Ո՞ւմ ես դու հնազանդվում՝ Աստծո՞ւն, թե՞ մարդկանց

«Աստուծոյ պէտք է աւելի հնազանդել քան թէ մարդկանց» (ԳՈՐԾՔ 5։29)։

1. ա) Ո՞րն է այս հոդվածի բնաբանը։ բ) Առաքյալներին ինչո՞ւ էին ձերբակալել։

ՀՐԵԱԿԱՆ Ատյանի դատավորները պետք է որ խիստ զայրացած լինեին. բանտարկյալները չկային։ Վերջիններս Հիսուս Քրիստոսի առաքյալներն էին, որին գերագույն դատարանը մի քանի շաբաթ առաջ դատապարտել էր մահվան։ Հիսուսի մահից հետո դատարանը մտադիր էր հաշիվ տեսնել նրա մերձավոր հետևորդների հետ։ Սակայն սպասավորները, երբ գնացել էին բանտ՝ նրանց բերելու դատարան, հայտնաբերել էին, որ բանտախցերը դատարկ են, չնայած որ դռները կողպված են եղել։ Շուտով սպասավորներն իմացան, որ առաքյալները Երուսաղեմի տաճարում են և անվախորեն սովորեցնում են ժողովրդին Հիսուս Քրիստոսի մասին. իսկ նրանց հենց դրա՛ համար էին ձերբակալել։ Սպասավորներն իսկույն գնացին տաճար, առաքյալներին դարձյալ ձերբակալեցին և բերեցին դատարան (Գործք 5։17–27)։

2. Ի՞նչ պատվիրեց հրեշտակը առաքյալներին։

² Բանտից առաքյալներին հրեշտակն էր ազատել։ Արդյոք նա ուզում էր նրանց ազատել հալածանքի՞ց։ Ոչ։ Հրեշտակը նրանց ազատեց, որպեսզի Երուսաղեմի բնակիչները լսեն Հիսուս Քրիստոսի մասին բարի լուրը։ Նա առաքյալներին պատվիրեց. «Այս կեանքի բոլոր խօսքերը խօսեցէք ժողովրդի հետ» (Գործք 5։19, 20)։ Ուստի, տաճարի սպասավորները առաքյալներին այդ պատվերը հնազանդորեն կատարելիս գտան, երբ եկան նրանց ետևից։

3, 4. ա) Ինչպես արձագանքեցին Պետրոսն ու Հովհաննեսը, երբ պատվեր ստացան դադարեցնել քարոզչությունը։ բ) Իսկ ի՞նչ պատասխան տվեցին մյուս առաքյալները։

³ Այդ հաստատակամ քարոզիչներից երկուսը՝ Պետրոս և Հովհաննես առաքյալները, արդեն եղել էին դատարանում։ Գլխավոր դատավոր Կայիափան դա նկատի ուներ, երբ խստորեն նրանց ասաց. «Չէ՞ որ պատուիրելով պատուիրեցինք ձեզ՝ որ չ’սովորեցնէք [Հիսուսի] անունովը. եւ ահա Երուսաղէմը լցրիք ձեր ուսմունքովը» (Գործք 5։28)։ Կայիափան երևի չէր էլ զարմացել՝ Պետրոսին և Հովհաննեսին կրկին տեսնելով դատարանում։ Երբ առաջին անգամ այս երկու առաքյալներին կարգադրել էին դադարեցնել քարոզչությունը, նրանք պատասխանել էին. «Եթէ արժան է Աստուծոյ առաջին՝ որ ձեզ աւելի ականջ դնենք քան թէ Աստուծուն, դուք դատեցէք։ Վասնզի մենք չենք կարող այն որ տեսանք եւ լսեցինք, չ’խօսել»։ Երեմիա մարգարեի պես՝ Պետրոսն ու Հովհաննեսը չէին կարող չկատարել քարոզելու իրենց հանձնարարությունը (Գործք 4։18–20; Երեմիա 20։9)։

⁴ Այժմ ոչ միայն Պետրոսն ու Հովհաննեսը, այլև բոլոր առաքյալները, ներառյալ նորընտիր Մատաթիան, հնարավորություն ունեին դատարանում հրապարակավ հայտնելու իրենց դիրքորոշումը (Գործք 1։21–26)։ Երբ նրանց կարգադրեցին դադարեցնել քարոզչությունը, նրանք նույնպես համարձակ պատասխան տվեցին. «Աստուծոյ պէտք է աւելի հնազանդել քան թէ մարդկանց» (Գործք 5։29)։

