Կարո՞ղ ես վստահել խղճիդ

ԿՈՂՄՆԱՑՈՒՅՑԻՆ սովորաբար կարելի է լիովին վստահել։ Երկրի մագնիսական դաշտով կողմնորոշվող նրա սլաքը հաստատորեն ցույց է տալիս հյուսիսը։ Երբ բացակայում են կողմնորոշվելու համար անհրաժեշտ ճանապարհային նշանները, ճանապարհորդները կարող են կողմնացույցի վրա հիմնվել։ Ի՞նչ է, սակայն, պատահում, երբ կողմնացույցի կողքին մագնիս են տեղադրում։ Հյուսիսը ցույց տալու փոխարեն՝ սլաքն արագ շրջվում է դեպի մագնիսը։ Կողմնացույցին այլևս հնարավոր չէ վստահել։

Համանման երևույթ կարող է տեղի ունենալ և խղճի հետ։ Ստեղծիչն այս ներքին ընդունակությունը, ներքին ձայնը տեղավորել է մեր մեջ, որպեսզի այն ծառայի որպես առաջնորդ, որին կարելի է վստահել։ Երբ հարկավոր է որոշումներ կայացնել, խիղճը մեզ շարունակ պետք է ճիշտ ուղղությունը ցույց տա, քանի որ մենք Աստծո պատկերով ենք ստեղծված։ Այն պետք է մղի մեզ Աստծո բարոյական չափանիշներն արտացոլելու (Ծննդոց 1։27)։ Հաճախ հենց այդպես էլ պատահում է։ Պողոս առաքյալն, օրինակ, գրել է նրանց մասին, ովքեր, Աստծո տված օրենքը չունենալով հանդերձ, «բնականօրէ՛ն են օրէնքի գործերը կատարում»։ Ինչո՞ւ։ «Իրենց խղճի վկայութեամբ»,— ինչպես նշում է առաքյալը (Հռովմայեցիս 2։14, 15)։

Այնուհանդերձ, միշտ չէ, որ խիղճն արձագանքում է։ Մարդկային անկատարության պատճառով անում ենք բաներ, որոնք գիտենք, որ սխալ են։ «Հաճելի է ինձ Աստծու օրէնքը՝ ներքին մարդու տեսակէտից,— ընդունում է Պողոսը,— բայց իմ մարմնի անդամների մէջ տեսնում եմ այլ օրէնք, որ պայքարում է իմ մտքի օրէնքին հակառակ եւ ինձ գերի է դարձրել մեղքի օրէնքին, որ կայ իմ մարմնի անդամների մէջ» (Հռովմայեցիս 7։22, 23)։ Եթե հաճախակի զիջենք սխալ հակումներին, մեր խիղճն աստիճանաբար կմթագնի և, վերջ ի վերջո, այլևս չի արձագանքի, երբ սխալ արարքներ մեզ թույլ տանք։

Սակայն կարող ենք ասել, որ, չնայած անկատարությանը, հնարավոր է մեր խիղճը հավասարեցնել Աստծո չափանիշների հետ։ Եվ, իհարկե, դա շատ կարևոր քայլ է։ Մաքուր, պատշաճորեն վարժեցված խիղճը ոչ միայն նպաստում է Աստծո հետ անձնական, ջերմ փոխհարաբերությանը, այլև խիստ կարևոր է մեր փրկության համար (Եբրայեցիս 10։22; Ա Պետրոս 1։15, 16)։ Բացի այդ, բարի խղճմտանքը կօգնի կյանքում իմաստուն որոշումներ կայացնելու, ինչը կնպաստի մեր ներաշխարհի անդորրությանը և մեր երջանկությանը։ Սաղմոսերգուն այդպիսի խիղճ ունեցող մարդու մասին գրել է. «Իր Աստուծոյ օրէնքն իր սրտումն է. նորա քայլերը չեն տատանուիլ» (Սաղմոս 37։31)։

Ինչպես դաստիարակել խիղճը

Խիղճը դաստիարակելն իրենից ավելին է ներկայացնում, քան օրենքների մի ամբողջ շարան մտապահելն ու հետո խստագույն կերպով դրանցից կառչելը։ Այդպես էին վարվում Հիսուսի օրերի փարիսեցիները։ Այդ կրոնական առաջնորդները գիտեին Օրենքը և մշակել էին մի ավանդույթ, որը, ինչպես իրենք էին գտնում, պետք է օգներ ժողովրդին չխախտել Օրենքը։ Դրա համար էլ նրանք շտապեցին բողոքելու, երբ Հիսուսի աշակերտները շաբաթ օրով ցորեն հավաքեցին ու կերան։ Նրանք նաև մեղադրեցին Հիսուսին, երբ շաբաթ օրը բժշկեց մեկի չորացած ձեռքը (Մատթէոս 12։1, 2, 9, 10)։ Այս երկու արարքներն էլ, ըստ փարիսեցիների ավանդության, ոտնահարում էին չորրորդ պատվիրանը (Ելից 20։8—11)։

