Gikan sa “Seder” Padulong sa Kaluwasan

“Magakuha ako sang tagayan sang kaluwasan, kag magapanawag sa ngalan ni Jehova.”​—⁠SALMO 116:⁠13.

 1. Anong pinakapaborito nga ambahanon ang mahimo nga makaapektar sang imo palaabuton?

ANO ang batyagon mo sa isa ka ambahanon nga nagahinun-anon sa pagtigayon mo sing malawig kag malipayon nga palaabuton? Sa pagkamatuod, ina nga ambahanon amo ang pinakapaborito sa tanan. Apang, yara ikaw sa maayo pa nga posisyon sang sa kalabanan sa paghangop kag sa pagkalipay sining makahulugan nga ambahanon. Ginatawag ini sang mga Judiyo nga Hallel (Pagdayaw). Ginaunod sang Salmo 113 tubtob 118, nagalaygay ini sa aton nga mag-amba sing “Hallelujah,” ukon “Dayawon si Jah.”

 2. Paano ginagamit ini nga ambahanon, kag paano ini naangot sa Seder?

² Ang mga Judiyo nagaamba sang ila Hallel sa ila serbisyo sa Paskwa, nga ang pag-amba maathag nga ginpetsahan sadto pa sang ang Dios may templo nga ginahalaran sang mga karnero. Sa karon, ginaamba ini sa Judiyong mga puluy-an sa tion sang serbisyo kag panihapon sa Paskwa nga ginatawag Seder. Apang diutay lamang sang nagaamba sang ila Seder ang nakahantop sing tunay sang Salmo 116:​13: “Magakuha ako sang tagayan sang kaluwasan, kag magapanawag sa ngalan ni Jehova.” Apang, ngaa ang kaluwasan naangot sa Paskwa, kag mahimo bala nga ang imo kaluwasan nadalahig?

Paskwa​—⁠Piesta sang Kaluwasan

 3. Ano ang ginhalinan sang Seder?

³ Dumduma nga ang mga Israelinhon ulipon anay sang Egipto sa idalom sang isa ka mapiguson nga Faraon. Sang ulihi, gingamit ni Jehova si Moises sa pagpanguna sa Iya katawhan padulong sa kahilwayan. Sang ginpahanabo sang Dios ang siam ka kalalat-an sa Egipto, ginpahibalo ni Moises ang ikanapulo. Patyon ni Jehova ang panganay sang tagsa ka panimalay sa Egipto. (Exodo 11:​1-10) Apang, mahimo masalbar ang mga Israelinhon. Paano? Magaihaw sila sing karnero, magapalhit sang dugo sini sa bakalan kag sa ulohan sang ganhaan, kag magapabilin sa sulod nga nagakaon sang panihapon nga karnero, tinapay nga wala sing tapay, kag mga gamhon nga mapaqt kaunon. Sa panahon sina nga Seder, ang Dios “magaligad” nga wala nagalaglag sang ila panganay.​—⁠Exodo 12:​1-13.

 4, 5. Paano ang Paskwa nagdul-ong sa kaluwasan para sa madamo? (Salmo 106:​7-10)

⁴ Bilang sabat sa sining ikanapulo nga kalalat-an, ginsilingan ni Faraon si Moises: “Tindog kamo, halin kamo gikan sa tunga sang akon katawhan, kamo kag ang katawhan sang Israel, kag lakat kamo, alagda si Jehova.” (Exodo 12:​29-32) Sang nakahalin na ang mga Hebreo kag ang “nagasalakot nga kadam-an” sang mga nagasimpatiya, nagbag-o ang pensar ni Faraon kag ginlagas sila. Nian milagruso nga ginbuligan sang Dios ang iya katawhan nga makapalagyo tabok sa Dagat nga Mapula, diin si Fara­on kag ang iya nagalagas nga hangaway napatay.​—⁠Exodo 12:​38; 14:​5-28; Salmo 78:​51-53; 136:​13-15.