Հնազանդություն՝ Աստծո՞ւն, թե՞ մարդկանց

5, 6. Ինչո՞ւ առաքյալները չենթարկվեցին դատարանի կարգադրությանը։

⁵ Առաքյալները, լինելով օրինապահ անձնավորություններ, սովորաբար հնազանդվում էին դատարանի որոշումներին։ Սակայն ոչ մի դատարան և ոչ մի անձնավորություն, ինչքան էլ զորավոր լինի, իրավունք չունի կարգադրել մեկ ուրիշի չհնազանդվել Աստծու պատվերներից որևէ մեկին։ Եհովան ‘Բարձրյալն է բոլոր երկրի վրա’ (Սաղմոս 83։18)։ Նա ոչ միայն ‘բոլոր երկրի դատավորն’ է, այլև գերագույն Օրենսդիրը և հավիտենության Թագավորը։ Դատարանի ցանկացած որոշում, որը դեմ է Աստծու պատվերներից որևէ մեկին, Աստծու կողմից համարվում է անվավեր (Ծննդոց 18։25; Եսայիա 33։22)։

⁶ Իրավաբանության որոշ փայլուն մասնագետներ ընդունում են այս փաստը։ Օրինակ՝ 18–րդ դարի անգլիացի նշանավոր իրավաբան Ուիլյամ Բլեքսթոնը գրեց, որ մարդկային ոչ մի օրենք չպետք է հակասի «հայտնության օրենքին», այսինքն՝ Աստվածաշնչին։ Հետևաբար, Ատյանն անցավ իր լիազորությունների սահմանը, երբ առաքյալներին պատվիրեց դադարեցնել քարոզչությունը։ Առաքյալները ամենևին էլ չէին հնազանդվի այդ կարգադրությանը։

7. Ինչո՞ւ քարոզչական գործը առաջ բերեց ավագ քահանաների բարկությունը։

⁷ Ավագ քահանաները բարկացած էին՝ տեսնելով, որ առաքյալները վճռականորեն տրամադրված են շարունակել քարոզչությունը։ Քահանաներից ոմանք, այդ թվում Կայիափան, սադուկեցիներ էին, որոնք չէին հավատում հարությանը (Գործք 4։1, 2; 5։17)։ Այնինչ առաքյալները շարունակում էին սովորեցնել, որ Հիսուսը մահացածների միջից հարություն է առել։ Նաև, ավագ քահանաներից մի քանիսը մեծ ճիգեր էին թափել հռոմեական իշխանության ներկայացուցիչների բարեհաճությանն արժանանալու համար։ Հիսուսի դատավարության ժամանակ, երբ հնարավորություն ստեղծվեց նրան ընդունելու որպես իրենց թագավորի, նրանք նույնիսկ աղաղակելով ասացին. «Մենք թագաւոր չ’ունինք բացի կայսրից» (Յովհաննէս 19։15)։a Առաքյալները ոչ միայն հաստատում էին, որ Հիսուսը հարություն է առել, այլև ուսուցանում էին, որ Հիսուսի անունից բացի «ուրիշ անուն էլ չ’կայ երկնքի ներքեւ մարդկանց տրուած, որով կարելի լինի.... փրկուիլ» (Գործք 2։36; 4։12)։ Քահանաները վախենում էին, որ եթե մարդիկ սկսեն հարություն առած Հիսուսին դիտել որպես իրենց Առաջնորդի, ապա հռոմեացիները կգան, ու հրեա առաջնորդները կկորցնեն ‘իրենց և՛ երկիրը, և՛ ազգը’ (Յովհաննէս 11։48)։

8. Ի՞նչ իմաստուն խորհուրդ տվեց Գամաղիելը Ատյանին։

⁸ Թվում էր՝ Հիսուս Քրիստոսի առաքյալներին մռայլ ապագա է սպասում։ Ատյանի դատավորները վճռել էին սպանել նրանց (Գործք 5։33)։ Սակայն իրադարձություններն անսպասելիորեն ուրիշ ընթացք ստացան։ Գամաղիելը՝ Օրենքի գիտակ մի մարդ, վեր կացավ և իր գործընկերներին կոչ արեց չդիմել հապճեպ գործողությունների։ Նա իմաստնորեն նկատեց. «Եթէ այդ խորհուրդը կամ այդ գործը մարդկանցից է, կ’քանդուի. բայց եթէ Աստուածանից է, չէք կարող քանդել դորան»։ Հետո Գամաղիելը մի կարևոր միտք արտահայտեց. «Մի գուցէ Աստուծոյ դէմ կռիւ անող էլ գտնուիք» (Գործք 5։34, 38, 39)։

