Kapitulo Siete

Ang Apat ka Tinaga nga Nagpabag-o sang Kalibutan

 1. Daw ano kadaku ang epekto sang apat ka tinaga nga ginsulat madugay na sa isa ka dingding?

APAT ka simple lamang nga tinaga nga ginsulat sa napalitadahan nga dingding. Apang, daw mabuang sa kahadlok ang isa ka gamhanan nga manuggahom sa sining apat ka tinaga. Nagpahibalo ini sang pagkapukan sa trono sang duha ka hari, ang pagkapatay sang isa sa ila, kag ang katapusan sang isa ka kagamhanan sa kalibutan. Ining mga tinaga nagresulta sa pagpaubos sa isa ka ginapadunggan nga relihiosong orden. Importante sa tanan, ginbayaw sini ang putli nga pagsimba kay Jehova kag liwat nga ginpamatud-an ang iya pagkasoberano sang tion nga ang kalabanan nga tawo halos wala nagasapak sa sini. Ti, ining mga tinaga naghatag pa gani sing kapawa sa mga nagakatabo sa kalibutan karon! Paano ini tanan mahimo sang apat ka tinaga? Tan-awon naton.

 2. (a) Ano ang natabo sa Babilonia sang mapatay si Nabocodonosor? (b) Sin-o nga manuggahom ang masunod nga naggahom?

² Madamo na nga tinuig ang nagligad sugod sang matabo ang mga ginlaragway sa ika-4 nga kapitulo sang Daniel. Natapos ang 43 ka tuig nga paggahom sa Babilonia sang bugalon nga si Hari Nabocodonosor sang mapatay sia sang 582 B.C.E. May pila sa iya pamilya nga paagisod nga nagbulos sa iya, apang wala sila magdugay bangod sang maaga nga kamatayon ukon ginpatay sila. Sang ulihi, naagaw sang isa ka tawo nga nagahingalan kay Nabonido ang trono paagi sa isa ka pagribok. Subong anak sang babayi nga mataas nga saserdote sang dios nga bulan nga si Sin, maathag nga si Nabonido indi katapo sang harianon nga panimalay sang Babilonia. Ang iban nga mga awtoridad nagasiling nga ginpangasawa niya ang anak nga babayi ni Nabocodonosor agod mangin legal ang iya paggahom, ginpahari ang iya anak nga si Belsasar dungan sa iya, kag sang isa ka tion sia ang ginpadumala sa Babilonia sa sulod sang mga tinuig. Kon amo sina, si Belsasar apo ni Nabocodonosor. Pasad sa eksperiensia sang iya lolo, natun-an bala niya nga si Jehova amo ang Supremo nga Dios, nga makapaubos kay bisan sin-o nga hari? Wala gid!—Daniel 4:37.

NASOBRAHAN ANG ISA KA PIESTA

 3. Ano ang kahimtangan sang sinalusalo nga ginhiwat ni Belsasar?

³ Ang ika-5 nga kapitulo sang Daniel nagabukas paagi sa isa ka sinalusalo. “Nahanungod kay Belsasar nga hari, naghiwat sia sing daku nga sinalusalo para sa isa ka libo sang iya dungganon nga mga tawo, kag sa atubangan sang isa ka libo nag-inom sia sing alak.” (Daniel 5:1) Subong mahanduraw mo, pat-od nga isa ka daku nga tilipunan ang gingamit agod mapapungko ini tanan nga tawo, upod sa ikaduha nga mga asawa kag mga babayi sang hari. Ang isa ka iskolar nagsiling: “Ang mga sinalusalo sang mga Babilonianhon engrande, apang masami ini nga nagahingapos sa paghinubog. Ang lamesa puno sing mga alak, nga halin pa sa iban nga mga pungsod, kag sang tanan nga sahi sang kaluhuan. Ang mga pahumot nagapaninghamot sa sulod sang tilipunan; may mga manug-amba kag mga manuglanton nga nagalingaw sa nagdugok nga mga bisita.” Gikan sa iya nahamtangan subong manugdumala sini diin makita sia sang tanan, si Belsasar nag-inom sang iya alak—kag nag-inom, kag nag-inom.

 4. (a) Ngaa daw katingalahan nga ang mga Babilonianhon nagasinalusalo sang gab-i sang Oktubre 5/6, 539 B.C.E.? (b) Ano mahimo ang kabangdanan nga masinaligon gid ang mga Babilonianhon walay sapayan sang nagasalakay nga mga kasuldadusan?

