Քահանայապետ, որ մահվան դատապարտեց Հիսուսին

ՀԱԶԱՐ ԻՆԸ ՀԱՐՅՈՒՐ ԻՆՆՍՈՒՆ թվականի նոյեմբերին մի զբոսայգում աշխատող տղամարդիկ Հին Երուսաղեմից մեկ կիլոմետր դեպի հարավ գտնվող ճանապարհի վրա հրաշալի հայտնագործություն արեցին։ Աշխատանքի ընթացքում նրանք տրակտորով պատահաբար մի հին գերեզման քանդեցին։ Այդ տարածքը մ.թ.ա. առաջին դարից մինչև մ.թ. առաջին դարը հսկայական գերեզմանատուն էր եղել։ Սակայն ամենահետաքրքրականն այն էր, թե հնագետները ինչ գտան այնտեղ։

Վերոհիշյալ գերեզմանում հայտնաբերվեցին 12 օսուարիներ՝ աճյունատուփեր։ Աճյունատուփերում պահվում էին այն մահացածների ոսկորները, որոնց դիակները մոտ մեկ տարի մնում էին քարայրներում, մինչև որ քայքայվեին։ Գեղեցիկ փորագրերով մի աճյունատուփի վրա, որն առ այսօր գտնվածներից թերևս ամենագեղեցիկն է, գրված էր՝ «Յեհոսեֆ բար Կայիափա» (Հովսեփ՝ Կայիափայի որդի)։

Փաստերը ցույց են տալիս, որ այս գերեզմանը ամենայն հավանականությամբ պատկանում էր մի քահանայապետի, որի գլխավորությամբ իրականացվել էր երբևէ կայացած կարևորագույն դատաքննությունը՝ Հիսուս Քրիստոսի դատավարությունը։ Հրեա պատմիչ Հովսեպոսը այս քահանայապետին անվանում է «Հովսեփ, որ Կայիափա էր կոչվում»։ Գրություններում նա հիշատակվում է միայն Կայիափա անունով։ Իսկ ինչո՞ւ պետք է այդ անձնավորությունը հետաքրքրի մեզ։ Ի՞նչը մղեց նրան մահվան դատապարտել Հիսուսին։

Ո՞վ էր Կայիափան

Կայիափան ամուսնացած է եղել Աննա քահանայապետի դստեր հետ (Յովհաննէս 18։13)։ Այդ ամուսնությունը հավանաբար ծրագրված է եղել հարսանիքից դեռևս տարիներ առաջ, քանզի երկու կողմերն էլ ցանկանում էին վստահ լինել, որ այդ միությունը շահավետ կլիներ։ Սա նշանակում էր, որ նրանք մանրամասն ուսումնասիրել էին միմյանց տոհմաբանությունը՝ համոզվելու, որ իրենց քահանայական տոհմածառը մաքուր մնա։ Ըստ երևույթին, երկու ընտանիքներն էլ հարուստ էին, պատկանում էին հասարակության բարձր խավին ու, հավանաբար, Երուսաղեմի տարածքում հսկայական սեփականություն ունեին, որից շահույթ էին ստանում։ Աննան, անկասկած, նույնպես ցանկանում էր համոզված լինել, որ իր ապագա փեսան վստահելի քաղաքական դաշնակից կլիներ իր համար։ Ամենայն հավանականությամբ, և՛ Աննան, և՛ Կայիափան պատկանում էին սադուկեցիների ազդեցիկ աղանդին (Գործք 5։17, ԱԱ)։

Որպես ազդեցիկ քահանայական ընտանիքի անդամ՝ Կայիափան ըստ երևույթին կրթվել էր Եբրայերեն Գրությունների և դրանց մեկնությունների հիման վրա։ Հնարավոր է, որ նրա տաճարային ծառայությունը սկսվել էր դեռ 20 տարեկանից, սակայն հայտնի չէ, թե նա քանի տարեկանում էր դարձել քահանայապետ։

Քահանայապետներն ու ավագ քահանաները

Ի սկզբանե քահանայապետի պաշտոնը փոխանցվում էր ժառանգաբար։ Քահանայապետն այդ դիրքը զբաղեցնում էր մինչև իր մահը։ Սակայն մ.թ.ա. երկրորդ դարում Հասմոնյանները զավթեցին քահանայապետի աթոռը։a Հետագայում քահանայապետին նշանակում և գահընկեց էր անում Հերովդես Մեծը՝ ակնհայտ դարձնելով այն փաստը, որ նրա աթոռի ետևում ըստ էության ինքն էր կանգնած։ Ավելի ուշ նույն կերպ սկսեցին վարվել հռոմեացի կառավարիչները։

