“Pagpangisda” sa Katubigan sang Fiji

FIJI​—⁠ang ngalan nagapanugda sang larawan sang isa ka paraiso sa South Sea. Asul-asulon kag berde-berdehon nga katubigan, mga korales, nagahapayhapay nga mga lubi, lunhaw nga kabukiran, tropikal nga isda, mga prutas kag mga bulak halin sa iban nga mga pungsod. Makita ninyo ini tanan nga bugana sa sining arkipelago sang 300 ka kapuluan nga mga 1,800 kilometros aminhan sang New Zealand sa South Pacific. Gani, ayhan magaugyon kamo nga ang Fiji mahimo mangin dalamguhanon sang tanan nga isa ka tropiko nga paraiso.

Apang, ang Fiji indi lamang makawiwili bangod sang iya kinaugali nga katahom. Huo, kon paano nga may madamo nga pagkananuhaytuhay sa mga isda sa mga korales, madamo man nga pagkananuhaytuhay ang makita sa duta. Ayhan ang mga kabaliskaran sa etniko nga pagsalamo sa Fiji dimatupungan sa South Pacific. Ang duha ka pinakadaku nga mga grupo sa tunga sang iya halos 750,000 ka pumuluyo amo ang tumandok nga mga taga-Fiji, nga may Melanesianhon nga ginhalinan, kag ang natawo sa Fiji nga mga Indian, nga mga kaliwat sang mga mamumugon nga gindala halin sa India sadtong kolonyal nga mga panahon sang Britanya. Apang yara man ang mga taga-Banaba, Intsik, Europeanhon, taga-Gilbert, taga-Rotuma, taga-Tuvalu, kag iban pa.

Sa sining madamo sing kultura nga katilingban, ang mga Saksi ni Jehova masako sa “pagpangisda” nga hilikuton. (Marcos 1:17) Isa ka hangkat ang magbantala sang maayong balita sang Ginharian sang Dios sa sinang nanuhaytuhay nga komunidad. Una, yara ang kal-ang sa hambal kag sa kultura nga dapat landason. Bisan nga Ingles ang kinaandan nga hambal, madamong bes nga ang Fijian, Hindi, Rotuman, ukon iban pa nga mga hambal dapat gamiton.

Dapat man gamiton ang lainlain nga mga pagpalapit sa pagpakigsugilanon sa mga may lainlain nga relihiosong mga ginhalinan. Ang kalabanan nga tumandok nga mga taga-Fiji kag iban pa nga mga tagapulo katapo sang lainlain nga Cristianong mga denominasyon. Ang Indian nga populasyon ginahuman sang mga Hindu, Muslim, kag Sikh, kag ang mga Hindu amo ang pinakamadamo. Madamo sing simbahan sa mga banwa kag mga minuro, apang sa duha ka pinakadaku nga mga pulo sang Fiji, ang madamong Hindu nga templo kag Muslim nga mga mosque nagahatag sing kinatuhayan.

Madamo sang lokal nga mga Saksi ang nagdaku nga nagapamulong sang tatlo ka pangunang hambal​—⁠Ingles, Fijian, kag Hindi. Daku ang bentaha sini nga ikasarang sa “pagpangisda” nga hilikuton. Kon kaisa ang mga tawo nagakakibot nga makabati sa isa ka Fijian nga nagapamulong sing talunsay nga Hindi kag ang isa ka Hindi nga nagapamulong sing talunsay nga Fijian. Bangod sang mga kinatuhayan sa kultura, relihion, kag hambal nga dapat landason, nagakinahanglan sing mapasibusibuon nga pagpalapit ang mangin “manugpaambit sang [maayong balita] sa iban.”​—⁠1 Corinto 9:⁠23.

“Pagpangisda” sa Isa ka Fijian nga Minuro

Ang tumandok nga mga taga-Fiji mainabyanon kag maabiabihon nga mga tawo. Mabudlay handurawon nga sang nagligad lamang nga siglo, may mga inaway sang mga tribo. Sa katunayan, sadtong panahon sang unang Europeanhon nga pagpakig-angot, ang Fiji nakilal-an subong Cannibal Islands. Sang ulihi, sang maggahom kag ginbaton sang hepe ang Cristianismo, ang inaway kag kanibalismo nadula. Ang mga binais sa tribo nagapabilin lamang sa madamong dialekto nga masapwan sa lainlain nga mga probinsia, bisan nga ang Bauan nga dialekto amo ang lapnag nga mahangpan.