⁵ Ginsilingan ni Moises ang Israel sa Dagat nga Mapula: “Dili kamo magkahadlok. Pahimunong kag tan-awa ang kaluwasan ni Jehova, nga himuon niya karon nga adlaw sa inyo.” Sang ulihi sila nag-amba: “Si Jah ang akon kusog kag kabakud, kay sia nangin akon kaluwasan. Ini akon Dios, kag dayawon ko sia.” (Exodo 14:​13; 15:2) Huo, ang pagsalbar sa Israel, gikan sa ikanapulo nga kalalat-an kag gikan sa Dagat nga Mapula, isa ka kaluwasan. Nagakaigo gid ang paglaragway sang salmista kay Jehova subong isa ka Dios nga “nagahikot sing kaluwasan sa tunga sang duta.”​—⁠Salmo 68:​6, 20; 74:​12-14; 78:​12, 13, 22.

 6, 7. Ngaa ginpatok ang Paskwa, apang ngaa ginatuman ini karon nga tuhay sa unang Paskwa?

⁶ Ang mga Hebreo dapat magsaulog sang Paskwa subong handumanan sang kaluwasan. Ang Dios nagsiling: “Ining adlaw mangin handumanan sa inyo, kag bantayan ninyo ining piesta ni Jehova sa bug-os ninyong mga kaliwatan.” (Exodo 12:14) Sa tagsa ka panihapon sa Paskwa, ukon Seder, ang amay nagapahanumdom sa iya panimalay sina nga kaluwasan. Si Jehova nagsugo: “Kon ang inyo mga anak magsiling sa inyo, ‘Ano bala ang kahulugan sining pag-alagdan?’ magasiling kamo, ‘Ini halad sang paskwa ni Jehova, kay nagligad sia sa kabalayan sang katawhan sang Israel sa Egipto, sang pagpatay niya sang mga Egiptohanon, apang ginluwas ang amon kabalayan.’ ”​—⁠Exodo 12:​25-27.

⁷ Ang pagsaulog sang mga Judiyo tubtob karon sang Seder sa Paskwa nagapalig-on sa pagkamaragtason sina nga kasaysayan. Apang, ang iban nga ginahimo nila tuhay sa kon ano ang ginsugo sang Dios. Ang The Origins of the Seder nagasiling: “Ang Biblia nagalakip sang tul-id nga paghinun-anon sa Paskwa kag sa Piesta sang Tinapay nga Wala sing Tapay; apang, ining mga paglaragway wala nagatumbas sa ulihi nga mga pagsaulog sa piesta. Sa partikular, ang ritwal sa Biblia nagahugod sa halad sa paskwa, nga sa literatura pagkatapos sang Biblia wala na sing sentro nga posisyon.” Ang pangunang rason amo nga ang mga Judiyo kulang sing templo para sa mga halad nga sapat.

 8. Ano ang aton pinasahi nga rason para binagbinagon ang Paskwa?

⁸ Ang mga Cristiano mapuslanon nga makatuon sa tanan nga mga piesta nga ginhatag sang Dios sa unang Israel,⁠a apang para sa karon ang pila ka bahin sang Paskwa nagakaigo sang aton pinasahi nga igtalupangod. Si Jesus, nga isa ka Judiyo, nagsaulog sang Paskwa. Sa katapusan nga okasyon nga ginsaulog niya ini, ginbalay niya ang lamang balaan nga selebrasyon para sa mga Cristiano​—⁠ang Panihapon sang Ginuo, ang handumanan sang kamatayon ni Jesus. Gani ining Cristiano nga selebrasyon gin-angot sa Paskwa.

Labi Pa sa Kordero sa Paskwa

9, 10. Paano ang kordero sa Paskwa isa ka espesyal, ukon pinasahi, nga halad?

⁹ Ang Hebreo 10:1 nagasugid sa aton nga ‘ang Kasuguan landong sang maayong mga butang nga palaabuton.’ Ang Cyclopædia of Biblical, Theological, and Ecclesiastical Literature, nanday M’Clintock kag Strong, nagasiling: “Wala sing iban nga landong sang maayong mga butang nga palaabuton nga naunod sa kasugoan ang mahimo makadaug sa piesta sang Paskwa.” Labi na nga ang kordero sa Paskwa may kahulugan nga labaw sa seremonya nga nagadumdom sa kon paano ginluwas sang Dios ang panganay kag sang ulihi ang tanan nga mga Hebreo paguwa sa Egipto.