9. Ի՞նչն է փաստում, որ առաքյալների գործը Աստծուց էր։

⁹ Որքան էլ որ զարմանալի է, դատարանի անդամներն ընդունեցին Գամաղիելի խորհուրդը։ Նրանք «առաքեալներին կանչեցին՝ ծեծեցին, եւ պատուէր տուին, որ չ’խօսեն Յիսուսի անունովը. եւ արձակեցին նորանց»։ Բայց առաքյալները, ամենևին էլ չվախենալով նրանցից, լի էին հրեշտակի տված պատվերին հնազանդվելու վճռականությամբ։ Ազատություն ստանալով՝ նրանք «բոլոր օրը չէին դադարում տաճարումը եւ տներումը սովորեցնել եւ Յիսուս Քրիստոսին աւետարանել» (Գործք 5։40, 42)։ Եհովան օրհնեց առաքյալների ջանքերը։ Ի՞նչ չափով։ «Աստուծոյ խօսքը աճում էր եւ աշակերտների համարը խիստ շատանում էր Երուսաղէմումը»։ Նույնիսկ «քահանաներից էլ շատ բազմութիւն հնազանդվում էին հաւատին» (Գործք 6։7)։ Սա ջախջախիչ հարված էր ավագ քահանաներին։ Գնալով ակնհայտ էր դառնում. առաքյալների գործն իսկապես «Աստուածանից» էր։

Աստծու դեմ կռվողները հաջողության չեն կարող հասնել

10. Մարդկային տեսանկյունից դատելով՝ ինչո՞ւ էր Կայիափան թերևս իրեն ապահով զգում իր պաշտոնում, բայց ինչո՞ւ նրա ապավինությունը սխալ դուրս եկավ։

¹⁰ Առաջին դարում քահանայապետի պաշտոնը տրվում էր հռոմեական իշխանությունների կողմից։ Հարուստ Կայիափան իր պաշտոնը ստացավ Վալերիոս Գրատոսից, և նա այդ նշանակման մեջ ավելի երկար մնաց, քան իր նախորդներից շատերը։ Հավանաբար, Կայիափան իր այս հաջողությունն ավելի շատ վերագրում էր իր դիվանագիտական հմտություններին և Պիղատոսի հետ մտերմությանը, քան աստվածային կամքին։ Այսպես թե այնպես, Կայիափան սխալվեց՝ ապավինելով մարդուն։ Ընդամենը երեք տարի անց այն բանից հետո, երբ առաքյալները կանգնեցին Ատյանի առաջ, Կայիափան կորցրեց հռոմեական իշխանությունների բարեհաճությունը և հեռացվեց քահանայապետի պաշտոնից։

11. Ի վերջո ի՞նչ պատահեց Պոնտացի Պիղատոսին, ի՞նչ վախճան ունեցավ հրեական իրերի համակարգը, և այս ամենից ի՞նչ եզրակացության ես դու հանգում։

¹¹ Կայիափային պաշտոնից զրկելու մասին հրամանը տվել էր Պիղատոսի անմիջական պետը՝ Լյուցիոս Վիտելիոսը, որը Ասորիքի կառավարիչն էր. Կայիափայի մտերիմ ընկեր Պիղատոսն անկարող էր օգնել։ Կայիափայի պաշտոնանկությունից ընդամենը մեկ տարի անց Պիղատոսն ինքը հեռացվեց պաշտոնից և կանչվեց Հռոմ՝ պատասխանելու իր դեմ հարուցված լուրջ մեղադրանքների։ Ինչ վերաբերում է հրեա ղեկավարներին, թեև նրանք ապավինեցին կայսրին, այնուամենայնիվ հռոմեացիները եկան ու ‘վեր առան նրանց երկիրն էլ և ազգն էլ’։ Դա տեղի ունեցավ մ. թ. 70–ին, երբ հռոմեական զորքերն ամբողջությամբ ավերեցին Երուսաղեմ քաղաքը, ներառյալ տաճարը և Ատյանի շենքը։ Այո, որքա՜ն ճշմարիտ էին սաղմոսերգուի խոսքերը. «Մի յուսաք իշխաններին՝ մարդի որդիին, որի մօտ փրկութիւն չ’կայ» (Յովհաննէս 11։48; Սաղմոս 146։3)։

