Kasugpon sang Kapitulo 6
Ang Wala sing Unod nga Lulubngan
19 Nabanhaw bala si Jesus, ukon himuhimo lamang bala ini tanan? Ang isa ka butang nga mahimo ginpamangkot sang mga tawo sadto amo: Yara pa bala ang bangkay ni Jesus sa iya lulubngan? Daku kuntani nga balagbag ang naatubang sang mga sumulunod ni Jesus kon ang iya bangkay yara gihapon sa lulubngan nga sarang matudlo sang ila mga kaaway subong ebidensya nga wala sia mabanhaw. Apang, wala sing rekord nga ginhimo nila ini. Sa baylo, suno sa Biblia, ginhatagan nila sing kuwarta ang mga soldado nga gintangdo sa pagbantay sa lulubngan kag ginsilingan sila: “Isiling ninyo, ‘Ang iya mga disipulo nagkari sa kagab-ihon kag ginkawat sia sang nagakatulog kami.’ ” (Mateo 28:11-13) May yara man kita ebidensya sa guwa sang Biblia nga amo sini ang ginhimo sang Judiyong mga lider.
20 Mga isa ka siglo sa tapos mapatay si Jesus, si Justin Martyr nagsulat sing libro nga gintawag Dialogue With Trypho. Sa sini, sia nagsiling: “Nagpili kamo [mga Judiyo] kag nagtangdo sing mga tawo sa bug-os nga kalibutan agod iwali nga ang didiosnon kag malinapason nga erehiya halin sa isa nga si Jesus, isa ka manuglimbong nga taga-Galilea, nga aton ginlansang, apang ginkawat sia sang iya mga disipulo sang gab-i gikan sa lulubngan nga sa diin ginhamyang sia.”
21 Si Trypho isa ka Judiyo, kag ang Dialogue With Trypho ginsulat agod pangapinan ang Cristianismo batok sa Judaismo. Busa, wala kuntani ginhambal ni Justin Martyr ang iya ginhambal—nga ginpabangdan sang mga Judiyo ang mga Cristiano nga ginkawat nila ang bangkay ni Jesus gikan sa lulubngan—kon wala ina ginsumbong sang mga Judiyo. Kay kon wala, mahimo gid nga ginsumbong sia sing pagbinutig. Nahambal ini ni Justin Martyr kon ang mga Judiyo nagpadala gid sing mga mensahero. Kag nahimo lamang nila ini kon ang lulubngan matuod gid nga wala sing unod sang Nisan 16, 33 C.E. kag wala sila sing matudlo nga bangkay ni Jesus sa lulubngan subong ebidensya nga wala sia mabanhaw. Gani sanglit ang lulubngan wala sing unod, ano ang natabo? Ginkawat bala sang mga disipulo ang bangkay? Ukon ginkuha bala ini sing milagruso subong ebidensya nga si Jesus ginbanhaw gid?
Ang Konklusion ni Lucas nga Manugbulong
22 Ang isa ka edukado gid nga tawo sang nahaunang siglo nga mahalungon nga nagbinagbinag sang ebidensya amo si Lucas, isa ka manugbulong. (Colosas 4:14) Si Lucas nagsulat sing duha ka tulun-an nga bahin karon sang Biblia: ang isa Ebanghelyo, ukon maragtas sang ministeryo ni Jesus, kag ang isa pa gid, gintawag nga Mga Binuhatan sang mga Apostoles, isa ka maragtas sang paglapnag sang Cristianismo sa mga tuig nga nagsunod sa tapos sang kamatayon ni Jesus.
23 Sa introduksion sang iya Ebanghelyo, ginapatuhuyan ni Lucas ang madamo nga pamatuod nga matigayon niya apang indi naton matigayon karon. Ginsambit niya ang nasulat nga mga dokumento nahanungod sa kabuhi ni Jesus nga iya gin-usisa. Nagsiling man sia nga nakighambal sia sa mga nakasaksi sang kabuhi, kamatayon, kag pagkabanhaw ni Jesus. Nian, sia nagsiling: “Gin-usisa ko sing sibu ang lakat sang tanan nga butang kutob sa ginsuguran.” (Lucas 1:1-3) Maathag nga ang pagpanalawsaw ni Lucas maid-id gid. Isa bala sia ka maayong istoryador?
