Kapitulo 7

Ginasumpakil Bala sang Biblia ang Kaugalingon?

Ang pirme ginasumbong batok sa Biblia amo nga ginasumpakil sini ang kaugalingon. Sa masami, ang mga tawo nga nagasiling sini wala makabasa sang Biblia; ginasulit lamang nila ang ila nabatian. Apang, nasapwan sang iban ang mga daw pagsumpakilay kag ginpaligban nila ini.

¹ Kon amo gid ini ang Pulong sang Dios, ang Biblia dapat may paghisantuanay, wala nagasumpakilay. Ngaa, nian, ang iban nga mga dinalan daw nagasumpakil sa iban? Sa pagsabat, dapat naton dumdumon nga, samtang ang Biblia Pulong sang Dios, ginsulat ini sang pila ka tawo sa sulod sang pila ka siglo. Ining mga manunulat may lainlain nga ginhalinan, estilo sang pagsulat, kag mga regalo, kag ini tanan nga pagkatuhay ginapakita sa ila sinulatan.

² Dugang pa, kon duha ukon kapin pa ka manunulat ang maglaragway sang isa ka hitabo, ang isa mahimo maglakip sang mga detalye nga indi malaktawan sang isa. Kag ang magkatuhay nga mga manunulat nagapresentar sang isa ka butang sa magkatuhay nga mga paagi. Mahimo nga isulat ini sang isa suno sa kronolohiya, samtang mahimo nga tuhay naman nga kahimusan ang sundon sang isa. Sa sini nga kapitulo, ipresentar namon ang mga pagsumpakilay kono sa Biblia kag binagbinagon naton kon paano ini mapahisanto, sandig sa ginasambit sa ibabaw.

Independiente nga mga Saksi

³ Ang pila ka “pagsumpakilay” nagautwas kon may yara kita duha ukon kapin pa nga rekord sang isa lamang ka hitabo. Halimbawa, sa Mateo 8:5 mabasa naton nga sang magsulod si Jesus sa Capernaum, “nagpalapit sa iya ang opisyal sang hangaway, nga nagapakiluoy sa iya,” kag nangabay kay Jesus nga ayuhon ang iya suluguon. Apang sa Lucas 7:​3, mabasa naton nga ining opisyal sang hangaway “nagpadala sing Judiyo nga mga gulang agod pangabayon [si Jesus] nga magkari kag ayuhon ang iya ulipon.” Nakighambal bala ang opisyal sang hangaway kay Jesus, ukon ginpadala bala niya ang iya mga gulang?

⁴ Ang sabat maathag nga ang tawo nagpadala sing Judiyo nga mga gulang. Ngaa, nian, nagsiling si Mateo nga ang tawo mismo ang nagpakiluoy kay Jesus? Bangod, sa epekto, ang tawo nangabay kay Jesus paagi sa Judiyo nga mga gulang. Ang mga gulang nangin mga humalambal niya.

⁵ Sa pag-ilustrar sini, sa 2 Cronica 3:​1, aton mabasa: “Nian ginsugdan ni Solomon ang pagpatindog sang balay ni Jehova sa Jerusalem.” Sa ulihi, mabasa naton: “Sa amo natapos ni Solomon ang balay ni Jehova.” (2 Cronica 7:11) Si Solomon bala mismo ang nagpatindog kag nagtapos sang templo? Sa pagkamatuod indi. Ang aktuwal nga pagpatindog ginhimo sang madamo nga mga panday kag mga trabahador. Apang si Solomon amo ang organisador sang hilikuton, ang isa nga may salabton sa sini. Busa, ginasiling sang Biblia nga ginpatindog niya ang balay. Sa amo man nga paagi, ginasugiran kita sang Ebanghelyo ni Mateo nga ginpalapitan sang kumander sang militar si Jesus. Apang si Lucas nagahatag sing dugang nga detalye nga ginpalapitan niya sia paagi sa Judiyong mga gulang.

