Paghantop kon Ngaa Nagkari ang Mesias
“Nakita namon ang Mesias.”—JUAN 1:41.
1. Anong makakilibot nga pahibalo ang ginrekord sa Biblia, kag san-o ini ginhatag?
ISA ka Judiyo nga nagangalan kay Andres ang makakilibot nga nagpamulong sang yara sa ibabaw sa iya utod sang nagligad nga sobra sa 1,950 ka tuig. Nabatyagan bala ninyo ang kakunyag sa iya mga pulong, nga ginrekord sang Cristiano nga si apostol Juan? Inang dimalipatan nga tuig gintudlo ni Lucas, nga isa ka Cristianong istoryador, subong “ang ikanapulog-lima ka tuig nga paghari ni Tiberio Cesar.” Ang ika-15 ka tuig ni Tiberio, kutob sang tion nga ginproklamar sia nga Romanong emperador, nagsugod sang Septiembre 28 C.E. kag nagtapos sang Septiembre 29 C.E.—Lucas 3:1-3, 21, 22; Juan 1:32-35, 41.
2. Paano nasentro sa 29 C.E. ang tagna ni Daniel?
2 Ang tuig sang pagluntad sang Mesias gintagna sing sibu. Eksakto 483 ka tuig ang nagligad kutob ginhatag ni Artajerjes nga hari sang Persia ang sugo nga ipatindog liwat ang Jerusalem, ina subong ang ika-20 nga tuig sang iya paggahom, 455 B.C.E.a (Nehemias 2:1-8) Si manalagna Daniel nagtagna “nga kutub sa pagguwa sang sugo sa pagpahauli kag sa pagpatindog sang Jerusalem tubtob sa pagkari sang Mesias nga Lider, mangin pito ka semana, kan-uman kag duha ka semana man.” (Daniel 9:25) Busa, ang panag-on nga 7 + 62 = 69 ka matagnaon nga semana magahamulag sining duha ka importante nga mga hitabo. Kan-uman kag siam ka literal nga semana katumbas sa 483 ka adlaw. Suno sa matagnaon nga pagsulundan sang “isa ka adlaw sa isa ka tuig,” ang Mesias magaluntad 483 ka tuig sa ulihi, sang 29 C.E.—Ezequiel 4:6.
3. (a) Ano ang kahulugan sang titulo nga “Mesias”? (b) Anong mga tagna ang tumanon sang Mesias?
3 Sing makatarunganon, sang tuig 29 C.E., “nagahulat ang katawhan” sa Mesias. (Lucas 3:1, 15) Ang titulo nga “Mesias” may pareho nga kahulugan sa “Cristo” sa Griego; ang duha nagakahulugan sing “Isa nga Hinaplas.” (Juan 1:41) Ang hanuot nga pamangkot sa tunga sang madamong mga Judiyo amo, ‘Sin-o ang haplasan ni Jehova nga Dios subong hari sa paggahom indi lamang sa Israel kundi sa bug-os nga katawhan?’ Paagi sa tagna, ang pagpili ginlatiran sa kaliwat sang apo sa tuhod ni Abraham nga si Juda. Dugang pa, ang Mesias mangin manunubli sa trono ni David nga hari sang Judea kag pagaibun-ag sa tumandok nga banwa ni David sa Bethelem.—Genesis 17:5, 6; 49:10; Salmo 132:11; Daniel 7:13, 14; Miqueas 5:2; Juan 7:42.
Dimasaypan nga Identipikasyon
4, 5. (a) Ano ang natabo sa importante nga tuig sang 29 C.E.? (b) Sa anong dimasaypan nga paagi nakilal-an ang isa nga ginpili subong Mesias?
4 Sadtong importante nga tuig, 29 C.E., amo sini ang natabo: “Ang pulong sang Dios nag-abot kay Juan nga anak ni Zacarias sa kamingawan. Kag nagpanglakatan sia sa bug-os nga ginsakpan sa palibot sang Jordan, nga nagawali sang bawtismo sang paghinulsul sa kapatawaran sang mga sala.” (Lucas 3:2, 3) Ang ministeryo ni Juan naghanda sa mahinulsulon nga mga Judiyo nga batunon ang malapit na nga pagkari sang Mesias. Dugang pa, si Jehova naghatag kay Juan sing tanda. Bantayan niya ang isa nga “nakita [niya] ang espiritu nga nagakunsad kag nagapabilin.”—Juan 1:33.
