Kon Paano ang Dumaan nga Ginharian sang Lidia Makaapektar sa Aton

WALA mo pa siguro mabatian ang dumaan nga ginharian sang Lidia, gani mahimo makibot ka sa imo mahibaluan. May natukiban didto nga nagpabag-o sang pamaagi sang pagnegosyo sa kalibutan. Mahimo makibot man ang mga bumalasa sang Biblia sa ila matun-an nga ang naimbento sa Lidia nagpaathag sang isa ka makalilibog nga tagna sang Biblia. Ano nga butang ang natukiban sang mga taga-Lidia? Antes naton ini sabton, maayo nga hibaluon anay naton ang kabuhi kag kahimtangan sining daw nalipatan na nga ginharian.

Ang mga hari sang Lidia nagagahom sa kapital sini nga Sardis, nga nahamtang sa katundan nayon sang Asia Minor apang ginatawag na karon nga Turkey. Ang katapusan nga hari sang Lidia nga si Croesus, nakatigayon sing tuman kadamo nga kamanggaran. Apang sang mga 546 B.C.E., napierde sia kay Ciro nga Daku sang Persia, nga nagsakop man sa Emperyo sang Babilonia sang ulihi.

Ang mga negosyante sang Lidia amo ang una nga naggamit sing mga sensilyo. Madugay na nga ginagamit subong kuarta ang bulawan kag pilak. Apang indi palareho ang kadakuon sang mga bareta nga bulawan kag mga singsing, gani kinahanglan nga kiluhon ang mga ini kon magbaklanay. Halimbawa sa panahon sang dumaan nga Israel, ang manalagna sang Dios nga si Jeremias, nagbakal sang duta kag nagsulat: “Gintimbangan sia sing cuarta, nga napulog pito ka siclo nga pilak.”​—Jeremias 32:9.

Natukiban sang taga-Lidia, sang panahon ni Jeremias ang paagi agod pasimplehon ang pagbaligyaanay. Naggamit sila sing mga sensilyo nga may eksakto nga kabug-aton kag may opisyal nga tatak. Ang nahauna nga sensilyo sang Lidia, human sa ginsamo nga bulawan kag pilak, kag gintawag ini nga electrum. Sang maghari si Croesus, gin-islan niya ini sing mga sensilyo nga halos puro nga pilak kag bulawan. Ang mga taga-Lidia nakaimbento sing mga sensilyo nga human sa duha ka sahi sang metal. Sa sini, ang dose ka sensilyo nga pilak katumbas sang isa ka sensilyo nga bulawan. Apang may naghimo sing mga peke nga sensilyo, nga ginsamuan sang manubo nga klase nga metal. Gani kinahanglan sang mga negosyante ang mahapos nga paagi agod mapat-od nga ang ila sensilyo nga bulawan indi peke.

Nadiskobrehan sang taga-Lidia ang isa ka sahi sang itom nga bato sa ila lugar kag amo ini ang nagsolbar sa ila problema. Kon ang sensilyo ibag-id sa sining medyo mahining nga bato, nagabilin ini sing marka. Agod mahibaluan ang porsiento sang bulawan sa sini nga sensilyo, ang kolor sang marka ginakomparar sa kolor sang tunay nga bulawan. Paagi sa pagbag-id sang sensilyo sa sini nga bato, mahibaluan kon bala peke ukon indi ang ila mga sensilyo. Paano ang impormasyon tuhoy sa bag-iran nga bato makabulig sa aton nga maintiendihan ang Biblia?

Malaragwayon nga Bag-iran nga Bato sa Biblia

Ang paggamit sing bag-iran agod tilawan kon bala puro nga bulawan ang sensilyo kinaandan na sa mga negosyante. Gani ang tinaga nga “bag-iran” nagakahulugan sing isa ka paagi sang pagtilaw. Sa Griego, isa ka lenguahe nga gingamit sa pagsulat sang isa ka bahin sang Biblia, ang tinaga nga “bag-iran” naaplikar man sa pagpaantos sa mga tawo.