⁶ Yari ang isa pa ka halimbawa. Sa Mateo 20:​20, 21, aton mabasa: “Ang iloy sang mga anak ni Zebedeo nagpalapit [kay Jesus] upod sa iya mga anak, nga nagluhod kag nangabay sa iya.” Ginpangabay niya nga hatagan ang iya mga anak sing panguna gid nga mga katungdanan kon magsulod si Jesus sa iya Ginharian. Sa pagrekord ni Marcos sini man nga hitabo, aton mabasa: “Si Santiago kag si Juan, ang duha ka anak ni Zebedeo, nagpalapit [kay Jesus] kag nagsiling sa iya: ‘Manunudlo, luyag namon nga himuon mo sa amon ang bisan ano nga amon pangayuon sa imo.’ ” (Marcos 10:​35-37) Ang duha bala ka anak ni Zebedeo, ukon ang ila iloy, ang nangabay kay Jesus?

⁷ Maathag nga ang duha ka anak ni Zebedeo ang nangabay, subong ginasiling ni Marcos. Apang ginhimo nila ini paagi sa ila iloy. Sia ang ila humalambal. Ginasakdag ini sang report ni Mateo nga sang mabatian sang iban nga mga apostoles ang ginhimo sang iloy sang mga anak ni Zebedeo, naakig sila, indi sa iloy, kundi “sa duha ka mag-utod.”​—Mateo 20:24.

⁸ Nakabati ka na bala sa duha ka tawo nga naglaragway sang hitabo nga lunsay nila nasaksihan? Natalupangdan mo bala nga ang tagsa ka tawo nagapadaku sang mga detalye nga nagpahamuot sa iya? Mahimo nga ginlaktawan sang isa ang mga butang nga ginlakip sang isa naman. Apang, pareho sila nga nagasugid sang kamatuoran. Amo man sini sa apat ka rekord sang Ebanghelyo tuhoy sa ministeryo ni Jesus, subong man sa iban pa nga maragtason nga mga hitabo nga ginreport sang kapin sa isa ka manunulat sang Biblia. Ang tagsa ka manunulat nagsulat sang sibu nga impormasyon bisan pa kon ginlakip sang isa ang mga detalye nga ginlaktawan sang isa naman. Paagi sa pagbinagbinag sang tanan nga rekord, matigayon ang bug-os pa nga paghangop sang natabo. Ina nga mga pagkatuhaytuhay nagapamatuod nga ang mga rekord sang Biblia independiente. Kag ang paghilisanto nila nagapamatuod nga matuod sila.

Basaha ang Konteksto

⁹ Sa masami, ang daw pagsumpakilay sarang malubad kon basahon lamang naton ang konteksto. Binagbinaga, halimbawa, ang masami ginapautwas nga problema nahanungod sa asawa ni Cain. Sa Genesis 4:​1, 2 aton mabasa: “Nian gin-anak [ni Eva] si Cain kag nagsiling: ‘Nag-anak ako sing lalaki sa bulig ni Jehova.’ Sang ulihi nag-anak sia liwat, sa iya utod nga si Abel.” Subong nahibaluan gid naton, ginpatay ni Cain si Abel; apang sa tapos sadto, mabasa naton nga si Cain nangasawa kag nanganak. (Genesis 4:17) Kon si Adan kag si Eva may duha lamang ka anak nga lalaki, diin ginkuha ni Cain ang iya asawa?

¹⁰ Ang sabat yara sa kamatuoran nga si Adan kag si Eva nanganak sing kapin sa duha ka anak. Suno sa konteksto, nakatigayon sila sing daku nga pamilya. Sa Genesis 5:3 aton mabasa nga si Adan nangin amay sang isa pa ka anak nga lalaki nga nagahingalan kay Set kag dayon, sa masunod nga bersikulo, mabasa naton: “Sia nangin amay sang mga anak nga lalaki kag mga anak nga babayi.” (Genesis 5:4) Gani mahimo gid nga ginpangasawa ni Cain ang isa sang iya mga utod nga babayi ukon isa sang iya mga hinablos. Sa sadtong una nga bahin sang maragtas sang tawo, nga ang katawhan malapit pa sa kahimpitan, ina nga sahi sang pag-asawahay mahimo gid nga indi peligruso sa mga anak subong sang karon.