¹⁰ Yadto nga kordero pinasahi sa madamo nga bahin. Halimbawa, madamong mga halad nga sapat sa Mosaikong Kasugoan ang ginhalad sang isa ka indibiduwal may kahilabtanan sa personal nga sala ukon sayop, kag ginsunog sa halaran ang mga bahin sang sapat. (Levitico 4:​22-35) Ang iban nga karne gikan sa halad sa paghidait ginhatag sa nagadumala nga saserdote ukon sa iban nga mga saserdote. (Levitico 7:​11-38) Apang ang kordero sa paschal, ukon Paskwa, wala gingamit sa halaran, kag ginhalad ini sang isa ka grupo sang mga tawo, sing masami sang isa ka pamilya, nga amo ang nagakaon sini.​—⁠Exodo 12:​4, 8-11.

11. Ano ang pagtamod ni Jehova sa kordero sa Paskwa, kag sa ano ini nagatudlo? (Numeros 9:13)

¹¹ Daku gid ang pagpabalor ni Jehova sa kordero sa Paskwa sa bagay nga gintawag niya ini nga “akon halad.” (Exodo 23:​18; 34:25) Ang mga eskolar nagsiling nga “ang halad sa paschal amo ang halad ni Jehova nga pinakamaayo.” Ining kordero dimapanghiwala nga nagatudlo, ukon nagalarawan, sa halad ni Jesus. Nahibaluan naton ini bangod gintawag ni apostol Pablo si Jesus nga “aton paskwa [nga] ginhalad.” (1 Corinto 5:7) Si Jesus ginkilala subong “Kordero sang Dios” kag ang “Kordero nga gin-ihaw.”​—⁠Juan 1:​29; Bugna 5:​12; Binuhatan 8:⁠32.

Nagaluwas-Kabuhi nga Dugo

12. Ano ang papel sang dugo sang kordero sa unang Paskwa?

¹² Didto anay sa Egipto ang dugo sang kordero ginakinahanglan sa kaluwasan. Sang ginpatay ni Jehova ang mga panganay, nagligad Sia sa kabalayan nga may dugo sa ulohan sang mga ganhaan. Dugang pa, bangod ang mga Hebreo wala nagalalaw sa kamatayon sang ila panganay, yara sila sa kahimtangan nga makamartsa tabok sa Dagat nga Mapula padulong sa kaluwasan.

13, 14. Paano ang dugo ni Jesus nagaluwas sang kabuhi kag kinahanglanon para sa kaluwasan? (Efeso 1:13)

¹³ Nadalahig man ang dugo sa kaluwasan karon​—⁠ang ginpatulo nga dugo ni Jesus. Sang “ang paskwa, ang piesta sang mga Judiyo, malapit na” sang 32 C.⁠E., ginsilingan ni Jesus ang dakung tumalambong: “Ang nagakaon sang akon unod kag nagainum sang akon dugo may kabuhi nga walay katapusan, kag banhawon ko sia sa katapusan nga adlaw; kay ang akon unod kalan-on gid, kag ang akon dugo ilimnon gid.” (Juan 6:⁠4, 54, 55) Mahimo nga ginahunahuna sang tanan nga Judiyong mga tagpalamati niya ang nagahilapit nga Paskwa kag nga ang dugo sang kordero gingamit sa Egipto.

¹⁴ Wala sadto ginahambalan ni Jesus ang mga emblema nga gingamit sa Panihapon sang Ginuo. Inang bag-ong selebrasyon para sa mga Cristiano ginsugdan lamang isa ka tuig sang ulihi, gani bisan ang mga apostoles nga nagpamati kay Jesus sang 32 C.⁠E. wala sing nahibaluan nahanungod sini. Apang, ginpakita ni Jesus nga ang iya dugo kinahanglan para sa walay katapusan nga kaluwasan. Si Pablo nagpaathag: “Sa iya may pagtubos kita paagi sa iya dugo, nga amo ang kapatawaran sang aton mga paglapas, suno sa kamanggaran sang iya dibagay nga kaluoy.” (Efeso 1:7) Paagi lamang sa kapatawaran sa sadsaran sang dugo ni Jesus nga magakabuhi kita sing dayon.

Ano nga Kaluwasan kag Diin?