Dugang sa Suva, ang kapital, may yara madamo nga banwa sa bug-os nga Fiji. Ang kalabanan nga mga taga-Fiji nagapuyo sa minuro nga mga komunidad sa idalom sang pagpangulo sang isa ka turaga ni koro, ukon hepe. Kon magsulod sa isa ka minuro agod ‘mangisda,’ kinabatasan na nga ginakadtuan sia kag ginapangayuan sing pahanugot nga maduaw ang lainlain nga mga bure, ukon lokal nga mga puluy-an. Kon kaisa lamang, sa masami bangod sang pagpamatok sang pila ka klerigo sang minuro sa mga Saksi ni Jehova, nga wala ginahatag ang pahanugot. Paano ginahimo ang pagduaw sa isa ka puluy-an sa Fiji?

Pagsulod sa bure, nagalumpagi kami sa salog. Ang maayo sing tinaga nga introduksion, subong ginagamit sa pagganyat sang interes sa mga kadutaan sa Nakatundan, indi kinahanglan diri. Ang bisan sin-o nga nagakari sa pagpakigsugilanon nahanungod sa Dios ginaabiabi. Kon agdahon sa pagkuha sang iya Biblia, ang tagbalay gilayon nga nagatindog kag, paagi sa ekspresyon nga “tulou” (dali lang), nagakab-ot sa istante sang isa ka kopya sang Biblia sa Fijian kag malangkagon nga nagabasa sang lainlain nga mga teksto nga ginasambit sang nagaduaw nga ministro. Apang, ang maabiabihon kag matinahuron nga panimuot sang mga taga-Fiji nagahatag sing hangkat sa tuhay nga paagi. Ang nagakaigo nga paghantop kag taktika kinahanglanon agod ang mga tagbalay makigbahin sa paghambalanay, agod palig-unon sila nga sundan ang pangatarungan nga ginahatag, ukon agod buligan sila nga makita ang kinahanglanon nga ipaanggid ang ila kaugalingon nga mga pagpati sa mga panudlo sang Biblia.

Ang taga-Fiji nga mga tagbalay kinaandan na nga mas interesado hambalan ang mga topiko tuhoy sa doktrina sangsa mga kahimtangan ukon mga problema sa katilingban. Sa katunayan, madamo sang kapin sa 1,400 ka aktibo nga mga Saksi ni Jehova sa Fiji ang nangin interesado sa kamatuoran sang Biblia subong resulta sang isa ka paghinambalanay sa mga pamangkot subong sang, Ano nga sahi sang duog ang impierno? Sin-o ang nagakadto sa langit? kag Malaglag bala ang duta? Apang, ang pagtatap sa interes nga ginpakita nagakinahanglan sing pagkamapasibusibuon kag pagkamapinadayunon. Pagbalik sa ginkasugtan nga oras, masunson nga masapwan sang isa nga ang tagbalay nagkadto sa teitei (plantasyon) ukon sa iban nga lugar. Wala ina nagakahulugan nga wala nila ginaapresyar ang pagduaw kundi nga ang ila lamang nga pagtamod sa oras tuhay. Sa pagkamatuod, daw kinaandan na ini para sa lokal nga mga Saksi. Nagapadayon sila paagi sa pagduaw sa iban nga oras. Wala sing mga ngalan sang kalye ukon mga numero sang balay nga dapat isulat, gani ang isa kinahanglan nga may maayo sing memorya kon nagaduaw liwat.

