Mapagkaykaysanto Pay Aya?

TI NAGBAETAN dagiti Judio ken Kristiano saan laeng a ti Holocaust. Nanipud pay idi punganay, dagitoy dua a pammati didan agtunos maipapan iti kangrunaan nga isyu: no ni Jesus a taga Nasaret isut’ naikari a Mesias.

Idi umuna a siglo, ti isyu maipapan iti Mesias tinignayna ti naranggas a pannakaidadanes dagiti Kristiano. (Aramid 8:1) Ti kasasaad, nupay kasta, nabaliktad kamaudiananna. Kabayatanna, dagiti agkunkuna a Kristiano nagbalindan a manangidadanes kadagiti Judio. Ngem nupay no adda ti nagsayaat a panangikagumaan ti Kakristianuan a mangkumberte kadagiti Judio bayat iti adun a siglo, ti intero a nasion a Judio dida binaliwan ti dati a kababalinda.

Maysa a mannurat a Judio napaliiwna a nupay awan ti busoren dagiti Judio ken Jesus kas indibidual, isut’ “pudno a di napolitikaan a Mesias isu a tarigagayantayo ken tarigagayan unay dagiti ammatayo.” Ad-adda pay a direkta ti kuna ni Rabbi Samuel Sandmel: “Dikam mamati a kas iti panamatiyo a [Kristiano]; kasta laeng ti kasimplena.” (We Jews and You Christians) Kas banag daytoy a nagdumaan iti kapanunotan, adda yuyeng iti nagbaetan dagiti Judio ken Kristiano a nalawlawa pay ngem ti pagaammotayo.

Dagiti Lapped iti Panagtunos

Iti kasumbangirna, ti sursuro a Kristiano awan aniaman nga ipaayna a pamay-an ti pannakaisalakan no awan ni Jesus. Kinuna a mismo ni Jesus: “Siak ti dalan ken ti pudno ken ti biag. Awan ti umay ken Ama no di magna kaniak.”—Juan 14:6; idiligyo iti Aramid 4:12; 1 Timoteo 2:3-6.

Iti kasumbangirna, kagura ti Judaismo ti kasta uany nga idolatria iti Kakristianuan. Laisen met dagiti Judio ti sursuro a Trinidad a kas nalawag a maisuppiat “iti kababagas ti Judaismo”—ti sursuro a maymaysa a kinadios a linaon dagiti sasao a, “DENGGEM O ISRAEL: TI APO A DIOSTAYO, ISUT’ MAYMAYSA A DIOS.” (Deuteronomio 6:4, The Soncino Chumash) Kuna ni eskolar a Jakób Jocz: “Isu iti daytoy a punto a nalukatan iti sanguanantayo ti kinakaro ken ti kinapateg ti yuyeng iti nagbaetan ti Iglesia ken ti Sinagoga. . . . Ti panangisuro iti kinadios ni Jesu-Kristo ket maysa a di mapakawan a basol iti imatang ti Judaismo.”—The Jewish People and Jesus Christ.

Ti Kinakristiano ken Judaismo nagduma met ti panangmatmatda iti Linteg ni Moises ken dagiti tradisionna. Ni Rabbi Stuart E. Rosenberg irasonna: “No awan ti tulag ti Dios awan koma ti nasion a Judio: Daytat’ nangpartuat iti namunganayanda, ket pulos a dida binaybay-an dayta. . . . Ngem nanipud idi damo, dagiti Kristiano nagparikutdan maipapan iti tulag ti Israel.” Kinapudnona, kinuna ni apostol Pablo maipapan iti Linteg ni Moises: “Pinunas [ti Dios] ti surat a nakailanadan dagiti bilbilin . . . , ket Isu pinukawna nga inlansana iti kayo a pagtutuokan.”—Colosas 2:14.

Dagiti teologo iti iglesia a mangpadpadas a mangipababa iti Nakristianuan a doktrina babaen ti panangikalintegan a ti tulag ni Moises ket epektibo pay laeng wenno addada ‘nagduduma a dalan nga agturong iti Dios’ masarakanda ti bagbagida iti nakababain a nakarikrikut a kasasaad. Tapno maitunos dagiti panangmatmatda iti “Baro a Tulag,” dagiti teologo iti iglesia masapul nga aramidenda ti makuna a teolohikal a kinasigo: panangpalsipikar, panangtiritir, wenno ti pay di panangikankano kadagiti napapateg a teksto iti Biblia. Wenno masapul nga ikalinteganda, kas ti aramiden ti dadduma, a dagiti makariro a teksto pulos a saan a pudno, a pulos a di imbagbaga ni Jesu-Kristo nga isu “ti dalan ken ti pudno ken ti biag,” a dagiti sasao ni Pedro idiay Aramid 4:12, nga agkuna a ni Jesus ti kakaisuna a “nagan iti babaen ti langit . . . a pakaisalakanantayo,” ket pinarparbo laeng kamaudiananna iti sidong ti impluensia ti teolohia ni Pablo, ken dadduma pay. Ngem iti panangaramid ti kasta, pakapuyenda ti pammati dagiti paspasurotda met laeng.