15. Para sa mga Hebreo sa Egipto, anong kaluwasan kag mga pribilehiyo ang nangin posible, kag ano ang indi? (1 Corinto 10:​1-5)

¹⁵ Limitado nga kaluwasan lamang ang nadalahig sa dumaan nga Egipto. Wala sing isa nga nagbiya sa Egipto ang naglaum nga hatagan sing walay katapusan nga kabuhi pagkatapos sang Exodo. Matuod, gintangdo sang Dios ang mga Levinhon nga mangin mga saserdote tungod sa pungsod, kag ang iban sa tribo ni Juda nangin temporaryo nga mga hari, apang sila tanan napatay. (Binuhatan 2:​29; Hebreo 7:​11, 23, 27) Samtang ang “nagasalakut nga kadam-an” nga nagbiya sa Egipto wala sinang mga pribilehiyo, sila, upod sa mga Hebreo, naglaum nga makalab-ot sa Ginsaad nga Duta kag makaagom sing normal nga kabuhi nga nagasimba sa Dios. Apang, ang wala pa ang Cristianismo nga mga alagad ni Jehova may sadsaran sa paglaum nga, sa ulihi, maagom nila ang kabuhi nga walay katapusan sa duta, diin gintuyo sang Dios ang katawhan nga magkabuhi. Nahisanto ini sa saad ni Jesus sa Juan 6:⁠54.

16. Tungod sang anong sahi sang kaluwasan ang dumaan nga mga alagad sang Dios nagalaum?

¹⁶ Gingamit sang Dios ang iban niya nga dumaan nga mga alagad sa pagsulat sang inspirado nga mga pulong nahanungod sa pagtuga sa duta agod puy-an kag nahanungod sa pagpuyo sing dayon sang matarong sa sini. (Salmo 37:​9-11; Hulubaton 2:​21, 22; Isaias 45:18) Apang, paano matigayon sang matuod nga mga sumilimba ina nga kaluwasan kon napatay sila? Paagi sa pagbanhaw sang Dios sa ila sa duta. Si Job, halimbawa, nagpabutyag sing paglaum nga dumdumon sia kag banhawon. (Job 14:​13-15; Daniel 12:13) Sing maathag, ang isa ka dagway sang kaluwasan amo ang kabuhi nga walay katapusan sa duta.​—⁠Mateo 11:⁠11.

17. Anong tuhay nga kaluwasan ang ginapakita sang Biblia nga mahimo matigayon sang iban?

¹⁷ Ang Biblia nagapamulong man nahanungod sa kaluwasan sa kabuhi sa langit, diin nagkadto si Jesucristo sang nabanhaw sia. “Yara sia sa tuo sang Dios, kay nagkadto sia sa langit; kag ang mga manugtunda kag mga pagbulut-an kag mga kagamhanan napasakop sa iya.” (1 Pedro 3:​18, 22; Efeso 1:​20-22; Hebreo 9:24) Apang indi lamang si Jesus ang tawo nga dalhon pakadto sa langit. Ginpat-od sang Dios nga dalhon man sa langit halin sa duta ang isa pa ka diutay nga kadamuon. Si Jesus nagsiling sa mga apostoles: “Sa balay sang akon Amay may madamong hulot. . . . Nagakadto ako sa pag-aman sa inyo sing duog. Kag, kon ako makakadto kag makaaman sa inyo sing duog, magabalik ako kag dalhon ko kamo kaupod nakon, agod nga kon diin ako didto man kamo.”​—⁠Juan 14:​2, 3.

18. Ano karon ang aton rason sa paghugod sa kaluwasan padulong sa langitnon nga kabuhi?

¹⁸ Ang kaluwasan padulong sa langitnon nga kabuhi nga nahiusa kay Jesus pat-od gid nga mas daku sang sa limitado nga kaluwasan nga nadalahig sa una nga Paskwa. (2 Timoteo 2:10) Gab-i sadto sang katapusan nga importante nga Seder, ukon panihapon sa Paskwa, nga ginsugdan ni Jesus ang bag-o nga selebrasyon para sa iya mga sumulunod, nga nasentro sa kaluwasan padulong sa langitnon nga kabuhi. Ginsilingan niya ang mga apostoles: “Padayon nga himua ini sa handumanan nakon.” (Lucas 22:19) Sa wala pa naton mabinagbinag kon paano dapat saulugon sang mga Cristiano ining mga selebrasyon, binagbinagon naton ang nahanungod sa kon san-o naton dapat ini himuon.

