Pagkadimamalatyon sang Kalag—Ang Ginhalinan sang Doktrina

“Wala na sing butang may kaangtanan sa iya espirituwal nga kabuhi ang ginapalibugan sang tawo sangsa kon ano ang iya kahimtangan sa tapos sang kamatayon.”—⁠“ENCYCLOPÆDIA OF RELIGION AND ETHICS.”

1-3. Paano ginpasanyog nanday Socrates kag Plato ang ideya nga ang kalag dimamalatyon?

ANG 70-anyos nga iskolar kag manunudlo ginsumbong nga mapasipalahon kag nagapatiko sa painuino sang mga pamatan-on bangod sa iya panudlo. Bisan pa napangapinan niya sing maayo ang iya kaugalingon sa korte, ginhukman sia nga nakasala sang may nadampigan nga hurado kag ginpamatbatan sing kamatayon. Mga inoras lamang antes sia ginpatay, naghatag pa ining tigulang nga manunudlo sa mga estudyante nga nagdugok sa iya sing mga argumento nga nagapamatuod nga ang kalag dimamalatyon kag ang kamatayon indi dapat kahadlukan.

² Ang ginpakamalaut nga tawo amo si Socrates, isa ka bantog nga Griegong pilosopo sang ikalima nga siglo B.⁠C.⁠E.⁠a Ginrekord sang iya estudyante nga si Plato ining hitabo sa mga salaysay nga Apology kag Phaedo. Sanday Socrates kag Plato ginapadunggan nga lakip sa una nga mga tawo nga nagpasanyog sa ideya nga ang kalag dimamalatyon. Apang indi sila ang ginhalinan sining panudlo.

³ Subong mahibaluan pa naton, ang ideya tuhoy sa pagkadimamalatyon sang tawo may madugay na nga ginhalinan. Apang, ginpauswag nanday Socrates kag Plato ining ideya kag ginhimo ini nga isa ka pilosopiya, sa amo nangin labi ini ka makagalanyat sa edukado nga mga tawo sang ila adlaw kag sang ulihi pa.

Halin kay Pythagoras Tubtob sa mga Piramid

 4. Antes kay Socrates, ano ang pagpati sang mga Griego tuhoy sa Pihak nga Kinabuhi?

⁴ Ang mga Griego antes sang panahon nanday Socrates kag Plato nagpati man nga ang kalag nagapadayon sa pagkabuhi sa tapos sang kamatayon. Si Pythagoras, isa ka bantog nga Griegong matematiko sang ikan-om nga siglo B.⁠C.⁠E., nagpati nga ang kalag dimamalatyon kag ginakontrol sang transmigrasyon (pagsaylusaylo sa nanuhaytuhay nga mga lawas). Antes sa iya, si Thales nga taga-Mileto, nga ginakilala nga amo ang pinakauna nga bantog nga Griegong pilosopo, nagpati nga indi lamang mga tawo, mga sapat, kag mga tanom ang may dimamalatyon nga kalag kundi pati man ang mga butang subong sang mga bato-balani, kay mapagiho sini nila ang salsalon. Ang mga Griego anay nagsiling nga ang kalag sang mga napatay ginapasakay sa baruto agod magtabok sa suba sang Styx padulong sa malapad nga duog sa idalom-duta nga ginatawag kalibutan sang mga patay. Didto, ang mga kalag ginapamatbatan sang mga hukom sing pag-antos sa mataas sing pader nga bilangguan ukon sing kalipay sa Elysium.

5, 6. Ano ang pagtamod sang mga Persianhon sa kalag?

⁵ Sa Iran, ukon Persia, sa sidlangan nayon, ang manalagna nga si Zoroaster nagkabuhi sang ikapito nga siglo B.⁠C.⁠E. Ginpakilala niya ang isa ka sahi sang pagsimba nga gintawag Zoroastrianismo. Amo ini anay ang relihion sang Emperyo sang Persia, nga naggahom sa kalibutan antes sang Gresya. Ang isa ka kasulatan sang Zoroastrianismo nagasiling: “Ang kalag sang mga Matarong mangin Dimamalatyon kag magadangat sa Kalipay, apang ang kalag sang mga Butigon magaantos. Kag ining Kasuguan ginpatuman ni Ahura Mazda [buot silingon, “isa ka maalam nga dios”] paagi sa Iya soberano nga awtoridad.”