“Pagpangisda” sa Estilo sang Polynesia

Karon, ‘mangisda’ kita upod sang nagalakbay nga ministro, ukon manugtatap sa sirkito, samtang nagaduaw sia sa diutay nga kongregasyon sa Rotuma. Ining grupo sang bolkaniko nga mga kapuluan 500 kilometros aminhan sang Fiji. Agod makalab-ot diri, nagsakay kami sa 19-sing-pulungkuan nga eroplano. Ang pangunang pulo 50 kilometros kuwadrados lamang ang kadakuon, nga may kabug-usan nga populasyon nga mga 3,000. Ang Rotuma ginagamhan sang Fiji apang may tuhay nga kultura kag hambal. Bangod Poly­nesia ang ginhalinan, ang iya ­katawhan tuhay sing hitsura gikan sa Melanesianhon nga mga taga-Fiji. Kon nahanungod sa relihion, ang kalabanan mahimo nga Romano Katoliko ukon Metodista.

Samtang nagapaidalom ang eroplano kag nagamaniobra sa paghugpa, nakita namon ang madabong nga berde nga katamnan sang pulo. Ang daw balahibo nga mga paklang sang lubi makita bisan diin. Isa ka dakung kadam-an ang nagaabiabi sa makaisa sa isa ka semana nga biyahe. Upod sa ila amo ang isa ka grupo sang mga Saksi. Mainit kami nga gin-abiabi, kag gindaho sa amon ang pila ka nabuksan nga butong sa pagbulong sang amon kauhaw.

Pagkatapos sang malip-ot nga paglakbay, nakaabot kami sa amon mga dalayunan. Ginhanda ang pagkaon nga ginluto sa hurnuhan sa duta. Ginhanda sa amon atubangan ang sinugba nga baboy, manok, uga, lukon, kag ang lokal nga kararuton, ang taro. Isa gid ka sinalusalo, kag daw paraiso gid ang danyag sa idalom sang mga kalubihan!

Pagkadason nga adlaw ginduaw namon ang mga tawo sa mga minuro, nga ginatawag nga ho’aga sa Rotuman. Samtang nagahinampot kami sa nahauna nga balay, naglabay ang isa ka baktin nga nakaguwa sa tangkal, nga nagaiwik samtang nagadalagan. Nakita kami sang tagbalay nga nagapakari kag nagayuhum nga ginbuksan ang ganhaan, nagatamyaw sa amon sing “Noya”! sa Rotuman, kag nian gin-agda kami sa paglingkod. Ginbutang sa atubangan namon ang isa ka pinggan sang luto nga mga saging, kag gin-agda kami sa pag-inom sing tubig sang butong. Ang pagkamaabiabihon amo ang una sa Rotuma.

Wala sing mga agnostiko ukon mga ebolusyunista diri. Ang tanan nagapati sa Biblia. Ang mga tema kaangay sang ang katuyuan sang Dios sa duta gilayon nga nagaganyat sang ila igtalupangod. Ang tagbalay nakibot sa paghibalo nga ang duta indi gali pagalaglagon kundi pagapuy-an sang matarong nga mga tawo nga magapuyo sa sini sing dayon. (Salmo 37:29) Maid-id niya nga ginsundan ang pagbasa sa mga teksto sa Biblia nga nagapamatuod sini nga punto, kag malangkagon niya nga ginbaton ang literatura sa Biblia nga gintanyag namon. Sang manuglakat na kami, ginpasalamatan niya kami sa amon pagduaw kag ginpabalunan kami sing isa ka puyo sang luto nga mga saging nga mahimo namon makaon sa dalan. Ang isa madali nga magtambok sa pagbantala diri!

Pagpasibu sa Indian nga Komunidad

Bisan madamo sa iban pa nga pulo nga mga pungsod sa South Pacific ang madamo man sing rasa, ang Fiji nagapangibabaw sa sini nga bahin. Kaupod sang Melanesian, Micronesian, kag Poly­nesian nga mga kultura amo ang isa nga naghalin sa Asia. Sa ulot sang 1879 kag 1916, ang may kontrata nga mga obrero halin sa India gindala agod magtrabaho sa mga katubuhan. Ini nga kahimusan, nga gintawag nga girmit (kasugtanan), nagresulta sa pagkadto sa Fiji sang linibo ka taga-India. Ang mga kaliwat sining mga obrero nagahuman sa daku nga bahin sang populasyon sang pungsod. Ginhuptan nila ang ila kultura, hambal, kag relihion.

