“Philately”—Makaipamaysa a Paglinglingayan ken Dakkel a Negosio

BABAEN TI KORESPONSAL TI AGRIINGKAYO! IDIAY BRITANIA

TI Philately, wenno panagkolekta kadagiti selio, ket makuna a “kadadakkelan a paglinglingayan iti lubong.” Dagiti immuna a selio ket basta ‘babassit a papel a naikkan ti pigket iti likudanna, a no babasaen laeng bassit ti mangusar, maipigketna iti likudan ti maysa a surat,’ sigun iti Britano a repormador ti koreo a ni Sir Rowland Hill (1795-1879). Ti inawaganna a ‘babassit a papel’ nagbalin a nakalatlatak ta itatta maidaydayaw dagiti selio a kas maysa nga imbento a nangbalbaliw iti kurso ti komunikasion iti intero a lubong.

Kadagiti agkolkolekta ken aglaklako, agduduma ti gatad dagiti selio manipud iti dandani awan gatadna agingga iti nagdakkelan a gatad a sangamilion wenno ad-adu pay a doliar. Kasano a mapasamak daytoy idinto a gagangay laeng dagiti selio? Ket ania ti mangipaay iti pakaawisan ken gatadda?

Ti Naisangsangayan a Penny Black

Ti umuna a prenta a naaramid babaen iti tatak nga iprenta ti ima a mangipamatmat iti nabayadanen a selio ket inimbento ti komersiante a ni William Dockwra, nga idi 1680 rinugianna ti London Penny Post. Dagiti surat a maipan iti opisina ti koreo ket matatakanda iti doble a trianggulo a tatak ti koreo nga addaan kadagiti sasao a PENNY POST PAID, a sisasaganan a yallatiw dagiti mensahero ni Dockwra. Ngem binusor ti dadduma a mensahero ken agaw-awit ti koreo daytoy nga urnos ta mariknada nga agpeggad ti pagsapulanda. Nakita met ti opisina ti koreo ti gobierno a ti opisina ti koreo ni Dockwra ket pananglabsing iti panagbukbukodda.

Idi laeng kattapog ti maika-19 a siglo a nagballigi dagiti reporma ti koreo tapno magun-odan ti selio a penny iti intero a pagilian. Idi Mayo 1840, ti umuna nga addaan pigket a selio ket nailako idiay Britania ket idi agangay naglatak a kas ti Penny Black. (Kitaenyo ti ladawan.) Daytat’ saan a pinagsisina ti babassit nga abut, ket masapul a kartiben ti tunggal selio manipud iti maysa nga ikamen.

Idi 1843, ti Brazil ti immuna a pagilian iti ruar ti Britania a nangiruar iti addaan pigket a selio a mausar iti intero a pagilian. Nagin-inut a tinulad ti dadduma a pagilian ti pannakausarda para kadagiti suratda iti uneg ti pagilian. Kalpasanna, tapno mapalaka ti pannakaipatulod [dagiti surat] iti ballasiw taaw, napatanor ti sangalubongan a panagkaykaysa ti koreo. Itatta, ti Universal Postal Union, nga addaan hedkuarter idiay Bern, Switzerland, ket maysa a naisangsangayan nga ahensia ti Naciones Unidas.

Makapagestoria ti Panagkolekta

Bayat ti irarang-ay ti internasional a komunikasion, nangdisenio ken nagiprenta ti tunggal pagilian kadagiti naisangsangayan a selio. Dadduma, a naawagan mangipalagip, iladawanna dagiti naisangsangayan a pasamak ken tattao; dadduma, a naawagan definitive, ket naituding laeng a mausar a gagangay iti nagduduma a gatad nga agpaay iti nadumaduma a pakasapulan ti koreo. Bayat dagiti adu a tawen, agarup 600 nga administrasion ti koreo ti nangiruaren iti napattapatta a 10,000 a baro a selio iti tinawen. Agpada a ti maysa a napasnek nga estudiante dagiti selio (ti philatelist) ken ti tao a basta pagay-ayatna ti agkolekta iti selio kas paglinglingayan ti makasarak iti banag a maibagay iti pagayatanda iti kakapat iti maysa a milion a nagduduma a selio a nairuaren!

Nalawag a babaen iti kasta a kaadu ken nagduduma a selio, awan ti maymaysa a managkolekta a manginanama nga agikut iti maysa a kopia iti tunggal kita ti selio a nairuaren. Imbes ketdi, adu ti mangayat nga agkolekta kadagiti selio babaen iti tema. Ti agrikultura, Antarctica, apuy, Ay-ayam ti Olimpiada, ayup, Biblia, buot, enerhia, Esperanto, Europa, geolohia, industria, isport, karbon, kueba, law-ang, luglugan, medisina, musika, NU, oyukan, pagilian, panagretrato, panagtayab, panniempo, rangtay, Red Cross, relihion, sabsabong, serbisio ti koreo, sine, ken uray pay dagiti tumatayab, isu dagitoy amin a tema ti mabalin a kolektaen. Adda selio iti aniaman a tema a mapanunotyo.

