Paumpaw Gikan sa “Dios sang Tanan nga Paglipay”

“Dayawon ang Dios kag Amay sang aton Ginuong Jesucristo, ang Amay sang mahigugmaon nga kaluoy kag ang Dios sang tanan nga paglipay, nga nagalipay sa aton sa tanan naton nga kapipit-an.”​—⁠2 CORINTO 1:​3, 4.

 1, 2. Ano nga sahi sang paglipay ang ginakinahanglan sang mga nagapangalisod?

ANG ginalisdan nga mga tawo nagakinahanglan sing tunay nga paglipay​—⁠indi sing mga hambalanon kag pakunswelo. Tanan kita nakabati na sing hambalanon nga ‘papalion sang tion ang mga pilas,’ apang sa una nga mga tion sang pagpangalisod, malugpayan bala ang nagakalisod nga tawo sing amo nga panghunahuna? Nahibaluan sang mga Cristiano nga ang Dios nanaad sing isa ka pagkabanhaw, apang indi ina makapugong sa tudok nga kasakit kag emosyonal nga kahuol bangod sang hinali nga pagkanadulaan. Kag pat-od gid nga kon napatyan ikaw sing isa ka bata, ang buhi pa nga kabataan indi makailis sang isa nga napatay.

² Kon mapatay ang isa ka hinigugma, mabuligan kita sing daku sang isa ka tunay nga paglipay, paglipay nga napasad sing malig-on sa mga saad sang Dios. Kinahanglan man naton ang kahanuklog. Nangin matuod gid ini sa mga taga-Rwanda, kag ilabi na sa ginatos ka pamilya sang mga Saksi ni Jehova didto nga napatyan sang ila mga mahal sa kabuhi sa sadtong yawan-on nga pagpamatay sang rasa. Sa kay sin-o makakuha sing paglipay ang tanan nga nalisdan?

Si Jehova​—⁠Ang Dios sang Paglipay

 3. Paano nagpahamtang sing halimbawa si Jehova sa paghatag sing paglipay?

³ Si Jehova nagpahamtang sing halimbawa sa paglipay sa aton tanan. Ginpadala niya ang iya bugtong nga Anak, si Cristo Jesus, sa duta agod hatagan kita sing dayon nga paglipay kag paglaum. Si Jesus nagpanudlo: “Ginhigugma gid sang Dios ang kalibutan sa bagay nga ginhatag niya ang iya bugtong nga Anak, agod nga ang bisan sin-o nga magtuo sa iya indi mawala kundi may kabuhi nga walay katapusan.” (Juan 3:16) Ginhambalan man niya ang iya mga sumulunod: “Walay tawo nga may gugma nga daku pa sini, nga ihatag sang isa ka tawo ang iya kabuhi tungod sa iya mga abyan.” (Juan 15:13) Sa isa pa ka okasyon sia nagsiling: “Ang anak sang tawo wala magkari nga alagdon, kundi sa pag-alagad kag sa paghatag sang iya kabuhi nga gawad sang madamo.” (Mateo 20:28) Kag si Pablo nagsiling: “Ginpakilala sang Dios ang iya kaugalingon nga gugma sa aton nga sang mga makasasala pa kita, si Cristo napatay tungod sa aton.” (Roma 5:8) Paagi sa sini kag sa madamo pa iban nga mga teksto, mahangpan naton ang gugma sang Dios kag ni Cristo Jesus.

 4. Ngaa si apostol Pablo may pinasahi nga utang nga kabalaslan kay Jehova?

⁴ Nahibaluan gid ni Pablo ang dibagay nga kaluoy ni Jehova. Ginhilway na sia gikan sa tulad-patay nga espirituwal nga kahimtangan, gikan sa isa ka mapintas nga manughingabot sang mga sumulunod ni Cristo padulong sa isa ka ginahingabot nga Cristiano mismo. (Efeso 2:​1-5) Ginlaragway niya ang iya eksperiensia: “Ako ang pinakakubos sa mga apostoles, kag indi ako nagakaigo tawgon nga isa ka apostol, bangod nga ginhingabot ko ang kongregasyon sang Dios. Apang bangod sa dibagay nga kaluoy sang Dios nangin amo ako karon. Kag ang iya dibagay nga kaluoy sa akon wala mangin walay pulos, kundi nangabudlay ako sing labi pa sa ila tanan, apang indi ako, kundi ang dibagay nga kaluoy sang Dios nga yari sa akon.”​—⁠1 Corinto 15:​9, 10.

