Ang Ngalan sang Dios sa Hebreong Kasulatan

Ang ngalan sang Dios, nga ginarepresentar sang apat ka Hebreo nga letra nga יהוה, makita sing halos 7,000 ka beses sa Hebreong Kasulatan. Ginbadbad sini nga bersion ining apat ka letra, nga ginatawag Tetragrammaton, nga “Jehova.” Pinakamadamo nga beses nga makita ini nga ngalan sa Biblia. Ang mga manunulat sang Biblia naggamit sing madamo nga titulo kag termino para sa Dios, pareho sang “Labing Gamhanan,” “Labing Mataas,” kag “Ginuo.” Pero ang Tetragrammaton amo lamang ang personal nga ngalan nga gingamit nila para ipakilala ang Dios.

Gintuytuyan ni Jehova nga Dios ang mga manunulat sang Biblia nga gamiton ang iya ngalan. Halimbawa, gintuytuyan niya si manalagna Joel nga isulat: “Ang tagsatagsa nga nagatawag sa ngalan ni Jehova maluwas.” (Joel 2:​32) Kag ginpasulat ini sang Dios sa isa ka salmista: “Kabay nga mahibaluan sang mga tawo nga ikaw, nga ang ngalan amo si Jehova, ikaw lamang ang Labing Mataas sa bug-os nga duta.” (Salmo 83:18) Ang matuod, ang ngalan sang Dios makita sing mga 700 ka beses sa Salmo​—ang libro sang mga binalaybay nga ginakanta kag ginabasa sang katawhan sang Dios. Pero, ngaa indi na makita ang ngalan sang Dios sa madamo nga bersion sang Biblia? Ngaa gingamit sini nga bersion ang ngalan nga “Jehova”? Kag ano ang kahulugan sang ngalan sang Dios nga Jehova?

Ngaa indi na makita ang ngalan sang Dios sa madamo nga bersion sang Biblia? Lainlain ang rason. Para sa iban, indi kinahanglan sang Labing Gamhanan nga Dios ang pinasahi nga ngalan para makilala sia. Ang iban naman naimpluwensiahan sang tradisyon sang mga Judiyo nga nagalikaw sa paggamit sang ngalan sang Dios, mahimo bangod nahadlok sila nga mapasipalahan ini. May iban pa gid nga nagapati nga mas maayo na lang nga gamiton ang titulo, pareho sang “Ginuo” ukon “Dios,” kay indi man mapat-od kon ano ang eksakto nga pagmitlang sang ngalan sang Dios. Pero wala sing basihan ini nga mga pagpati bangod sang masunod nga mga rason:

• Ang mga nagapati nga indi kinahanglan sang Labing Gamhanan nga Dios ang isa ka pinasahi nga ngalan nagabalewala sang pamatuod nga makita ang personal nga ngalan sang Dios sa una nga mga kopya sang iya Pulong, pati na sa mga kopya antes sang panahon sang Cristo nga yara pa subong. Subong sang nasambit na, ginpasulat sang Dios ang iya ngalan sa iya Pulong sing mga 7,000 ka beses. Maathag nga gusto niya nga mahibaluan naton ang iya ngalan kag gamiton ini.

• Wala mabinagbinag sang mga translator nga nagdula sang ngalan sang Dios bangod sa tradisyon sang mga Judiyo ang isa ka importante nga kamatuoran. Bisan pa wala ginamitlang sang pila ka Judiyo nga escriba ang ngalan sang Dios, wala nila ini gindula sa ila mga kopya sang Biblia. Madamo nga beses nga makita ini sa dumaan nga mga linukot nga nakit-an sa Qumran, malapit sa Patay nga Dagat. Gingamit sang pila ka translator sang Biblia ang titulo nga “GINUO” sa dalagku nga letra para ipakita nga ang ngalan sang Dios yara sa orihinal nga teksto. Pero amo ini ang pamangkot, Ngaa nagpinagusto lang ini nga mga translator sa pag-ilis ukon sa pagdula sang ngalan sang Dios sa Biblia bisan pa nahibaluan nila nga makita ini sa Biblia sing linibo ka beses? Sin-o ang naghatag sa ila sing awtoridad nga himuon ini? Sila lang ang nakahibalo.

• Wala ginagamit sang iban ang ngalan sang Dios kay indi kuno mapat-od ang eksakto nga pagmitlang sini, pero ginagamit nila ang ngalan ni Jesus. Ang matuod, ang pagmitlang sang mga disipulo ni Jesus sang unang siglo sang iya ngalan tuhay gid sa pagmitlang sang kalabanan nga mga Cristiano subong. Mahimo nga ginmitlang sang Judiyo nga mga Cristiano nga Ye·shuʹa‛ ang ngalan nga Jesus kag Ma·shiʹach, ukon “Mesias,” ang titulo nga “Cristo.” Gintawag sia nga I·e·sousʹ Khri·stosʹ sang Griego nga mga Cristiano, kag Ieʹsus Chriʹstus sang Latin nga mga Cristiano. Pero wala gingamit sang mga manunulat sang Biblia ang orihinal nga ngalan ni Jesus sa Hebreo, kundi gingamit nila ang ngalan nga kinaandan sa Griego. Nagapati man ang New World Bible Translation Committee nga makatarunganon nga gamiton ang ngalan nga “Jehova” bisan pa indi amo sini ang eksakto nga pagmitlang sang ngalan sang Dios sa dumaan nga Hebreo.