Պարզ է, որ փարիսեցիներն ուսումնասիրում էին Օրենքը։ Բայց արդյո՞ք նրանցից յուրաքանչյուրի խիղճը համապատասխանում էր Աստծո չափանիշներին։ Հազիվ թե... Մանրախնդրորեն մոտենալով այն հարցին, որ Հիսուսի արարքը խախտում էր Շաբաթի մասին կարգադրությունը՝ փարիսեցիները խորհուրդ արեցին նրա դեմ, որպեսզի «կորստեան մատնեն» նրան (Մատթէոս 12։14)։ Պատկերացրեք սեփական անձերն արդար համարող այդ կրոնական առաջնորդներին, որոնք չափազանց վրդովված էին շաբաթ օրով թարմ հացահատիկ ուտելու և բուժում կատարելու համար, սակայն խղճի խայթ անգամ չէին զգում, երբ Հիսուսին սպանելու դավադրություն էին կազմակերպում։

Քահանայապետերն էլ համանման աղավաղված մտածելակերպ դրսևորեցին։ Այս դաժան մարդիկ մեղավորության ոչ մի զգացում չապրեցին, երբ Հիսուսին մատնելու համար տաճարի գանձանակից երեսուն արծաթ առաջարկեցին Հուդային։ Սակայն երբ Հուդան անսպասելիորեն ետ վերադարձրեց դրամը, նետելով դրանք տաճարի մեջ, քահանայապետերի խիղճը «խոսեց» մի օրինական խնդրի հարցում։ «Օրինաւոր չէ դրանք [արծաթները] ընդունել տաճարի գանձանակի մէջ, քանի որ արեան գին են» (Մատթէոս 27։3—6)։ Ակներևաբար, քահանայապետերին մտահոգեց այն միտքը, որ Հուդայի դրամն արդեն պղծված էր (համեմատեք Բ Օրինաց 23։18)։ Բայց այս նույն մարդիկ ոչ մի վատ բան չտեսան Աստծո Որդուն մատնելու համար դրամ տալու մեջ։

Աստծո մտքի հետ ներդաշնակ լինել

Վերոհիշյալ օրինակները խոսում են այն մասին, որ խիղճը դաստիարակելն ավելի խոր իմաստ է կրում, քան մի շարք «կարելի» ու «չի կարելիներով» գլուխը լցնելը։ Աստծո օրենքներից տեղյակ լինելը կենսական կարևորություն ունի, և դրանց հնազանդվելը անհրաժեշտ է փրկության համար (Սաղմոս 19։7—11)։ Բայց այդ օրենքներն իմանալուց բացի, պետք է մեր մեջ այնպիսի մի սիրտ ձևավորենք, որը ներդաշնակ լինի Աստծո մտքի հետ։ Այն ժամանակ կզգանք, թե ինչպես է կատարվում Եսայիայի միջոցով Եհովայի տված մարգարեությունը, որտեղ ասվում է. «Քո աչքերը շարունակ տեսնելու են քո ուսուցիչներին [«Մեծ ուսուցչին», ՆԱ]։ Եւ քո ականջները լսելու են մի խօսք քո ետեւիցը որ ասէ. Սա է ճանապարհը՝ սորանով գնացէք, երբոր աջ կողմը պէտք է գնաք եւ երբոր ձախ կողմը պէտք է գնաք» (Եսայիա 30։20, 21; 48։17)։

Իհարկե, սա չի նշանակում, որ երբ կանգնած ենք որևէ կարևոր որոշման առջև, ինչ–որ ձայն բառացի պիտի թելադրի մեր անելիքը։ Այնուամենայնիվ, երբ մեր մտածելակերպը ներդաշնակեցված է եղած հանգամանքների հանդեպ Աստծո ունեցած տեսակետի հետ, մեր խիղճն առավել պատրաստ կլինի օգնելու մեզ այնպիսի որոշումներ կայացնելու, որոնք հաճելի կլինեն Աստծուն (Առակաց 27։11)։