Դեպքերի նման զարգացումը հանգեցրեց այն բանին, որ ձևավորվեց մի նոր դասակարգ, որի անդամները, ըստ Գրությունների, կոչվում էին ‘ավագ քահանաներ’ (Մատթէոս 26։3 ԱՆԹ, 4)։ Կայիափայից բացի, այդ խմբի մեջ էին մտնում նախկին քահանայապետները, ինչպես օրինակ՝ Աննան, որը թեև գահընկեց էր արվել, սակայն շարունակում էր կրել իր տիտղոսը։ Այդ դասին էին պատկանում նաև քահանայապետի և նախկինում վերոհիշյալ պաշտոնը զբաղեցրած անհատների մոտ հարազատները։

Հռոմեացիները թույլ էին տալիս, որ հրեական վերնախավը, այդ թվում ավագ քահանաները, կառավարեն Հրեաստանի ներքին գործերը։ Սա հնարավորություն էր ընձեռում հռոմեական կառավարությանը հսկելու այդ պրովինցիան և հավաքելու պետական հարկերը՝ առանց շատ զինվորներ այնտեղ ուղարկելու։ Հռոմն ակնկալում էր, որ հրեա բարձրաստիճան հոգևորականությունը կարգուկանոն կհաստատի Հրեաստանում և կպաշտպանի իր շահերը։ Հռոմեացի կառավարիչները իրականում հակակրանք էին տածում հրեա առաջնորդների նկատմամբ, որոնք դժգոհ էին Հռոմի տիրապետությունից։ Սակայն երկու կողմերն էլ շահագրգռված էին համագործակցել պետության մեջ կայունություն պահպանելու համար։

Կայիափայի օրերում քահանայապետը նաև Հրեաստանի քաղաքական առաջնորդն էր։ Մ.թ. 6 կամ 7 թթ.–ին Աննան նշանակվել էր այդ պաշտոնին Ասորիքի հռոմեացի կառավարիչ Կյուրենիոսի կողմից։ Ըստ ռաբունական ավանդության՝ հրեական վերնախավի ներկայացուցիչները ագահ էին, բռնի, կեղեքիչ և ձգտում էին առաջ տանել իրենց հարազատների շահերը։ Համաձայն մի գրողի խոսքերի՝ Աննան, լինելով քահանայապետ, կաներ հնարավոր ամեն բան, որպեսզի իր փեսան «արագ առաջխաղացում ունենար տաճարի քահանայական համակարգում. ի վերջո, որքան ավելի բարձր դիրք ունենար Կայիափան, այնքան նա ավելի օգտակար կլիներ Աննային»։

Մոտավորապես մ.թ. 15 թ.–ին Հրեաստանի կառավարիչ Վալերիոս Գրատոսը գահընկեց արեց Աննային։ Վերջինիս հաջորդող երեք քահանայապետները, այդ թվում նաև Աննայի որդիներից մեկը, կարճ ժամանակահատվածում փոխարինեցին մեկը մյուսին։ Կայիափան դարձավ քահանայապետ մ.թ. մոտ 18 թ.–ին։ Պոնտացի Պիղատոսը, որը մ.թ. 26 թ.–ին Հրեաստանում նշանակվել էր կառավարիչ, իր տասնամյա ղեկավարության ընթացքում նրան պահեց այդ պաշտոնում։ Կայիափայի քահանայապետության ժամանակաշրջանն ընդգրկեց Հիսուսի երկրային ծառայությունը և նրա հետևորդների վաղ քարոզչական գործունեությունը։ Սակայն Կայիափան թշնամաբար էր տրամադրված քրիստոնեական պատգամի հանդեպ։

Վախ՝ Հիսուսի և Հռոմի հանդեպ

Կայիափան Քրիստոսին վտանգավոր խռովարար էր համարում։ Հիսուսը հարցականի տակ էր դրել հոգևոր վերնախավի մեկնաբանությունը Շաբաթը պահելու մասին և վաճառականներին ու դրամափոխներին դուրս էր արել տաճարից՝ հայտարարելով, որ նրանք «աւազակների այր» էին դարձրել այն (Ղուկաս 19։45, 46)։ Որոշ պատմաբաններ պնդում են, որ այդ տաճարային շուկաները պատկանում էին Աննայի ընտանիքի անդամներին. թերևս մեկ այլ կարևոր պատճառ, թե ինչու էր Կայիափան ձգտում լռեցնել Հիսուսին։ Մի անգամ, երբ ավագ քահանաները զինվորներ ուղարկեցին ձերբակալելու Քրիստոսին, նրանք այնքան տպավորվեցին վերջինիս խոսքերից, որ դատարկաձեռն վերադարձան (Յովհաննէս 2։13–17; 5։1–16; 7։14–49)։