¹¹ Ang aton pagbinagbinag sang konteksto nagabulig man sa aton sa paghangop sang ginpangangkon sang iban nga pagsumpakilay ni apostol Pablo kag ni Santiago. Sa Efeso 2:​8, 9, si Pablo nagasiling nga ang mga Cristiano ginaluwas paagi sa pagtuo, indi paagi sa mga buhat. Sia nagasiling: “Naluwas kamo paagi sa pagtuo . . . indi bangod sa mga buhat.” Apang, ginpadaku ni Santiago ang pagkaimportante sang mga buhat. Sia nagsulat: “Subong nga ang lawas patay kon wala sing espiritu, amo man ang pagtuo patay kon wala sing mga binuhatan.” (Santiago 2:26) Paano mapahisanto ining duha ka pinamulong?

¹² Sa pagbinagbinag sang konteksto sang ginsiling ni Pablo, masapwan naton nga ang isa ka pinamulong nagadugang sa isa. Ginapatuhuyan ni apostol Pablo ang panikasog sang mga Judiyo sa pagtuman sang Mosaikong Kasuguan. Nagpati sila nga kon tumanon nila ang tanan nga detalye sang Kasuguan, mangin matarong sila. Ginpakita ni Pablo nga indi ini mahimo. Indi gid kita mangin matarong​—kag sa amo takus sang kaluwasan​—paagi sa aton kaugalingon nga mga buhat, kay kita duna nga makasasala. Maluwas lamang kita paagi sa pagtuo sa halad nga gawad ni Jesus.​—Roma 5:18.

¹³ Apang, gindugang ni Santiago ang isa ka importante nga punto nga ang pagtuo sa iya kaugalingon wala sing pulos kon wala ginasakdag sang mga buhat. Ang isa ka tawo nga nagapangangkon nga nagatuo kay Jesus dapat magpamatuod sini paagi sa iya ginahimo. Ang pagtuo nga indi aktibo isa ka patay nga pagtuo kag indi magadul-ong sa kaluwasan.

¹⁴ Si apostol Pablo nag-ugyon sing bug-os sa sini, kag masami niya ginasambit ang sahi sang mga buhat nga dapat himuon sang mga Cristiano agod ipakita ang ila pagtuo. Halimbawa, sa mga taga-Roma sia nagsulat: “Kay sa tagipusuon ang tawo nagatuo nga sa pagkamatarong, apang sa baba ang dayag nga pagtu-ad ginahimo nga sa kaluwasan.” Ang paghimo sing “dayag nga pagtu-ad”​—ang pagpaambit sang aton pagtuo sa iban​—importante sa kaluwasan. (Roma 10:​10; tan-awa man ang 1 Corinto 15:​58; Efeso 5:​15, 21-33; 6:​15; 1 Timoteo 4:​16; 2 Timoteo 4:​5; Hebreo 10:​23-25.) Apang, wala sing buhat nga mahimo ang isa ka Cristiano, kag sa pagkamatuod wala sing bisan ano nga panikasog sa pagtuman sang Kasuguan ni Moises, ang makahatag sa iya sing kinamatarong sa kabuhi nga wala sing katapusan. Amo ini “ang regalo nga ginahatag sang Dios” sa mga nagatuo.​—Roma 6:​23; Juan 3:16.

Magkatuhay nga mga Pagtamod

¹⁵ Kon kaisa ginsulat sang mga manunulat sang Biblia ang isa ka hitabo gikan sa magkatuhay nga mga pagtamod, ukon ginpresentar nila ang ila kasaysayan sa magkatuhay nga mga paagi. Kon binagbinagon ining mga pagkatuhay, ang dugang pa nga daw mga pagsumpakilay mahapos nga malubad. Ang isa ka halimbawa sini yara sa Numeros 35:​14, nga sa diin ginlaragway ni Moises ang teritoryo sa sidlangan sang Jordan subong nga “yara sa sini nga bahin sang Jordan.” Apang, si Josue nga nagapatuhoy sa duta sa sidlangan sang Jordan, naglaragway sini sa “pihak nga bahin sang Jordan.” (Josue 22:4) Diin ang husto?