24 Madamo ang nagpamatuod nga sia isa ka maayong istoryador. Sang 1913, si Sir William Ramsay sa isa ka lektura nagkomento tuhoy sa pagkamaragtason sang sinulatan ni Lucas. Ang iya konklusyon? “Si Lucas isa ka istoryador nga may una nga ranggo; indi lamang masaligan ang mga kamatuoran nga iya ginsambit; sia may matuod nga maragtason nga balatyagon.” Amo man sini ang konklusion sang mga mananalawsaw sining ulihi lang. Ang The Living Word Commentary, sa pagpakilala sang mga tomo sini tuhoy kay Lucas, nagasiling: “Si Lucas isa ka istoryador (kag sibu gid) kag isa ka teologo.”
25 Si Dr. David Gooding, isa anay ka propesor sang Daan nga Testamento nga Griego sa Aminhan nga Irlandiya, nagsiling nga si Lucas “isa ka dumaan nga istoryador sa tradisyon sang mga istoryador sang Daan nga Testamento kag sa tradisyon ni Thucydides [isa sang ginatahod nga mga istoryador sang dumaan nga kalibutan]. Kaangay nila nagpakabudlay gid sia sa pag-usisa sang iya mga reperensya, sa pagpili sang iya materyal, kag sa pagpaathag sina nga materyal. . . . Gintingob ni Thucydides ini nga metodo upod sa daku nga handum sa maragtason nga pagkasibu: wala sing rason sa paghunahuna nga kubos ang nahimo ni Lucas.”
26 Ano ang konklusion sining sangkol gid nga tawo sa kon ngaa ang lulubngan ni Jesus wala sing unod sang Nisan 16? Sa iya Ebanghelyo kag sa tulun-an sang Mga Binuhatan, ginareport ni Lucas subong kamatuoran nga si Jesus ginbanhaw gikan sa minatay. (Lucas 24:1-52; Binuhatan 1:3) Wala gid sia magduhaduha sa sini. Mahimo nga ang iya pagpati sa milagro sang pagkabanhaw ginpalig-on sang iya kaugalingon nga mga eksperiensia. Bisan pa mahimo nga wala niya masaksihi ang pagkabanhaw, ginareport niya nga nakasaksi sia sing mga milagro nga ginhimo ni apostol Pablo.—Binuhatan 14:8-10; 20:7-12; 28:8, 9.
Nasaksihan Nila ang Ginbanhaw nga si Jesus
27 Duha sang mga Ebanghelyo ang ginakilala nga ginsulat sang mga lalaki nga nakakilala kay Jesus, nakakita sa iya nga napatay, kag nakakita sa iya mismo sa tapos sang iya pagkabanhaw. Sila amo si apostol Mateo, ang manugsukot sing buhis anay, kag si Juan, ang hinigugma nga apostol ni Jesus. Ang isa pa ka manunulat sang Biblia, si apostol Pablo, nakakita man kay Cristo nga ginbanhaw. Subong dugang pa, ginlista ni Pablo ang ngalan sang iban pa nga nakakita kay Jesus nga buhi sa tapos sang iya kamatayon, kag nagasiling sia nga sang isa ka tion si Jesus nagpakita sa “kapin sa lima ka gatos ka kauturan.”—1 Corinto 15:3-8.