Պատկերացրեք, թե ինչ տեղի ունեցավ, երբ հրեա բարձրաստիճան հոգևորականները լսեցին, որ Հիսուսը հարություն է տվել Ղազարոսին։ Հովհաննեսի ավետարանում կարդում ենք. «Քահանայապետները [‘ավագ քահանաները’, ԱՆԹ] եւ Փարիսեցիները ատեան ժողովեցին, եւ ասեցին. Ի՞նչ անենք, որ այդ մարդը շատ նշաններ է անում։ Եթէ դորան այդպէս թողենք, ամենքը կ’հաւատան դորան, եւ Հռովմայեցիք կ’գան վեր կ’առնեն մեր երկիրն էլ եւ ազգն էլ» (Յովհաննէս 11։47, 48)։ Ատյանը վախենում էր, որ Հիսուսը կհեղինակազրկեր իրենց կրոնական իշխանությունը և կխախտեր հասարակական կարգուկանոնը, որի համար նրանք պատասխանատու էին Պիղատոսի առջև։ Ցանկացած հասարակական շարժում, որը հռոմեացիները կդիտեին որպես ապստամբություն, կարող էր մղել նրանց միջամտելու հրեաների ներքին գործերին։ Իսկ Ատյանը ցանկանում էր ամեն գնով խուսափել դրանից։

Կայիափան չէր կարող ժխտել այն փաստը, որ Հիսուսը հրաշքներ էր գործում, սակայն հավատ չէր ցուցաբերում նրա հանդեպ, այլ ձգտում էր պահել իր հեղինակությունն ու աթոռը։ Ինչպե՞ս կարող էր նա ընդունել Ղազարոսի հարության փաստը։ Չէ՞ որ, լինելով սադուկեցի, Կայիափան չէր հավատում հարությանը (Գործք 23։8)։

Կայիափայի չարամտությունը ի հայտ եկավ, երբ նա ասաց իր իշխանակիցներին. «Դուք .... չէք էլ մտածում, որ լաւ է մեզ համար՝ որ մէկ մարդ մեռնի ժողովրդի համար, քան թէ բոլոր ազգը կորչի»։ «Բայց սա իրանից չ’ասեց. այլ որովհետեւ այն տարուայ քահանայապետն էր, մարգարէացաւ՝ թէ Յիսուսը պիտի մեռնէր ազգի համար։ Եւ ոչ թէ միայն ազգի համար, այլ որ նա Աստուծոյ ցրուած որդիքն էլ մէկտեղ ժողովէ։ Արդ այն օրից հետէ խորհուրդ արին, որ նորան սպանեն» (Յովհաննէս 11։49–53)։

Կայիափան չէր էլ պատկերացնում իր խոսքերի իրական նշանակությունը։ Լինելով քահանայապետ՝ նա մարգարեություն ասաց։b Հիսուսի մահը օգուտներ բերելու էր, բայց ոչ միայն հրեաներին։ Նրա քավիչ զոհաբերությունը մեղքի ու մահվան կապանքներից ազատվելու հնարավորություն կտար ողջ մարդկությանը։

Նենգ դավադրություն

Հրեա ավագ քահանաներն ու ծերերը հավաքվել էին Կայիափայի տանը՝ քննարկելու այն հարցը, թե ինչպես պետք է բռնեին ու սպանեին Հիսուսին։ Քահանայապետը, հավանական է, մասնակցել էր այն բանին, թե ինչ գին վճարեն Հուդա Իսկարիովտացուն՝ Հիսուսին մատնելու համար (Մատթէոս 26։3, 4, 14, 15)։ Սակայն չար Կայիափան չսահմանափակվեց միայն մեկ սպանությամբ։ «Քահանայապետներն էլ խորհուրդ արին, որ Ղազարոսին էլ սպանեն։ Որովհետեւ Հրէաներից շատերը նորա պատճառովը.... հաւատում էին Յիսուսին» (Յովհաննէս 12։10, 11)։

Հիսուսին ձերբակալելու եկած ամբոխի մեջ էր Կայիափայի ծառան՝ Մաղքոսը։ Քրիստոսին նախ տարան Աննայի մոտ՝ հարցաքննության, ապա Կայիափայի մոտ, որն արդեն հավաքել էր հրեա ծերերին՝ գիշերը անօրինական դատավարություն անցկացնելու (Մատթէոս 26։57; Յովհաննէս 18։10, 13, 19–24)։