¹⁶ Ang matuod, husto ang duha. Suno sa rekord sa Numeros, ang mga Israelinhon wala pa makatabok sa Suba sang Jordan pasulod sa Ginsaad nga Duta, gani para sa ila ang sidlangan sang Jordan amo “sa sini nga bahin.” Apang si Josue nakatabok na sa Jordan. Sa pisikal, yara na sia karon sa nakatundan sang suba, sa duta sang Canaan. Gani para sa iya ang sidlangan sang Jordan amo ang “sa pihak nga bahin.”

¹⁷ Dugang pa, ang paagi sang pagsaysay makadul-ong man sa daw pagsumpakilay. Sa Genesis 1:​24-26, ginapakita sang Biblia nga ang mga sapat una nga gintuga sa tawo. Apang sa Genesis 2:​7, 19, 20, daw subong bala nga ang tawo una nga gintuga sa mga sapat. Ngaa may pagsumpakilay? Bangod ang duha ka rekord sang pagpanuga ginasaysay gikan sa duha ka magkatuhay nga pagtamod. Ginalaragway sang una ang pagtuga sa mga langit kag duta kag sang tanan nga butang sa sini. (Genesis 1:​1–​2:4) Ginalaragway sang ikaduha ang pagtuga sa kaliwatan sang tawo kag ang pagkapukan sini sa sala.​—Genesis 2:​5–​4:26.

¹⁸ Ang una nga rekord gintukod suno sa kronolohiya, nga nabahin sa anom ka paagisod nga “mga adlaw.” Ang ikaduha ginsulat suno sa pagkaimportante sang mga topiko. Sa tapos sang malip-ot nga introduksion, nagakaigo lamang nga nagdiretso ini sa pagtuga kay Adan, kay sia kag ang iya pamilya amo ang masunod nga tema. (Genesis 2:7) Nian ginsambit ang iban nga impormasyon kon kinahanglanon. Natun-an naton nga sa tapos gintuga si Adan, magapuyo sia sa hardin sang Eden. Gani ginsambit na karon ang pagtanom sang hardin sang Eden. (Genesis 2:​8, 9, 15) Ginsugo ni Jehova si Adan nga hingalanan ang “tagsa ka ilahas nga sapat sang latagon kag ang tagsa ka nagalupad nga tinuga sa langit.” Amo na ini karon ang tion sa pagsambit nga “gikan sa duta ginhimo ni Jehova nga Dios” ining tanan nga sapat, bisan pa madugay na sila gintuga sa wala pa si Adan.​—Genesis 2:​19; 1:​20, 24, 26.

Basaha ang Rekord sing Mahalungon

¹⁹ Kon kaisa, ang lamang nga kinahanglanon agod malubad ang daw mga pagsumpakilay amo nga basahon sing mahalungon ang rekord kag mangatarungan sa impormasyon nga ginahatag. Amo sini ang matabo kon binagbinagon naton ang pagbihag sang mga Israelinhon sa Jerusalem. Ang Jerusalem ginlista subong bahin sang palanublion ni Benjamin, apang mabasa naton nga wala ini mabihag sang tribo ni Benjamin. (Josue 18:​28; Hukom 1:21) Mabasa man naton nga wala mabihag sang Juda ang Jerusalem​—nga subong bala bahin ini sang palanublion sadto nga tribo. Sang ulihi, nalutos sang Juda ang Jerusalem kag ginsunog ini. (Josue 15:​63; Hukom 1:8) Apang, ginatos ka tuig sang ulihi, ginrekord man nga ginbihag ni David ang Jerusalem.​—2 Samuel 5:​5-9.

