Paano Mo Madumalahan ang Isa ka Panimalay?

1. Ngaa mabudlay gid karon ang pagdumala sa isa ka panimalay?

“ANG danyag sining kalibutan nagabag-o.” (1 Corinto 7:31) Ining mga pulong ginsulat sang nagligad nga 1,900 ka tuig, kag daw ano ka matuod ini karon! Ang mga butang nagabag-o, labi na ang tuhoy sa pagkabuhi sang pamilya. Ang butang nga ginatamod subong normal ukon kinaandan sang 40 ukon 50 ka tuig nga nagligad masami nga indi kalahamut-an karon. Bangod sini, ang madinalag-on nga pagdumala sa isa ka panimalay may daku nga mga hangkat. Walay sapayan, kon pamatian ang Makasulatanhon nga laygay sang Biblia, sarang mo malandas ining mga hangkat.

2. Ano nga mga kahimtangan sa pangabuhi ang ginabangdan sang kahuol sa pamilya?

² Madamo nga tawo karon ang indi na kontento sa simple kag balaynon nga pagkabuhi. Samtang ang komersial nga kalibutan nagapatubas sing dugang kag dugang nga mga produkto kag nagagamit sang kalantip sini sa pasayod sa pagtinguha nga hayluhon ang publiko, minilyon ka amay kag iloy ang nagahinguyang sing inoras sa trabaho agod mabakal nila ining mga produkto. Ang minilyon nga iban pa nagahimakas sa adlaw-adlaw agod lamang may makaon. Dapat sila maghinguyang sing kapin nga tion sa trabaho kay sang una, ayhan nagauyat sing duha ka trabaho, agod lamang may ibakal sing mga kinahanglanon. Apang ang iban pa gid malipay sa pagtigayon sing trabaho, kay ang pagkawalay trabaho isa ka lapnag nga problema. Huo, ang kabuhi indi pirme mahapos para sa modernong pamilya, apang ang mga prinsipio sang Biblia makabulig sa mga pamilya nga himuon ang labing maayo nga masarangan nila suno sa ila mga kahimtangan.

3. Anong prinsipio ang ginpaathag ni apostol Pablo, kag paano ang pag-aplikar sini makabulig sa isa agod mangin madinalag-on sa pagdumala sa isa ka panimalay?

³ Si apostol Pablo nakaeksperiensia sing kapiot sa pangabuhi. Sa pag-atubang sini, nakatuon sia sing isa ka bilidhon nga leksion, nga iya ginapaathag sa sulat niya sa iya abyan nga si Timoteo. Si Pablo nagsulat: “Wala kita sing nadala sa kalibutan, kag wala gid kita sing makuha pa guwa sa kalibutan. Gani, kon kita may kalan-on kag panapton, mangin kontento na kita sa sining mga butang.” (1 Timoteo 6:​7, 8) Matuod, ang isa ka pamilya nagakinahanglan sing kapin pa sa pagkaon kag panapton. Nagakinahanglan man ini sing puluy-an. Ang kabataan nagakinahanglan sing edukasyon. Kag may yara balayran sa mga pagpabulong kag iban pa nga mga kagastuhanan. Sa gihapon, ang prinsipio sang mga pulong ni Pablo naaplikar. Kon kontento kita sa pagpaayaw sang aton mga kinahanglanon sa baylo nga magpatuyang sa aton mga luyag, ang kabuhi mangin mas mahapos.

4, 5. Paano ang paghanda kag pagplano makabulig sa pagdumala sa panimalay?

⁴ Ang isa pa ka makabulig nga prinsipio masapwan sa isa sang mga ilustrasyon ni Jesus. Sia nagsiling: “Sin-o sa inyo nga nagahandum sa pagtukod sing torre ang wala anay nagalingkod kag bulubantaon ang kabilihanan, agod mahibaluan kon bala may bastante sia nga inugpahuman sa sini?” (Lucas 14:28) Ginapatuhuyan diri ni Jesus ang paghanda, ang abanse nga pagplano. Nakita naton sa nagligad nga kapitulo kon paano ini makabulig kon ang isa ka hoben pa nga magnobyahanay nagaplano sa pagpakasal. Kag sa tapos sang kasal, makabulig man ini sa pagdumala sang isa ka panimalay. Ang paghanda sa sining bahin nagadalahig sing pagbadyet, pagplano sing abanse agod gamiton sing labing maalamon ang kuwarta. Sa sining paagi makontrol sang isa ka pamilya ang paggasto, nagatigana sing kuwarta nga galastuhon sa kinahanglanon nga mga butang sa kada adlaw ukon kada semana, kag wala nagasobra sa badyet.