Նկատի առնենք մ.թ.ա. 18–րդ դարում ապրած Հովսեփի դեպքը։ Երբ Պետափրեսի կինը ստիպեց նրան անբարոյական քայլ կատարել, Հովսեփը մերժեց՝ ասելով. «Ի՞նչպէս գործեմ այս մեծ չարութիւնը, եւ Աստուծոյ դէմ մեղանչեմ» (Ծննդոց 39։9)։ Հովսեփի օրերին դեռևս չկար շնությունը (ամուսնական անհավատարմությունը) դատապարտող Աստծո գրավոր օրենքը։ Դրանից բացի, Հովսեփն ապրում էր Եգիպտոսում և հեռու էր ընտանեկան սովորույթներից ու նահապետական կանոններից։ Ի՞նչը ուժ տվեց Հովսեփին դիմադրելու այդ փորձությանը։ Պարզ ասած՝ դա իր դաստիարակված խիղճն էր։ Հովսեփն ուներ Աստծո տեսակետը՝ ամուսինը և կինը «մէկ մարմին» են (Ծննդոց 2։24)։ Նա գիտակցում էր, որ սխալ կլիներ մոտենալ ուրիշի կնոջը։ Հովսեփի մտածելակերպը ներդաշնակ էր Աստծո տեսակետի հետ։ Շնություն գործելը ոտնահարում էր նրա բարոյական զգացումը։

Այսօր քիչ են Հովսեփի նմանները։ Սեռական անբարոյությունը տարածված է ամենուր, և շատերը պատասխանատվության ոչ մի զգացում չունեն ո՛չ Ստեղծիչի, ո՛չ սեփական անձի, ո՛չ էլ իրենց կողակիցների հանդեպ բարոյապես մաքուր մնալու համար։ Իրավիճակը նման է Երեմիայի գրքում նկարագրվածին. «Մարդ չ’կայ որ զղջայ իր չարութեան վերայ, եւ ասէ թէ ես ի՜նչ եմ արել. ամենը դարձել են իրանց ընթացքին, իբրեւ ձի որ արշաւում է պատերազմ» (Երեմիա 8։6)։ Իսկապես, մեծ անհրաժեշտություն կա, որպեսզի մեր մտքերը ներդաշնակեցնենք Աստծո տեսակետի հետ։ Դրա համար մեզ հիանալի օգնություն է տրվում։

Խիղճը դաստիարակելու օգնություն

Ներշնչված Գրություններն «օգտակար [են] ուսուցման, յանդիմանութեան, ուղղելու եւ արդարութեան մէջ խրատելու համար, որպէսզի կատարեալ լինի Աստծու մարդը եւ պատրաստ՝ բոլոր բարի գործերի համար» (Բ Տիմոթէոս 3։16, 17)։ Աստվածաշնչի ուսուցումը կօգնի մարզելու, ինչպես Աստվածաշունչն է ասում, մեր «զգայարանները», որպեսզի տարբերենք լավը վատից (Եբրայեցիս 5։14)։ Նման մարզումը հնարավորություն կտա սեր զարգացնել դեպի այն, ինչը հաճելի է Աստծուն, և ատելություն՝ դեպի այն ամենը, ինչը տհաճություն է պատճառում նրան (Սաղմոս 97։10; 139։21)։

Հետևաբար, կարող ենք ասել, որ Աստվածաշնչի ուսուցման նպատակակետը ճշմարտության ոգին, նրա բուն էությունն ըմբռնելն է, ոչ թե զուտ մանրամասն գիտելիքներ ստանալը։ «Դիտարան» ամսագրի 1976 թ. սեպտեմբերի 1–ի համարում (անգլ.) ասվում էր. «Գրություններն ուսումնասիրելիս պետք է ջանանք ընկալել Աստծո արդարության և սիրո զգացումը և արմատավորենք մեր սրտերում, որպեսզի մեզ համար ուտելու ու շնչելու նման կենսական դառնան։ Պետք է ձգտենք առավել արթուն լինել բարոյական պատասխանատվության զգացումի հանդեպ՝ մանրամասն տեղեկանալով այն մասին, թե ինչն է ճիշտ և ինչը՝ սխալ։ Դեռ ավելին, պետք է մեր խիղճն ավելի զգայուն դարձնենք դեպի կատարյալ Օրենսդիրն ու Դատավորն ունեցած պատասխանատվության զգացումը (Եսայիա 33։22)։ Ուստի, սովորելով Աստծո մասին, պետք է կյանքի բոլոր հանգամանքներում աշխատենք նրան նմանվել»։

Ձեռք բերել «Քրիստոսի մտածումը»

Աստվածաշնչի ուսուցումը կօգնի նաև ձեռք բերել «Քրիստոսի մտածումը»՝ նրա կողմից դրսևորված հնազանդության և խոնարհության հոգեբանական տրամադրվածությունը (Ա Կորնթացիս 2։16)։ Հիսուսի համար իր Հոր կամքը կատարելը մեծ ուրախություն էր, ոչ թե ընդամենը անբանական, մեքենայորեն կատարվող գործողություն։ Այդ մասին Դավիթը գրեց հետևյալ մարգարեությունը. «Քո կամքը կատարել կամեցայ, ով Աստուածս. եւ քո օրէնքն իմ սրտի մէջ է»a (Սաղմոս 40։8)։