28 Ang isa nga ginasambit ni Pablo nga nakasaksi amo si Santiago, ang utod sa iloy ni Jesus, nga mahimo gid nga nakakilala kay Jesus kutob sa pagkabata. Ang isa pa amo si apostol Pedro; ang istoryador nga si Lucas nagareport nga naghatag sia sing maisugon nga panaksi nahanungod sa pagkabanhaw ni Jesus mga pila ka semana sa tapos sang kamatayon ni Jesus. (Binuhatan 2:23, 24) Duha ka sulat sa Biblia ang ginakilala nga ginsulat ni Pedro, kag sa nahauna sini ginapakita ni Pedro nga ang iya pagtuo sa pagkabanhaw ni Jesus isa gihapon ka mabaskog nga panghaylo bisan pagligad sang madamo nga tuig. Sia nagsulat: “Bulahan ang Dios kag Amay sang aton Ginuong Jesucristo, kay suno sa iya dakung kaluoy ginhatagan niya kita sing bag-o nga pagkatawo sa isa ka buhi nga paglaum paagi sa pagkabanhaw ni Jesucristo gikan sa minatay.”—1 Pedro 1:3.
29 Busa, subong nga nahambal ni Lucas ang mga tawo nga nakakita kag nakapakighambal kay Jesus sa tapos sang iya kamatayon, mabasa naton ang mga pulong nga ginsulat sang pila sini. Kag mahukman naton para sa aton kaugalingon kon bala yadto nga mga tawo nalimbungan, kon bala ginalimbungan nila kita, ukon kon bala nakita gid nila ang ginbanhaw nga si Cristo. Sing prangka, indi mahimo nga nalimbungan sila. Ang iban sa ila suod nga mga abyan ni Jesus tubtob sang iya kamatayon. Ang iban sa ila nakasaksi sang iya pag-antos sa usok sang pag-antos. Nakita nila ang dugo kag tubig nga nag-agay gikan sa pilas nga gintuga sang bangkaw. Nahibaluan sang mga soldado, kag nahibaluan nila, nga si Jesus napatay gid. Sang ulihi, nagsiling sila nga nakita nila si Jesus nga buhi kag aktuwal nga nagpakighambal sa ila. Indi, indi mahimo nga nalimbungan sila. Ginalimbungan bala nila kita, nian, sa pagsiling nga si Jesus ginbanhaw?—Juan 19:32-35; 21:4, 15-24.
30 Sa pagsabat sini, pamangkuton lamang naton ang aton kaugalingon: Ginpatihan bala nila mismo ang ila ginhambal? Huo, sing indi gid maduhaduhaan. Para sa mga Cristiano, lakip ang mga nagpangangkon nga nakasaksi, ang pagkabanhaw ni Jesus amo ang bug-os nga sadsaran sang ila pagtuo. Si apostol Pablo nagsiling: “Kon si Cristo wala mabanhaw, nian wala sing pulos ang amon pagwali kag wala sing pulos ang inyo pagtuo . . . Kon wala mabanhaw si Cristo, ang inyo pagtuo wala sing pulos.” (1 Corinto 15:14, 17) Mga pulong bala sang isa ka tawo nga nagabinutig sang magsiling sia nga nakita niya ang ginbanhaw nga si Cristo?
31 Binagbinaga kon ano ang nadalahig nga mangin isa ka Cristiano sadtong mga adlaw. Wala ini sing ginahatag nga kadungganan, gahom, ukon manggad. Baliskad pa gani. Madamo sang unang mga Cristiano ang ‘malipayon nga nagbaton sang paglugos sa ila pagkabutang’ bangod sa ila pagtuo. (Hebreo 10:34) Ang Cristianismo nagkinahanglan sing kabuhi nga may pagsakripisyo kag paghingabot nga sa madamo nga kaso nagdul-ong sa pagkamartir paagi sa makahuluya kag masakit nga kamatayon.
