Pamangkot sang mga Pamatan-on . . .

Paano Ko Malandas ang Pagkanahuy-an?

Makasulubo nga nagkadto si Angie sa eskwelahan nga sementado ang bug-os nga batiis. Apang naglain pa gid ang sitwasyon sang mahulog sia sa lamawan sang magrecess. Sugid ni Angie: “Nahuy-an gid ako! Indi ako makatindog, kag nabuta ako sang lunang.”

NAHIBALUAN gid ninyo inang makahuluya nga pagbatyag sing pagkanahuy-an. Isiling ta, masunson nga kita ang naghimo sang aton kaugalingon nga kasubo. Subong sang ginasiling sang Seventee nga magasin, madali kita nga “madula sa aton kaugalingon, kag sa pila lamang ka segundo nakahimo kita sing dimapatihan kag dimapaathag nga butang nga walay pulos. Nian, sa hinali, naulian kita . . . ‘Ako gid bala ang naghimo sina?’”

Apang sa tin-edyer nga mga tuig, mahimo nga labi ka nga mahuy-an sang sa bisan anong iban pa nga tion sa imo kabuhi. Ngaa amo sini?

Ang Makahuluya nga mga Higayon sa Kabuhi

Ang mananalawsaw nga si David Elkind nagpaathag nga upod ang dugang nga ikasarang sa hunahuna, ang mga nagahinupang mas madali nga nabalaka sa kon ano ang ginahunahuna sang iban tuhoy sa ila. Ining sobra nga pagkamahunahunaon sa kaugalingon daw subong sang may yara ”ginahanduraw nga tumalambong” nga “nagausisa kag nagarepaso sang ila mga hulag.” (Adolescent Development) Busa ginatawag sang isa ka lamharon nga babayi ang pagkapamatan-on nga isa ka “tion sa kabuhi nga ang ginahunahuna sang iban nga tawo tuhoy sa imo daku sing kahulugan sa imo.”

Sing masubo, ang imo mga panikasog nga pahamut-an ang iban mahimo nga masunson mapaslawan. Bangod ginatinguhaan mo pa nga punggan ang imo mga emosyon—kag ang sosyal nga mga katahom—ang eksakto nga “tinaga sa husto nga tion” mahimo nga magapahilayo sa imo. (Hulubaton 15:23) Nahuyog sa pagsiling sang imo ginabatyag, kabaliskaran sa kon ano ang mataktikahon kag nagakaigo, ayhan makahimo ka sing makahuluya nga sayop. Dugang pa, sanglit napaidalom ka sa kontrol sang ginikanan, ayhan dapat mo himuon ang mga butang nga indi mo luyag himuon. “Luyag pirme sang akon iloy nga magsuksok ako sing Alice-in-Wonderland nga mga bayo sa eskwelahan,” panalabiton sang isa ka pamatan-on. “Ang tanan nagasuksok sing jeans kag ako ginakinahanglan nga magsuksok sing panapton sang mga bata.”

Bangod luyag kahamut-an sang iban, ang iban nga mga pamatan-on sobra man ka sensitibo sa mga kritisismo, pagsikway, ukon kapaslawan. Busa ang Cristianong mga pamatan-on, halimbawa, mahimo nga nahuya sa pagsugid sang ila relihiosong pagtuluohan sa mga kabutho kag mga manunudlo. Ang iban nagabatyag nga nahuy-an kon akigan sang mnunudlo ukon sang ginikanan. “Kis-a [ginsinggitan ako sang akon iloy] sa atubangan sang isa sang akon mga abyan kag nahuy-an gid ako,” siling sang pamatan-on nga si Angela.

Nian yara ang kabalaka sang iban nga mga pamatan-on tuhoy sa ila mga lawas. Ang mahinay magdaku nga mga pamatan-on masunson nga nahuya bangod sang ila bata pa nga hitsura, ang madasig magdaku nga mga pamatan-on bangod sang ila hamtong nga panglawason kag sang kasaw-a nga nagaupod sa sinang pagtubo. “Sadtong yara ako sa ikan-um nga grado,” sugid ni Annie, “mas mataas ako sang sa tanan. Nahuya ako sini. May katitiya ako nga abyan kag nahisa gid ako anay sa iya.”

Magbalik sa Yelo!