Այն, որ կեղծ վկաները Հիսուսի դեմ վկայություն տալիս հակասեցին մեկը մյուսին, ամենևին էլ ետ չպահեց Կայիափային։ Քահանայապետը գիտեր իր դավադիր ընկերակիցների կարծիքը ցանկացած ինքնակոչ Մեսիայի վերաբերյալ։ Ուստի Հիսուսին հարցրեց, թե արդյոք նա ձգտում էր այդ տիտղոսին։ Հիսուսը պատասխանեց, որ իրեն մեղադրողները կտեսնեն իրեն «զօրութեան աջ կողմը նստած՝ եւ երկնքի ամպերի վերայ գալիս»։ Կեղծ բարեպաշտություն դրսևորելով՝ «քահանայապետն իր հանդերձները պատառեց եւ ասեց.... Հայհոյեց. էլ ի՞նչ պէտք են մեզ վկաներ»։ Ատյանը համաձայնվեց, որ Հիսուսը արժանի է մահվան (Մատթէոս 26։64–66)։

Մահապատիժն ի կատար ածելու համար անհրաժեշտ էր հռոմեացիների համաձայնությունը։ Որպես հռոմեացիների և հրեաների միջնորդ՝ հավանաբար հենց Կայիափան գործը ներկայացրեց Պիղատոսին։ Երբ Պիղատոսը փորձեց ազատ արձակել Հիսուսին, Կայիափան թերևս ավագ քահանաների շարքում էր, որոնք բղավում էին, թե պետք է ցիցը հանել նրան (Յովհաննէս 19։4–5, 6 ԱՆԹ)։ Ըստ երևույթին, Կայիափան ամբոխին դրդեց պահանջել, որ Հիսուսի փոխարեն ազատ արձակեն մարդասպանի։ Ավելին, նա այն ավագ քահանաների թվում էր, որոնք ցուցադրաբար բացականչում էին. «Մենք թագաւոր չ’ունինք բացի կայսրից» (Յովհաննէս 19։15; Մարկոս 15։7–11)։

Կայիափան մերժեց Հիսուսի հարության փաստը։ Նա հալածեց Պետրոսին և Հովհաննեսին, իսկ հետո Ստեփանոսին։ Կայիափան Սողոսին լիազորություն տվեց ձերբակալելու ցանկացած քրիստոնյայի, որին նա կգտներ Դամասկոսում (Մատթէոս 28։11–13; Գործք 4։1–17; 6։8–7։59; 9։1, 2)։ Սակայն մ.թ. 36 թ.–ին Կայիափան պաշտոնազուրկ արվեց Ասորիքի կառավարիչ Վիտելիոսի կողմից։

Հրեական գրավոր աղբյուրները բացասական լույսի ներքո են ներկայացնում Կայիափայի ընտանիքին։ Օրինակ՝ Բաբելոնական Թալմուդում այսպիսի վշտալի խոսքեր են ասվում. «Վա՜յ ինձ Հանինի [Աննայի] տան պատճառով, վա՜յ ինձ նրանց շշուկների [կամ՝ «զրպարտությունների»] պատճառով»։ Շատերի կարծիքով՝ այս խոսքերը վերաբերում են այն «գաղտնի խորհրդակցություններին, որոնց ժամանակ նրանք դավեր էին նյութում»։

Դաս՝ Կայիափայի կյանքից

Մի գիտնական նկարագրում է քահանայապետներին իբրև մարդիկ, ովքեր «կոպիտ էին, խորամանկ, ճարպիկ ու գուցե նաև գոռոզ»։ Գոռոզությունը թույլ չտվեց Կայիափային ընդունել Մեսիային։ Ուստի մենք չպետք է հուսալքվենք այն բանից, որ այսօր մարդիկ մերժում են Աստվածաշնչի պատգամը։ Շատերին չի հետաքրքրում Գրություններում զետեղված ճշմարտությունն այնքան, որ հանուն դրա հրաժարվեն իրենց հարազատ հավատալիքներից։ Ուրիշներն էլ թերևս մտածում են, որ բարի լուրի համեստ քարոզիչ լինելը իրենց արժանապատվությունից ցածր է։ Իսկ անարդար և ագահ մարդկանց վանում են քրիստոնեական չափանիշները։

Որպես քահանայապետ՝ Կայիափան կարող էր օգնել հրեաներին ընդունելու Մեսիային, սակայն իշխանության տենչը ստիպեց նրան մահվան դատապարտելու Հիսուսին։ Կայիափան հավանաբար մինչև իր կյանքի վերջը շարունակեց ընդդիմանալ քրիստոնյաներին։ Նրա վարվելակերպի մասին փաստերը ցույց են տալիս, որ մեզանից հետո միայն ոսկորներ չէ, որ մնում են։ Մեր գործերով համբավ ենք ձեռք բերում Աստծու մոտ՝ բարի թե չար։

[ծանոթագրություններ]

[նկար 10-րդ էջի վրա]

Հովսեփ՝ Կայիափայի որդի

[նկար 10-րդ էջի վրա]

Վերջերս հայտնաբերված օսուարին

[թույլտվությամբ]

Ossuary, inscription, and cave in background: Courtesy of Israel Antiquities Authority