12. Հիսուսի դեպքում ինչպե՞ս ապացուցվեց, որ Աստծուն հնազանդվելը իմաստություն է։

¹² Ի տարբերություն Աստծու դեմ կռիվ անողների՝ Հիսուսը հնազանդվեց Աստծուն և ապավինեց նրան։ Եհովան հարություն առած Հիսուս Քրիստոսին նշանակեց որպես մի մեծ հոգևոր տաճարի Քահանայապետ։ Ոչ մի մարդ չի կարող նրան զրկել այդ նշանակումից։ Այո, Հիսուսի քահանայությունն «անանցանելի» է, այսինքն՝ նա՝ որպես քահանայապետ, չունի հաջորդներ (Եբրայեցիս 2։9; 7։17, 24; 9։11)։ Աստված Հիսուսին նշանակեց նաև որպես ‘կենդանիների և մեռելների’ Դատավոր (Ա Պետրոս 4։5)։ Այս պաշտոնում Հիսուսը կորոշի, թե արդյոք Կայիափան ու Պոնտացի Պիղատոսը ապագա կյանքի որևէ հնարավորություն կունենան (Մատթէոս 23։33; Գործք 24։15)։

Թագավորության մերօրյա անվախ քարոզիչները

13. Մեր ժամանակներում ո՞ր գործն է եղել մարդկանցից և ո՞ր գործը՝ Աստծուց։ Ինչո՞ւ ես այդպես պատասխանում։

¹³ Մեր օրերում, ինչպեսև առաջին դարում, քիչ չեն ‘Աստծու դեմ կռիվ անողները’ (Գործք 5։39)։ Օրինակ՝ երբ Գերմանիայում Եհովայի վկաները մերժեցին պատիվ տալ Ադոլֆ Հիտլերին որպես իրենց ֆյուրերի, այսինքն՝ առաջնորդի, Հիտլերը երդվեց բնաջնջել նրանց (Մատթէոս 23։10, ԱՆԹ)։ Թվում էր՝ նրա «մահվան մեքենան» շատ հանգիստ կարող էր այդ նպատակն իրագործել։ Նացիստներն իրոք կարողացան ձերբակալել հազարավոր Վկաների, նրանց ուղարկել համակենտրոնացման ճամբարներ, իսկ շատերին էլ նույնիսկ սպանել։ Բայց նացիստները չկարողացան կոտրել Եհովայի վկաների՝ միայն Աստծուն երկրպագելու վճռականությունը, և նրանց չհաջողվեց Աստծու ծառաներին ոչնչացնել որպես խմբի։ Այս քրիստոնյաների գործունեությունն Աստծուց էր և ոչ մարդկանցից, իսկ Աստծու գործը հնարավոր չէ քանդել։ Հիտլերյան համակենտրոնացման ճամբարները վերապրած հավատարիմ Վկաները վաթսուն տարի անց էլ շարունակում են ծառայել Եհովային ‘իրենց բոլոր սրտով, բոլոր անձով և բոլոր մտքով’, այնինչ Հիտլերն ու նրա նացիստական կուսակցությունը հիշվում են միայն իրենց սարսափելի գործերի համար (Մատթէոս 22։37)։

14. ա) Ի՞նչ գործողությունների են դիմել հակառակորդները՝ Աստծու ծառաներին չարախոսելու նպատակով, և ո՞րն է եղել հետևանքը։ բ) Արդյո՞ք այդ գործողությունները անդառնալի վնաս կհասցնեն Աստծու ժողովրդին (Եբրայեցիս 13։5, 6)։

