Buligi Sila sa Pagpili sing Tiayon sing Maalamon

NAKAHIBALO bala ang inyo kabataan kon ano ang pangitaon sa isa ka tiayon kag kon paano magpili sing maalamon? Importante nga binagbinagon ini kag buligan sila sa pagpili sing maalamon, kay importante ini sa ila palaabuton nga kalipay.

Sa mga pungsod nga kinabatasan ang pag-date, nagadaku ang pag-ipit sa mga pamatan-on nga magparisay sila bisan bata pa. “Ginasugiran ako sang mga ginikanan sang mga dies anyos nga kabataan nga sila yara sa idalom sang mabaskog nga pag-ipit nga tugutan ang ila kabataan sa pag-date,” siling ni Dr. Ronald W. Taffel, isa ka klinikal nga sikologo sa Nueva York. “Hinali nga nasapwan sang mga ginikanan ang ila kaugalingon nga nagapakigbais tuhoy sa mga hulusayon nga wala nila ginpaabot tubtob nga naghinupang [ang ila kabataan].”

Ano ang posible nga mangin mga resulta kon magpadaug kamo kag tugutan ang inyo kabataan sa pag-date sing bata pa? Ang The Journal of the American Medical Association nagkomento: “Ang temprano kag masunson nga pag-date ginaangot sa pagsugod sang [seksuwal nga paghuliray].” Huo, mahimo nga nabasa mo ang mga report tuhoy sa “nagadugang nga kadamuon sang mga bata nga babayi nga nagaedad sing 10 tubtob 14 nga nagabun-ag.”

Gani, ano ang inyo mahimo agod mabuligan ang inyo kabataan?

Tudlui Sila Halin sa Pagkabata

Dapat itanum sang mga ginikanan ang positibo nga Cristianong mga kinaiya sa ila kabataan kag buligan sila sa pagpalambo sini. Kag dapat man nila buligan sila nga kilalahon ining mga kinaiya sa isa ka palaabuton nga tiayon. Kon ipautwas sang inyo bata ang tema tuhoy sa pag-date, ipaathag nga wala ini ginatamod sing nagakaigo subong isa ka sosyal nga kalingawan para sa mga malapit na magtin-edyer ukon bisan sa mga bata pa sa sini. Sa baylo, ipaathag sa ila nga ang pag-date para sa mga tawo nga hamtong na sa pagpangita sing tiayon.

Ang kabataan wala sing eksperiensia sa pagtimbangtimbang sang kinaiya, nga dapat batunon nila. Ang isa ka Indian nga lin-ay nagpaathag anay sa isa ka manuglaygay sa pag-asawahay: “Ang aton mga ginikanan mas may edad kag mas maalamon, kag indi sila madali madaya subong naton. . . . Importante gid nga indi ako magsala sa akon palamanhon. Madali ako magsala kon ako lang ang mangita sa iya.” Sa pagkamatuod, ang mga pamatan-on makabenepisyo gikan sa bulig sang mga may edad na!

Masami nga ginahukman sang mga pamatan-on ang palaabuton nga tiayon suno sa mga talaksan nga wala tanto sing kaangtanan sa kon bala sila mangin maayo nga mga bana ukon mga asawa. Ang mga pamatan-on nga lalaki mahimo nga maganyat sa matahom nga guya kag makagalanyat nga lawas​—apang kamusta sa ulihi? Ang mga lawas kag mga guya nagabalhin, kag sa ulihi wala sing duhaduha nga ang pangitaon sang pamatan-on nga lalaki amo ang mga kinaiya sang isa ka hamtong nga babayi, lakip ang kaalam kag ikasarang sa pagpas-an sing mga salabton. Ang mga pamatan-on nga babayi masami nga nagapasulabi sang isa ka lalaki nga guwapo, uso mamayo, kag maabtik maghunahuna sa baylo sang maluluy-on kag nagahigugma sa Dios kag sa mga isigkatawo subong amo ang kapin ka importante nga mga kinaiya.

Gani, ano ang inyo mahimo? Ngaa indi itudlo sa inyo kabataan ang mga tawo nga kilala nila kag may madinalag-on nga pag-asawahay. Ayhan sambiton mo nga ang pila sining mga tawo nagpili, indi sang pinakamatahom ukon pinakamaambong nga tawo sa bug-os nga banwa, kundi sang isa nga may maayong mga kinaiya kag pareho sa ila sa mga luyag, mga interes, kag mga tulumuron.

Ngaa indi hambalan ining mga butang upod sa inyo kabataan? Sang 13 anyos si Ann, namangkot ang iya iloy kon anong mga kinaiya ang ginahandum niya sa isa ka bana. Ginhambalan nila ini, kag ginlista niya ang mga kinaiya nga pangitaon niya sa isa ka lalaki antes mamana. Indi ini isa ka direalistiko nga listahan. Nalakip sa listahan nga sia isa ka lalaki nga matahod niya, kag ang iya mga luyag kag mga interes pareho sang sa iya. Isa ka malipayon nga lola karon, ginarekomendar gihapon ni Ann sa iban nga sundon ining halimbawa.