Sa pihak nga bahin sang pangunang pulo sang Fiji amo ang siudad sang Lautoka. Amo ini ang sentro sang industriya sang tubo sang Fiji kag puluy-an sang daku nga bahin sang Indian nga populasyon sang pungsod. Ang mga katapo sang tatlo ka kongregasyon sang mga Saksi ni Jehova diri dapat gid mangin mapasibusibuon sa ila “pagpangisda” nga hilikuton. Kon nagapamalaybalay, ang isa dapat mangin handa sa pagbaylo sing mga topiko depende sa rasa kag relihion sang tagbalay. Buylugan naton ang isa ka grupo sang lokal nga mga Saksi samtang nagaduaw sila sa mga kabalayan nga nalapta sa mga katubuhan sa ilaya lamang sang Lautoka.

Samtang nagahinampot kami sa nahauna nga balay, natalupangdan namon ang pila ka malaba nga kawayan nga may higot nga pula nga tela sa atubangan sang com­pound. Nagapakilala ini sa pamilya subong Hindu. Ang kalabanan nga Hindu nga kabalayan ginapunihan sang mga laragway sang ila mga dios. May paborito nga dios ang madamo, subong ni Krishna, kag sa masami may yara isa ka diutay nga altar.⁠a

Ang kalabanan nga mga Hindu nagapati nga ang tanan nga relihion maayo apang may nanuhaytuhay nga mga paagi sa pagsimba. Busa, ang tagbalay mahimo nga magapamati sing matinahuron, magabaton sang pila ka literatura, magaserbe sing pamahaw, kag magabatyag nga nahimo niya ang iya katungdanan. Sa pagpautwas sing nagakaigo nga mga pamangkot agod ang mga tagbalay magapakigbahin sa mas makahulugan nga mga paghambalanay, masunson nga mabuligon nga mahibaluan ang pila sa mga sugilanon nga bahin sang ila pagpati. Halimbawa, sa pagkahibalo nga ang pila sang ila mga sugilanon nagalaragway sang ila mga dios nga nagahimo sang mga buhat nga mahimo pangduhaduhaan sang madamo nga tawo, mahimo kami makapamangkot: “Magaugyon ka bala sa sina nga paggawi sang imo asawa (bana)?” Sa kalabanan ang sabat: “Indi, siempre indi!” Nian, mahimo sia mapamangkot: “Ti, dapat bala magpanghikot sing kaangay sini ang isa ka dios?” Ina nga mga paghambalanay masunson nga nagabukas sing mga kahigayunan para mapakita ang balor sang Biblia.

Ang pagpati sa reinkarnasyon, isa pa ka bahin sang Hinduismo, isa ka maayo nga tema para hambalan. Ang isa ka edukada nga Hindu nga babayi nga bag-o lang namatyan sang iya amay ginpamangkot: “Luyag mo bala liwat makita ang imo amay kon ano sia anay?” Nagsabat sia: “Huo, makalilipay ina.” Gikan sa iya sabat kag sa nagasunod nga paghambalanay, maathag nga indi sia kontento sa pagpati nga ang iya amay nagakabuhi karon sa iban nga dagway kag indi na niya sia liwat makilala. Apang ang matahom nga panudlo sang Biblia tuhoy sa pagkabanhaw nagtandog sang iya tagipusuon.

Ang pila ka Hindu may mga pamangkot kag nagapangita sing makaalayaw nga mga sabat. Sang ang isa ka Saksi nagduaw sa isa ka Hindu nga puluy-an, ang tawo namangkot: “Ano ang ngalan sang imo dios?” Ginbasa sa iya sang Saksi ang Salmo 83:18 kag ginpaathag nga ang ngalan sang Dios amo si Jehova kag nga ang Roma 10:13 nagasiling nga agod matigayon ang kaluwasan dapat kita manawag sa sina nga ngalan. Nahamuot ang tawo kag luyag nga makahibalo sing dugang. Sa katunayan, luyag gid niya makahibalo. Ginpaathag niya nga ang iya amay, nga debotado gid anay sa idolo sang ila pamilya, nagmasakit pagkatapos makasimba sa atubangan sini kag napatay wala magdugay pagkatapos sadto. Amo man sini ang natabo sa iya magulang nga lalaki. Nian nagdugang sia: “Yadto nga larawan nagdala sa amon sing kamatayon, indi sing kabuhi. Gani mahimo gid nga sayop ang magsimba sa sini. Ayhan ining Dios, nga si Jehova, makabulig sa amon nga mahibaluan ang dalan padulong sa kabuhi.” Gani isa ka pagtuon sa Biblia ang nasugdan upod sa iya, sa iya asawa, kag sa iya duha ka anak. Madasig sila nga nag-uswag kag sang ulihi ginbawtismuhan. Ginbiyaan nila ang ila mga idolo kag nagalakat na karon sa dalanon ni Jehova, ang Dios sang kabuhi.