¹⁴ Նացիստներից հետո ուրիշներն են անիմաստ պայքար մղել Եհովայի ու նրա ժողովրդի դեմ։ Եվրոպական մի քանի երկրներում խորամանկ կրոնական և քաղաքական տարրերը ջանացել են Եհովայի վկաներին պիտակել «վտանգավոր աղանդ» անունով. փաստորեն, սա այն նույն մեղադրանքն է, որ առաջին դարում հնչեց քրիստոնյաների դեմ (Գործք 28։22)։ Մեր օրերում Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանը Եհովայի վկաներին ճանաչել է որպես կրոն և ոչ թե աղանդ։ Հակառակորդները պետք է որ տեղյակ լինեն դրանից։ Բայց նրանք շարունակում են չարախոսել Վկաներին։ Այդ ապատեղեկատվության պատճառով Վկաներից ոմանց ազատել են աշխատանքից, Եհովայի վկա հանդիսացող երեխաներին դպրոցում անհանգստացրել են, վախեցած սեփականատերերը չեղյալ են հայտարարել իրենց շենքերն օգտագործելու մասին համաձայնագրերը, այն դեպքում երբ դրանք տարիներ ի վեր օգտագործման էին տվել Վկաներին։ Նույնիսկ եղել են դեպքեր, երբ պետությունը մարդկանց զրկել է քաղաքացիությունից զուտ այն պատճառով, որ նրանք Եհովայի վկաներ են։ Բայցևայնպես, Վկաներն անկոտրում են։

15, 16. Ֆրանսիայում ինչպե՞ս են Եհովայի վկաներն արձագանքել հակառակությանը, և ինչո՞ւ են նրանք շարունակում քարոզել։

¹⁵ Ֆրանսիայում մարդկանց մեծամասնությունը խոհեմ է և անաչառ։ Բայցևայնպես, որոշ հակառակորդներ ցանկացել են ընդունել տալ այնպիսի օրենքներ, որոնց միջոցով կկարողանային վնասել Թագավորության գործին։ Ինչպե՞ս են արձագանքել այդ երկրի Եհովայի վկաները։ Նրանք, ինչպես երբեք, է՛լ ավելի մեծ թափ են հաղորդել իրենց քարոզչական գործունեությանը և ապշեցուցիչ արդյունքների հասել (Յակոբոս 4։7)։ Ընդամենը վեց ամսվա ընթացքում Աստվածաշնչի տնային ուսումնասիրությունների թիվն աճել է երեսուներե՛ք տոկոսով։ Ըստ ամենայնի, Սատանան գազազում է՝ տեսնելով, որ Ֆրանսիայում ազնվասիրտ մարդիկ արձագանքում են բարի լուրին (Յայտնութիւն 12։17)։ Մեր ֆրանսիացի հավատակիցները վստահ են, որ Եսայիա մարգարեի խոսքերը կկատարվեն իրենց վրա. «Բոլոր քեզ դէմ շինած գործիքը պիտի չ’յաջողուի, եւ ամեն լեզու որ վեր կենայ քեզ դէմ դատաստանի, պիտի դատապարտուի» (Եսայիա 54։17)։

¹⁶ Եհովայի վկաները հաճույք չեն ստանում հալածվելուց։ Սակայն նրանք, հնազանդվելով բոլոր քրիստոնյաներին տրված աստվածային պատվերին, չեն կարող դադարեցնել և չեն դադարեցնի իրենց լսած բաների մասին խոսելը։ Նրանք ջանում են լինել լավ քաղաքացիներ։ Բայց այն դեպքում, երբ Աստծու և մարդկանց օրենքներն իրար հակասում են, նրանք պետք է հնազանդվեն Աստծուն։

Մի վախեցիր նրանցից

17. ա) Ինչո՞ւ չպետք է վախենանք մեր թշնամիներից։ բ) Ինչպիսի՞ն պետք է լինի մեր տրամադրվածությունը հալածողների հանդեպ։

¹⁷ Մեր թշնամիները շատ վտանգավոր դիրքում են։ Նրանք կռվում են Աստծու դեմ։ Ուստի, ենթարկվելով Հիսուսի պատվերին, մենք, մեզ հալածողներից վախենալու փոխարեն, աղոթում ենք նրանց համար (Մատթէոս 5։44)։ Մենք աղոթում ենք, որ, եթե նրանցից որևէ մեկը ընդդիմանում է Աստծուն չիմացության պատճառով, ինչպես ժամանակին տարսոնացի Սողոսն էր այդպես վարվում, Եհովան ողորմածաբար բացի նրանց աչքերը, և նրանք տեսնեն ճշմարտությունը (Բ Կորնթացիս 4։4)։ Սողոսը դարձավ Պողոս անունով քրիստոնյա առաքյալ և մեծ չարչարանքներ կրեց այն ժամանակվա իշխանություններից։ Բայցևայնպես, նա իր հավատակիցներին միշտ հիշեցնում էր, որ «իշխանութիւններին եւ պետութիւններին հնազանդեն, հպատակեն, եւ ամեն բարի գործերի համար պատրաստ լինին. ոչ մէկին չ’հայհոյեն [նույնիսկ իրենց կրքոտ հակառակորդներին], կռիւ չ’անեն, հեզ լինեն, ամեն մարդկանց ամեն քաղցրութիւն ցոյց տան» (Տիտոս 3։1, 2)։ Եհովայի վկաները Ֆրանսիայում և ամենուր ձգտում են կիրառել այս խորհուրդը։