 5. Ano ang ginsulat ni Pablo tuhoy sa paglipay nga halin sa Dios?

⁵ Sing nagakaigo nian, si Pablo nagsulat: “Dayawon ang Dios kag Amay sang aton Ginuong Jesucristo, ang Amay sang mahigugmaon nga mga kaluoy kag ang Dios sang tanan nga paglipay, nga nagalipay sa aton sa tanan naton nga kapipit-an, agod nga makalipay kita sa ila nga yara sa bisan anong kapipit-an paagi sa paglipay nga ginlipay sang Dios sa aton. Kay subong nga nagaambit kita sing bugana sang mga pag-antos ni Cristo, amo man paagi kay Cristo magaambit kita sing bugana sang paglipay. Kon kami ginapapiutan, ina tungod sa inyo kalipay kag kaluwasan; kag kon ginalipay kami, ina tungod sa inyo kalipay nga inyo ginaagom sa inyo mapailubon nga pagbatas sang amo nga mga kaantusan nga amon ginaantos. Malig-on ang amon nga paglaum sa inyo, kay kami nakahibalo nga sa nagaambit kamo sang mga pag-antos namon, kamo magaambit man sang kalipay namon.”​—⁠2 Corinto 1:​3-7.

 6. Ano ang ginapahangop sang Griegong tinaga nga ginbadbad “paglipay”?

⁶ Daw ano ka makapapagsik nga mga pinamulong! Ang Griegong tinaga nga ginbadbad diri “paglipay” naangot sa “pagtawag sa pagkari sa tupad sang isa.” Busa, “pagtindog ini sa kiliran sang isa ka tawo agod palig-unon sia kon nagaatubang sia sing daku nga pagtilaw.” (A Linguistic Key to the Greek New Testament) Ang isa ka eskolar sa Biblia nagsulat: “Ang tinaga . . . nagakahulugan pirme sing kapin pa sangsa makapaumpaw nga pagkahanuklog. . . . Ang Cristianong paglipay amo ang paglipay nga nagadala sing kaisog, ang paglipay nga nagahimo sa isa ka tawo nga malandas ang tanan nga kabudlayan sa kabuhi. Nagalakip man ini sing makapalipay nga mga tinaga nga napasad sa isa ka malig-on nga saad kag paglaum​—⁠ang pagkabanhaw sang mga patay.

Sanday Jesus kag Pablo—Maluluy-on nga mga Manuglipay

 7. Paano ginlipay ni Pablo ang iya Cristianong mga kauturan?

⁷ Isa gid ka dalayawon nga halimbawa sa paghatag sing paglipay si Pablo! Ginsulatan niya ang mga kauturan sa Tesalonica: “Nangin malulo kami sa inyo, subong sang isa ka iloy nga nagabatiti sang iya mga magamay. Gani, sanglit nga nagahandum sa inyo sing mahigugmaon, nahamuot kami sa pagpaambit sa inyo, indi lamang sang maayong balita sang Dios, kundi man sang amon mga kaugalingon, bangod nga nangin mahal gid kamo sa amon. Nahisuno sa sina nahibaluan ninyo kon paano, subong sang amay sa iya mga anak, naglaygay kami sa tagsa sa inyo, kag nagpabaskog sa inyo kag nagpanugyan sa inyo.” Kaangay sang mahigugmaon, mainulikdon nga mga ginikanan, tanan kita makapaambit sang aton kahanuklog kag paghangop sa iban sa tion sang ila pagkinahanglan.​—⁠1 Tesalonica 2:​7, 8, 11.