⁴ Daw katingalahan nga ang mga Babilonianhon nagasinalusalo sini nga gab-i—Oktubre 5/6, 539 B.C.E. Ang ila pungsod may pagpakig-away, kag indi maayo ang nagkalatabo sa ila. Si Nabonido bag-o lang malutos sa mga kamot sang nagsalakay nga mga hangaway sang Medo-Persia kag nagdangop sa Borsippa, sa bagatnan-katundan sang Babilonia. Kag karon ang mga kasuldadusan ni Ciro nagakampo sa guwa mismo sang Babilonia. Apang, daw wala nagakabalaka si Belsasar kag ang iya dungganon nga mga tawo. Kay man, ang Babilonia nga ila siudad indi masulod! Sa guwa sang dalagku nga mga pader sini may madalom nga mga kanal nga ginailigan sang daku nga Suba Eufrates pasulod sa siudad. Wala sing kaaway nga nakabihag sa Babilonia sa sulod sang kapin sa isa ka libo ka tuig. Gani ngaa abi mabalaka? Ayhan nangatarungan si Belsasar nga ang kagahod sang ila pagkinasadya magapahibalo sa mga kaaway sa guwa sang ila kompiansa kag magapaluya sa ila.

5, 6. Ano ang ginhimo ni Belsasar bangod sang impluwensia sang alak, kag ngaa isa ini ka daku nga insulto kay Jehova?

⁵ Wala madugay, nag-epekto na kay Belsasar ang sobra nga pag-inom. Subong ginasiling sang Hulubaton 20:1, “ang alak manug-uligyat.” Apang, sa sini nga hitabo, ang alak nagdul-ong gid sa hari sa paghimo sing daku nga sahi sang kabuangan. Ginpakuha niya ang sagrado nga mga suludlan gikan sa templo ni Jehova. Ining mga suludlan, nga gin-ati sang ginbihag ni Nabocodonosor ang Jerusalem, dapat lamang gamiton para sa putli nga pagsimba. Bisan gani ang Judiyong mga saserdote nga gintugutan sa paggamit sini sa templo sang Jerusalem sang una ginpaandaman nga huptan ang ila kaugalingon nga matinlo.—Daniel 5:2; ipaanggid ang Isaias 52:11.

⁶ Apang, dugang pa nga pang-insulto ang ginahunahuna ni Belsasar. “Ang hari kag ang iya dungganon nga mga tawo, ang iya mga babayi kag ang iya ikaduha nga mga asawa . . . nag-inom sing alak, kag gindayaw nila ang mga dios nga bulawan kag pilak, saway, salsalon, kahoy kag bato.” (Daniel 5:3, 4) Gani gintuyo ni Belsasar nga bayawon ang iya butig nga mga dios labaw kay Jehova! Daw kinaandan ini nga panimuot sa tunga sang mga Babilonianhon. Ginatamay nila ang ila Judiyo nga mga bihag, ginauligyat ang ila pagsimba kag wala nagahatag sa ila sing paglaum nga pabalikon sila sa ila hinigugma nga dutang natawhan. (Salmo 137:1-3; Isaias 14:16, 17) Ayhan nagdumdom ining hubog na nga hari nga sa pagpakanubo sa sining mga bihag kag sa pag-insulto sa ila Dios, dayawon sia sang iya mga babayi kag sang mga opisyales, nagahatag sing impresyon nga maisog sia.a Apang kon nakunyag man si Belsasar nga may gahom sia, wala ini magdugay.

ANG SINULAT SANG KAMOT SA DINGDING

7, 8. Paano natublag ang sinalusalo ni Belsasar, kag ano ang nangin epekto sini sa hari?

⁷ “Sadto nga tion,” siling sang inspirado nga rekord, “nagguwa ang mga tudlo sang kamot sang tawo kag nagsulat sa atubangan sang tulungtungan sing kandelero sa palitada sang dingding sang palasyo sang hari, kag nakita sang hari ang likod sang kamot nga nagasulat.” (Daniel 5:5) Daw ano ka makapulunaw nga talan-awon! Hinali lang nga may nagguwa nga kamot, nga nagalutaw sa hangin malapit sa masanag nga bahin sang dingding. Handurawa ang hinali nga paglinong sa sinalusalo sang magnganga sa kakibot ang mga bisita bangod sini. Nagsugod ang kamot sa pagsulat sing isa ka makatalanhaga nga mensahe sa palitada.b Ini nga hitabo isa ka patimaan kag indi gid malipatan amo kon ngaa tubtob karon ginagamit gihapon sang mga tawo ang ekspresyon nga “ang sinulat sang kamot sa dingding” sa pagpaandam tuhoy sa isa ka malain nga butang nga mahanabo.

