Ang Oral nga Kasuguan​—Ngaa Ginsulat Ini?

NGAA madamo sang mga Judiyo sang unang siglo ang wala magbaton kay Jesus subong Mesias? Ang isa ka nakasaksi mismo nagsiling: “Sang nakasulod [si Jesus] sa templo, ang puno nga saserdote kag ang tigulang nga mga lalaki sang katawhan nagpalapit sa iya samtang sia nagapanudlo kag nagsiling: ‘Sa ano bala nga awtoridad ginahimo mo ining mga butang? Kag sin-o bala ang naghatag sa imo sining awtoridad?’ ” (Mateo 21:23) Para sa ila, ginhatagan sang Labing Gamhanan ang Judiyong pungsod sing Torah (Kasuguan), kag naghatag ini sing hatag-Dios nga awtoridad sa pila ka tawo. May subong bala sini nga awtoridad si Jesus?

Si Jesus nagpakita sing daku nga pagtahod sa Torah kag sa mga ginhatagan sini sing matuod nga awtoridad. (Mateo 5:​17-​20; Lucas 5:​14; 17:14) Apang masunson nga ginpakamalaut niya yadtong naglampas sa kasuguan sang Dios. (Mateo 15:​3-9; 23:​2-​28) Ini nga mga tawo nagsunod sa mga tradisyon nga nakilal-an subong oral nga kasuguan. Ginsikway ni Jesus ang awtoridad sini. Subong resulta, madamo ang nagsikway sa iya subong Mesias. Nagapati sila nga ang nagasakdag lamang sa mga tradisyon sang mga may awtoridad sa tunga nila ang may pagsakdag sang Dios.

Diin naghalin ining oral nga kasuguan? Ngaa ginkabig ini sang mga Judiyo subong may awtoridad nga pareho sa nasulat nga Kasuguan nga narekord sa Kasulatan? Kag kon gintuyo ini nga mangin isa ka oral nga tradisyon, ngaa ginsulat ini sang ulihi?

Diin Naghalin ang Tradisyon?

Ang mga Israelinhon nagpakigkatipan kay Jehova nga Dios sa Bukid Sinai sang 1513 B.C.E. Paagi kay Moises, nabaton nila ang mga sugo sadtong katipan. (Exodo 24:⁠3) Paagi sa pagtuman sining mga kasuguan mahimo nila ‘mapamatud-an ang ila kaugalingon nga balaan subong nga si Jehova nga ila Dios balaan.’ (Levitico 11:44) Sa idalom sang Kasuguan nga katipan, ang pagsimba kay Jehova nagalakip sing mga halad nga ginadulot sang isa ka gintangdo nga saserdote. May sentro nga duog sang pagsimba​—⁠sang ulihi ang templo sa Jerusalem.​—⁠Deuteronomio 12:​5-7; 2 Cronica 6:​4-6.

Ang Mosaikong Kasuguan naghatag sing kabilugan nga balayan sang pagsimba sang Israel kay Jehova subong isa ka pungsod. Apang, ang pila ka detalye wala ginpaathag sing bug-os. Halimbawa, ang Kasuguan nagdumili sa pag-obra sa Adlaw nga Inugpahuway, apang wala sini ginpaathag ang kinatuhayan sa ulot sang pag-obra kag sang iban pa nga hilikuton.​—⁠Exodo 20:⁠10.

Kon nakita ni Jehova nga kinahanglan ini himuon, naghatag sia kuntani sing detalyado nga kasuguan nga nagatuptop sa kada pamangkot nga mahimo mag-utwas. Apang gintuga niya ang mga tawo nga may konsiensia, kag ginhatagan niya sila sing inisyatibo nga alagaron sia upod ang pagpasibu sa pila ka kasangkaron sa sulod sang balayan sang iya mga kasuguan. Ang Kasuguan nag-aman para sa hudisyal nga mga kaso nga uyatan sang mga saserdote, Levinhon, kag mga hukom. (Deuteronomio 17:​8-​11) Samtang nagadamo ang kaso, nakapahamtang sing pila ka sulundan, kag walay duhaduha nga ang pila sini ginliton halin sa isa ka kaliwat pakadto sa isa pa. Ang mga pamaagi sang pag-atipan sa mga katungdanan sang saserdote sa templo ni Jehova ginaliton man halin sa amay pakadto sa anak nga lalaki. Samtang naglawig ang pagluntad sang pungsod sang Israel, nagdamo man ang tradisyon sini.

Apang, sa daku nga bahin sang pagsimba sang Israel, nagpabilin ang nasulat nga Kasuguan nga ginhatag kay Moises. Ang Exodo 24:​3, 4 nagasiling: “Si Moises nag-abot kag nagsugid sa katawhan sang tanan nga pulong ni Jehova kag sang tanan nga hudisyal nga pagsulundan, kag ang bug-os nga katawhan nagsabat sa isa ka tingog kag nagsiling: ‘Ang tanan nga pulong nga ginpamulong ni Jehova handa kami nga himuon.’ Sing nahisuno ginsulat ni Moises ang tanan nga pulong ni Jehova.” Bangod sang pagtuman sining nasulat nga mga kasuguan nagpakigkatipan ang Dios sa mga Israelinhon. (Exodo 34:27) Sa katunayan, wala gid maghinambit ang Kasulatan tuhoy sa pagluntad sang oral nga kasuguan.