 8. Ngaa ang panudlo ni Jesus isa ka paglipay sa mga nagapangalisod?

⁸ Sa pagpakita sina nga sahi sang pag-ulikid kag kalulo, ginailog lamang ni Pablo ang iya dakung Huwaran, si Jesus. Dumduma ang maluluy-on nga pangagda ni Jesus sa tanan nga narekord sa Mateo 11:​28-30: “Kari kamo sa akon, tanan kamo nga ginabudlayan kag ginabug-atan, kag papahuwayon ko kamo. Kuhaa ang akon gota kag magtuon kamo sa akon, kay ako malulo kag maluluy-on sing tagipusuon, kag makasapo kamo sing kaumpawan sa inyo mga kalag. Kay ang akon gota mahulas kag ang akon pamug-at mamag-an.” Huo ang panudlo ni Jesus makapaumpaw bangod nagadala ini sing paglaum kag sing isa ka saad​—⁠ang saad sang pagkabanhaw. Amo ini ang paglaum kag saad nga aton ginatanyag sa mga tawo, halimbawa, kon ginabilinan naton sila sing brosyur nga Kon ang Isa nga Ginahigugma Mo Mapatay. Ini nga paglaum makabulig sa aton tanan, bisan pa kon madugay na kita nga nagapangalisod.

Paano Lipayon ang mga Ginalisdan

 9. Ngaa dapat kita mangin mapailubon sa mga tawo nga nagapangalisod?

⁹ Ang kalisod wala nagakatapos sa tion pagkatapos sang kamatayon sang isa nga hinigugma. Ang iban nga tawo padayon nga nagapangalisod sa bug-os nila nga kabuhi, ilabi na yadtong napatyan sing kabataan. Isa ka matutom nga Cristianong magtiayon sa Espanya ang napatyan sang ila 11-anyos nga anak nga lalaki sang 1963 subong biktima sang men­in­gi­tis. Tubtob karon, nagahibi gihapon sila kon nagahambal tuhoy sa ila anak nga si Paquito. Ang mga anibersaryo, mga larawan, mga handumanan, mahimo makapabalik sing masubo nga mga inagihan. Busa, indi kita dapat matak-an kag maghunahuna nga dapat nga natapos na ang ila pagpangalisod. Ang isa ka awtoridad sa medisina nagabaton: “Ang kapung-aw kag mga pagbag-o sa emosyon mahimo magdugay sing mga tinuig.” Busa, dumduma, subong nga ang isa ka pisikal nga pinalian sa lawas magpabilin sa bug-os nga kabuhi, amo man ang madamo nga pinalian sa emosyon.

 10. Ano ang dapat naton himuon agod buligan ang mga nagapangalisod?

¹⁰ Ano ang pila ka praktikal nga butang nga mahimo naton agod lipayon ang mga nalisdan sa Cristianong kongregasyon? Upod ang tudok nga pagkasinsero mahimo kita makasiling sa isa ka utod nga lalaki ukon babayi nga nagakinahanglan sing paglipay, “Kon may mabulig ako, pahibalua lang ako.” Apang daw ano bala kasunson nga ang isa ka namatyan nga tawo aktuwal nga magapanawag sa aton sa pagsiling, “May nahunahuna ako nga mabulig mo sa akon”? Sing maathag, dapat kita maghimo sing nagakaigo nga inisyatibo kon luyag naton lipayon ang isa nga namatyan. Gani ano ang aton mahimo sa isa ka mabuligon nga paagi? Yari ang pila ka praktikal nga panugda.

 11. Paano ang aton pagpamati makalipay sa iban?

¹¹ Magpamati: Ang isa sang mabuligon nga mga butang nga imo mahimo amo ang mag-ambit sa kasakit sang isa nga napatyan paagi sa pagpamati. Mahimo mo sia pamangkuton, “Luyag mo bala hambalan ang tuhoy sini?” Sia ang padesisyuna. Isa ka Cristiano ang naghinumdom sang mapatay ang iya amay: “Nakabulig gid sing daku sa akon kon ang iban mamangkot kon ano ang natabo nian matuod nga nagapamati.” Subong sang ginlaygay ni Santiago, mangin madagmit sa pagpamati. (Santiago 1:19) Magpamati sing mapainubuson kag sing mahinuklugon. “Maghibi upod sa mga tawo nga nagahibi,” panugda sang Biblia sa Roma 12:⁠15. Dumduma nga si Jesus naghibi upod kay Marta kag kay Maria.​—⁠Juan 11:⁠35.