5 Sa tapos nabawtismuhan si Jesus sang Nasaret, nakita ni Juan ining dimasaypan nga paghaplas. Si Jesus wala ginhaplas sang lana, subong sang ginhimo sa iya dutan-on nga katigulangan nga si David, kundi sang balaan nga espiritu ni Jehova nga Dios. (1 Samuel 16:13; Binuhatan 10:38) Sadto man nga tion, ang tingog mismo sang Dios nagsiling: “Ini hinigugma kong Anak, nga sa iya nahamuot ako.” (Mateo 3:16, 17) Subong sang ginpamatud-an sang ulihi ni Juan: “Nakita ko ang espiritu nga nagakunsad subong sang salampati gikan sa langit, kag nagpabilin ini sa ibabaw niya. Kag nakakita ako, kag nakasaksi nga ini amo ang Anak sang Dios.”—Juan 1:32, 34.
6. Anong maayo nga halimbawa ang ginpahamtang nanday Andres kag Juan para sa aton?
6 Paagi sa sinang mga pulong, matutom nga ginpakilala ni Juan Bautista si Jesus sa iya mga disipulo, nagatawag man sa iya “ang Kordero sang Dios nga nagakuha sang sala sang kalibutan.” (Juan 1:29) Maabtik sa pagsabat ang duha ka disipulo. Pagkatapos sang isa ka adlaw nga pagpakig-upod kay Jesus, kombinsido gid sila. Ang ngalan sang isa amo si Andres, nga malangkagon nga nagpangita sang iya utod, nga si Simon Pedro. Ang isa pa ka disipulo amo si Juan nga anak ni Zebedeo, nga nangin hinigugma nga apostol ni Jesus. Sa tapos nakapanaksi sing mga halos 70 ka tuig nahanungod sa Mesias, si Juan napahulag sa pagsulat sang impormasyon sa ibabaw para sa aton kaayuhan. Natandog bala ang imo tagipusuon sang halimbawa niya kag ni Andres? Subong bala ikaw ka malangkagon sa ila kag sa iban pa nga “mga apostoles sang Kordero” sa pagbantala sang makalilipay nga kamatuoran nahanungod sa Mesias?—Bugna 1:9; 21:14; Juan 1:35-41; Binuhatan 5:40-42.
Ginhaplas Subong Hari kag Mataas nga Saserdote
7. Ngaa indi makaalagad si Jesus subong saserdote sa templo sa Jerusalem?
7 Bangod natawo sa Judiyong pungsod, si Jesus “napaidalom sa kasuguan.” (Galacia 4:4) Busa, bangod yara sa tribo ni Juda, indi sia makaalagad subong saserdote sa tipiko nga templo ni Jehova, nga ang mga saserdote mga kaliwat ni Aaron sang tribo ni Levi. “Ang aton Ginuo nagikan sa Juda, kag nahanungod sinang kabikahan walay ginpamulong si Moises nahanungod sa mga saserdote,” pahanumdom ni apostol Pablo sa mga masigka-Cristiano.—Hebreo 7:14.
8. Ano ang ginalandong sang dutan-on nga templo ni Jehova?
8 Si apostol Juan nagsulat: “Ang matuod nga kapawa nga nagaiwag sa tagsa ka tawo nagakari sa kalibutan.” (Juan 1:6-9) Paagi sa bawtismo ni Jesus, daw subong bala nga ang isa ka dakung espirituwal nga templo nagluntad, didto subong isa karon ka espirituwal nga mataas nga saserdote nga makaluwas sang katawhan gikan sa kahiolipnan sang espirituwal nga kadudulman sang kalibutan ni Satanas.—Hebreo 8:1-5; 9:24.
9, 10. (a) Ano ang buot silingon sang pinamulong ni Jesus, “Indi ka buot sang mga halad kag mga dulot,” kag, “Gin-amanan mo ako sing lawas”? (b) Kamusta ang personal nga balatyagon ni Jesus nahanungod sini?