⁵ Sa pila ka pungsod, ini nga pagbadyet mahimo magkahulugan sing pagpugong sa sugyot nga manghulam sing singko por seis para sa dikinahanglanon nga mga balaklon. Sa iban pa gid, mahimo ini magkahulugan sing pagpugong sa paggamit sing mga cred­it card. (Hulubaton 22:7) Mahimo man ini magkahulugan sing pagpugong sa padasudaso nga pagbakal​—pahinali nga pagbakal sing isa ka butang nga wala ginatimbangtimbang anay ang mga kinahanglanon kag ang mga resulta. Dugang pa, maathag nga ginapakita sang pagbadyet nga ang kuwarta nga ginauyangan sing makagod sa pagsugal, pagpanabako, kag sobra nga pag-inom nagahalit sa pangabuhi sang pamilya, subong man nagasumpakil sa mga prinsipio sang Biblia.​—Hulubaton 23:​20, 21, 29-35; Roma 6:19; Efeso 5:​3-5.

6. Anong Makasulatanhon nga mga kamatuoran ang nakabulig sa mga nagakabuhi sa kaimulon?

⁶ Apang, kamusta naman ang mga napilitan nga magkabuhi sa kaimulon? Una, malugpayan sila sa paghibalo nga ining bug-os kalibutan nga problema umalagi lamang. Sa madasig nagahilapit nga bag-ong kalibutan, dulaon ni Jehova ang kaimulon upod ang tanan nga iban pa nga kalautan nga ginabangdan sang pag-antos sang katawhan. (Salmo 72:​1, 12-16) Samtang wala pa ini, ang matuod nga mga Cristiano, bisan pa imol gid sila, wala nagakadulaan sing bug-os nga paglaum, kay may pagtuo sila sa saad ni Jehova: “Indi ko ikaw nga mas-a pagpalugaw-an ukon pagpatumbayaan ko ikaw.” Busa, ang isa ka tumuluo masinaligon nga makasiling: “Si Jehova ang akon manugtabang; indi ako mahadlok.” (Hebreo 13:​5, 6) Sa sining mabudlay nga mga adlaw, ginasakdag ni Jehova ang iya mga sumilimba sa madamong paagi kon nagakabuhi sila suno sa iya mga prinsipio kag ginauna anay sa ila kabuhi ang iya Ginharian. (Mateo 6:33) Madamo sa ila ang makapamatuod sa sini, nga nagasiling, sa mga pulong ni apostol Pablo: “Sa tanan nga butang kag sa tanan nga kahimtangan natun-an ko ang sekreto kon paano mabusog kag kon paano magutom, kon paano mangin bugana kag kon paano mag-antos sing kinawad-on. Sa tanan nga butang may kusog ako bangod sa iya nga nagahatag sing gahom sa akon.”​—Filipos 4:​12, 13.

7. Anong mga pulong ni Jesus, kon iaplikar, ang magabulig sa madinalag-on nga pagdumala sa panimalay?

⁷ Sa talipuspusan sang iya ministeryo sa duta, si Jesus nagsiling: “Higugmaa ang imo isigkatawo subong sang imo kaugalingon.” (Mateo 22:39) Ang pag-aplikar sining laygay sa pamilya nagabulig sing daku sa pagdumala sa panimalay. Kay sin-o pa abi ang aton pinakamalapit, pinakamahal nga mga isigkatawo kon indi ang mga katapo sang aton pamilya​—ang mga bana, kag mga asawa, mga ginikanan kag mga anak? Paano ang mga katapo sang pamilya makapakita sing gugma sa isa kag isa?

