Calypso—Ang Pinasahi nga Tradisyunal nga Musika sang Trinidad

SUNO SA MANUNULAT SANG MAGMATA! SA TRINIDAD

ANO ang mahunahuna mo kon hinambitan ang kapid nga isla sang Republika sang Trinidad and Tobago? Ginahunahuna sang madamo ang tunog sang mga steel orchestra kag ang mapagsik nga musika nga calypso. Sa katunayan, ang mahapos sauluhon nga mga ritmo kag pinasahi nga estilo sang calypso nangin popular indi lamang sa duog nga ginsuguran sini sa nabagatnan nga Caribbean Sea.a

Suno sa libro nga Calypso Calaloo, ang termino nga calypso mapatuhoy sa “bisan ano nga ambahanon nga ginaamba sa Carnival sa Trinidad sa tapos sang 1898, nga ayhan ginaamba sang nagakinalipay nga mga hubog sa mga kalye ukon ginapasundayag sa entablado sang semi-propesyonal kag propesyonal nga mga manug-amba.” Ang calypso mahimo nga naghalin sa maragtason nga tradisyon sang taga-Aprika nga mga manugsugilanon nga gindala sa Trinidad sang mga ulipon nga taga-Aprika. Sang ulihi, ang ginapakabahandi nga mga elemento sang mga ambahanon, saot, kag pagtambor sang Aprika, upod sa etniko nga impluwensia sang mga Pranses, Hispaniko, Ingles, kag iban pa, nagbukas sing kahigayunan nga amo ang ginsuguran sang calypso.

Wala mapat-od kon sa diin naghalin ang termino nga calypso. Suno sa iban naghalin ini sa isa ka tinaga sa Katundan nga Aprika nga kaiso, nga ginagamit agod dayawon ang maayo gid nga pasundayag. Bisan antes pa natapos ang pagpang-ulipon sa Trinidad and Tobago sang katuigan 1830, ang mga tawo nagatipon para sa tuigan nga kapiestahan agod magpamati sa mga chantuelles (manug-amba) nga nagapasundayag sang ila mga talento kag nagabanggianay paagi sa ambahanon. Agod mapatuhay ang ila kaugalingon sa iban, ang tagsa ka calypsonian, subong amo ang tawag sa manug-amba sing calypso, may alyas, ukon ngalan sa entablado, kag pinasahi nga estilo.

Ang Estilo kag Impluwensia Sini

Ang mga calypsonian masami nga ginadayaw gid bangod sa ila maabtik nga paghunahuna. Dugang pa, talalupangdon nga madamo nga mga manug-amba sang calypso ang daw kahapos lang magkombinar sang pila ka dinalan sang binalaybay, kag masami nga ginaupdan nila ini sing buhi nga mga paglaragway nga makadalayaw nga nagakaigo gid sa topiko sang ambahanon. Sang una, ang mga calypsonian mga taga-Trinidad lamang nga naghalin sa Aprika kag mga imol sila, apang sa karon gikan na sila sa tanan nga rasa, duag sang panit, kag tindog sa katilingban.

Ang direktor anay sang kultura sa Trinidad and Tobago, nga si Dr. Hollis Liverpool, isa ka istoryador kag subong man isa ka calypsonian. Tuhoy sa mga manug-amba sang calypso sang una, ginsugiran niya ang Magmata!: “Maayo gid sila maghimo sing kaladlawan, kay ang mga tawo nagakadto sa mga duog diin ginapasundayag ang [calypso] agod malingaw, mamati sing mga kutsokutso, kag agod pat-uron ang mga balita nga ila nabatian. Ang mga manggaranon nagakadto agod maningadtingad kon ano ang ginahimo sang mga imol, samtang ang gobernador kag ang iya mga kaupod nagakadto agod usisaon ang ila rating sa politika.”

Sa masami, ang mga opisyales sa gobierno kag ang mga manggaranon amo ang ginahimo sang mga calypsonian nga kaladlawan. Subong resulta, ginakabig sang kinaandan nga mga tawo nga baganihan kag tagpangapin ang mga calypsonian, samtang libog naman sila sang mga yara sa awtoridad. Kon kaisa, insulto na gid kaayo ang ginakomposo sang mga calypsonian amo nga sang ulihi napilitan ang gobierno nga maghimo sing kasuguan agod makontrol sila. Sa amo, ang mga manug-amba nagkomposo sing mga ambahanon nga may mga liriko nga doble ang kahulugan, kag nangin eksperto sila sa paghimo sini. Bisan sa karon, ang doble sing kahulugan nga mga liriko amo gihapon ang panguna nga bahin sang calypso.

Wala lamang ginagamit sang mga calypsonian ang lenguahe, kundi ginaimbento pa nila ini. Ang matuod, daku ang ila naamot sa bokabularyo sang pang-adlaw-adlaw nga paghambalanay sang taga-West Indies. Indi katingalahan nga ginasambit sang madamo nga tawo, lakip sang pila ka politiko, ang mga calypsonian agod ipadaku ang isa ka punto.

Ang Calypso Karon

Sining karon lang, madamo nga mga porma kag salakot nga mga estilo sang calypso nga nakomposo ang nagpahalipay sa mga tawo nga may nanuhaytuhay nga luyag sa musika. Apang, kaangay sa kalabanan iban pa nga sahi sang musika, ang mga liriko sang pila ka calypso nga mga ambahanon wala nagapakita sing mataas nga pagpabalor sa moral. Maathag nga dapat kita mangin maalamon sa pagpili kon tuhoy sa sahi sang panghambal nga ginapamatian naton. (Efeso 5:3, 4) Mapamangkot naton ang aton kaugalingon, ‘Mahuya bala ako nga ipaathag ang mga liriko nga may doble sing kahulugan sa akon kabataan ukon sa mga bag-o lang nakabati sang calypso?’

Kon magkadto ka sa Trinidad and Tobago, walay duhaduha nga malipay ka sa matahom nga mga baybayon kag mga korales kag mawili sa salakot nga rasa kag kultura sang mga tawo sa isla. Kag mahimo nga manamian ka man sa mga steel orchestra kag sa calypso—ang mapagsik, talalupangdon nga tunog nga nagganyat sa imahinasyon sang mga bata kag tigulang sa bug-os nga kalibutan.

[Nota]

[Mga retrato sa pahina 24, 25]

Asero nga mga tambor