Busa ang ang pagkanahuy-an indi malikawan nga bahin sang kauhi. Matuod, dapat mo himuon ang imo labing maayo nga masarangan nga likawan ang pahimo sing mga butang nga hinulsulan mo sa ulihi. Halimbawa, “ang buangbuang nagahambal sing madamong pulong.” (Manugwali 10:14) Busa ang paghunahuna anay antes ka maghambal nagaluwas sa imo sa madamong kahuya. (Hulubaton 15:28) Apang walay sapayan sang imo daku kaayo nga mga panikasog, ang makahuluya nga mga sitwasyon nagakatabo sa tion kag tion. Ano ang reaksion mo? Sa pag-ilustrar: Natilawan mo na bala ang mag-iskeyt sa yelo? Kon amo, ayhan nadanlog ka kag natumba sa yelo sa una nga tion—ayhan sing kapin sa makaisa. Apang nagpugong bala ina sa imo sa pagbalik sa yelo? Wala kon luyag mo nga mangin maayo nga iskeyter!

Apang, kamusta ang imo pagpakig-angot sa mga tawo? Kon nahuy-an ka sa pila ka paagi, ‘nagahalin [ka] bala sa yelo’ paagi sa pagpahilayo, paglikaw sa mga tawo kag sa pila ka mga sitwasyon bangod nahadllok ka nga basi mahuy-an liwat? Kon amo, ang kahuya nagakontrol sa imo. Ang hamili nga mga kahigayunan kag makalilipay nga mga kaangtanan nagaligad samtang nagaubog ka sa pagkawalay paglaum. Siling sang Manugwali 11:4: “Ang nagapanilag sang hangin [mahinadlukon nga nagabinagbinag sa pagkawalay pat-od sang kabuhi] indi magsab-ug; kag ang nagatulok sa mga gal-um indi mag-ani.”

Agod magkalipay sa kabuhi kag sa maayong kaangtanan sa iban, ang pila ka katalagman nalakip. Subong sang ginsulat ni Dr. Wayne W. Dyer sa Pulling Your Own Strings: “Indi gid nimo mahibaluan kon paano landason ang kahadlok tubtob nga ginabutang mo sa katalagman ang buhat nga nagaatubang sini.” Gani magbalik sa yelo sa tapos matumba!

Pag-atubang sa Makahuluya nga mga Sitwasyon

Apang, paano mo dapat atubangon ang mga higayon nga luyag mo magpanago? Ang pila ka panugda mo:

Indi pagkabiga ang imo kaugalingon sing tuman ka serioso. Siling sang Seventeen nga magasin: “Ginahukman naton ang aton kaugalingon sing sobra katama.” Luwas pa, ang paghatag sing daku nga importansia sa diutay nga sayop sa isa lamang ka dagway sang ‘paghunahuna sing labi sa kaugalingon sang sa kinahanglan nga hunahunaon.’ (Roma 12:3) Handurawa nga nakahimo ka sing butang nga binuang sa atubangan sang mga abyan. Siling sang pamatan-on nga nagahingalan kay Beverly: “Ayhan nagahunahuna ka nga kada makita mo sila, ginahunahuna nila yadto nga hitabo.” Apang ang imo diutay nga sayop may amo gid bala ka importante nga lugar sa hunahuna sang iban? Indi. Busa, indi bala labing maayo nga kalimtan na lang ang nahanungod sa diutay nga mga sayop?

Magbaton sing disiplina: Subong pamatan-on, madali ka nga makahimo sing mga sayop bangod sang kakulang sing eksperiensia. Apang, ang madisiplina tungod sang aton mga sayop ‘nagahatag sing paghangop.’ (Hulubaton 1:3) Ang saway gikan sa manunudlo ukon sa ginikanan mahimo nga matabo sa tion kag tion. Sa baylo nga paligban ang umalagi nga kahuya nga nagaresulta, tinguhai nga makabenepisyo gikan sa disiplina paagi sa paghimo sang kinahanglanon nga mga pagbag-o.—Hulubaton 1:7-9.