9 Si Jesus nangamuyo sa tion nga ginbawtismuhan sia. Ginarekord sang Biblia ang iban sang iya importante nga mga pulong, nga ginbalikwat sang ulihi ni apostol Pablo: “ ‘Indi ka buot sang mga halad kag mga dulot, kundi gin-amanan mo ako sing lawas. Sa mga halad nga sinunog kag mga halad tungod sa sala wala ka sing kalipay.’ Nian nagsiling ako, ‘Yari karon! nagaabot ako (nga nasulat nahanungod sa akon sa linukot nga tolon-an) sa paghimo sang imo kabubut-on, O Dios.’ ”—Hebreo 10:5-7; Lucas 3:21.
10 Busa, gin-aplikar ni Jesus sa iya kaugalingon ang tagna sa Salmo 40:6-8, nga nagtagna sang katuyuan ni Jehova nga tapuson ang mga halad nga sapat nga ginhalad sang Aaronikong mga saserdote sa templo sa Jerusalem. Si Jehova wala “nalipay” sa sadtong mga halad, bangod mga larawan lamang ini sila kag indi makatumbas sing bug-os sa sala sang tawo. Gani, si Jehova naghanda sang himpit tawhanon nga lawas para ihalad ni Jesus. Ginliton sang Dios ang kabuhi sang iya langitnon nga Anak sa taguangkan sang isa ka Judiyo nga ulay. Busa si Jesus wala madagtai sang sala ni Adan. Isa sia ka himpit tawhanon nga Anak sang Dios, nga ang kabuhi sarang makatumbas para sa sala sang katawhan. (Lucas 1:30-35) Subong sang gintagna sang Salmo 40:8, tinagipusuon nga handum ni Jesus nga himuon ang kabubut-on sang iya Amay. “Paagi sa sinang ‘kabubut-on’ ginapakabalaan kita paagi sa paghalad sang lawas ni Jesucristo sing makaisa gid lang.”—Hebreo 10:10, 11.
11. Anong tagna ang natuman sang kamatayon ni Jesus, kag paano sini ‘gindula ang halad’?
11 Ang paghalad sa tawhanon nga kabuhi ni Jesus sing makaisa gid lang nagdula sang pagkinahanglan para sa dugang nga mga dulot sa tipiko nga templo sa Jerusalem. Dugang pa, natabo ang iya kamatayon sa Adlaw sang Paskuwa sang 33 C.E. Mga tatlo ka tuig kag tunga ina pagkatapos sang iya bawtismo. Ang tatlo ka tuig kag tunga katumbas sa katunga sang matagnaon nga semana. (Numeros 14:34) Gani natabo gid ini sing eksakto subong sang gintagna ni Daniel nahanungod sa pag-utod sa Mesias: “Sa tunga sang semana pauntaton niya ang halad kag ang halad-nga-kalan-on.” (Daniel 9:26, 27) Bisan pa ang malaragwayon nga pagkasaserdote sa Jerusalem nagpanghikot tubtob sang ginlaglag ang templo sang 70 C.E., ang mga halad nga ginhalad sang mga saserdote sadto nga mga tuig wala sing balor, subong nga ginbuslan sang superyor nga halad ni Jesus.—Mateo 23:37, 38.
12. Sa anong paagi superyor ang pagkasaserdote ni Jesus sa iya ni Aaron?
12 Si Aaron amo ang una sa malawig nga pagbinuslanay sang mataas nga mga saserdote sa Israel. Sa tapos sia ginhaplasan sang balaan nga lana, naghulat sia sing pito ka adlaw sa tabernakulo antes sia ginhatagan sing gahom nga mag-alagad subong mataas nga saserdote. (Levitico 8:12, 33) Sa kaanggid, si Jesus naghulat man antes sia ginhatagan sing gahom sa pagpatunga tungod sa katawhan. Halin ina sang tion nga ginhaplasan sia subong Mataas nga Saserdote tubtob sang ginbanhaw sia. Indi kaangay ni Aaron, ang dimamalatyon nga Anak sang Dios wala nagakinahanglan sing tal-us, kag nagaalagad sia subong Saserdote kag Hari “suno sa paagi ni Melquisedec.”—Salmo 110:1-4; Genesis 14:18-20; Hebreo 6:20; 7:1-3, 11-17, 23-25.
13. (a) Ano ang mabug-at nga responsabilidad sang mataas nga mga saserdote sang Israel? (b) Paano gin-abaga ni Jesucristo ang daku pa nga responsabilidad?