Para sa isa ka Cristiano, ang sugo sang Biblia nga magminyo “sa Ginuo lamang” importante binagbinagon. (1 Corinto 7:39) Ang isa ka tawo nga “sa Ginuo” isa nga nakadedikar, nabawtismuhan nga Cristiano kag debotado sa pagpakigbahin sa hilikuton nga ginhimo man ni Jesus. Ang mga nagsikway sining sugo nga magminyo sa Ginuo lamang masami nga nakaeksperiensia sing masubo nga mga resulta. Gani ipakita gid sa inyo kabataan nga importante nga ang ila pilion subong palaabuton nga tiayon amo lamang ang isa nga nagasunod sa pareho man nga mga prinsipio sa moralidad kag espirituwal nga ginasunod nila kag sa amo makabulig sa ila sa pagtanum man sining mga prinsipio sa kabataan nga mahimo matigayon nila.

Ihanda Sila sa Pag-atubang sa mga Problema

Kon sa banta ninyo ang inyo kabataan husto na sa edad sa pag-date, ipahangop sa ila ang pagkamaalamon sang isa ka tikang nga kilalahon ang ila kaupod sa publiko nga mga duog, mag-updanay sa mga butang, subong sang pagkadto sa mga restawran, mga museo, mga zoo, ukon mga galeriya sang taliambong, nga nagatugot sa ila sa paghambalanay kag sa pagkilalahay nga wala ginapain ang ila kaugalingon gikan sa iban nga mga tawo. Buligi sila sa paghangop kon ngaa mas maalamon gid ini sang sa maghinguyang sing tion sa sulod sang naparking nga awto ukon sa bisan anong duog nga wala sing mga tawo sa palibot. Importante man nga tudluan sila nga kon magpauli sila gikan sa pag-date, nagakaigo nga magsiling sing good-night sa puwertahan kag indi sia pagpasudlon luwas, sa pagkamatuod, kon yara kamo kag nagamata pa.

Paandami ang inyo kabataan kon ano ang mahimo matabo. Ang isa ka balita, halimbawa, nagasugid tuhoy sa isa ka estudyante nga nag-agda sa lalaki nga iya gin-date nga magsulod sa iya kuwarto sa tapos sila manihapon agod magsaot kag maghambalanay. Bisan pa ang lalaki nagtinguha sa pagpakigromansa sa iya, wala sia mag-insister nga maglakat ang lalaki. Sa baylo, kon magprotesta sia, ang lalaki nagapangayo sing pasaylo sa iya ginhimo, apang sa liwat gintinguhaan sang lalaki nga hayluhon sia. Ang report nagasiling: “Sang ulihi gindesisyunan sang lalaki ining kahimtangan sang malapit na mamanagbanag” paagi sa paglugos sa iya. Daw ano ka makapasubo!

Gani pat-ura nga nahibaluan sang inyo kabataan kon ano ang himuon kon may isa nga magsambit sing imoral nga mga buhat. Dapat nila palagyuhan ang kahimtangan subong sang ginhimo sang pamatan-on nga si Jose sang ginpalagyuhan niya ang nagapamilit nga asawa ni Potipar. (Genesis 39:​7-12) Dapat nila mahibaluan nga ang madugay na ginagamit nga pakiluoy, “Kon ginahigugma mo ako, mapasugot ikaw,” masami amo ang ginasiling sang isa ka manuglimbong. Ang bisan sin-o nga nagasiling sini mahimo nga pirme nagapabutyag sini, dayon biyaan ang iya biktima kag mangita naman sing bag-o. Dapat mahibaluan sang inyo anak nga lalaki ukon babayi nga ang isa ka malig-on kag positibo nga indi amo ang labing maayo nga sabat sa isa ka imoral nga panugda.

Tudlui gid ang inyo anak nga babayi nga likawan ang mga kahimtangan diin mahimo sia luguson. Ipadaku ang kinahanglanon nga pangilalahon sing maayo ang bisan sin-o nga pamatan-on nga lalaki nga iya upud-upuran kag nga maayo man nga subong ginikanan niya, ipakilala niya sa inyo ini nga tawo. Kon ang inyo kabataan wala na nagapuyo sa duog nga malapit sa inyo, nian pat-ura nga makighambal sila sa isa ka Cristianong manugtatap tuhoy sa ila palaabuton nga tiayon. Dumduma, may yara mga malimbungon nga nagapangangkon nga mga Cristiano kag nakasulod sa kongregasyon, subong sang natabo sang unang siglo.​—2 Pedro 2:​13-15, 17, 18.

Dugang pa, dapat ninyo tudluan ang inyo mga anak nga lalaki nga ang matuod nga mga lalaki wala sing hungod nagasakit sa iban nga mga tawo. Ginatamingan kag ginaamligan nila sila. Ang matuod nga mga lalaki mga agalon, indi mga ulipon, sang ila mga sugyot. Dapat sila makig-angot sing nagakaigo sa tuhay nga sekso subong sang pagpakig-angot nila sa ila kaugalingon nga mga iloy ukon mga utod nga babayi, nga may pagpadungog kag pagtahod.​—1 Timoteo 5:​1, 2.