18. ա) Ի՞նչ կերպերով Եհովան կարող է ազատել իր ժողովրդին։ բ) Վերջնական արդյունքն ի՞նչ կլինի։

¹⁸ Աստված Երեմիա մարգարեին ասաց. «Ես քեզ հետ եմ որ քեզ ազատեմ» (Երեմիա 1։8)։ Ինչպե՞ս է Եհովան այսօր մեզ հալածանքից ազատում։ Օրինակ՝ նա կարող է վեր կացնել այնպիսի մի անաչառ դատավորի, ինչպիսին Գամաղիելն էր։ Կամ նա կարող է այնպես անել, որ անազնիվ կամ թշնամաբար տրամադրված պաշտոնյան անսպասելիորեն զրկվի իր պաշտոնից, և նրա տեղը զբաղեցնի մի խոհեմ անձնավորություն։ Սակայն երբեմն Եհովան գուցե թույլ տա, որ իր ժողովրդի հալածանքը շարունակվի (Բ Տիմոթէոս 3։12)։ Եթե Աստված թույլ է տալիս, որ հալածվենք, ուրեմն նա ամեն անգամ մեզ դիմանալու ուժ կտա (Ա Կորնթացիս 10։13)։ Բայց անկախ նրանից, թե Աստված ինչ թույլ կտա՝ մենք վստահ ենք, որ վերջնական արդյունքը կլինի հետևյալը. Աստծու ժողովրդի դեմ կռվողները, որ իրականում կռվում են Աստծու դեմ, հաղթանակ չեն տանի։

19. Ո՞րն է 2006 թ. տարվա խոսքը, և ինչո՞ւ է դա տեղին։

¹⁹ Հիսուսն իր աշակերտներին ասաց, որ իրենք ‘նեղություն կունենան’ (Յովհաննէս 16։33)։ Նրա խոսքերի լույսի ներքո՝ Գործք 5։29–ում գրվածը երբեք այնպես ժամանակահարմար չի եղել, ինչպես հիմա. «Մենք պետք է առավել Աստծուն հնազանդվենք՝ որպես ղեկավարի, քան թե մարդկանց» (Գործք 5։29, ՆԱ)։ Ուստի այս սթափեցնող խոսքերն ընտրվել են որպես Եհովայի վկաների 2006 թ. տարվա խոսք։ Թող որ վճռենք ամեն գնով եկող տարի և ամբողջ հավիտենության մեջ հնազանդվել Աստծուն։

[ծանոթագրություն]

Կարո՞ղ եք պատասխանել

• Ի՞նչ քաջալերական օրինակ են թողել առաքյալները մեզ համար այն հարցում, թե ինչպես պետք է ընդունել հալածանքը։

• Ինչո՞ւ պետք է միշտ առավել հնազանդվենք Աստծուն, քան մարդկանց։

• Մեր հակառակորդներն իրականում ո՞ւմ դեմ են կռվում։

• Ի՞նչ ելք կարող են ակնկալել նրանք, ովքեր հալածվում են։

[մեջբերում 23–րդ էջի վրա]

2006 թ. տարվա խոսքն է. «Մենք պետք է առավել Աստծուն հնազանդվենք՝ որպես ղեկավարի, քան թե մարդկանց» (Գործք 5։29, ՆԱ)

[նկար 19–րդ էջի վրա]

«Մենք պետք է առավել Աստծուն հնազանդվենք՝ որպես ղեկավարի, քան թե մարդկանց»

[նկար 21–րդ էջի վրա]

Կայիափան առավել ապավինեց մարդկանց, քան Աստծուն