13 Sa dumaan nga Israel, ang mataas nga saserdote amo ang may pangunang salabton para sa husto nga relihiosong panudlo. (Levitico 10:8-11; Malaquias 2:7) Nagakaigo nga ginpakilala ni Jesus ang matarong nga mga kinahanglanon ni Jehova para sa tanan nga maluyag magpanubli sang Ginharian kag sang kabuhi nga walay katapusan. (Mateo 6:9, 10, 33; 7:28, 29; 11:12; 25:34, 36) Sang didto sia sa sinagoga sa Nasaret, si Jesus nagbasa kag nag-aplikar sang tagna sa iya kaugalingon: “Ang espiritu ni Jehova yari sa akon, bangod nga ginhaplas niya ako sa pagwali sang maayong balita.” Nian, sa tapos makahinguyang sing tion sa Capernaum, sia nagsiling: “Kinahanglan ako magwali sang maayong balita sang ginharian sang Dios sa iban nga mga siudad man, kay sa sining katuyuan ginpadala ako.” (Lucas 4:18, 19, 43; Isaias 61:1, 2) Ginhanas man ni Jesus ang 70 sang iya mga sumulunod sa pagpasangkad sining hilikuton sa pagbantala sang Ginharian, kag gintagna niya nga magahimo sila sing daku pa nga hilikuton sang sa ginhimo niya mismo. (Lucas 10:1-9; Juan 14:12) Nagpasad ini sang sadsaran para sa bug-os kalibutan nga kampanya sa pagtudlo sang Biblia nga ginpangunahan ni Jesus paagi sa ‘matutom nga ulipon,’ nga ginahuman sang iya hinaplas nga mga sumulunod.—Mateo 24:45-47; 28:19, 20.
Pangulong Manugbindikar sang Pagkasoberano ni Jehova
14. (a) Ngaa ang mataas nga saserdote sang Israel nagasulod sa Labing Balaan sa tuigan nga Adlaw sang Katumbasan? (b) Ano ang ginalaragway sang mahumot nga incienso?
14 Ang labing importante nga rason kon ngaa nagkari sa duta ang Anak sang Dios indi agod luwason ang katawhan. Sa baylo, agod husayon ang mapasipalahon nga hulusayon nga ginpautwas ni Satanas may kahilabtanan sa pagkasoberano ni Jehova. Mahangpan naton ini paagi sa pagbinagbinag sa tuigan nga Adlaw sang Katumbasan sang Israel, sang ang tipiko nga mataas nga saserdote nagsulod sa Labing Balaan sing madamong beses. Ang una nga pagsulod ginahimo dala ang mahumot nga incienso, nga ginabubo sa incensario nga puno sang mga baga. (Levitico 16:12-16) Nagalaragway ini sang himuon sang antitipiko nga Mataas nga Saserdote sa duta sa wala pa sia magkayab pa langit agod mag-atubang kay Jehova dala ang balor sang iya tawhanon nga halad.b (Hebreo 9:24) Subong sang ginapakita sang paggamit sa incienso, ang katutom ni Jesus gintandaan sang sinsero nga mga pangamuyo, daku nga kakugi para sa putli nga pagsimba, kag tudok nga gugma para kay Jehova. (Salmo 141:2; Marcos 1:35; Juan 2:13-17; 12:27, 28; 14:30, 31; Hebreo 5:7) Si Jesus nagmadinalag-on sa paghupot sing walay sayop nga integridad sa atubang sang tanan malimbungon nga pagsulay, pagyaguta, kag malain nga paghingabot nga ginhimo sa iya ni Satanas kag sang iya mga ahente.—Hulubaton 27:11; Mateo 22:15-18; Marcos 14:60-65; 15:16-32; Lucas 4:13, 29; Juan 8:44, 59.