Buligi ang inyo kabataan nga indi gid pagkalipatan ang sadsaran nga prinsipio sang Biblia: “Ang malain nga mga kaupod nagapierdi sang maayo nga moralidad.” (1 Corinto 15:​33, Revised Standard Version) Sa amo, dapat mahangpan sang inyo kabataan ang kinahanglanon nga maglikaw sa pagpakig-upod sa bisan sin-o nga may mahigko nga moralidad. Halin sa ila pagkabata, dapat ninyo ipakita sing maathag sa ila nga bisan pa mahimo indi makita sang iban ang ila ginahimo, ang Dios pirme makakita sini, kag hukman niya ang tagsatagsa sa aton suno sa aton ginhimo.​—Roma 2:6.

Pagkabuhi sing Matinlo sa Isa ka Imoral nga Kalibutan

Bisan pa nanganduhoy ang mga awtoridad sang kalibutan nga “daw indi nila mahibal-an kon paano punggan ang indi kasal nga mga tin-edyer sa paghuliray,” ang Cristianong mga ginikanan nakahibalo nga sarang ini mahimo. Paagi sa mahugod nga pagtudlo sing gugma sa Dios kag matuod nga pagtahod sa iya kasuguan samtang bata pa sila, ginasangkapan sang mga ginikanan ang ila mga anak nga pamatukan ang mga pagsulay sining imoral nga kalibutan kag magkabuhi sing matarong kag matinlo. Ang daku nga katilingban sang minilyon ka Saksi ni Jehova talalupangdon sa ila pagsunod sa mataas nga mga talaksan sa moral sang Pulong sang Dios. Bisan ang New Catholic Encyclopedia nagasiling nga ang “moralidad sang mga mag-asawa kag sang seksuwal nga relasyon [sini nga grupo] mataas gid.”​—Tomo 7, pahina 864.

Ang mga pamatan-on sa tunga sang mga Saksi ni Jehova nga may matinlo nga moral nakahibalo nga sila ginakinahanglan kag ginaapresyar indi lamang sang ila mga ginikanan kundi sang ila mga masigka-Cristiano sa bug-os nga kalibutan. Matinlo ang ila konsiensia, nagapakigbahin sila sa mga miting sang kongregasyon, nagapauswag sing mga kalantip sa pagtudlo, kag nagapakigbahin sa pagtudlo sing Biblia. Nagapakita sila sing diosnon nga moralidad, positibo nga nagabatyag sing kompiyansa sa kaugalingon, kag nagalaum sa isa ka masanag nga palaabuton sa matarong nga bag-ong kalibutan sang Dios.​—1 Juan 2:​17; Bugna 21:​3, 4.

[Kahon sa pahina 9]

Sin-o ang Imo Pakaslan?

Ang libro nga Questions Young People Ask​—Answers That Work nagatanyag sing ekselente nga mga panugda kon paano makilala sang mga pamatan-on ang isa nga interesado sila nga pakaslan.a Ginapakita sini ang kinahanglanon nga hibaluon ang mabaskog nga mga punto sina nga tawo subong man ang iya maluya nga mga punto, kon ano gid sia. Paano mo ina mahimo?

Una, sarang mapanilagan ang tawo. Paano sia nagagawi? Paano sia nagapakig-angot sa iban nga mga tawo? Paano sia makighambal sa iya mga ginikanan ukon sa iban nga mga katapo sang iya pamilya? Importante ining mga butang bangod ginapakita sini kon paano sia makig-angot sa imo sa ulihi.

Paagi sa dipormal nga paghambalanay, sarang mo mahibaluan kon bala pareho kamo sa inyo mga luyag kag mga tulumuron. Ayhan mahibaluan mo man kon ano ang pagtamod sang iban nga mga tawo sa sini nga tawo.

Dapat mo hibaluon kon ano nga sahi sia sang tawo, kon ano ang iya mga panghunahuna, mga ideya, kag pagkatawo. Paano sia nagahulag sa idalom sang pag-ipit? Sin-o ang iya mga abyan? Kamusta ang iya pamilya, kag paano sila nagatinamdanay?

Ang pag-updanay sa pagpangabudlay makahatag sa imo sing mas maayo nga paghantop tuhoy sa mga kinaiya sang isa ka tawo. Hatagi sing tion nga mag-utwas ang indi maayo nga mga batasan. Nian, subong sang ginasiling sining ekselente nga libro tuhoy sa mga pamatan-on nga nagsunod sining maayong laygay: “Bangod nagamuklat ang mga mata, may pagsalig sila nga malubad nila ang bisan anong problema nga mahimo mag-utwas sa ila pag-asawahay. Ginhanda sila sang madinalag-on nga pagnobyahanay para sa isa ka madinalag-on kag malipayon nga pag-asawahay.”​—Kapitulo 29-32.

[Mga footnote]

[Piktyur sa pahina 7]

Ang matahom nga mga bahin sang lawas makadalayaw, apang mas importante ang maayong nasulod nga mga kinaiya

[Piktyur sa pahina 8]

Ang pagkilalahay sa publiko nga mga duog mas maalamon sang sa maghinguyang sing tion sa pribado nga mga duog