Ang mga manugbilanggo amo ang nagapaantos sa mga bilanggo. Gani ang tinaga nga “bag-iran” naaplikar man sa mga manugbilanggo. Sa amo, narekord sa Biblia ang ilustrasyon ni Jesus tuhoy sa di-mapinasalamaton nga ulipon nga gintugyan sa “manugbilanggo,” ukon “manugpaantos” sa iban nga badbad.” (Mateo 18:34; American Standard Version, Darby, King James Version) Sa sini nga teksto, ang The International Standard Bible Encyclopaedia nagsiling: “Mahimo gid nga ang pagbilanggo amo mismo ang ‘pagpaantos’ (nga wala sing duhaduha nga amo gid man), kag ang mga ‘manugpaantos’ amo ang mga manugbilanggo.” Nagabulig ini agod mapaathag ang isa ka makalilibog nga teksto sa Biblia.

Nahangpan ang Madugay Na nga Ginapaligban

Madugay na nga ginpaligban sang mga sinsero nga nagabasa sang Biblia ang tuhoy sa madangatan ni Satanas. Ang Biblia nagsiling: “Ang Yawa . . . gintagbong sa linaw nga kalayo kag asupre, diin didto na nga daan ang mabangis nga sapat kag ang butig nga manalagna; kag paantuson sila sa adlaw kag gab-i tubtob sa wala katubtuban.” (Bugna 20:10) Sa pagkamatuod, kon itapok ni Jehova ang bisan sin-o sa walay katapusan nga pag-antos, kabaliskaran ini sa iya gugma kag hustisya. (Jeremias 7:31) Dugang pa, ginapakita sang Biblia nga ang walay katapusan nga kabuhi regalo, indi silot. (Roma 6:23) Gani, maathag nga ang Bugna 20:10 may simbuliko nga kahulugan. Malaragwayon ang mabangis nga sapat kag ang linaw nga kalayo. (Bugna 13:2; 20:14) Malaragwayon man bala ang pagpaantos? Ano ayhan ang kahulugan sini nga ekspresyon?

Subong sang nasambit na, ang Griegong tinaga para sa “pagpaantos” naggikan sa tinaga nga “bag-iran”, kag mahimo ini magpatuhoy sa pagpaantos sa mga bilanggo. Gani, ang walay katapusan nga pagpaantos kay Satanas mahimo magpatuhoy sa walay katapusan nga paggapos sa iya, sa indi mapalagyuhan nga bilangguan, nga amo ang kamatayon.

Ang paggamit sang taga-Lidia sing bag-iran nagabulig man sa aton nga mahangpan ang isa pa ka bahin sang wala katubtuban nga ‘pagpaantos’ kay Satanas nga nagasibu sa gugma sang Dios. Subong nga ginagamit sang mga taga-Lidia ang “bag-iran” nga talaksan agod mapat-od kon tunay ang kuarta, ang wala katubtuban nga ‘pagpaantos’ ukon kamatayon ni Satanas mangin walay katapusan nga pamatuod ukon ebidensia sa tion nga may magrebelde liwat batok kay Jehova. Indi na kinahanglan sing malawig nga tion agod pamatud-an nga sayop ang nagahangkat sa pagkasoberano ni Jehova.

Ang paghibalo kon ngaa ginailog bisan diin ang paggamit sang taga-Lidia sing bag-iran kag ang paghangop sa malaragwayon nga ekspresyon sini, naghatag sing kasanagan kon ano ang matabo kay Satanas sa palaabuton. Ang iya madangatan mangin isa ka “bag-iran” sang paghukom, nga indi na kinahanglan nga paligaron liwat sang Dios ang malawig nga tion antes silutan ang magrebelde.​—Roma 8:20.

[Blurb sa pahina 23]

Ang wala katubtuban nga ‘pagpaantos’ ukon kamatayon ni Satanas mangin walay katapusan nga pamatuod ukon ebidensia

[Mapa sa pahina 21]

(Para sa aktual nga format, tan-awa ang publikasyon)

Itom nga Dagat

LIDIA

SARDIS

Dagat Mediteraneo

[Piktyur sa pahina 21]

Kagulub-an sa dumaan nga Sardis

[Piktyur sa pahina 22]

Sang una, ginagamit ang kiluhan sa pagtimbang sang kuarta

[Credit Line]

E. Strouhal/​Werner Forman/​Art Resource, NY

[Mga piktyur sa pahina 22, 23]

Ginagamit gihapon tubtob karon ang bag-iran nga bato

[Mga Credit Line]

Coins: Courtesy Classical Numismatic Group, Inc.; touchstone: Science Museum/​Science & Society Picture Library

[Credit Line sang piktyur sa pahina 21]

Electrum coin: Courtesy Classical Numismatic Group, Inc.