8. Paano mapakita ang gugma sa sulod sang pamilya?

⁸ Ang isa ka paagi amo nga himuon sang tagsa ka katapo sang pamilya ang iya makatarunganon nga bahin sa mga hilikuton sa sulod sang panimalay. Sa amo, ang kabataan dapat tudluan sa paghimos sang mga butang sa tapos ini gamiton, kon bala mga panapton ukon mga hampanganan. Mahimo nga kinahanglan ang tion kag panikasog sa paghipid sang katre kada aga, apang isa ini ka daku nga bulig sa pagdumala sa panimalay. Sa pagkamatuod, indi malikawan ang pila ka diutay kag umalagi nga kinay-ag, apang makabuligay ang tanan sa paghipid sang puluy-an, kag sa pagpanghimos man sa tapos sang pagkaon. Ang pagkatamad, pagpatuyang sa kaugalingon, kag ang uyaya, paganot nga espiritu may negatibo nga epekto sa tanan. (Hulubaton 26:​14-16) Sa pihak nga bahin, ang masinadyahon kag kinabubut-on nga espiritu nagapalambo sang isa ka malipayon nga pagkabuhi sang pamilya. “Ginahigugma sang Dios ang malipayon nga manughatag.”​—2 Corinto 9:7.

9, 10. (a) Ano nga lulan ang masami nga ginaabaga sang babayi sa sulod sang balay, kag paano ini mapamag-an? (b) Anong balanse nga pagtamod sa mga hilikuton sa sulod sang balay ang ginapanugda?

⁹ Ang pasunaid kag gugma magabulig sa pagtapna sang isa ka kahimtangan nga isa ka mabug-at nga problema sa pila ka puluy-an. Ang mga iloy amo ang kinaandan nga haligi sang pagkabuhi sa sulod sang puluy-an. Sila ang nagaatipan sa kabataan, nagapaninlo sa puluy-an, nagapanglaba, kag nagapanindahan kag nagadigamo. Sa iban nga kadutaan, ang mga babayi kinabatasan nga nagapangabudlay sa uma, nagabaligya sang patubas sa tiendahan, ukon nagaamot sa pila ka paagi sa badyet sang pamilya. Bisan sa mga duog nga indi amo sini anay ang kinabatasan, ang kakulang sing mga kinahanglanon nagtiklod sa minilyon ka minyo nga mga babayi nga mangita sing trabaho sa guwa sang puluy-an. Ang asawa kag iloy nga nagapangabudlay sing lakas sa sining magkatuhay nga mga bahin takus sing komendasyon. Kaangay sang “sangkol nga asawa” nga ginlaragway sa Biblia, masako gid sia. “Wala sia nagakaon sing kalan-on sang katamad.” (Hulubaton 31:​10, 27) Apang, wala ini nagakahulugan nga ang babayi amo lamang ang mahimo mangabudlay sa sulod sang puluy-an. Sa tapos ang bana kag asawa makatrabaho sa bug-os nga adlaw sa guwa sang puluy-an, dapat bala nga ang asawa lamang ang maghimo sang tanan nga hilikuton sa balay samtang ang bana kag ang iban nga mga katapo sang pamilya nagapahunayhunay? Sa pagkamatuod indi. (Ipaanggid ang 2 Corinto 8:​13, 14.) Gani, halimbawa, kon ang iloy magadigamo, mahimo nga magapasalamat sia kon ang iban nga mga katapo sang pamilya magabulig paagi sa paghanda sang lamesa, paghimo sang pila ka pagpamalaklon, ukon pagpaninlo sa sulod sang balay. Huo, ang tanan makaambit sa salabton.​—Ipaanggid ang Galacia 6:2.

¹⁰ Ang iban mahimo magasiling: “Sa amon lugar indi katungdanan sang isa ka lalaki nga himuon ini nga mga butang.” Mahimo nga matuod ini, apang indi bala mangin maayo nga binagbinagon ining butang? Sang ginpatok ni Jehova nga Dios ang pamilya, wala sia magsugo nga ang isa ka hilikuton dapat buhaton sang mga babayi lamang. Sa isa ka okasyon, sang ang matutom nga tawo nga si Abraham ginduaw sang pinasahi nga mga mensahero gikan kay Jehova, nakigbahin sia mismo sa pagluto kag sa pagserbe sing pagkaon para sa iya mga dumuluaw. (Genesis 18:​1-8) Ang Biblia nagalaygay: “Ang mga bana dapat maghigugma sa ila mga asawa subong sang ila kaugalingon.” (Efeso 5:28) Kon, sa tapos sang adlaw, kapoy na ang bana kag luyag niya magpahuway, indi ayhan nga amo man ang ginabatyag sang asawa, kag mahimo nga labi pa gani? (1 Pedro 3:7) Kon amo, indi bala nagakaigo kag mahigugmaon para sa bana nga magbulig sa sulod sang puluy-an?​—Filipos 2:​3, 4.