Ngarud nagsayaatan ti pananggupgop ni Jakób Jocz kadagiti bambanag babaen ti panangibagana a dagiti dua a pammati “adda nagkaykaysaanda a mabalin a mangporma iti pakaibatayan iti maysa a ‘teolohia a mamagtunos’ kadakuada. Agtunosda laeng babaen ti isusuko: mabalin a ti Simbaan agbalin a Sinagoga wenno ti Sinagoga agbalin a Simbaan.”

Makondenar ti Panagtunos

Nupay kasta, adda nagdadakkelan a lapped iti pannakagteng iti aniaman kadagita a panagtunos. Para kadagiti Judio, ti laeng panangisingasing iti relihiuso a pannakakumberte ket makarimon. Ta, aniat’ naaramidan dagiti relihion iti Kakristianuan a mangibilang iti bagbagida a maikari kadagiti Judio? Ilista ni Rabbi Samuel Sandmel ti dadduma a kinaranggas iti historia nga inaramid dagiti Kristiano a maibusor kadagiti Kristiano, iti nagan ti Kinakristiano,” ket inimtuodna: “Iti daytoy a pannakaawat, nainkalintegan aya ti pananginanamayo nga umanamongkami iti panangipato a natantan-ok ti relihionyo ngem ti relihionmi? Nakaibunga kadi kadagiti nasaysayaat a tattao? Narisotna kadi dagiti isyu maipapan iti talna ken gubat, ken ti irarang-ay ken ti kinatalna kadagiti Kristiano a nasnasion?”

Ti Holocaust pinagbalinna met ti isyu maipapan iti ilalasat dagiti Judio—kas maysa nga ili, kas maysa a relihion, kas maysa a kultura—a nakapatpateg. Ngarud matmatan dagiti Judio ti pannakakumberte, a saan a basta panangawat iti doktrina a kinaerehes, no di ket maysa a pananggulib. Insennaay ti Journal of Jewish Communal Service: “Dikam ipalubos a mapukaw ti aniaman a kabbaro a nataenganen a kaputotan dagiti Judio. . . . Ti di nagballigian dagiti Nazi iti Holocaust, mabalin nga agballigi pay babaen iti [panangkumberte].”

Nagserra ngarud ni Rabbi Henry Siegman: “Naipasagepsepen iti kapanunotan dagiti umili a Judio ti pakalaglagipan iti panangkumberte ket dayta ti karirigatan a lapped iti irarang-ay ti relasion dagiti Kristiano-Judio.”

Panangsaranget iti Pudpudno nga Isyu

Ngarud awan ti makitkita a pudno a panagtunos ti Kakristianuan ken ti Judaismo. Dagiti panangikagumaan a mamagtunos agtultuloy a mapakapuy babaen kadagiti di mapagtunos a teolohia, dagiti agsuppiat a napolitikaan a pagayatan, ken ti di panagtalek ti maysa ken maysa. Dagiti relihiuso a panagsasarita kasla umad-adayu iti isyu a nangpartuat iti yuyeng idi punganay, kayatna a sawen, ti panangako ni Jesus nga isu ti Mesias. Agingga laeng a marisot daytoy a banag a mangrugi a marbek ti dadduma a nabayagen a lapped iti panagamak ken di panagtalek.

Ipapantayon, kaaduan a Judio dida kayat a pagsasaritaan ni Jesus. Ti panagkedkedda isut’ nagtungpalan ti adun a panangbusor iti Semitismo iti nagan ni Jesus. Nupay kasta, saan a ni Jesus ti nangiyuswat kadagiti Krusada, wenno tinignay ni Jesus ti Inkisision wenno sinindianna ti Holocaust. Dagidiay a makarimon nga ar-aramid pinartuat dagiti tattao a siuulbod nga agkunkuna a Kristianoda! Nalawag daytoy kadagiti sasao ni Jesus a mismo, isu a, babaen iti panagadaw iti Linteg ni Moises, nangipaay iti maymaysa a mangiwanwan a prinsipio iti pudno a Kinakristiano: “Ayatem ti padam a tao a kas iti bagim.” (Mateo 22:39; Levitico 19:18) Dagitoy a sasao agserbi a mangakusar iti Kakristianuan. Nalawag ngarud, a ti kita ti relihionna ket panangtiritir iti insuro a mismo ni Jesus.