⁶ Ang panudlo tuhoy sa pagkadimamalatyon sang kalag bahin man sang relihion sa Iran sa wala pa ang Zoroastrianismo. Ang dumaan nga mga tribo sang Iran, halimbawa, nag-atipan sa kalag sang mga nagtaliwan paagi sa paghalad sing mga pagkaon kag mga panapton agod magamit nila sa kalibutan sang mga patay.

7, 8. Ano ang ginpatihan sang dumaan nga mga Egiptohanon tuhoy sa paglampuwas sang kalag sa kamatayon?

⁷ Ang pagpati sa kabuhi sa tapos sang kamatayon isa ka panguna nga panudlo sa relihion sang Egipto. Ang mga Egiptohanon nagpati nga ang kalag sang napatay nga tawo ginahukman ni Osiris, ang puno nga dios sa kalibutan sang mga patay. Halimbawa, ang dokumento sa papiro nga ginsulat kuno sang ika-14 nga siglo B.⁠C.⁠E. nagapakita kay Anubis, nga dios sang mga patay, nga nagadapit sa kalag sang manunulat nga si Hunefer sa atubangan ni Osiris. Ang tagipusuon sang manunulat, nga nagarepresentar sa iya konsiensia kag ang balahibo nga ginapuni sang diosa sang kamatuoran kag hustisya sa iya ulo gintimbang sa pihak kag pihak sang timbangan. Ginarekord ni Thoth, nga isa pa ka dios, ang resulta. Sanglit diutay ang sala sang tagipusuon ni Hunefer, mas mamag-an ini sa balahibo, kag gani gintugutan si Hunefer nga magsulod sa ginharian ni Osiris kag nangin dimamalatyon. Ginapakita man sa papiro ang isa ka babayi nga gadya nga nagatindog sa tupad sang timbangan, nga handa sa paglamon sa napatay kon ang tagipusuon indi makapasar sa pagtilaw. Ginabalsamar man anay sang mga Egiptohanon ang ila mga patay kag ginapreserbar ang bangkay sang mga paraon sa dalagku nga mga piramid, kay nagpati sila nga ang kaluwasan sang kalag depende sa pagpreserbar sa bangkay.

⁸ Kon amo, isa lamang ka panudlo ang ginapatihan sang nanuhaytuhay nga sibilisasyon sang una​—⁠ang pagkadimamalatyon sang kalag. Isa lamang bala ang ginhalinan sini nga panudlo?

Ang Ginhalinan

 9. Ano nga relihion ang nag-impluwensia sa dumaan nga kalibutan sang Egipto, Persia, kag Gresya?

⁹ “Sa dumaan nga kalibutan,” siling sang libro nga The Religion of Babylonia and Assyria, “naimpluwensiahan sang Babilonianhon nga relihion ang Egipto, Persia, kag Gresya.” Nagpadayon sa pagpaathag ini nga libro: “Bangod sang pagpakig-angot anay sang Egipto kag sang Babilonia, suno sa ginapahayag sang El-Amarna nga tapitapi, madamo gid ang kahigayunan nga maglaton ang Babilonianhon nga mga pagtamod kag mga kinabatasan sa Egiptohanon nga mga kulto. Sa Persia, ang kulto nga Mithra nagapakita sing maathag gid nga impluwensia sang mga ideya halin sa Babilonia . . . Ang talalupangdon nga pagsimpunay sang Semitikanhon nga mga panudlo sa dumaan nga Griegong mitolohiya kag sa Gresyanhon nga mga kulto ginakilala man karon sang mga iskolar amo kon ngaa indi na kinahanglan nga hambalan pa ini. Ining Semitikanhon nga mga panudlo kaanggid gid sa mga panudlo sang Babilonia.”⁠b

10, 11. Ano ang pagtamod sang mga Babilonianhon sa kabuhi sa tapos sang kamatayon?