11. Sa anong paagi naghatag si Jesus sing isa ka maayong huwaran para sa tagsa ka katapo sang panimalay?

¹¹ Si Jesus amo ang labing maayong huwaran sang isa nga nagpahamuot sa Dios kag nagdala sing kalipay sa iya mga kaupod. Bisan pa wala gid sia mangasawa, isa ka maayong huwaran si Jesus para sa mga bana, subong man para sa mga asawa kag mga anak. Sia nagsiling tuhoy sa iya kaugalingon: “Ang Anak sang tawo nagkari, indi agod alagdon, kundi sa pag-alagad,” kon sayuron, sa pag-alagad sa iban. (Mateo 20:28) Daw ano ka malipayon ang mga pamilya diin ang tanan nga katapo nagapalambo sini nga kinaiya!

12. Ano ang ginapatuman ni Jehova sa mga nagaalagad sa iya?

¹² Ang isa pa ka prinsipio sa Biblia nga makabulig sa pagdumala sa isa ka panimalay masapwan sa 2 Corinto 7:1. Amo sini ang mabasa naton didto: “Tinluan ta ang aton kaugalingon sang tanan nga kadagtaan sang lawas kag espiritu.” Ang mga nagatuman sining inspirado nga mga pulong kalahamut-an kay Jehova, nga nagapatuman sing “pagsimba nga matinlo kag walay dagta.” (Santiago 1:27) Kag ang ila panimalay nagabaton sing iban pa nga mga benepisyo nga may kaangtanan sa sini.

13. Ngaa importante ang pagkatinlo sa pagdumala sa panimalay?

¹³ Halimbawa, ang Biblia nagapasalig sa aton nga magaabot ang adlaw nga ang balatian kag masakit madula na. Sa amo nga tion, “wala sing pumuluyo ang magasiling: ‘Nagamasakit ako.’ ” (Isaias 33:24; Bugna 21:​4, 5) Apang, samtang wala pa ini, dapat atubangon sang tagsa ka pamilya ang balatian sa tion kag tion. Bisan gani si Pablo kag si Timoteo nagmasakit. (Galacia 4:13; 1 Timoteo 5:23) Walay sapayan, nagasiling ang medikal nga mga eksperto nga madamo nga balatian ang sarang matapna. Ang maalamon nga mga pamilya nagalikaw sa pila ka sarang matapna nga mga balatian kon likawan nila ang undanon kag espirituwal nga pagkadimatinlo. Binagbinagon naton kon paano.​—Ipaanggid ang Hulubaton 22:3.

14. Sa anong paagi ang pagkatinlo sa moral makaamlig sa pamilya gikan sa balatian?

¹⁴ Ang pagkatinlo sa espiritu nagalakip sing pagkatinlo sa moral. Subong nahibaluan na, ang Biblia nagasakdag sang mataas nga mga talaksan sa moral kag nagapakamalaut sang bisan anong sahi sang seksuwal nga paghulid sa guwa sang pag-asawahay. “Bisan ang mga makihilawason, . . . ukon mga makihilahion, ukon ang mga lalaki nga ginahuptan para sa dikinaugali nga mga katuyuan, ukon ang mga lalaki nga nagahulid sa mga lalaki . . . indi makapanubli sang ginharian sang Dios.” (1 Corinto 6:​9, 10) Ang pagtuman sining estrikto nga mga talaksan importante gid para sa mga Cristiano nga nagakabuhi sa malaut nga kalibutan karon. Ang paghimo sini nagapahamuot sa Dios kag nagabulig man sa pag-amlig sa pamilya gikan sa mga balatian nga ginapaliton paagi sa seksuwal nga paghiusa subong sang AIDS, syphi­lis, gon­or­rhea, kag chla­mydia.​—Hulubaton 7:​10-23.