Hupti ang imo pagkamasinadyahon: Kon kaisa labing maayo nga himuon ang ginalaygay sang 15-anyos nga si Frank: “Kadlawi ini.” Gani kon ang imo kasaw-a nagtuga sing kaladlawan, indi gilayon mangakig. (Manugwali 7:9) Subong sang ginarekomendar sang 18-anyos nga si Terry: “Indi mangin tuman ka mabinalak-on sa kon ano ang ginahunahuna sang iban nga tawo.” Tinguhai nga tan-awon ang imo kahimtangan paagi sa itololok sang iban. Handurawa kon paano ining “kapahamakan” magatan-aw sa imo sa buwas—ukon sa masunod nga semana. Ang maayo sing tinutuyo nga pagkadlaw sa kaugalingon masunson nga nagapakanay sa kahuya.

Himoa ang una nga tikang: Amo sina ang panugda sang pamatan-on nga nagahingalan kay Faith. Kon nahuy-an ka sa atubangan sang iban, natural nga masaw-ahan ka nga makaupod liwat ina nga tawo. Apang himoa ang una nga tikang kag palapiti ina nga tawo sa gilayon kon mahimo pa. (Ipaanggid ang Mateo 5:23, 24.) Nasapwan ni Faith nga kon “makita [sang isa] nga prangka ka kag nagabaton sa lahog, mangin komportable na sia upod sa imo.”

Indi pag-ikompara ang imo kaugalingon sa iban: Kasaw-a mangin putot samtang ang imo mga katubotubo mataas—ukon baliskad. Apang dumduma, “sa tagsa ka butang may panag-on.” (Manugwali 3:1) Ang imo tion sa paglab-ot sa pisikal nga kahamtong mahimo nga tuhay lamang sa iban. Wala sing pulos ang pagtan-aw sa imo pisikal nga pagtubo samtang ginakomparar ang imo kaugalingon sa iban, kay wala sing butang ang sarang nga makapadasig ukon makapahinay sa proseso. (Ipaanggid ang Galacia 6:4) Dugang pa, wala sing garantiya nga magatubo ka sa imo ginahandum nga kataason ukon ginalauman nga panglawason ukon pigura, gani ngaa magakabalaka ka sa kon ano ang indi mo masarangan nga mabalhin? Ukon subong sang ginapamangkot ni Jesus: “Sin-o bala sa inyo nga tungod sa paghimud-os makadugang sing isa ka maniko sa iya kataason?” (Mateo 6:27) Daku pa ang mahimo kon batunon mo ang hitsura mo kag pangabudlayan nga palambuon ang matahom nga personalidad.

Tratoha ang iban subong sang luyag mo nga tratuhon: Ano ang reaksion mo kon mahuy-an ang iban? Kon nalipay ka sa pag-uligyat sa ila ukon sa pagpamaba sang ila ginhimo, indi magreklamo kon magbaliskad ang paya. “Ang matutom sing espiritu nagatago sang butang,” siling sang Hulubaton 11:13. Kon ginahimo mo ini sa iban, ayhan mapahulag sila sa paghimo man sini sa imo.—Mateo 7:12.

Tindugi ang imo ginapatihan: Indi gid mahuya nga ipaambit ang imo pagtuo sa iban. Ang mga pulong ni Jesus sa Marcos 8:38 serioso: “Ang bisan sin-o nga magkahuya sa akon . . . , ang Anak sang tawo magakahuya man sa iya.” Isipa nga pribilehiyo nga mangin ‘buangbuang tungod kay Cristo.’ (1 Corinto 4:10) Ang isa ka pamatan-on nagsiling: “Kon ginahimo mo sing labi ang mga kamatuoran sang Biblia nga imo, labi pa gid nga luyag mo ini ipaambit sa iban.”

Ang makahuluya nga mga sitwasyon nagautwas sa tion kag tion. Apang kon matabo ini, maghimo sing realistiko, timbang nga pagtamod sa sini, nga wala nagapaabot nga ang tanan nga butang mangin maayo. Hupti ang imo pagkamasinadyahon. Likaw ang pagkabig sing tuman ka serioso sang imo kaugalingon. Kon iaplikar mo ini nga laygay, masapwan mo nga mas mahapos magbangon kon natumba ka sing makahuluya.

[Piktyur sa pahina 20]

Ang pagkanahuy-an amo ang isa sang dimalikawan nga bahin sang kabuhi

[Piktyur sa pahina 21]

Ang mga pamatan-on nagahamtong sa pisikal sa lainlain nga kadasigon