32 Ang iban nga mga Cristiano naghalin sa matin-ad nga mga pamilya, kaangay ni apostol Juan nga ang iya amay mahimo gid nga may mauswagon nga negosyo sa pagpangisda sa Galilea. Madamo ang may maayong buwas-damlag, subong ni Pablo nga, sang ginbaton niya ang Cristianismo, nangin isa ka estudyante sang kilala nga rabbi nga si Gamaliel kag nagaumpisa na nga makilala sang Judiyong mga manuggahom. (Binuhatan 9:1, 2; 22:3; Galacia 1:14) Apang, gintalikdan nila tanan ang ginatanyag sining kalibutan agod ipalapnag ang mensahe nga napasad sa kamatuoran nga si Jesus ginbanhaw gikan sa minatay. (Colosas 1:23, 28) Ngaa abi himuon nila ini nga mga sakripisyo sa pag-antos bangod sang isa ka butang nga nahibaluan nila napasad sa kabutigan? Ang sabat amo, indi nila paghimuon ini. Handa sila sa pag-antos kag manginmatay para sa isa ka kausa nga nahibaluan nila napasad sa kamatuoran.
Natabo Gid ang mga Milagro
33 Sa pagkamatuod, ang ebidensya makakombinse gid. Si Jesus ginbanhaw gid gikan sa minatay sang Nisan 16, 33 C.E. Kag sanglit natabo yadto nga pagkabanhaw, ang tanan nga iban pa nga milagro sang Biblia natabo man—mga milagro nga para sa amo may yara man kita malig-on nga pamatuod sang mga nakakita. Ang Gahom nga nagbanhaw kay Jesus gikan sa minatay amo man ang nagbulig kay Jesus sa pagbanhaw sang anak sang babayi nga balo sang Nain. Ginhatagan man niya si Jesus sing gahom sa paghimo sing kubos—apang dalayawon gihapon—nga mga milagro sang pag-ayo. Sia ang yara sa likod sang milagruso nga pagpakaon sa kadam-an, kag ginpalakat man Niya si Jesus sa tubig.—Lucas 7:11-15; Mateo 11:4-6; 14:14-21, 23-31.
34 Sa amo, ang kamatuoran nga ang Biblia nagasugid tuhoy sa mga milagro indi rason nga duhaduhaan ang pagkamaminatud-on sini. Sa baylo, ang kamatuoran nga ang mga milagro natabo gid sang panahon sang Biblia isa ka mabaskog nga pamatuod nga ang Biblia Pulong gid sang Dios. Apang may isa pa ka panumbungon batok sa Biblia. Madamo ang nagasiling nga nagasumpakil ini sa kaugalingon kag busa indi mahimo nga Pulong sang Dios ini. Matuod bala ini?
19-21. (a) Suno kay Justin Martyr, paano ginpamatukan sang mga Judiyo ang pagbantala sang mga Cristiano nahanungod sa pagkabanhaw ni Jesus? (b) Ano ang mapat-od naton nga matuod nahanungod sa lulubngan ni Jesus sang Nisan 16?
22, 23. Sin-o ang isa ka edukado nga tawo sang nahaunang siglo nga nag-usisa sang pagkabanhaw ni Jesus, kag ano nga mga kuluhaan sing impormasyon ang natigayon niya?
24, 25. Paano ginatamod sang madamo ang mga kalipikasyon ni Lucas subong isa ka istoryador?
26. (a) Ano ang konklusyon ni Lucas tuhoy sa pagkabanhaw ni Jesus? (b) Ano ang mahimo nagpalig-on sa iya sa sining konklusyon?
27. Sin-o ang iban nga nakakita sa ginbanhaw nga si Jesus?
28. Ano ang epekto kay Pedro sang pagkabanhaw ni Jesus?
29. Bisan pa indi naton mahambal ang mga nakakita sang pagkabanhaw, anong makakombinse nga ebidensya ang bukas sa aton?
30. Ngaa imposible nga nagbinutig ang una nga mga nakasaksi sang pagkabanhaw ni Jesus?
31, 32. Ano nga mga sakripisyo ang ginhimo sang unang mga Cristiano, kag ngaa isa ini ka mabaskog nga ebidensya nga ining mga Cristiano nagasugid sang kamatuoran sang magsiling sila nga si Jesus ginbanhaw?
33, 34. Sanglit natabo gid ang pagkabanhaw, ano ang masiling naton nahanungod sa iban pa nga mga milagro sang Biblia?