Panangkorehir iti Rekord

Kayat dagiti Saksi ni Jehova a maawatan dagiti Judio a dagiti relrelihion iti Kakristianuan—saan a ti Kinakristiano a mismo—ti pagtataudan ti kasta unay a panagsagaba dagiti Judio. Kayatda a maaddaan dagiti Judio iti awan idaddadumana ken di natiritir a panangmatmat ken ni Jesus tapno makaaramidda iti nasursuruan a pangngeddeng maipapan kenkuana. Kasta met, kayatda nga iraman kadagiti Judio ti pammatida a ti Mesianiko a panawen, a nabayagen nga impadto dagiti mammadto, ket um-umayen! Kaskasdi, apay a rebbeng a tarigagayan dagiti Judio ti umimdeng iti maysa kadagiti Saksi ni Jehova?

Maipaay iti maysa a banag, saanda a rurruroden dagiti Judio babaen iti panangusar kadagiti idolo iti panagdayawda, wenno iti panamatida iti doktrina a Trinidad—maysa pay a pammati a makarimon iti Judaismo. Laksidenda dayta a sursuro a kas pinapagano ken di nainkasuratan.a Kinapudnona, dagiti Saksi saanda a pulos a paset iti Kakristianuan! Gapuna, dida mapabasol iti Holocaust, a kas met iti nadara a pakasarsaritaan iti ibubusor iti Semitismo.

Kadagiti amin a relihion nga agkunkuna a Kristiano, isuda laeng ti sumursurot iti bilin ni Jesus idiay Juan 17:16 nga agbalin a “saan a paset iti lubong.” Daytoy ramanenna ti naan-anay a panagtalinaed a neutral iti politika. Dagiti nasursuruan a Judio ammoda nga idi Gubat Sangalubongan II, nasurok a sangaribo nga Aleman a Saksi ti natay kadagiti kampo ni Hitler, a kinaykayatda ti agbalin a biktima iti Holocaust ngem ti agbalin a kakomplot dayta.b Ti natured a panangipilitda iti neutralidad a maibusor iti Nazismo ket maysa a rumimrimat a pammaneknek iti pannakabalin ti pudno a Kinakristiano. No naaramidan ti Kakristianuan ti kasta, saan koma a pulos a napasamak ti Holocaust.

Ngarud siaasi nga awaten dagiti Judio dagiti Saksi ni Jehova. Ipapantayon, saan nga amin apresiarenda ti ibibisitada. Ni Rabbi Samuel Sandmel, nupay kasta, bigbigenna a dagiti Kristiano mapilitda a mangaskasaba kadagiti dadduma. (Roma 10:10) Saludsodanna dagiti Kristiano: “Maibanagyo kadi ti panggepyo iti pamay-an a di mangranggas iti kinadayawmi wenno mangipamatmat a binaybay-anyon daytoy [komision a panangasaba] a nangnangruna a salsalimetmetanyo?”—We Jews and You Christians.

Ikagkagumaan nga aramiden nga apag-isu dagiti Saksi ni Jehova dayta. Sidadayaw, imtuodenda dagiti kaarrubada a Judio nga usigen ti isyu a nakabaybayagen a namagsina kadagiti Kristiano ken dagiti Judio: ti Mesianiko a namnama. Aniat’ nakaigapuan daytoy a namnama? Apay a nagduma unay ti panangmatmat dagiti Kristiano ken dagiti Judio? Ti agdama nga iyaadu ti panangbusor iti Semitismo kadagiti dadduma a paset iti lubong ti mamagbalin nga ad-adda pay a mainaig iti dayta dagiti parikut maipapan ken Jesus. Ti sumaganad nga artikulotayo ikagumaanna ti mangipaay kadagiti sungbat.

[Dagiti Footnote]

[Blurb iti panid 6]

“Ti panangisuro iti kinadios ni Jesu-Kristo ket maysa a di mapakawan a basol iti imatang ti Judaismo”

[Dagiti Ladawan iti panid 7]

Bassit laeng ti naaramidan dagiti makunkuna a Kristiano a mangibilang iti Kinakristiano a maikari a kas maysa a relihion iti ayat

[Credit Line]

U.S. Army

[Ladawan iti panid 8]

Ti idolatria ti Kakristianuan ken ti doktrina a Trinidad insinana dagiti adu a Judio