⁸ Ano ang nangin epekto sa sining bugalon nga hari nga nagtinguha sa pagbayaw sang iya kaugalingon kag sa iya mga dios labaw kay Jehova? “Sadto nga tion, nahanungod sa hari, ang iya dagway nagbalhin, kag ang iya mismo panghunahuna nagpahadlok sa iya, kag naghutalhutal ang mga lutalutahan sa iya balikawang kag ang iya mga tuhod nagsinintuay.” (Daniel 5:6) Handum ni Belsasar nga mangin dungganon kag halangdon tulukon sa atubangan sang iya mga sakop. Sa baylo, nangin isa sia ka buhi nga laragway sang daku nga kakugmat—ang iya nawong nagpalanglapsi, ang iya mga balikawang naghutalhutal, ang iya bug-os nga lawas nagpalangurog sing mabaskog amo kon ngaa ang iya mga tuhod nagsinintuay. Matuod gid ang mga pulong ni David nga ginpatuhoy kay Jehova sa isa ka ambahanon: “Batok ang imo mga mata sa mga matinaastaason, agod nga paubson mo sila.”—2 Samuel 22:1, 28; ipaanggid ang Hulubaton 18:12.

 9. (a)Ngaa ang kakugmat ni Belsasar indi pareho sa diosnon nga kahadlok? (b) Ano ang gintanyag sang hari sa mangin-alamon nga mga tawo sang Babilonia?

⁹ Dapat talupangdon nga ang kahadlok ni Belsasar indi pareho sa diosnon nga kahadlok, isa ka hanuot nga pagtahod para kay Jehova, nga amo ang pamuno sang bug-os nga kaalam. (Hulubaton 9:10) Indi, isa ini ka di-kalahamut-an nga kakugmat, kag wala gid maghatag sing kaalam sa nagapalangurog nga hari.c Sa baylo nga mangayo sing patawad sa Dios nga bag-o lang niya gin-insulto, nagsinggit sia sing mabaskog nga ipatawag ang “mga manugbabaylan, ang mga Caldeanhon kag ang mga astrologo.” Nagsiling pa gani sia: “Ang bisan sin-o nga makabasa sining sulat kag makapahayag sa akon sang kahulugan sini, panaptan sia sing purpura, nga may kulintas nga bulawan sa iya liog, kag magagahom sia subong ikatlo sa ginharian.” (Daniel 5:7) Ang ikatlo nga manuggahom sa ginharian mangin gamhanan matuod, pangatlo sa duha ka nagagahom nga hari, nga sanday Nabonido kag Belsasar mismo. Ini nga puwesto masami nga natigana kuntani sa kamagulangan nga anak nga lalaki ni Belsasar. Luyag gid sang hari nga ipaathag sa iya ining milagruso nga mensahe!

10. Ano ang nahimo sang mangin-alamon nga mga tawo sa ila panikasog nga patpaton ang sinulat sang kamot sa dingding?

¹⁰ Naglinya ang mangin-alamon nga mga tawo pasulod sa daku nga tilipunan. Kadamo gid sa ila, kay ang Babilonia isa ka siudad nga nalatom sang butig nga relihion kag madamo sing mga templo. Pat-od gid nga madamo sing mga tawo nga nagapangangkon nga makabasa sing mga palatandaan kag sing makatalanhaga nga mga sinulat. Mahimo gid nga nakunyag ining mangin-alamon nga mga tawo sa sining oportunidad. Kahigayunan na nila karon nga gamiton ang ila ikasarang sa atubangan sang prominente nga mga tawo, matigayon ang pabor sang hari, kag makasaka sa posisyon nga may daku nga gahom. Apang napaslawan gid sila! “Wala sila sing ikasarang nga basahon ang sinulat ukon ipahibalo sa hari ang kahulugan sini.”d—Daniel 5:8.