“Sin-o Bala ang Naghatag sa Imo Sining Awtoridad?”

Maathag nga gintugyan sang Mosaikong Kasuguan ang panguna relihioso nga awtoridad kag instruksion sa mga kamot sang mga saserdote, nga mga kaliwat ni Aaron. (Levitico 10:​8-​11; Deuteronomio 24:8; 2 Cronica 26:​16-​20; Malaquias 2:⁠7) Apang, sa sulod sang mga siglo, ang pila ka saserdote nangin di-matutom kag malaut. (1 Samuel 2:​12-​17, 22-​29; Jeremias 5:​31; Malaquias 2:​8, 9) Sang dag-on sang paggahom sang mga Griego, madamo nga saserdote ang nagkompromiso sa relihioso nga mga hulusayon. Sang ikaduha nga siglo B.C.E., ang mga Fariseo​—⁠isa ka bag-o nga grupo sa sulod sang Judaismo nga wala nagsalig sa pagkasaserdote​—⁠nagsugod sa pagpahamtang sing mga tradisyon nga ang kinaandan nga tawo makakabig sa iya kaugalingon nga balaan subong sang saserdote. Ini nga tradisyon nagganyat sa madamo, apang indi ini kalahamut-an nga pagdugang sa Kasuguan.​—⁠Deuteronomio 4:2; 12:32 (13:1 sa Judiyo nga mga edisyon).

Ang mga Fariseo nangin bag-o nga mga iskolar sa Kasuguan, nagahimo sing mga hilikuton nga sa banta nila wala ginahimo sang mga saserdote. Sanglit wala ginatugutan sang Mosaikong Kasuguan ang ila awtoridad, naghimo sila sing bag-o nga mga pamaagi sang pagpatpat sa Kasulatan sa makalilibog ukon indi direkta nga paagi kag sa iban pa nga pamaagi nga daw nagasakdag sang ila mga pagtamod.a Subong panguna nga mga manugsakdag kag manugpasanyog sining mga tradisyon, naghimo sila sing bag-o nga sadsaran sang awtoridad sa Israel. Sang unang siglo C.E., ang mga Fariseo nagpangibabaw sa Judaismo.

Samtang ginatipon nila ang nagaluntad nga oral nga mga tradisyon kag ginatun-an ang ginapahangop sang Kasulatan agod makahimo sing dugang pa sa ila kaugalingon, nakita sang mga Fariseo ang kinahanglanon nga hatagan sing dugang nga awtoridad ang ila hilikuton. Ang bag-o nga ideya nahanungod sa ginhalinan sining mga tradisyon nagtuhaw. Ang mga rabbi nagtudlo: “Nabaton ni Moises ang Torah sa Sinai kag ginpasa ini kay Josue, ginpasa ni Josue sa mga gulang, kag ginpasa sang mga gulang sa mga manalagna. Kag ginpasa ini sang mga manalagna sa mga lalaki sang daku nga kadam-an.”​—⁠Avot 1:​1, ang Mishnah.

Sa pagsiling, “nabaton ni Moises ang Torah,” wala lamang ginapatuhuyan sang mga rabbi ang nasulat nga kasuguan kundi ang tanan man nila nga oral nga tradisyon. Nagpangangkon sila nga ining mga tradisyon​—⁠gin-imbento kag ginhimo sang mga tawo​—⁠ginhatag sang Dios kay Moises sa Sinai. Kag gintudlo nila nga wala gintugutan sang Dios ang mga tawo nga isaysay ang wala sa Torah kundi ginsaysay sang Dios ang wala masiling sang nasulat nga Kasuguan. Suno sa ila, ginpasa kuno ni Moises ining oral nga kasuguan sa mga kaliwatan, indi sa mga saserdote, kundi sa iban nga mga lider. Gin-angkon mismo sang mga Fariseo nga sila ang kinaugali nga manunubli sining “indi mabugto” nga pagpasapasa sang awtoridad.

Ang Kasuguan Yara sa Krisis​—⁠Isa ka Bag-o nga Solusyon

Si Jesus, nga ang hatag-Dios nga awtoridad ginduhaduhaan sang mga lider sang Judiyo nga relihion, nagtagna tuhoy sa pagkapukan sang templo. (Mateo 23:37​–24:⁠2) Sa tapos malaglag sang mga Romano ang templo sang 70 C.E., indi na mahimo ang ginapatuman sang Mosaikong Kasuguan tuhoy sa mga halad kag pag-alagad sang mga saserdote. Ang Dios nagpatok sing isa ka bag-o nga katipan pasad sa halad gawad ni Jesus. (Lucas 22:20) Ang Mosaikong Kasuguan nga katipan gintapos.​—⁠Hebreo 8:​7-​13.