15. Maghatag sing isa ka halimbawa sang kakulang sing pisikal nga katinlo nga mahimo bangdan sang balatian nga indi kuntani dapat matabo.

¹⁵ ‘Ang pagtinlo sa kaugalingon gikan sa tanan nga kadagtaan sang unod’ nagabulig sa pag-amlig sa pamilya gikan sa iban pa nga mga balatian. Madamo nga balatian ang ginatuga sang kakulang sing pisikal nga katinlo. Ang una nga halimbawa amo ang pagpanigarilyo. Wala lamang ginahigkuan sang pagpanigarilyo ang mga baga, mga panapton, kag ang hangin pa kundi ginabangdan man ini sang pagbalatian sang mga tawo. Minilyon ka tawo ang nagakapatay kada tuig bangod sang pagpanigarilyo. Hunahunaa ini; kada tuig minilyon ka tawo ang wala kuntani magbalatian kag mabiktima sang hilaw nga kamatayon kon ginlikawan lamang nila ini nga ‘kadagtaan sang unod’!

16, 17. (a) Anong sugo nga ginhatag ni Jehova ang nag-amlig sa mga Israelinhon gikan sa pila ka balatian? (b) Paano ang prinsipio sang Deuteronomio 23:​12, 13 maaplikar sa tanan nga panimalay?

¹⁶ Binagbinaga ang isa pa ka halimbawa. Mga 3,500 ka tuig ang nagligad, ginhatag sang Dios sa pungsod sang Israel ang iya Kasuguan agod organisahon ang ila pagsimba kag, sa isa ka kasangkaron, ang ila pagkabuhi sa adlaw-adlaw. Yadtong Kasuguan nagbulig sa pag-amlig sang pungsod gikan sa balatian paagi sa paghimo sing pila ka sadsaran nga mga pagsulundan para sa pagkatinlo. Ang isa sadto ka sugo amo ang may kaangtanan sa paghaboy sing higko sang tawo, nga dapat ilubong sing nagakaigo malayo sa kampamento agod nga indi mahigkuan ang duog nga ginapuy-an sang mga tawo. (Deuteronomio 23:​12, 13) Yadtong dumaan nga sugo isa gihapon ka maayong laygay. Bisan sa karon ang mga tawo nagamasakit kag nagakapatay bangod wala nila ginsunod ini.a

¹⁷ Nahisanto sa prinsipio sang sugo sa Israel, ang banyo kag kasilyas sang pamilya​—sa sulod man ukon sa guwa sang balay​—dapat huptan nga matinlo kag bubuan sing kemikal batok sa kagaw. Kon ang kasilyas wala ginahuptan nga matinlo kag natakpan, magahukmong diri ang mga langaw kag maglapta sing kagaw sa iban nga mga bahin sang puluy-an​—kag sa pagkaon nga aton ginakaon! Dugang pa, ang kabataan kag mga adulto dapat manghugas sang ila kamot sa tapos magkadto sa kasilyas. Kay kon indi, dalhon nila ang kagaw paagi sa ila panit. Suno sa isa ka Pranses nga doktor, ang pagpanghugas sing kamot “amo gihapon ang isa sang labing maayo nga mga garantiya sa pagtapna sang pila ka impeksion sa tiyan, respiratoryo, ukon panit.”

18, 19. Anong mga panugda ang ginahatag para sa paghupot sang balay nga matinlo bisan sa mahigko nga palibot?

¹⁸ Matuod, ang pagkatinlo isa ka hangkat sa mahigko nga palibot. Ang isa nga nakasonar sa sini nga mga palibot nagpaathag: “Ang mainit kaayo nga klima nagahimo sang pagpaninlo nga doble kabudlay. Ang tagsa ka inutlan sang balay ginadasukan sing pino kag duag-kaki nga yab-ok bangod sang unos sang yab-ok. . . . Ang nagadamo nga populasyon sa mga siudad, subong man sa pila ka kaumhan, ginabangdan man sing mga katalagman sa panglawas. Kinaandan nga makita ang wala sing tabon nga mga tamburong, mga tangkas sang wala makuha nga mga basura, mahigko nga mga kasilyas pangpubliko, nagadala sing balatian nga mga ilaga, mga tanga, kag mga langaw.”