«Քրիստոսի մտածումը» ձեռք բերելը խիստ անհրաժեշտ է խիղճը դաստիարակելու հարցում։ Երբ Հիսուսը որպես կատարյալ մարդ երկրի վրա էր, նա հնարավորության սահմաններում ամեն բան արեց իր Հոր հատկություններն ու անձնավորությունը արտացոլելու համար։ Հետևաբար, կարող էր ասել. «Ով ինձ տեսաւ, տեսաւ Հօրը» (Յովհաննէս 14։9)։ Երկրի վրա նրան պատահած բոլոր իրավիճակներում Հիսուսն իրեն դրսևորեց այնպես, ինչպես Հայրն էր ցանկանում։ Ուստի, ուսումնասիրելով Հիսուսի կյանքը, մենք լիովին պատկերացում ենք կազմում Եհովայի մասին։

Աստվածաշունչը կարդալով՝ իմանում ենք, որ Եհովան «ողորմած [է] եւ գթած՝ երկայնամիտ եւ առատ ողորմութիւնով» (Ելից 34։6)։ Հիսուսը հաճախ էր այս հատկությունները դրսևորում իր առաքյալների հետ շփվելիս։ Երբ նրանք կրկին ու կրկին վիճում էին, թե իրենցից ով է մեծը, Հիսուսը համբերատարությամբ նրանց սովորեցնում էր և՛ խոսքով, և՛ օրինակներ բերելով, թե՝ «ձեզնից ով կը կամենայ մեծ լինել, ձեր ծառան պիտի լինի. եւ ձեզնից ով կը կամենայ առաջին լինել, ձեր ծառան պիտի լինի» (Մատթէոս 20։26, 27)։ Սա միայն մեկն է այն բազում օրինակներից, երբ, նկատի առնելով Հիսուսի կյանքը, ինքներս կարող ենք ներդաշնակ ընթանալ Աստծո մտքի հետ։

Որքան ավելի շատ ենք իմանում Հիսուսի մասին, այնքան ավելի ենք սպառազինվում մեր երկնային Հորը՝ Եհովա Աստծուն նմանվելու համար (Եփեսացիս 5։1, 2)։ Աստծո մտածելակերպի հետ ներդաշնակեցված խիղճը ճիշտ ուղղությամբ մեզ կառաջնորդի։ Եհովան խոստանում է իրեն վստահողներին. «Իմաստուն կ’անեմ քեզ, եւ կ’սովորեցնեմ քեզ այն ճանապարհը, որ նորանում պիտի գնաս. կ’խրատեմ քեզ՝ իմ աչքը քեզ վերայ կ’լինի» (Սաղմոս 32։8)։

Դաստիարակված խղճի օգուտները

Մարդկանց անկատարությանը տեղյակ լինելով՝ Մովսեսը զգուշացրեց իսրայելացիներին. «Ձեր սրտին մէջ դրէք այն ամէն խօսքերը, որ այսօր ձեզի իբր վկայութիւն բերի, որպէս զի ձեր տղոց պատուիրէք, որ այս օրէնքին ամէն խօսքերը պահեն ու կատարեն» (Բ Օրինաց 32։46, Արևմտահայերեն Աստվածաշունչ)։ Մենք նույնպես պետք է մեր սրտերի մեջ գրենք Աստծո օրենքը։ Այդ դեպքում ավելի հավանական կլինի, որ մեր խիղճը ղեկավարի մեր քայլերը և օգնի՝ ճիշտ որոշումներ կայացնելու։

Ինչ խոսք, հարկավոր է զգույշ լինել։ Աստվածաշնչի առակը զգուշացնում է. «Կայ ճանապարհ որ ուղիղ է մարդիս առաջին, բայց նորա վերջը մահուան ճանապարհներ են» (Առակաց 14։12)։ Հաճախ ինչո՞ւ է հենց այդպես էլ պատահում։ Ինչպես ասում է Աստվածաշունչը, «խորամանկ է սիրտն ամենից աւելի եւ ապականուած. նորան ո՞վ կարող է հասկանալ» (Երեմիա 17։9)։ Այդ իսկ պատճառով, մեզ անհրաժեշտ է հետևել Առակաց 3։5, 6 խոսքերում արձանագրված հորդորին. «Տիրոջն ապաւինիր քո բոլոր սրտովը, եւ քո հասկացողութեանը մի վստահիր։ Քո բոլոր ճանապարհներումը ճանաչիր նորան, եւ նա կ’ուղղէ քո ճանապարհները»։

[ծանոթագրություն]

[նկար 7–րդ էջի վրա]

Աստվածաշնչի հիման վրա դաստիարակված խիղճը կողմնացույցի նման մեզ ցույց կտա ճիշտ ուղղությունը։

[թույլտվությամբ]

Կողմնացույց. Courtesy, Peabody Essex Museum, Salem, Mass.