²⁰ Sa una nga pagpasiplat, daw subong bala nga makalilibog ini tanan, apang sa kamatuoran, wala sing pagsumpakilay. Ang matuod, ang dulunan sa ulot sang palanublion ni Benjamin kag ni Juda nagausoy sang higad sang Nalupyakan sang Hinnom, tubtob sa dumaan nga siudad sang Jerusalem. Ang gintawag sang ulihi nga Siudad ni David aktuwal nga yara sa teritoryo ni Benjamin, subong ginasiling sang Josue 18:28. Apang mahimo gid nga ang Jebusinhon nga siudad sang Jerusalem naglabang sa Nalupyakan sang Hinnom kag sa amo naglaksam sang teritoryo sang Juda, amo kon ngaa ang Juda, nakig-away batok sa Canaanhon nga mga pumuluyo.

²¹ Wala mabihag ni Benjamin ang siudad. Sang isa ka okasyon, nabihag sang Juda ang Jerusalem kag ginsunog ini. (Hukom 1:​8, 9) Apang mahimo gid nga ang hangaway sang Juda naghalin, kag ang orihinal nga mga pumuluyo nagbalik sa siudad. Sang ulihi, nakahimo sila sing mabaskog nga depensa nga indi masarangan sang Juda ukon sang Benjamin. Sa amo, ang mga Jebusinhon nagpabilin sa Jerusalem tubtob ginbihag ni David ang siudad mga ginatos ka tuig sang ulihi.

²² Binagbinagon naton ang ikaduha nga halimbawa sa Ebanghelyo. Tuhoy sa pagdala kay Jesus sa iya kamatayon, mabasa naton sa Ebanghelyo ni Juan: “Nagguwa sia nga ginapas-an ang usok sang pag-antos.” (Juan 19:17) Apang, sa Lucas mabasa naton: “Kag sang gindala nila sia, gindakop nila ang isa nga si Simon nga taga-Cirene, nga gikan sa kaumhan, kag ginpapas-an sa iya ang usok sang pag-antos sa pagdala sini sa ulihi ni Jesus.” (Lucas 23:26) Si Jesus bala ang nagpas-an sang usok, ukon ginpas-an ini ni Simon para sa iya?

²³ Sa umpisa, mahimo gid nga ginpas-an ni Jesus ang iya usok sang pag-antos, subong ginapakita ni Juan. Apang sang ulihi, subong ginapamatud-an nanday Mateo, Marcos, kag Lucas, gintangdo si Simon nga taga-Cirene nga pas-anon ini para sa iya tubtob sa duog nga palatyan.

Pamatuod sang Pagkaindependiente

²⁴ Matuod, may yara mga daw pagsumpakilay sa Biblia nga mabudlay pahisantuon. Apang indi naton dapat ihinakop nga sila pat-od nga mga pagsumpakilay. Sa masami kulang lamang sing kompleto nga impormasyon. Ang Biblia nagaaman sing bastante nga ihibalo agod busgon ang aton espirituwal nga kinahanglanon. Apang kon ihatag sini sa aton ang tagsa ka detalye sang tagsa ka hitabo nga ginsambit, mangin isa ini ka madamol kag mabug-at nga librarya, sa baylo nga isa ka diutay kag mamag-an nga tomo nga subong sang yari sa aton karon.

²⁵ Tuhoy sa ministeryo ni Jesus, si apostol Juan nagsulat nga may makatarunganon nga pagpahabok: “Apang may madamo pa man nga iban nga mga butang nga ginhimo ni Jesus, nga kon isulat ang tagsatagsa sa ila, ginabanta ko nga bisan sa kalibutan indi makaigo ang mga tulun-an nga sulaton.” (Juan 21:25) Labi pa nga imposible nga irekord ang tanan nga detalye sang malawig nga maragtas sang katawhan sang Dios halin sa mga patriarka tubtob sa Cristianong kongregasyon sang nahaunang siglo!