15. Paano naton ginapakita ang aton pasalamat kay Jehova para sa pag-aman sang subong ka ekselente nga mataas nga saserdote? (Hebreo 10:21-26)
15 Bangod sang pagbindikar sa pagkasoberano ni Jehova, si Jesus ginpadyaan sing pagkabanhaw padulong sa dimamalatyon nga kabuhi sa langit. Daku gid ang aton pagpasalamat kay Jehova tungod sang pag-aman sa aton sing subong ka ekselente nga Mataas nga Saserdote! “Kay kita may daku nga pinakamataas nga saserdote nga nakalatas sang mga langit, si Jesus, nga Anak sang Dios, lig-unon ta ang aton pagtu-ad.” (Hebreo 4:14) Hanuot mo bala nga handum nga sundon ang halimbawa ni Jesus sa integridad, bisan ano man ang himuon sang Yawa? Kon amo, mapaabot mo ang bulig, kag magamadinalag-on ka. Ina bangod ang labing maayo nga bulig matigayon. “Kay wala kita sing isa ka pinakamataas nga saserdote nga indi matandog sang aton mga kaluyahon, kundi isa nga nasulay sa tanan nga bagay kaangay naton, apang wala nagapakasala. Nian magpalapit kita nga may pagsalig sa trono sang dibagay nga kaluoy, agod nga makabaton kita sing kaluoy kag makaagom sing dibagay nga kaluoy sa pagbulig sa aton sa tion sang kinahanglan.”—Hebreo 4:15, 16; 5:7-10; Filipos 4:13; 1 Juan 2:1, 2.
Ang Pagkinahanglan sing Pagpasibu
16. Ano ang mga ginapaabot sang unang mga disipulo sang Mesias may kahilabtanan sa iya paggahom sa Ginharian?
16 Sanday Andres kag Juan maabtik sa pagkilala sa matuod nga Mesias, apang sila kag ang iban pa nga unang mga disipulo madamo pa sing ton-an. (Juan 16:12, 13) Kaangay sang madamong mga Judiyo sadto nga tion, naglaum sila nga ang Mesianikong Ginharian magasugod sa paggahom sadto anay kag magaluwas sang pungsod sang Israel kag sa kapital niya, ang Jerusalem, gikan sa Gentil nga pagginahom. (Lucas 2:38; 3:15; 19:11; 23:51; 24:21) Apang, anong mapinadayunon nga benepisyo ang gindala sina sa makasasala nga katawhan?
17, 18. Ngaa ginhatag ni Jesus ang ilustrasyon nahanungod sa “tawo nga dungganon”?
17 Agod madula ang sala kag kamatayon gikan sa iya palaabuton nga mga sakop sang Ginharian, importante nga ang Mesias pagautdon anay kaangay sang ginhalad nga kordero. (Juan 1:29; Isaias 53:7, 12) Sang gintagna ni Jesus kon paano ini mahanabo kag kon paano sia banhawon, si Pedro nagsabat: “Maluoy ka sa imo kaugalingon, Ginuo; indi gid ini mahanabo sa imo.” (Mateo 16:21, 22) Apang, nahibaluan ni Jesus nga ang iya mga disipulo ‘wala makahangop sang pulong.’—Marcos 9:31, 32; ipaanggid ang Mateo 17:22, 23.
18 Sa iya katapusan nga paglakbay pakadto sa Jerusalem, si Jesus nangin labi pa kaathag. (Mateo 20:18, 19) Ginpakita man niya ang dakung kaayuhan nga dal-on sang iya kamatayon, nga nagasiling: “Ang Anak sang tawo nagkari . . . sa paghatag sang iya kalag nga gawad sang madamo.” (Mateo 20:28) Ang sayop nga mga pagpaabot nagpugong sa iya mga disipulo nga mahangpan ini. Si Lucas nagarekord: “Malapit sia sa Jerusalem kag naghunahuna sila nga ang ginharian sang Dios magapahayag sa gilayon.” Agod mapasibu ang ila panghunahuna, si Jesus naghatag sing ilustrasyon diin ginpaanggid niya ang iya kaugalingon sa “isa ka tawo nga dungganon” nga dapat anay maglakbay “sa malayong duta sa pagbaton sing ginharian.” (Lucas 19:11, 12) Ina nga “duta” nagapatuhoy sa langit, diin nagkayab si Jesus pagkatapos sia napatay kag nabanhaw.