11. Ngaa mahimo nga indi mabasa sang mangin-alamon nga mga tawo sang Babilonia ang sinulat?

¹¹ Indi mapat-od kon bala mabasa sang mangin-alamon nga mga tawo sang Babilonia ang sinulat—ang mga letra mismo. Kon indi nila ini mabasa, may daku kuntani nga kahigayunan ining dibunayag nga mga tawo nga mag-imbento sing sayop nga pagpatpat, ayhan bisan isa lang agod pahamut-an ang hari. Ang isa pa ka posibilidad amo nga ang mga letra madali mabasa. Apang, sanglit ang mga lenguahe subong sang Aramaiko kag Hebreo ginsulat nga wala sing mga vow­el, mahimo nga ang tagsa ka tinaga may pila ka posible nga kahulugan. Kon subong sini, mahimo nga indi makapamat-od ang mangin-alamon nga mga tawo kon ano gid nga mga tinaga ang ginatumod. Bisan pa kon nahimo nila ini, indi gihapon nila mahangpan ang kahulugan sang mga tinaga agod mapaathag nila ini. Kon ano man ang natabo, isa ka butang ang pat-od: napaslawan ang mangin-alamon nga mga tawo sang Babilonia—sing malaglagon!

12. Ano ang ginpamatud-an sang kapaslawan sang mangin-alamon nga mga tawo?

¹² Sa amo nabuyagyag ang mangin-alamon nga mga tawo nga mga impostor sila, ang ila ginapadunggan nga relihioso nga orden isa gali ka daya. Isa gid sila ka daku nga kapaslawan! Sang makita ni Belsasar nga ang iya pagsalig sa sining mga relihionista napaslawan, labi pa sia nga hinadlukan, labi pa sia nga nagpalanglapsi, kag bisan ang iya dungganon nga mga tawo “naligban.”e—Daniel 5:9.

GINPATAWAG ANG ISA KA TAWO NGA MAY PAGHANTOP

13. (a)Ngaa ginpanugda sang reyna nga ipatawag si Daniel? (b) Ano ang pagkabuhi ni Daniel?

¹³ Sa sining hilingagawon nga tion, ang reyna mismo—ayhan ang iloy nga reyna—nagsulod sa duog nga ginahiwatan sing sinalusalo. Nabatian niya ang kinagubot sa sinalusalo, kag nahibaluan niya kon sin-o ang makabasa sang sinulat sang kamot sa dingding. Kapin sa napulo ka tuig na ang nagligad, ginpadumala anay sang iya amay nga si Nabocodonosor si Daniel sa tanan niya nga mangin-alamon nga mga tawo. Nadumduman sia sang reyna subong isa ka tawo nga may “tumalagsahon nga espiritu kag ihibalo kag paghantop.” Sanglit daw indi kilala ni Belsasar si Daniel, mahimo nga nadula sang manalagna ang iya mataas nga posisyon sa panguluhan sang mapatay si Nabocodonosor. Apang wala sing kabilinggan kay Daniel ang iya kabantugan. Mahimo nga nobentahon na sia sini nga tion, matutom gihapon nga nagaalagad kay Jehova. Walay sapayan nga isa sia ka bihag sa Babilonia sa sulod sang mga kawaluan ka tuig, kilala gihapon sia sa iya Hebreo nga ngalan. Bisan gani ang reyna wala maggamit sing Babilonianhon nga ngalan nga ginhatag anay sa iya kundi gintawag sia nga Daniel. Sa pagkamatuod, ginpilit niya ang hari: “Ipatawag karon si Daniel, agod nga mapakita niya sa imo ang kahulugan.”—Daniel 1:7; 5:10-12.

14. Ano ang mabudlay nga kahimtangan ni Daniel sang makita niya ang sinulat sang kamot sa dingding?

¹⁴ Ginpatawag si Daniel kag nag-atubang kay Belsasar. Makahuluya nga mangayo sing pabor gikan sa sini nga Judiyo, nga ang Dios niya bag-o lang gin-insulto sang hari. Sa gihapon, nagtinguha si Belsasar nga uloulohan si Daniel, paagi sa pagtanyag sa iya sing pareho man nga padya—ang ikatlo nga puwesto sa ginharian—kon mabasa niya kag mapaathag ang makatalanhaga nga mga tinaga. (Daniel 5:13-16) Gintan-aw ni Daniel ang sinulat sang kamot sa dingding, kag ginbuligan sia sang balaan nga espiritu nga mahantop ang kahulugan sini. Isa yadto ka mensahe sang paghukom gikan kay Jehova nga Dios! Paano mahambal ni Daniel ang isa ka mapintas nga paghukom sa atubangan mismo sining bugalon nga hari—kag sang iya mga asawa kag dungganon nga mga tawo? Handurawa ang mabudlay nga kahimtangan ni Daniel! Nasulay bala sia sang pang-uloulo sang hari kag sang kamanggaran kag kabantugan nga iya ginatanyag? Pahaganhaganon ayhan sang manalagna ang paghukom ni Jehova?