²⁶ Ang matuod, ang Biblia isa ka milagro sang pagpalip-ot. Nagaunod ini sing bastante nga impormasyon nga nagabulig sa aton sa pagkilala nga indi ini hinimo lamang sang tawo. Ang bisan anong pagkatuhay nga ginaunod sini nagapamatuod nga ang mga manunulat independiente nga mga saksi. Sa pihak nga bahin, ang talalupangdon nga paghiusa sang Biblia​—nga binagbinagon naton sa dugang pa nga detalye sa isa ka palaabuton nga kapitulo​—nagapasundayag sing indi maduhaduhaan nga ini may balaan nga ginhalinan. Pulong ini sang Dios, indi sang tawo.

[Mga Pamangkot]

1, 2. (Ilakip ang introduksion.) (a) Ano ang masami nga panumbungon batok sa Biblia? (b) Sa pagpaanggid sang magkatuhay nga mga dinalan sang Biblia, ano ang dapat naton dumdumon? (c) Ano ang pila ka rason kon ngaa kon kaisa magkatuhay ang pagreport sang duha ka manunulat sang Biblia sa isa ka hitabo?

3, 4. Tuhoy sa opisyal sang hangaway nga ang iya suluguon may balatian, ano ang daw pagsumpakilay sa rekord ni Mateo kag ni Lucas, kag paano mapahisanto ining duha ka rekord?

5. Ngaa ginasiling sang Biblia nga si Solomon ang nagpatindog sang templo, samtang ang matuod maathag nga ginhimo ini sang iban?

6, 7. Paano naton mapahisanto ang duha ka magkatuhay nga rekord sang Ebanghelyo tuhoy sa pangabay sang mga anak ni Zebedeo?

8. Paano posible nga magkatuhay ang pagrekord sang isa lamang ka hitabo apang sa gihapon lunsay matuod ining duha ka rekord?

9, 10. Sa anong paagi ang konteksto nagabulig sa aton sa paghangop kon sa diin ginkuha ni Cain ang iya asawa?

11. Anong daw pagsumpakilay sa ulot ni Santiago kag ni apostol Pablo ang ginatudlo sang iban?

12, 13. Paano ang ginsiling ni Santiago nagadugang sa baylo nga nagasumpakil sa ginsiling ni apostol Pablo?

14. Sa anong mga pinamulong ginapakita ni Pablo nga sia nagaugyon sing bug-os sa prinsipio nga ang buhi nga pagtuo dapat ipasundayag paagi sa mga buhat?

15, 16. Paano si Moises kag si Josue pareho nga mangin husto samtang ang isa nagsiling nga ang sidlangan sang Jordan amo “ini nga bahin” sang suba samtang ang isa nagsiling nga ini amo ang “pihak nga bahin”?

17. (a) Ano kono ang pagsumpakilay sa nahauna nga duha ka kapitulo sang Genesis? (b) Ano ang kabangdanan sang pagsumpakilay?

18. Paano naton mapahisanto ang mga daw pagsumpakilay sang duha ka rekord sang pagpanuga sa una nga mga kapitulo sang Genesis?

19. Anong pagkagumon ang nagluntad sa rekord sang Biblia tuhoy sa pagbihag sa Jerusalem?

20, 21. Paagi sa mahalungon nga pag-usisa sang tanan nga may kaangtanan nga mga detalye, ano ang nagalutaw nga amo gid ang natabo sa pagbihag sang mga Hebreo sa siudad sang Jerusalem?

22, 23. Sin-o ang nagpas-an sang usok sang pag-antos ni Jesus padulong sa duog nga palatyan?

24. Ngaa indi kita makibot nga makakita sing pila ka daw pagsumpakilay sa Biblia, apang ano ang indi naton ihinakop sa sini?

25. Ano ang ginasiling ni Juan tuhoy sa rekord sang ministeryo ni Jesus, kag paano ini nagabulig sa aton sa paghangop kon ngaa wala ginahatag sang Biblia ang tagsa ka detalye nahanungod sa tagsa ka hitabo?

26. Ang Biblia nagaunod sing bastante nga impormasyon agod mapat-od naton ang anong importante nga kamatuoran?