 12. Ano nga sahi sang pasalig ang aton matanyag sa mga nagabakho?

¹² Pasaliga sia: Dumduma nga sa primero ang isa nga namatyan mahimo nagabatyag nga nakasala, nagahunahuna nga ayhan may kapin pa sia kuntani nga ginhimo. Pasaliga sia nga nahimo na ang tanan nga posible himuon (ukon ang bisan ano pa nga nahibaluan mo nga matuod kag positibo). Pasaliga sia nga kinaandan lamang ang iya nabatyagan. Sugiri sia sang iban nga nakilal-an mo nga nakalampuwas sa kaanggid nga pagkanadulaan. Sa iban nga pulong, mangin mabinatyagon kag mahinuklugon. Ang aton maluluy-on nga bulig mahimo makabulig sing daku! Si Solomon nagsulat: “Ang pulong nga napamulong sa nagakaigo nga tion kaangay sang mga mansanas nga bulawan sa pinuna nga pilak.”​—⁠Hulubaton 16:​24; 25:​11; 1 Tesalonica 5:​11, 14.

 13. Kon himuon naton ang kaugalingon nga matigayon, paano ina makabulig?

¹³ Mangin dimasako: Himua ang imo kaugalingon nga matigayon, indi lamang sa nahaunang pila ka adlaw nga yara ang madamong abyan kag himata kundi bisan sa mga binulan sa ulihi kon kinahanglanon, kon ang iban nagbalik na sa ila kinaandan nga rutina. Ang kalawigon sing pagpangalisod nagakatuhay sing daku, depende sa indibiduwal. Ang aton Cristianong interes kag kahanuklog may daku nga kahulugan sa bisan anong tion sang pagkinahanglan. Ang Biblia nagasiling nga “may abyan nga mahirop pa labi sa utod.” Sa amo, ang hulubaton nga, “Ang isa ka abyan sa tion sang pagkinahanglan amo ang isa ka matuod nga abyan,” isa ka kamatuoran nga dapat naton himuon.​—⁠Hulubaton 18:​24; ipaanggid ang Binuhatan 28:⁠15.

 14. Ano ang sarang naton mahambalan agod lipayon ang namatyan?

¹⁴ Hambali ang tuhoy sa maayong mga kinaiya sang isa nga napatay: Isa pa ini ka daku nga bulig kon ginatanyag sa husto nga tion. Magpaambit sing positibo nga mga sugilanon nga imo madumduman sa napatay. Indi magkatahap sa paggamit sing ngalan sang napatay. Indi maghulag subong nga ang napatay nga hinigugma wala gid magluntad ukon wala sing pulos nga tawo. Makalulugpay mahibaluan ang ginasiling sang isa ka publikasyon gikan sa Harvard Medical School: “Isa ka sahi sing pag-ayo ang natigayon kon madumduman na sang isa nga namatyan ang napatay nga wala ginapangibabawan sing kasubo . . . Kon ang bag-o nga kamatuoran nahangpan na kag nabaton, ang kalisod nagakadula sa isa ka hamili nga handumanan.” “Hamili nga mga handumanan”​—⁠daw ano ka makalulugpay ang paghinumdom sadtong hamili nga mga tion nga ginhinguyang upod sa isa nga hinigugma! Ang isa ka Saksi nga nadulaan sing amay pila ka tuig na ang nagligad nagsiling: “Ang isa ka pinasahi nga handumanan para sa akon amo ang pagbasa sing Biblia upod kay Dad wala madugay pagkatapos nga nagsugod sia sa pagtuon sa kamatuoran. Subong man ang paghuluhigda sa pangpang sang suba nga nagahambalanay tuhoy sa pila ko ka palaligban. Nagakitaay lang kami kada tatlo ukon apat ka tuig, gani hamili gid yadto nga mga okasyon.”

