyon.

[Footnote]

[Kahon/Mga Laragway sa pahina 15]

PILA KA PRINSIPIO SA PAGTUDLO NI JOHN COMENIUS

Sa kadamuon sang ginatudlo: “Ang manunudlo dapat magtudlo indi sang masarangan niya itudlo kundi sang masarangan hangpon sang naga­tuon.”

Sa mga paagi sang pagtudlo: “Ang pagtudlo sing maayo amo ang pagbulig sa isa nga makatuon sing madasig, sing malipayon, kag sing maid-id.”

“Ang sangkol nga manunudlo [amo] ang isa nga makahibalo kon paano batason sing mapailubon ang pagkaignorante sang iya mga estudyante kag subong man kon paano dulaon sing epektibo ina nga pagkaignorante.”

“Ang pagtudlo nagakahulugan lamang sing pagpakita kon paano ang mga butang magkatuhay sa isa kag isa suno sa nanuhaytuhay nga katuyuan, porma, kag ginhalinan sini. . . . Busa, sia nga nagapaathag sing maayo sang kinatuhayan sa ulot sang mga butang nagatudlo sing maayo.”

Sa lohiko nga pag-angot: “Ang bisan anong butang nga wala sing punto indi mahangpan ukon mabinagbinag kag busa indi masaulo.”

“Kon kulang sing detalye, halos imposible nga mahangpan ukon mahukman ang isa ka butang kag imposible man nga masaulo ini.”

Sa paghangop: “Ang paghangop sa bisan anong butang amo gid ang paghantop kon ngaa kag kon paano ina nga butang sa bisan ano nga bahin sini naangot sa isa pa ka butang kag kon paano kag sa anong kasangkaron nga tuhay ini sa iban pa nga mga butang nga kaanggid sini.”

“Ginasiling nga dapat naton basahon ang isa ka butang sing makaisa agod mahibaluan ang kaundan sini; sing makaduha, agod mahangpan ini; sing makatlo, agod matandaan ini; sa ikap-at nga tion dapat naton ini suliton sing mahipos agod tilawan ang aton kaugalingon kon bala nahangpan gid naton ini.”

[Laragway]

Isa ka pahina gikan sa “The Visible World,” 1883 nga edisyon

[Laragway sa pahina 16]

Isa ka Aleman nga balasahon sang 1775, nga naglakip sing mga prinsipio sa pagtudlo ni Comenius