15, 16. Anong importante nga leksion gikan sa maragtas ang wala matun-an ni Belsasar, kag daw ano ka kinaandan ang subong man sini nga kapaslawan karon?

¹⁵ Si Daniel maisugon nga naghambal, nga nagasiling: “Mangin imo ang imo mga dulot, kag ihatag sa iban ang imo mga regalo. Walay sapayan, basahon ko sa hari ang sinulat, kag isugid ko sa iya ang kahulugan sini.” (Daniel 5:17) Masunod, ginkilala ni Daniel ang pagkadungganon ni Nabocodonosor, isa ka hari nga tuman ka gamhanan amo kon ngaa nahimo niya nga patyon, salakayon, bayawon, ukon paubson ang bisan sin-o kon luyag niya. Apang, ginpahanumdom ni Daniel si Belsasar nga si Nabocodonosor nangin dungganon bangod kay Jehova, “ang Labing Mataas nga Dios.” Ginpaubos ni Jehova yadtong gamhanan nga hari sang nangin bugalon sia. Huo, napilitan si Nabocodonosor sa paghibalo nga “ang Labing Mataas nga Dios amo ang Manuggahom sa ginharian sang mga tawo, kag ang isa nga naluyagan niya, ginapalingkod niya sa ibabaw sini.”—Daniel 5:18-21.

¹⁶ Si Belsasar “nakahibalo sini tanan.” Apang, wala sia manuto sa natabo. Sa kamatuoran, ginlabawan pa niya ang pagkabugalon ni Nabocodonosor kag naghimo sing makahas nga buhat batok kay Jehova. Ginbuyagyag ni Daniel ang sala sang hari. Dugang pa, sa atubangan sadtong mga pagano nga nagtilipon, masidla nga ginsingganan niya si Belsasar nga ang butig nga mga dios “indi makakita ukon makabati ukon makakilala.” Ang maisugon nga manalagna sang Dios nagdugang pa nga tuhay sa sining walay pulos nga mga dios, si Jehova amo ang Dios “nga sa iya kamot yara ang imo ginhawa.” Tubtob karon, nagahimo ang mga tawo sing mga dios gikan sa walay kabuhi nga mga butang, ginaidolo ang kuwarta, karera, dungog, kag ang pagpangalipay pa gani. Apang wala sing bisan isa sini nga makahatag sing kabuhi. Si Jehova lamang ang nautangan naton tanan sang aton mismo pagluntad, nga sa iya nasandig ang aton tagsa ka pagginhawa.—Daniel 5:22, 23; Binuhatan 17:24, 25.

ANG PAKTAKON NGA NALUBAD!

17, 18. Ano ang apat ka tinaga nga ginsulat sa dingding, kag ano ang literal nga kahulugan sini?

¹⁷ Ginhimo karon sang tigulang na nga manalagna ang butang nga wala mahimo sang tanan nga mangin-alamon nga mga tawo sang Babilonia. Ginbasa niya kag ginpatpat ang sinulat sang kamot sa dingding. Ang mga tinaga amo ang: “ME’NE, ME’NE, TE’KEL kag PAR’­SIN.” (Daniel 5:24, 25) Ano ang kahulugan sini?

¹⁸ Ang mga tinaga literal nga nagakahulugan sing “isa ka mina, isa ka mina, isa ka siclo, kag tunga sang mga siclo.” Ang tagsa ka tinaga isa ka takus sang kabug-aton sang kuwarta, nga nalista suno sa pasunod nga balor sini. Daw ano ka makalilibog! Bisan pa kon nabasa sang mangin-alamon nga mga tawo sang Babilonia ang mga letra, sa gihapon indi katingalahan nga indi nila mapatpat ini.