19. (a) Anong sayop nga pagpaabot ang ginpabutyag sang mga disipulo ni Jesus pagkatapos sang pagbanhaw sa iya? (b) Anong pagbalhin sa kaangtanan sang Dios sa tawo ang natabo sang Pentecostes 33 C.E.? (Hebreo 8:7-9, 13)
19 Apang, antes lamang sang pagkayab ni Jesus, ang iya mga disipulo nagpamangkot: “Ginuo, pasag-ulion mo bala ang ginharian sa Israel sa sining tion?” (Binuhatan 1:6) Ginsikway bala sila ni Jesus bangod sang pagpamangkot sini? Wala, ginpaathag niya sa ila nga indi pa ini ang tion kag nga dapat sila magmasaku sa importante nga hilikuton sang pagpanaksi nahanungod sa matuod nga Mesias. (Binuhatan 1:7, 8) Ang kaangtanan sang katipan sang Dios upod sa kinaugali nga Israel matapos sa dili madugay. Busa, ang palaabuton nga Mesianikong Ginharian indi ipasag-uli sa sinang dimatutom nga pungsod sa duta. Siling ni Jesus sa iya Judiyong mga manugpamatok: “Ang ginharian sang Dios kuhaon sa inyo kag ihatag sa pungsod nga makapatubas sing mga bunga sa sini.” (Mateo 21:43) Napulo ka adlaw pagkatapos nga si Jesus nagkayab sa langit, ina nga pungsod nabun-ag. Ginbubo ang balaan nga espiritu sa 120 ka disipulo ni Jesus, kag busa ginhaplas sila nga mangin “mga balaan” sang Dios kag “mga masigkamanunubli ni Cristo” sa nagapakari nga Mesianikong Ginharian.—Daniel 7:13, 14, 18; Roma 1:7; 8:1, 16, 17; Binuhatan 2:1-4; Galacia 6:15, 16.
20. Walay sapayan sang sayop nga mga pagpaabot, ano ang ginhimo sang matutom nga mga Cristiano sang nahaunang siglo?
20 Bisan sa tapos sila ginhaplas, ang nahaunang siglo nga mga Cristiano may sayop nga mga pagpaabot. (2 Tesalonica 2:1, 2) Apang sa baylo nga mangin may malain sing buot nga mga nag-untat, mapainubuson nila nga ginbaton ang pagtadlong. Ginpabaskug sang balaan nga espiritu sang Dios, malipayon nila nga ginbaton ang hilikuton nga magpanaksi kag “maghimo nga mga disipulo sang katawhan sang tanan nga kapungsoran.”—Mateo 28:19, 20; Binuhatan 1:8; Colosas 1:23.
21. Anong mga pamangkot ang pagabinagbinagon sa aton masunod nga artikulo?
21 Kamusta ang aton ika-20 nga siglo? Ang modernong-adlaw nga mga alagad ni Jehova alisto bala sa pagkatukod sa Mesianikong Ginharian ni Jehova? Kag kaangay sang ila nahaunang-siglo nga mga katumbas, ginakinahanglan bala nga pasibuon ang ila mga pagpaabot sa pila ka paagi?
[Mga footnote]
a Ang The Encyclopedia Americana kag ang Great Soviet Encyclopedia nagaugyon nga ang paggahom ni Artajerjes natapos sang 424 B.C.E. San-o ini nagsugod? Sang 474 B.C.E. Bilang pagsakdag sini, ang isa ka arkeolohiko nga inskripsion ginpetsahan sang ika-50 nga tuig ni Artajerjes; ang isa pa nagapakita nga ginbuslan sia sa iya ika-51 nga tuig. Nagaisip paisol sing 50 ka kompleto nga tuig, kutob sa 424 B.C.E., magalab-ot kita sa petsa nga 474 B.C.E. subong pamuno sang iya paggahom. Busa, ang ika-20 nga tuig ni Artajerjes, sang ginhatag ang sugo, mangin 19 ka kompleto nga tuig pakadto sa iya paggahom, nga amo, ang 455 B.C.E. Para sa dugang nga katul-iran tan-awa, ang Insight on the Scriptures, Tomo 2, pahina 616, ginbalhag sang Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc.
b Tan-awa ang The Watchtower sang Abril 1, 1974, pahina 222.
Paano Mo Sabton?
◻ Ano ang kahulugan sang titulo nga “Mesias”?
◻ Anong importante nga hitabo ang natabo sang tuig 29 C.E.?
◻ Paano ‘gindula [sang Mesias] ang halad sa katunga sang semana’?
◻ Kutob sang ginhaplasan sia, ano nga responsabilidad ang gin-abaga ni Jesus?
◻ Ano ang pangunang katuyuan sang nahaunang pagkari sang Mesias, kag paano ini dapat mag-apektar sa aton?
[Piktyur sa pahina 13]
Ang una nga pagsulod sang mataas nga saserdote sa Labing Balaan nagalandong sa butang nga labi ka importante sa kaluwasan sang katawhan