 15. Paano ang isa makahimo sing inisyatibo agod makabulig?

¹⁵ Maghimo sing nagakaigo nga inisyatibo: Ang iban nga ginalisdan madali maumpawan sangsa iban. Gani, depende sa mga sirkunstansia, maghimo sing praktikal nga mga tikang sa pagbulig. Ang isa ka nagapangalisod nga Cristiano nga babayi nagsiling: “Madamo ang nagasiling, ‘kon may mabulig ako, pahibalua lang ako.’ Apang ang isa ka Cristianong utod nga babayi wala magpamangkot. Nagdiretso sia sa sulod-tulugan, ginhukas ang mga kobre-kama, kag ginlabhan ini. Ang isa naman nagkuha sing balde, tubig, kag mga inugtinlo kag ginnusnusan ang alpombra nga ginsukahan sang akon bana. Matuod sila nga mga abyan, kag indi ko gid sila malipatan.” Kon may maathag nga pagkinahanglan sing bulig, maghimo sing inisyatibo​—⁠ayhan paagi sa paghanda sing pagkaon, pagbulig sa pagpaninlo, ukon sa pagbuligbulig. Siyempre pa, dapat kita maghalong nga indi mangin mahilabtanon kon luyag mag-isahanon sang isa nga nalisdan. Gani, dapat naton iaplikar sing hanuot ang mga pinamulong ni Pablo: “Sing nahisuno, subong mga pinili sang Dios, balaan kag hinigugma, papanapti ang inyo kaugalingon sing maluluy-on nga pagpalangga, kaayo, maligdong nga panghunahuna, kalulo, kag pagkamabinatason.” Ang kaayo, pagbatas, kag gugma wala nagakapaslawi.​—⁠Colosas 3:⁠12; 1 Corinto 13:​4-8.

 16. Ngaa ang isa ka sulat ukon card makahatag sing paglipay?

¹⁶ Maghimo sing sulat ukon magpadala sing makalulugpay nga kard: Masami nagakalipatan amo ang kabilihanan sang isa ka sulat nga nagabuylog sa kasubo ukon sang isa ka matahom nga sym­pa­thy ­card. Ano ang bentaha sini? Sarang ini mabasa sing sulit-sulit. Indi kinahanglan nga malaba ini, apang dapat nga ginapakita sini ang imo kaluoy. Dapat man ini mag-unod sang espirituwal nga mga bagay apang indi kinahanglan nga mangin matinudluon. Bisan ang simple lamang nga mensahe nga “handa kami sa pagbulig sa imo” makapaumpaw na.

 17. Paano makadala sing paglipay ang pangamuyo?

¹⁷ Mangamuyo upod sa ila: Indi pagpakadiutaya ang kabilihanan sang imo pangamuyo upod kag para sa namatyan nga masigka-Cristiano. Ang Biblia nagasiling sa Santiago 5:​16: “Ang pangamuyo sang matarong nga tawo . . . may dakung gahom.” Halimbawa, kon mabatian sang nalisdan nga nagapangamuyo kita para sa ila, nagabulig ini sa ila nga malandas ang negatibo nga balatyagon subong sang pagbatyag nga nakasala. Sa tion sang aton kaluyahon, ukon pagdalangdalang, ginatinguhaan ni Satanas nga paluyahon kita paagi sa iya “mga padugi,” ukon “malalangon nga mga buhat.” Amo ini ang tion nga kinahanglan naton ang paglipay kag pagsakdag sang pangamuyo, subong sang ginsiling ni Pablo: ‘Upod sa tagsa ka porma sing pangamuyo kag pagpangabay magpadayon sa pagpangamuyo sa tanan nga tion sa espiritu. Kag sa amo nga paagi magpadayon nga nagabugtaw kag sa pagpangamuyo para sa tanan nga mga balaan.’​—⁠Efeso 6:​11, 18, Kingdom Interlinear; ipaanggid ang Santiago 5:​13-15.

Kon ano ang Dapat Likawan

 18, 19. Paano kita makapakita sing pagkamataktikanhon sa aton mga pagpakigsugilanon?

¹⁸ Kon nagapangalisod ang isa ka tawo, may mga butang man nga indi dapat himuon ukon ihambal. Ang Hulubaton 12:​18 nagapaandam: “May isa nga nagahambal sing dimahalungon kaangay sang isa ka espada, apang ang dila sang maalam isa ka bulong.” Kon kaisa, sa indi naton mamulalungan, nagakapaslawan kita sa pagpakita sing pagkamataktikanhon. Halimbawa, makasiling kita, “Nahangpan ko ang imo ginabatyag.” Apang matuod gid bala ina? Naeksperiensiahan mo na bala ang pareho gid nga pagkanadulaan? Isa pa, lainlain ang reaksion sang mga tawo. Ang imo mga reaksion mahimo nga tuhay sangsa isa nga nagapangalisod. Ayhan mas mahinuklugon pa ang magsiling, “Nahanuklog gid ako sa imo bangod kaangay man sina ang akon nabatyagan sang ang akon . . . napatay kasan-o lang.”