Sa baylo nga kabigon ining mga hitabo subong pamatuod nga si Jesus amo ang Mesias, ang mga Fariseo nakakita sing isa pa ka solusyon. Ginsaklam na nila ang daku nga awtoridad sang pagkasaserdote. Bangod nalaglag ang templo, mahimo sila mag-uswag pa. Ang rabbiniko nga eskwelahan sa Yavneh nangin sentro sang gin-organisar liwat nga Sanhedrin​—⁠ang mataas nga korte sang mga Judiyo. Sa idalom sang pagdumala ni Yohanan ben Zakkai kag ni Gamaliel II sa Yavneh, bug-os nga natukod liwat ang Judaismo. Gintal-usan sang mga serbisyo sa sinagoga, nga ginadumalahan sang mga rabbi, ang pagsimba sa templo, nga ginadumalahan sang mga saserdote. Ang mga pangamuyo, ilabi na sa Adlaw sang Katumbasan, nagtal-us sa mga halad. Nangatarungan ang mga Fariseo nga ang oral nga kasuguan nga ginhatag kay Moises sa Sinai nakita na kag nag-aman para sa sini.

Labi nga nagbantog ang rabbiniko nga mga eskwelahan. Ang ila panguna nga kurikulum amo ang maid-id nga paghinun-anon, pagsaulo, kag pag-aplikar sa oral nga kasuguan. Sang primero, ang sadsaran sang oral nga kasuguan naangot sa pagpatpat sing Kasulatan​—⁠Midrash. Karon, ang nagadamo pa nga tradisyon ginsugdan nga itudlo kag gin-organisar sing pahain. Ang tagsa ka sugo sang oral nga kasuguan ginpasimple sa malip-ot, mahapos sauluhon nga mga prase, nga masami ginakanta.

Ngaa Sulaton ang Oral nga Kasuguan?

Ang pagdamo sang rabbiniko nga eskwelahan kag ang pagdugang sang rabbiniko nga pagsulundan nagtuga sing bag-o nga problema. Ang rabbiniko nga iskolar nga si ­Adin Stein­saltz nagapaathag: “Ang kada manunudlo may kaugalingon nga paagi kag ginaprase ang iya oral nga mga pagsulundan sa iya kaugalingon nga pinasahi nga estilo. . . . Indi na bastante nga mahibaluan ang mga panudlo sang kaugalingon nga manunudlo, kag ang estudyante ginapilit nga hibaluon ang hinimuan sang iban nga mga iskolar . . . Sa amo napilitan ang mga estudyante nga sauluhon ang madamo nga materyal bangod sang ‘hinali nga pagdamo sang impormasyon.’ ” Sa tunga sang madamo kag magamo nga impormasyon, ang memorya sang estudyante nabudlayan kaayo tubtob nga indi na ini makasarang.

Sang ikaduha nga siglo C.E., ang pagrebelde sang mga Judiyo batok sa Roma, nga ginpamunuan ni Bar Kokhba, nagresulta sa daku nga paghingabot sa rabbiniko nga mga iskolar. Si Akiba​—⁠ang pangulo nga rabbi, nga nagsakdag kay Bar Kokhba​—⁠subong man ang madamo nga nagapanguna nga iskolar ginpamatay. Hinadlukan ang mga rabbi nga ang liwat nga paghingabot mahimo magbutang sa katalagman sa pagluntad sang ila oral nga kasuguan. Nagpati sila nga ang mga tradisyon maliton sing labing maayo paagi sa paghambal sang agalon sa alagad, apang ining pagbag-o sa kahimtangan nagdul-ong sa dugang nga panikasog nga maghuman sing isa ka organisado nga balayan agod matipigan ang mga panudlo sang mga mangin-alamon, kay basi malimtan ini sing dayon.

Sang masunod nga panag-on sang medyo pagpakighidait sa Roma, si Judah Ha-Nasi, ang pangulo nga rabbi sang talipuspusan sang ikaduhang siglo kag maaga nga bahin sang ikatlo nga siglo C.E., nagtipon sa madamo nga iskolar kag gin-areglar ang madamo nga oral nga tradisyon sa isa ka organisado nga sistema nga nahuman sa anom ka Bahin, ang kada isa ginbahinbahin sa mas gamay nga seksion​—⁠63 tanan. Ini nga hinimuan ginkilala subong ang Mishnah. Si Ephraim Urbach, isa ka eksperto sa oral nga kasuguan, nagkomento: “Ang Mishnah . . . gin-aprobahan kag ginhatagan sing awtoridad nga wala pa gid anay mahatag sa bisan ano nga tulun-an luwas sa Torah mismo.” Ang Mesias ginsikway, ang templo naguba, apang bangod ang oral nga kasuguan natipigan sa sinulatan sa porma sang Mishnah, ang isa ka bag-o nga dag-on sa Judaismo nagsugod.

[Footnote]

[Retrato sa pahina 26]

Ngaa madamo nga Judiyo ang nagsikway sa awtoridad ni Jesus?