Ngaa gingamit sang Bag-ong Kalibutan nga Badbad ang ngalan nga “Jehova”? Sa Ingles, ang apat ka letra sang Tetragrammaton (יהוה) ginarepresentar sang mga katingog (consonant) nga YHWH. Ang tanan nga ginasulat nga tinaga sa dumaan nga Hebreo, pati na ang Tetragrammaton, wala sing patingog (vowel). Pero nakahibalo ang mga bumalasa kon paano ini mitlangon sang pirme pa ginagamit ang dumaan nga Hebreo.

Mga isa ka libo ka tuig pagkatapos makompleto ang Hebreong Kasulatan, naghimo ang Judiyo nga mga iskolar sing mga tanda para mahibaluan kon ano nga patingog ang gamiton kon nagabasa sang Hebreo. Pero madamo nga Judiyo sadto ang nagapati sa disparatis nga indi dapat pagmitlangon ang ngalan sang Dios, gani gin-islan nila ini sang iban nga ekspresyon. Kon ginakopya nila ang Tetragrammaton, ginagamit nila sa apat ka katingog sang ngalan Dios ang mga patingog halin sa ginbulos nga mga ekspresyon. Gani, indi makabulig ang mga manuskrito nga ginbutangan nila sing mga tanda para mahibaluan kon paano gid ginamitlang ang ngalan sang Dios sa Hebreo. Para sa iban, ginamitlang ini nga “Yahweh,” pero lain naman ang pagmitlang sang iban. Ang isa ka Dead Sea Scroll nga may bahin sang Levitico sa Griego nagbadbad sang ngalan sang Dios sing letra por letra nga Iao. Ang Griego nga mga manunulat sadto nagasiling nga ginamitlang man ini nga Iae, I·a·beʹ, kag I·a·ou·eʹ. Pero indi ini dapat pag-ipilit kay wala man kita makahibalo kon paano ginamitlang sang mga alagad sang Dios sadto ini nga ngalan sa Hebreo. (Genesis 13:4; Exodo 3:​15) Pero nahibaluan naton nga pirme ginagamit sang Dios ang iya ngalan kon nagapakighambal sia sa iya katawhan. Ginatawag man nila sia sa sina nga ngalan kag pirme nila ini ginagamit kon nagasugilanon sa iban.​—Exodo 6:2; 1 Hari 8:​23; Salmo 99:9.

Ngaa gingamit sini nga bersion ang ngalan nga “Jehova”? Naghalin ini sa ngalan sang Dios nga “Jehovah,” nga madugay na ginagamit sa Ingles.

Una nga nakita ang ngalan sang Dios sa Ingles nga Biblia sa Pentateuch nga ginbadbad ni William Tyndale sang 1530. Gingamit niya ang ngalan nga “Iehouah.” Samtang nagabag-o ang Ingles nga lenguahe sa pagligad sang panahon, nagbag-o man ang panigbato (spelling) sang ngalan sang Dios. Halimbawa, sang 1612, gingamit ni Henry Ainsworth ang ngalan nga “Iehovah” sa pagbadbad niya sang Salmo. Sang ginrebisar ini sang 1639 kag gin-imprinta upod sa Pentateuch, gingamit ang ngalan nga “Jehovah.” Sang 1901, gingamit sang mga translator sang Biblia nga American Standard Version ang ngalan nga “Jehovah” sa mga teksto diin makita ang ngalan sang Dios sa Hebreo.

Ginpaathag sang respetado nga iskolar sa Biblia nga si Joseph Bryant Rotherham kon ngaa gingamit niya ang “Jehovah” sa baylo nga “Yahweh” sa iya ginsulat nga Studies in the Psalms sang 1911. Gusto niya gamiton ang “ngalan nga mas pamilyar sa (kag ginabaton gid sang) kalabanan nga bumalasa sang Biblia.” Amo man sini ang komento sang iskolar nga si A. F. Kirkpatrick sang 1930 parte sa paggamit sang ngalan nga “Jehovah.” Nagsiling sia: “Ginapilit sang mga grammarian subong nga Yahveh ukon Yahaveh ang pagbasa sa sini. Pero madugay na nga ginagamit sa Ingles ang JEHOVAH. Ang importante diri indi ang eksakto nga pagmitlang, kundi nga ginakilala ini nga isa ka Personal nga Ngalan kag indi lang isa ka titulo pareho sang ‘Ginuo.’”

Ano ang kahulugan sang ngalan nga Jehova? Ang ngalan nga Jehova naghalin sa isa ka Hebreo nga tinaga nga nagakahulugan sing “mangin amo.” Gani, nagapati ang New World Bible Translation Committee nga ang ngalan sang Dios nagakahulugan sing “Ginapahanabo Niya nga Mangin Amo.” Wala namon ginapilit nga amo gid ini ang kahulugan kay lainlain ang pagpati sang mga iskolar. Pero, ini nga kahulugan bagay gid kay Jehova bilang Manunuga sang tanan nga butang kag Manugtuman sang iya katuyuan. Wala lamang niya gintuga ang uniberso kag ang maalam nga mga tinuga, kundi padayon sia nga nagapanghikot para matuman ang iya kabubut-on kag katuyuan.

Gani, ang kahulugan sang ngalan nga Jehova indi lamang ang ginapatuhuyan sang tinaga nga ginsambit sa Exodo 3:​14, nga nagasiling: “Mangin Amo Ako Kon Ano ang Luyag Ko nga Mangin Amo Ako.” Ginapakita sini nga teksto ang isa lang ka aspekto sang personalidad sang Dios nga mangin amo sia kon ano ang kinahanglanon para matuman ang iya katuyuan. Pero, lakip man sa kahulugan sang ngalan nga Jehova ang ideya nga ginapahanabo niya sa iya mga tinuga kon ano ang kinahanglanon para matuman ang iya katuyuan.