Isa ka “Gintalana nga Tion”

19. Ngaa makatarunganon iangot ang Paskwa kag ang Panihapon sang Ginuo?

¹⁹ Si Jesus nagsiling: “Ginhandum ko sing hanuot gid ang pagkaon sining paskwa kaupod ninyo sa wala pa ako mag-antos.” (Lucas 22:15) Pagkatapos sina ginsugdan niya ang Panihapon sang Ginuo, nga saulugon sang iya mga sumulunod subong handumanan sang iya kamatayon. (Lucas 22:​19, 20) Ang Paskwa ginhiwat makaisa sa isa ka tuig. Busa, makatarunganon nga ang Panihapon sang Ginuo saulugon tuigtuig. San-o? Sing lohiko, sa tigpamulak sang tion sang Paskwa. Nagakahulugan ina sang petsa nga tup-an sang Nisan 14 (sa Judiyong kalendaryo), sa baylo nga hiwaton ini pirme kon Biernes bangod amo sina ang adlaw nga napatay si Jesus.

20. Ngaa interesado ang mga Saksi ni Jehova sa Nisan 14?

²⁰ Gani ang Nisan 14 amo ang petsa nga ginahunahuna ni Pablo sang nagsulat sia: “Kay sa masunson nga nagakaon kamo sining tinapay kag nagainum sa tagayan, ginabantala ninyo ang kamatayon sang Ginuo, tubtob nga magkari sia.” (1 Corinto 11:26) Sa masunod nga duha ka siglo, madamong Cristiano ang nagsaulog sang Nisan 14, nakilal-an sila subong mga Quar­to­de­ci­man, gikan sa Latin para sa “ika-14.” Sanday M’Clintock kag Strong nagreport: “Ang mga simbahan sang Asia Minor nagsaulog sang kamatayon sang Ginuo sa adlaw nga katumbas sa ika-14 sang bulan Nisan, nga sa sina nga adlaw, suno sa opinyon sang bug-os nga unang Simbahan, natabo ang paglansang sa krus.” Sa karon, ang mga Saksi ni Jehova nagahiwat sang Panihapon sang Ginuo tuigtuig sa petsa nga katumbas sa Nisan 14. Apang, ang iban nakatalupangod nga mahimo nga tuhay ini sa petsa nga ginahiwat sang mga Judiyo ang ila Paskwa. Ngaa?

21. San-o ginhalad ang kordero sang Paskwa, apang ano ang ginahimo sang mga Judiyo karon?

²¹ Ang Hebreo nga adlaw nagaumpisa kutob sa pagtunod sang adlaw (mga alas seis) tubtob sa masunod nga pagtunod sang adlaw. Ang Dios nagsugo nga ang kordero sa Paskwa patyon sa Nisan 14 “sa ulot sang duha ka gab-i.” (Exodo 12:6) San-o ina? Ang modernong mga Judiyo nagasunod sa rabiniko nga pagpati nga ang kordero dapat ihawon kon manugtapos na ang Nisan 14, sa ulot sang tion nga ang adlaw nagsugod sa pagtunod (mga alas tres) kag sa aktuwal nga pagtunod sang adlaw. Subong resulta, ginahiwat nila ang ila Seder pagtunod sang adlaw, sang ang Nisan 15 nagsugod na.​—⁠Marcos 1:⁠32.

22. Ano ang rason kon ngaa ang petsa sang Memoryal tuhay sa petsa nga ginahiwat sang mga Judiyo ang ila Paskwa? (Marcos 14:​17; Juan 13:30)

²² Apang, may yara kita maayong rason nga hangpon ang ekspresyon sing tuhay. Ang Deuteronomio 16:6 maathag nga nagasugo sa mga Israelinhon nga “ihawon ang halad sa paskwa, sa gab-i, sa paghinunod sang adlaw.” (Judiyong Tanakh nga bersion) Nagapakita ini nga ang “sa ulot sang duha ka gab-i” nagapatuhoy sa kahapunon, kutob sa pagtunod sang adlaw (nga nagasugod ang Nisan 14) tubtob sa aktuwal nga gab-i. Ang dumaan nga Karaite nga mga Judiyo⁠b nagahangop sini sa sining paagi, subong sang paghangop sang mga Samariahanon⁠c tubtob karon. Ang pagbaton naton nga ang kordero sa Paskwa ginhalad kag ginkaon “sa iya gintalana nga tion” sang Nisan 14, indi sang Nisan 15, amo ang isa ka rason kon ngaa ang aton petsa sang Memoryal tuhay kon kaisa sa Judiyong petsa.​—⁠Numeros 9:​2-5.