Dadduma a managkolekta ipamaysada kadagiti pagdudumaan ti selio. Ania ti ramanen daytoy? Matmatanyo manen ti Penny Black. Madlawyo kadi dagiti letra a naiprenta iti makimbaba a suli ti selio? Idi, dagitoy a selio naiprentada iti maysa nga ikamen a buklen dagiti 240 a sinaggaysa a selio a naurnos iti 20 nga agaabay a linea dagiti sag-12 a selio. Ti umuna a selio iti makin-ngato nga intar addaan kadagiti letra nga AA; ti maudi iti intar, addaan ti AL, ken agpatpatuloy sigun iti alpabeto agingga iti TA ken TL iti pangrugian ken pagnguduan ti maika-20 a linea. Ideppel ti ima dagiti letra kadagiti suli ti disenio iti maudi nga addang ti panagaramid ti plato. Mabalin a suspetsaen ti empleado ti koreo nga adda panangkusit no dagiti selio kadagiti adu a surat a tinamingna addaanda ti agpada a dua a letra.

Uray pay no adda napattapatta nga 68 milion a sinaggaysa a Penny Black a selio a nairuar, ti maysa a managkolekta nga addaan ita iti di pay nausar a selio ket addaan iti manmano ken napateg a banag—a mabalin nga aggatad iti $4,200 agingga iti $6,800.

Malaksid pay kadagiti nakarikrikut a nadumaduma a disenio, dagiti selio a naiprenta iti papel nga addaan nadumaduma a watermark (maysa a nakusnaw a disenio iti papel, a madlaw no maisarang iti lawag), manipud kadagiti nadumaduma a plato, ken uray pay dagidiay addaan iti nadumaduma a bilang dagiti babassit nga abut (dagiti abut iti pingirda) makatignayda amin iti panagessem dagiti nalaing a managkolekta. Tapno naballigida, dagita nga espesialista saan laeng a dagiti tsani (Dikay pulos usaren dagiti ramayyo!) ken magnifying glass ti kasapulanda. Dagiti gage mailasinda ti nagdudumaan dagiti pannakaabutda; ipakita dagiti ultra-violet lamps dagiti naperdi, nailemmeng a lammana, ken dadduma a babassit a detalye.

Dagiti dadduma a managkolekta mangipakitada iti naisangsangayan a panagayat kadagiti biddut iti disenio ken pannakayimprenta ti selio. Kadakuada, ti panangikut ti maysa a banag a di nadlaw dagiti dadduma a managkolekta ket napateg a banag. Usigenyo ti nagdumaan ti gatad. Iti pattapatta idi 1990, ti 1841 a Penny Red nga awanan iti letra nga A, maysa a biddut iti umuna a selio iti maikadua a linea iti ikamen, ket aggatad iti agarup mamin-1,300 a daras ngem ti maysa nga awanan ti kastoy a biddut!

Dakkel a Negosio Dagiti Selio

Itatta, ti paglinglingayan a [panagkolekta ti] selio awisenna dagiti nadumaduma a managipuonan. Ti pudno a managipuonan gumatang kadagiti nakaad-adu a manmano a nagsayaatan a selio a patien dagiti managlako a mabalin a ngumina ti gatadda bayat nga aglabas ti tiempo. No agpason ti puonan, ti managlako ilakonan ti ikut ti klientena iti kanginaan a presio a magun-odan. “Ti nakusnaw, nalaka a madlaw a marka ti koreo dagiti kasapulan para kadagiti nausaren a selio—masansan a dagiti gagangay unay a selio ket manmano nga addaanda kadagiti nagsayaatan wenno naisangsangayan a marka ti koreo ket maitutop a maaddaandan iti kanayonan a gatad. Ti nasayaat a kita ti selio ket napateg iti gatad ti selio,” insurat ti autoridad ti selio a ni James Watson.

Idi 1979, impadamag ti Daily Mail iti Londres nga “iti napalabas a lima a tawen, dagiti nagsayaatan a selio (dagidiay napetsaan iti manipud 1840 agingga iti 1870) napatpategdan ngem dagiti shares ken dagiti dadduma a kita ti puonan, ket iti adu a kaso, nabalbalor pay ngem ti balay.” Ti maysa a set dagiti pito a manmano a selio nga aggatad iti $84,700 idi 1974 ngimmina agingga iti $306,000.

Idi 1990 impadamag ti maysa a pakaammo iti Time International: “Kas puonan, dakkel unayen ti nagbaliwan ti gatad dagiti selio. Idi dekada ’70 ngimmato ti presio a sipapartak bayat a dagiti manginanama nga agganansia kadagiti manmano a selio pinaaduda ti puonanda iti set dagiti selio. Ngem bayat nga impabuya ti Londres ti 1980 nga Stamp World Exhibition, narbek dagiti inanamada ket dagiti mangin-inanama nga agganansia nasarakanda a dagiti laeng tattao a sisasagana a mangpabileg iti paglakuan isu dagiti managkolekta, ket sisisirib nga immikaydan. ‘Idi pinadas nga inlako dagiti nagipuonan ti adu a set dagiti selioda, nasarakanda a saan met a manmano ti adu a selio a kas ti impagarupda,’” ket saanda a nagun-odan ti inanamaenda a ganansia. Anian a pakdaar daytoy kadagidiay nga agipuonan kadagiti selio!

Kas maysa a managkolekta, ngarud, wenno kas philatelist, maaddaan ti kinatimbeng. Tagiragsakenyo dagiti selioyo. Makasursurokayo kadakuada—maipapan iti lubong, geograpia, tattao, ken kulturana. Dikay palubosan ti panagkolekta a pakaipamaysaan ti panunotyo. Siaannad a tingitingenyo ti panagayatyo kadagiti selio, ket idiligyo daytoy kadagiti napatpateg a bambanag iti biag.

[Ladawan iti panid 17]

Penny Black

[Dagiti Ladawan iti panid 18]

Dagiti selio manipud Austria, España, ken Britania