¹⁹ Ang paghupot sing katinlo sa idalom sining mga kahimtangan mabudlay. Sa gihapon, takus ini sa panikasog. Ang habon kag tubig kag ang dugang pa nga pagpaninlo mas barato sangsa bulong kag mga balayran sa ospital. Kon nagapuyo ikaw sa sini nga palibot, tubtob sa mahimo mo, hupti ang imo balay kag ugsaran nga matinlo kag wala sing mga ipot sang sapat. Kon ang alagyan padulong sa imo puluy-an nagalunang sa tion sang tingulan, sarang mo bala ini matampukan sing dakaldakal ukon mga bato agod indi malunangan ang sulod sang balay? Kon nagasuksok sing sapatos ukon sandalyas, mahimo bala ini hukson antes magsulod sa puluy-an? Subong man, dapat mo tipigan nga indi mahigkuan ang inyo tubig. Ginabanta nga sa dimagkubos duha ka milyon ang nagakapatay kada tuig bangod sa mga balatian nga may kaangtanan sa mahigko nga tubig kag pagkadimatinlo.

20. Agod mangin matinlo ang balay, sin-o ang dapat mag-ambit sa salabton?

²⁰ Ang isa ka matinlo nga puluy-an nasandig sa tanan​—sa iloy, amay, kabataan, kag mga bisita. Ang isa ka iloy nga may walo ka anak sa Kenya nagsiling: “Ang tanan dapat magtuon sa paghimo sang ila bahin.” Ang isa ka matinlo kag mahipid nga puluy-an nagapabanaag sing maayo sa bug-os nga pamilya. Ang isa ka Espanyol nga hulubaton nagasiling: “Wala nagasumpakilay ang kaimulon kag pagkatinlo.” Nagapuyo man ang isa sa isa ka mansion, apart­ment, gamay nga balay, ukon sa payag, ang pagkatinlo amo ang yabi sa isa ka mas mapagros nga pamilya.

21. Nahisanto sa Hulubaton 31:​28, ano ang magabulig sa pagdala sing kalipay sa panimalay?

²¹ Sang ginapaathag ang sangkol nga asawa, ang tulun-an sang Hulubaton nagasiling: “Ang iya mga anak nagabangon kag nagatawag sa iya nga malipayon; ang iya bana man nagabangon, kag nagadayaw sa iya.” (Hulubaton 31:28) San-o ang pinakaulihi nga tion nga ginhatagan mo sing komendasyon ang isa ka katapo sang imo pamilya? Sa pagkamatuod, kaangay kita sang mga tanom sa tion sang tigpamulak nga handa sa pagpamulak kon makabaton sila sing kainit kag hun-og. Sa aton bahin, kinahanglan naton ang kainit sang komendasyon. Makabulig sa asawa kon mahibaluan niya nga ginaapresyar sang iya bana ang iya mabudlay nga pagpanghikot kag mahigugmaon nga pag-atipan kag wala sia ginapasapayanan. (Hulubaton 15:23; 25:11) Kag matahom man kon hatagan sang asawa sing komendasyon ang iya bana sa iya pagtrabaho sa guwa kag sa sulod sang puluy-an. Ang mga anak man nagapagsik kon dayawon sila sang ila mga ginikanan bangod sang ila panikasog sa puluy-an, sa eskwelahan, ukon sa Cristianong kongregasyon. Kag kadaku gid sang mahimo sang diutay lamang nga pagpasalamat! Pila ang bili sang pagsiling: “Salamat”? Diutay lamang, apang daku gid ang mangin balos sini sa moral sang pamilya.

22. Ano ang kinahanglanon agod ‘mapalig-on’ ang panimalay, kag paano ini mahimo?

²² Sa madamo nga rason, ang pagdumala sa isa ka panimalay indi mahapos. Sa gihapon, sarang ini mahimo sing madinalag-on. Ang isa ka hulubaton sa Biblia nagasiling: “Paagi sa kaalam ginapatindog ang panimalay, paagi sa paghantop ginapalig-on ini.” (Hulubaton 24:3) Ang kaalam kag paghantop sarang matigayon kon ang tanan sa pamilya magtinguha sa pagtuon sang kabubut-on sang Dios kag iaplikar ini sa ila kabuhi. Ang isa ka malipayon nga pamilya takus gid sa panikasog!