23. Ngaa ginadugang ang mga bulan sa Hebreo nga kalendaryo, kag paano ini ginahimo sang modernong-adlaw nga mga Judiyo?

²³ Ang isa pa ka rason kon ngaa ang aton petsa mahimo nga tuhay sa iya sang Judiyo amo nga sila nagagamit sing napat-od na nga daan nga kalendaryo, nga ang sistema nangin permanente lamang sang ikap-at nga siglo C.⁠E. Nagagamit sini, sarang nila matalana ang petsa para sa Nisan 1 ukon para sa mga piesta mga dekada ukon mga siglo sing una. Dugang pa, ang dumaan nga lunar nga kalendaryo kinahanglan nga dugangan kon kaisa sing ika-13 nga bulan agod ang kalendaryo magahisanto sa mga panag-on. Ang karon nga Judiyong kalendaryo nagadugang sini nga bulan sa permanente nga tion; sa 19-ka-tuig nga siklo, ginadugang ini sa mga tuig 3, 6, 8, 11, 14, 17, kag 19.

24, 25. (a) Sadtong panahon ni Jesus, paano ginatalana ang mga bulan kag ginapat-od nga kinahanglan ang ekstra nga mga bulan? (b) Paano ginapat-od sang mga Saksi ni Jehova ang petsa para sa Panihapon sang Ginuo?

²⁴ Apang, si Emil Schürer nagsiling nga “sadtong panahon ni Jesus [ang mga Judiyo] wala pa sing permanente nga kalendaryo, apang sa sadsaran sang obserbasyon lamang, nagsugod sang kada bag-ong bulan paagi sa paglutaw sang lati, kag sing kaanggid sa sadsaran sang obserbasyon” nagdugang sing isa ka bulan subong kinahanglanon. “Kon . . . natalupangdan sa talipuspusan sang tuig nga ang Paskwa magatupa sa wala pa ang vernal equinox [mga Marso 21], ang pagsal-ot sing isa ka bulan antes sang Nisan ginasugo.” (The History of the Jewish People in the Age of Jesus Christ, Tomo 1) Busa ang ekstra nga bulan natural nga nagaabot, nga wala ginadugang sing suno lamang sa luyag.

²⁵ Ang Nagadumala nga Hubon sang mga Saksi ni Jehova nagapat-od sang petsa sang Panihapon sang Ginuo nahisuno sa dumaan nga metodo. Ang Nisan 1 ginatalana kon ang lati nga pinakamalapit sa spring equinox mahimo nga makita sa pagtunod sang adlaw sa Jerusalem. Nagaisip sing 14 ka adlaw halin sina nagadul-ong sa isa sa Nisan 14, nga sing masami nagatumbas sa adlaw sang pag-ugsad sang bulan. (Tan-awa ang The Watchtower sang Hunyo 15, 1977, pahina 383-4.) Sa sadsaran sining metodo sa Biblia, ang mga Saksi ni Jehova sa bug-os nga globo ginapahibalo nga ang pagsaulog sang Memoryal sini nga tuig hiwaton pagtunod sang adlaw sa Abril 10.

26. Anong dugang nga bahin sang Panihapon sang Ginuo ang nagakabagay sang igtalupangod naton?

²⁶ Ini nga petsa katumbas sa Nisan 14, nga amo anay sang ginhiwat ni Jesus ang katapusan matuod nga Paskwa. Apang, ang pagsaulog sang Memoryal nagahugod sa kaluwasan nga labaw sa kon ano ang ginadumdom sang Judiyong Seder. Kita tanan dapat maghangop sang kon ano ang nagakahanabo sa Panihapon sang Ginuo, kon ano ang kahulugan sini, kag kon paano nadalahig ang kaluwasan.

[Mga footnote]

Paano Mo Sabton?

◻ Ngaa ang Paskwa nagakaigo nga naangot sa kaluwasan?

◻ Paano ang halad ni Jesus nakahimo sing labi pa sa nahimo sang kordero sa Paskwa?

◻ Anong kaluwasan ang matigayon paagi kay Jesus?

◻ Paano ginapat-od sang mga Saksi ni Jehova ang nagakaigo nga tion para sa Panihapon sang Ginuo?