¹⁰ Apang indi bala nga ang Babilonianhon nga pagtamod tuhoy sa kon ano ang nagakatabo sa tapos sang kamatayon tuhay gid sa pagtamod sang mga Egiptohanon, mga Persianhon, kag mga Griego? Binagbinaga, halimbawa, ang Babilonianhon nga Epic of Gilgamesh. Ang tigulang nga baganihan sini, nga si Gilgamesh, nga nahadlok sa kamatayon, naglakat agod mangita sing paagi nga indi na sia madutlan sang kamatayon apang napaslawan sia. Ginhaylo pa gani sia sang isa ka babayi nga nagabaligya sing alak nga nasugata niya sa iya paglakbay nga magpangalipay sia samtang buhi pa sia, kay indi niya matigayon ang walay katapusan nga kabuhi nga iya ginapangita. Ang mensahe sang bug-os nga binalaybay amo nga ang kamatayon indi malikawan kag ang ginalauman nga pagkadimamalatyon isa ka damgo lamang. Ginapakita bala sini nga ang mga Babilonianhon wala nagapati sa Pihak nga Kinabuhi?

¹¹ Si Propesor Morris Jastrow, Jr., sang University of Pennsylvania, E.⁠U.⁠A., nagsulat: “Ang katawhan ukon ang mga lider sang relihioso nga panghunahuna [sang Babilonia] wala gid magpaabot sa posibilidad nga ang kabuhi malaglag sing bug-os. Ang kamatayon [sa ila pagtamod] isa ka pagtabok padulong sa lain naman nga sahi sang kabuhi, kag ang pagpanghiwala sa pagkadimamalatyon nagapadaku lamang nga imposible malikawan ang pagbag-o sa pagluntad nga ginapahanabo sang kamatayon.” Huo, nagpati man ang mga Babilonianhon nga ang isa ka sahi sang kabuhi, sa lain nga porma, nagapadayon sa tapos sang kamatayon. Ginpakita nila ini paagi sa paglubong sing mga butang upod sa mga napatay agod magamit nila sa Pihak nga Kinabuhi.

12-14. (a) Sa tapos sang Anaw, diin maghalin ang panudlo tuhoy sa pagkadimamalatyon sang kalag? (b) Paano ang doktrina naglapnag sa bug-os nga duta?

¹² Maathag nga ang panudlo tuhoy sa pagkadimamalatyon sang kalag naghalin sa dumaan nga Babilonia. Suno sa Biblia, ang libro nga napamatud-an nga may sibu nga maragtas, ang siudad sang Babel, ukon Babilonia, gintukod ni Nimrod, apo sa tuhod ni Noe.⁠c Sa tapos sang bug-os kalibutan nga Anaw sang adlaw ni Noe, isa lamang ang lenguahe kag relihion. Ginsugdan ni Nimrod ang tuhay nga relihion sang gintukod niya ang siudad kag magpatindog sing isa ka torre didto. Ginapakita sang rekord sang Biblia nga sa tapos gingumon ang mga lenguahe sa Babel, ang wala magmadinalag-on nga mga manunukod sing torre nag-alaplaag kag nagsugod liwat sa ila kabuhi, nga dala ang ila relihion. (Genesis 10:​6-10; 11:​4-9) Sa amo, ang Babiloniko nga relihiosong mga panudlo naglapnag sa bug-os nga duta.

¹³ Suno sa tradisyon, napatay si Nimrod sa masingki nga paagi. Sang mapatay sia makatarunganon lamang nga ginkilala sia sang mga Babilonianhon subong amo ang tagpatok, tagtukod, kag una nga hari sang ila siudad. Sanglit ang dios nga si Marduk (Merodach) ginkilala nga amo ang tagpatok sang Babilonia, ang iban nga mga iskolar nagapati nga si Marduk nagarepresentar sa ginapakadios nga si Nimrod. Gani, kon amo sini, ang ideya nga ang isa ka tawo may kalag nga nagalampuwas sa kamatayon mahimo gid nga ginapatihan na sang mapatay si Nimrod. Kon ano man ang matuod, ginapakita sang mga pahina sang maragtas nga pagkatapos sang Anaw, ang panudlo tuhoy sa pagkadimamalatyon sang kalag naghalin sa Babel, ukon Babilonia.

¹⁴ Apang, paano ini nangin panguna nga doktrina sa kalabanan nga relihion karon? Usisaon sang masunod nga seksion ang pagsulod sini sa mga relihion sa Sidlangan.

[Mga nota]

[Mga retrato sa pahina 6]

Ang pagtamod sang mga Egiptohanon tuhoy sa mga kalag sa kalibutan sang mga patay

[Retrato sa pahina 7]

Nangatarungan si Socrates nga ang kalag dimamalatyon