19. Ano ang kahulugan sang tinaga nga “ME’NE”?

¹⁹ Sa idalom sang impluwensia sang balaan nga espiritu sang Dios, si Daniel nagpaathag: “Amo ini ang kahulugan sang tinaga: ME’NE, ang Dios nag-isip sang mga inadlaw sang imo ginharian kag gintapos ini.” (Daniel 5:26) Ang mga con­so­nant sang una nga tinaga nagalakip sang tinaga nga “mina” kag sang isa ka porma sang Aramaiko nga tinaga nga “gin-isip,” ukon “naisip na,” depende sa mga vow­el nga ginasal-ot sang bumalasa. Nahibaluan gid ni Daniel nga nagahingapos na ang pagkabihag sang mga Judiyo. Sa gintagna nga 70 ka tuig nga kalawigon sini, 68 ka tuig na ang nagligad. (Jeremias 29:10) Gin-isip na sang Daku nga Manugbantay sang Tion, si Jehova, ang mga inadlaw sang paggahom sang Babilonia subong isa ka kagamhanan sa kalibutan, kag ang katapusan sini mas malapit na lang sangsa ginahunahuna sang bisan sin-o nga didto sadto sa sinalusalo ni Belsasar. Sa katunayan, naubos na ang tion—indi lamang para kay Belsasar kundi para man sa iya amay, si Nabonido. Mahimo nga amo ina ang rason kon ngaa makaduha nga ginsulat ang tinaga nga “ME’NE”—agod ipahibalo ang katapusan sining duha ka hari.

20. Ano ang paathag sa tinaga nga “TE’KEL,” kag paano ini naaplikar kay Belsasar?

²⁰ Sa pihak nga bahin, ang “TE’KEL” ginsulat sing makaisa lang kag sa pang-isahan nga porma. Mahimo ginapakita sini nga si Belsasar ang labi na nga ginapatuhuyan sini. Kag nagakaigo ini, kay personal nga gintamay niya si Jehova. Ang tinaga mismo nagakahulugan sing “siclo,” apang ang mga con­so­nant nagalakip man sang tinaga nga “gintimbang.” Sa amo, si Daniel nagsiling kay Belsasar: “TE’KEL, gintimbang ka sa timbangan kag nasapwan nga kulang.” (Daniel 5:27) Para kay Jehova, ang bug-os nga mga pungsod subong lamang ka diutay sa yab-ok sa timbangan. (Isaias 40:15) Wala sila sing gahom agod balabagan ang iya mga katuyuan. Gani, daw ano kabug-at ang isa ka matinaastaason nga hari? Nagtinguha si Belsasar nga bayawon ang iya kaugalingon labaw sa Soberano sang uniberso. Nangahas ining isa ka tawo lamang nga insultuhon si Jehova kag yagutaon ang putli nga pagsimba apang “nasapwan nga kulang.” Huo, nagakaigo gid kay Belsasar ang paghukom nga madasig nga nagahilapit!

21. Paano ang “PAR’SIN” may tatlo ka kahulugan, kag ano ang ginpakita sini nga tinaga tuhoy sa palaabuton sang Babilonia subong isa ka kagamhanan sa kalibutan?

²¹ Ang katapusan nga tinaga sa dingding amo ang “PAR’SIN.” Ginbasa ini ni Daniel sa pang-isahan nga porma, “PE’RES,” ayhan bangod ang ginapatuhuyan niya isa ka hari samtang ang isa pa wala sadto nga tion. Gintapos sini nga tinaga ang daku nga paktakon ni Jehova paagi sa mga tinaga nga may tatlo ka kahulugan. Ang “par’sin” literal nga nagakahulugan sing “tunga sang mga siclo.” Apang may duha pa ka kahulugan ang mga letra—“nabahinbahin” kag “mga Persianhon.” Sa amo si Daniel nagtagna: “PE’RES, ang imo ginharian ginabahinbahin kag ginhatag sa mga Medianhon kag sa mga Persianhon.”—Daniel 5:28.

22. Ano ang reaksion ni Belsasar sa solusyon sang paktakon, kag ano mahimo ang iya ginlauman?

²² Sa amo nalubad ang paktakon. Ang gamhanan nga Babilonia malapit na mapukan sa mga hangaway sang Medo-Persia. Bisan nahuy-an sia sa sining ginpahayag nga paghukom, gintuman ni Belsasar ang iya ginhambal. Ginpapanaptan niya si Daniel sa iya mga alagad sing purpura, gintakdan sing kulintas nga bulawan, kag ginbantala sia subong ikatlo nga manuggahom sa ginharian. (Daniel 5:29) Wala ginpangindian ni Daniel ining pagpadungog, kay nahibaluan niya nga nagapabanaag ini sing kadungganan para kay Jehova. Sa pagkamatuod, ayhan naglaum si Belsasar nga pahaganhaganon ang paghukom ni Jehova, paagi sa pagpadungog sa Iya manalagna. Apang kon amo ang pagdumdom niya, ulihi na ang tanan.