¹⁹ Pagpakita man sing pagkamabinatyagon ang maglikaw sa pagkomento kon bala ang napatay mabanhaw ukon indi. Ang pila ka utod nga lalaki kag babayi nasaklaw sing daku bangod sing mahinukmanon nga mga hambal tuhoy sa posible nga palaabuton sang napatay nga dimatinuuhon nga tiayon. Indi kita ang mga hukom kon sin-o ang pagabanhawon ukon indi. Maumpawan kita nga si Jehova, nga nakakita sing tagipusuon, mangin labi ka maluluy-on sangsa kalabanan sa aton.​—⁠Salmo 86:​15; Lucas 6:​35-37.

Mga Tekso nga Nagalugpay

 20, 21. Ano ang pila ka teksto nga makapaumpaw sa namatyan?

²⁰ Ang isa sang pinakadaku nga tuburan sing pagsakdag sa mga namatyan, kon ginahatag sa husto nga tion, amo ang pagbinagbinag sa mga saad ni Jehova para sa mga patay. Ining Biblikanhon nga panghunahuna mapuslanon bisan ang napatay isa na ka Saksi ukon isa ka tawo nga aton nasumalang sa ministeryo. Ano ang pila sining mga teksto? Nahibaluan naton nga si Jehova amo ang Dios sang tanan nga paglipay, kay nagsiling sia: “Ako​—⁠ako gid amo ang Isa nga nagalipay sa inyo.” Nagsiling man sia: “Subong sang isa ka tawo nga ginalipay sang iya iloy, sa amo magalipay ako sa inyo.”​—⁠Isaias 51:​12, 66:⁠13.

²¹ Ang Salmista nagsulat: “Ini amo ang akon kalipay sa akon kapipit-an, kay ang imo pulong nagbuhi sa akon. Gindumdom ko ang imo mga pagsulundan gikan sa dumaan, O Jehova, kag ginlipay ko ang akon kaugalingon. Kabay nga ang imo mahigugmaon nga kaluoy maglipay sa akon, suno sa imo pulong sa imo alagad.” Talupangda nga ang tinaga nga “paglipay” gingamit sing sulit-sulit sa sinang mga dinalan. Huo, masapwan naton ang matuod nga paglipay para sa aton kaugalingon kag sa iban paagi sa pagtuon sang aton igtalupangod sa Pulong ni Jehova sa tion sang aton kasakit. Ini, upod sang gugma kag kaluoy sang mga kauturan, makabulig sa aton nga mabatas sing madinalag-on ang aton pagkanadulaan kag liwat nga magapuno sang aton kabuhi sing makalilipay nga hilikuton sa Cristianong ministeryo.​—⁠Salmo 119:​50, 52, 76.

 22. Ano nga paglaum ang nagahulat sa unahan naton?

²² Malandas man naton ang aton kalisod sa pila ka kasangkaron paagi sa masako nga pagbulig sa iban sa ila kabudlayan. Samtang ginatuon naton ang aton igtalupangod sa iban nga nagakinahanglan sing paglipay, matigayon man naton ang matuod nga kalipay sang paghatag sa espirituwal nga kahulugan. (Binuhatan 20:35) Ipaambit naton sa ila ang palanan-awon sang adlaw sang pagkabanhaw kon ang mga tawo sang tanan anay nga kapungsuran, sang kaliwatan pa kaliwatan, magaabiabi sa ila napatay nga mga hinigugma gikan sa minatay padulong sa isa ka bag-ong kalibutan. Daw ano nga palaabuton! Magatulo ang mga luha sing kalipay samtang ginahinumdom naton nga si Jehova sa pagkamatuod amo ang Dios “nga nagalipay sa mga nagakalisod!”​—⁠2 Corinto 7:⁠6.

Madumduman Mo Bala?

◻ Paano si Jehova amo “ang Dios sang tanan nga paglipay”?

◻ Paano ginlipay nanday Jesus kag Pablo ang mga nalisdan?

◻ Ano ang pila ka butang nga mahimo naton sa paglipay sa mga nalisdan?

◻ Ano ang dapat naton likawan kon nagapakig-angot sa mga namatyan?

◻ Ano ang imo paborito nga mga teksto nga makalugpay sa tion sing pagkanadulaan?

[Retrato sa pahina 15]

Maalamon nga maghimo sing inisyatibo sa pagbulig sa mga nalisdan