Masunod namon nga ginduaw ang puluy-an sang isa ka Muslim nga pamilya. Makita man ang maabiabihon nga espiritu, kag sang ulihi ginpalingkod kami nga nagauyat sing mabugnaw nga mga ilimnon. Wala kami sing nakita nga relihiosong mga larawan sa mga dingding luwas sa isa ka diutay nga nakuwadro nga berso sa Arabiko nga letra. Ginsambit namon ang kinaandan nga kaangtanan sang Biblia kag Koran, nga amo si patriarka Abraham, kag ang Dios nagsaad kay Abraham nga paagi sa iya binhi ang tanan nga mga pungsod pagapakamaayuhon. Ini nga saad natuman kay Jesucristo, nga Iya Anak. Ang iban nga mga Muslim magapamatok sa panghunahuna nga ang Dios may anak. Busa, ginpaathag namon nga subong nga ang nahaunang tawo, nga si Adan, gintawag nga anak sang Dios bangod gintuga sia sang Dios, sa amo man nga paagi, si Jesus Anak sang Dios. Ang Dios wala nagakinahanglan sing isa ka literal nga asawa agod makapanganak. Bangod ang mga Muslim wala nagapati sa panudlo sang Trinidad, gingamit namon ini agod ipakita nga si Jehova nga Dios supremo.

Tigpalanyaga na, kag ang mga katapo sang amon grupo nagaguwa na sa dalan, halin sa mga katubuhan, sa paghulat sing bus pabalik sa banwa. Bisan pa nga ginakapoy diutay, ang tanan nagkalipay nahanungod sa “pagpangisda” nga hilikuton sadto nga aga. Ang panikasog nga ginhimo agod magpasibu sa lainlain nga mga kahimtangan kag mga pagpati nga nasumalang takus gid sa sini.

Ang katubigan kag kabatuhan sang Fiji bugana sing madamo nga sahi sang isda. Agod magmadinalag-on, ang taga-Fiji nga gonedau (mangingisda) dapat mangin lantip sa iya trabaho. Amo man sa “pagpangisda” nga hilikuton nga gintangdo ni Jesucristo sa iya mga disipulo. Ang Cristianong “mga mangingisda sang tawo” dapat mangin lantip, nga nagabagay sang ila presentasyon kag argumento sa pagpasibu sa nanuhaytuhay nga mga pagpati sang pumuluyo. (Mateo 4:19) Kinahanglan gid ini sa Fiji. Kag ang mga resulta makita sa tuigan nga mga kombension sang mga Saksi ni Jehova, diin ang mga taga-Fiji, Indian, taga-Rotuma, kag mga tawo nga salamo sing etniko nga mga ginhalinan nagasimba kay Jehova nga Dios nga nahiusa. Huo, ginapakamaayo niya ang “pagpangisda” nga hilikuton sang katubigan sang Fiji.

[Footnote]

[Mapa sa pahina 23]

(For fully formatted text, see publication)

Viti Levu

Vanua Levu

Suva

Lautoka

Nandi

0 100 km

0 100 mi

18°

180°

[Piktyur sa pahina 24]

Bure, ukon lokal nga puluy-an

[Piktyur sa pahina 24]

Isa ka Hindu nga templo sa Fiji

[Mga piktyur sa pahina 25]

Madinalag-on nga “pagpangisda” sing mga tawo sa Fiji

[Credit Line sa pahina 24]

Fiji Visitors Bureau