ANG PAGKAPUKAN SANG BABILONIA

23. Anong dumaan nga tagna ang nagakatuman bisan samtang nagapadayon ang sinalusalo nga ginhiwat ni Belsasar?

²³ Samtang si Belsasar kag ang iya mga kaupod sa korte nagaininom sa ila mga dios kag nagayaguta kay Jehova, isa ka daku nga butang ang nagakatabo sa madulom nga bahin sa guwa sang palasyo. Ang tagna nga ginbungat paagi kay Isaias halos duha ka siglo na ang nagligad nagakatuman na. Tuhoy sa Babilonia, si Jehova nagtagna: “Ginpauntat ko ang tanan nga panghayhay bangod sa iya.” Huo, malapit na matapos ang tanan nga pagpamigos sadtong malaut nga siudad sa pinili nga katawhan sang Dios. Sa anong paagi? Ang amo gihapon nga tagna nagsiling: “Taklad, O Elam! Magkibon, O Media!” Ang Elam nangin bahin sang Persia sang wala na si manalagna Isaias. Sang maghiwat si Belsasar sing sinalusalo, nga gintagna man ni Isaias, ang mga hangaway sang Persia kag sang Media nagtingob matuod sa ‘pagtaklad’ kag sa ‘pagkibon’ sa Babilonia.—Isaias 21:1, 2, 5, 6.

24. Anong mga detalye tuhoy sa pagkapukan sang Babilonia ang gintagna sang tagna ni Isaias?

²⁴ Sa katunayan, gintagna ang ngalan mismo sang tawo nga mamuno sa sining mga hangaway, subong man ang iya mga estratehiya sa pagpakig-away. Mga 200 ka tuig sa wala pa, gintagna ni Isaias nga pilion ni Jehova ang isa nga nagahingalan kay Ciro sa pagsalakay sa Babilonia. Sa iya pagsalakay, ang tanan nga balagbag sa iya dalanon pagatapanon. Ang katubigan sang Babilonia ‘magamala,’ kag ang iya mabakod nga mga ganhaan ibilin nga bukas. (Isaias 44:27–45:3) Kag amo matuod ang natabo. Ginpalikaw sang mga kasuldadusan ni Ciro ang Suba Eufrates, gani nagnabaw ang tubig kag nakatabok sila. Ang mga ganhaan sa pader sang Babilonia nalipatan nga bukas sang mapinatumbayaon nga mga guardia. Subong ginaugyunan sang sekular nga mga istoryador, nabihag ang siudad samtang nagakinalipay ang mga pumuluyo sini. Ang Babilonia naagaw nga halos wala sing pagpakigbato. (Jeremias 51:30) Apang, may isa ka talalupangdon nga kamatayon. Si Daniel nagreport: “Sa sadto gid nga gab-i ginpatay si Belsasar nga Caldeanhon nga hari kag ginbaton ni Dario nga Medianhon ang ginharian, sa panuigon nga kan-uman kag duha.”—Daniel 5:30, 31.

PAGTUON GIKAN SA SINULAT SANG KAMOT SA DINGDING

25. (a) Ngaa ang dumaan nga Babilonia isa ka nagakaigo nga simbulo sang bug-os kalibutan nga sistema sang butig nga relihion karon? (b) Sa anong kahulugan ang mga alagad sang Dios nabihag sang Babilonia?

²⁵ Daku gid ang kahulugan para sa aton sang inspirado nga rekord sa Daniel kapitulo 5. Subong sentro sang butig nga relihiosong mga buhat, ang dumaan nga Babilonia isa ka nagakaigo nga simbulo sang bug-os kalibutan nga emperyo sang butig nga relihion. Ginalaragway sa Bugna subong isa ka uhaw sa dugo nga makihilawason, ining bug-os kalibutan nga katilingban sang paglimbong ginatawag nga “Babilonia nga Daku.” (Bugna 17:5) Nagapabungol sa tanan nga paandam tuhoy sa iya nagatamay sa Dios nga butig nga mga doktrina kag mga buhat, ginahingabot niya ang mga nagabantala sing kamatuoran sang Pulong sang Dios. Kaangay sang mga pumuluyo sang dumaan nga Jerusalem kag Juda, ang matutom nga nagkalabilin sang hinaplas nga mga Cristiano nabihag sa “Babilonia nga Daku” sang halos napadulog sang paghingabot nga ginsugyot sang mga klero ang pagbantala sing Ginharian nga hilikuton sang 1918.

26. (a) Paano napukan ang “Babilonia nga Daku” sang 1919? (b) Ano nga paandam ang dapat naton pamatian kag ipaambit sa iban?

²⁶ Apang, sa hinali lang, napukan ang “Babilonia nga Daku”! Isa gid yadto ka halos wala sing gahod nga pagkapukan—subong nga ang dumaan nga Babilonia napukan nga halos wala sing gahod, sang 539 B.C.E. Apang ining malaragwayon nga pagkapukan makahalapay. Natabo ini sang 1919 C.E. sang ginhilway ang katawhan ni Jehova gikan sa pagkabihag sa Babilonia kag ginpakamaayo sing kahamuot sang Dios. Gintapos sini ang gahom sang “Babilonia nga Daku” sa katawhan sang Dios kag gintandaan ang panugod sang pagbuyagyag sa iya subong isa gid ka daya. Yadto nga pagkapukan indi na mabawi, kag malapit na ang iya hingapusan nga kalaglagan. Sa amo ginapalanog sang mga alagad ni Jehova ang paandam: “Guwa ka sa iya, katawhan ko, kon indi ninyo luyag makaambit sa iya mga sala.” (Bugna 18:4) Ginpamatian mo na bala ini nga paandam? Ginapaambit mo bala ini sa iban?f

27, 28. (a) Anong importante nga kamatuoran ang wala gid malipati ni Daniel? (b) Ano ang aton ebidensia nga sa indi madugay si Jehova magahikot batok sa malaut nga kalibutan karon?

²⁷ Gani ang sinulat sang kamot yara karon sa dingding—apang indi lamang para sa “Babilonia nga Daku.” Dumduma ang isa ka importante nga kamatuoran nga nagapanguna sa tulun-an sang Daniel: Si Jehova amo ang Bug-os Uniberso nga Soberano. Sia, kag sia lamang, ang may kinamatarong sa pagpahamtang sing manuggahom sa katawhan. (Daniel 4:17, 25; 5:21) Ang bisan ano nga nagapamatok sa mga katuyuan ni Jehova pagadulaon. Diutay na lamang ang tion antes maghulag si Jehova. (Habacuc 2:3) Para kay Daniel, ina nga tion nag-abot sang ulihi sang ikanapulo nga dekada sang iya kabuhi. Nian nakita niya nga ginkuha ni Jehova ang isa ka kagamhanan sa kalibutan—isa nga nagapigos sa katawhan sang Dios halin sang bata pa si Daniel.

²⁸ May yara indi mapanghiwala nga pamatuod nga si Jehova nga Dios nagpahamtang sa langitnon nga trono sing Manuggahom para sa katawhan. Ang indi pagsapak sang kalibutan sa sini nga Hari kag ang pagpamatok sini sa iya paggahom isa ka maathag nga ebidensia nga sa indi madugay laglagon ni Jehova ang tanan nga nagapamatok sa paggahom sang Ginharian. (Salmo 2:1-11; 2 Pedro 3:3-7) ­Nagapanghikot ka bala bangod sang pagkahilingagawon sang aton tion kag nagasalig sa Ginharian sang Dios? Kon amo, nakatuon gid ikaw gikan sa sinulat sang kamot sa dingding!

[Mga Footnote]

ANO ANG IMO NAHANTOP?

• Paano natublag ang sinalusalo nga ginhiwat ni Belsasar sang gab-i sang Oktubre 5/6, 539 B.C.E.?

• Ano ang kahulugan sang sinulat sang kamot sa dingding?

• Ano nga tagna tuhoy sa pagkapukan sang Babilonia ang nagakatuman samtang nagapadayon pa ang sinalusalo nga ginhiwat ni Belsasar?

• Ano ang kahulugan para sa aton karon sang sinulat sang kamot sa dingding?

[Bug-os pahina nga retrato sa pahina 98]

[Bug-os pahina nga retrato sa pahina 103]