Panangsaranget iti Menopause

TI MENOPAUSE ket “maysa a naisangsangayan a kapadasan ti indibidual” ken “ti pangrugian ti baro ken mangwayawaya a kapitulo iti biagyo,” kuna dagiti autor iti Natural Menopause—The Complete Guide to a Woman’s Most Misunderstood Passage. Ipakita dagiti panagsirarak a no nasaysayaat ti panagriknayo iti bagi ken iti biagyo—ti bukod a panangipateg ken ti kinataoyo—nalaklaka ti panagbalbaliwyo.

Pudno a narigrigat daytoy a tiempo iti biag para iti dadduma a babbai ngem kadagiti dadduma. No marigrigatankayo, daytoy dina kayat a sawen nga adda parikutyo iti panagraem iti bagiyo wenno mapukpukawyon ti kinasin-aw ti panunotyo, ti kinababaiyo, ti kinalaingyo, wenno ti interesyo iti sekso. Imbes ketdi, ti parikut ket kaaduanna biolohikal.

“Kuna pay dagiti babbai a nagsagaba kadagiti nakarikrikut a sintoma bayat ti menopause a kalpasan ti menopause nariknada ti baro a panggep ken bileg,” kuna ti Newsweek. Kadagiti sasao ti maysa nga 42-tawenna a babai: “In-inanamaek ti kinakalma, ti tiempo a dinakton riribuken dagiti sintoma ti bagik.”

No Nasaysayaat ti Panangsaranget ti Babbai

No kasano a mamatmatan dagiti natataengan a babbai ket maysa a napateg a banag iti kasayaat ti panangsarangetda iti menopause. Kadagiti lugar a sadiay maipatpateg ti kinanataengan, kinasirib, ken kapadasanda, basbassit dagiti pisikal ken emosional nga an-annayen a marikna iti tiempo ti menopause.

Kas pagarigan, ipadamag ti The Woman’s Encyclopedia of Health and Natural Healing a kadagiti tribo ti Africa “a sadiay maabrasa ti menopause a kas maawat a yaallatiw iti biag, ken mararaem dagiti babbai a nakalasaten iti menopause gapu iti kapadasan ken kinasiribda, manmano nga agreklamo dagiti babbai kadagiti sintoma ti menopause.” Kasta met, kunaen ti The Silent Passage—Menopause: “Dagiti Indiano a babbai iti grupo a Rajput dida agreklamo iti kinaliday wenno kadagiti sikolohikal a sintoma” bayat ti menopause.

Idiay met Japan a sadiay mararaem a naimbag dagiti babbaketen, dida ammo ti panangagas babaen iti hormone maipaay iti menopause. Kasta met a nalawag a dagiti babbai iti Asia basbassit ken saan unay a nakaro dagiti sintoma iti menopause ngem kadagidiay adda iti Makinlaud a kultura. Ti taraonda agparang a maysa a banag a pakaigapuan daytoy.

Kinapudnona, dagiti babbai a Maya segseggaanda ti menopause, sigun kadagiti panagadal ti maysa nga antropologo. Kadagidiay a babbai, ti menopause kaipapananna ti pannakabang-ar manipud iti agtultuloy a panagpasngay. Awan duadua, a dayta wayawayaanna met ida a mangaramid kadagiti dadduma a paginteresanda iti biag.

Maigiddato iti dayta, dagiti panagamak a mainaig iti menopausse saan koma a maibilang nga awan mamaayna. Kadagiti kultura a mangipaganetget iti pateg ti kinaagtutubo ken ti agtutubo a langa, masansan a dagiti babbai a di pay nakapadas iti menopause kaamakda dayta. Kadagita nga indibidual, ania ti maaramidan a mangpalag-an kadagiti pakarigatan iti daytoy a panagbalbaliw?

Ti Kasapulan Dagiti Babbai

Ilawlawag ni Janine O’Leary Cobb, autor ken nangyussuat iti edukasion [iti tiempo] ti menopause: “Ti kasapulan ti adu a babbai ket pammatalged iti marikriknada—a saanda nga agmaymaysa a makarikna iti dayta.”

Ti pannakaawat, agraman ti naragsak a panangmatmat, ket napateg. Kinuna ti maysa a 51-tawenna nga ina nga aglaslasat iti menopause: “Sipupudno a patiek a ti kaaduan a panangmatmatyo iti biag ti mangiwanwanto kadakayo a lumasat iti menopause. . . . Ammok a bumakettayo. Kayattay man wenno saan, mapasamak dayta. . . . Inkeddengko a daytoy [menopause] ket saan a sakit. Daytoy ket [nainkasigudan a paset] ti biagko.”

Gapuna, bayat nga umadani daytoy a baro a kapitulo iti biagyo, ipaayanyo ti tiempo ti panangipamaysayo iti pampanunotyo kadagiti baro, makakarit a paginteresan. Di met koma liplipatan dagiti pisikal nga epekto ti menopause iti bagi. Irekomendar dagiti doktor ken dadduma nga autoridad ti panangsurot kadagiti kaaduan a prinsipio ti nasayaat a salun-at iti panagsagana maipaay itoy a panagbalbaliw—nasayaat a taraon, umdas nga inaná, ken kalalainganna nga ehersisio.

Taraon ken Ehersisio

Ti pannakasapul kadagiti sustansia (protina, karbohidrato, taba, bitamina, mineral) saan a bumassit no bumaketen ti babai, ngem bumassit ti kasapulanna a calorie. Ngarud, napateg ti mangan kadagiti taraon nga adu ti sustansiada ken liklikan dagiti nasam-it, nataba a taraon a “kurang ti sustansiada.”

Ti kanayon a panagehersisio pasayaatenna ti abilidad a mangsaranget iti pakarigatan ken ti panagliday. Paaduenna ti bileg ket tumulong a mangtaginayon ti dagsen. Main-inut a makissayan ti kapartak ti metabolismoyo bayat a bumakbaket, ket no di mapapartak babaen iti ehersisio, ti pagturonganna ket main-inut a lumukmegkayo.

Nakapatpateg a maammuan dagiti babbai a ti ehersisio a makaduaan iti panagtomar ti calcium pabannayatenna ti itataud ti osteoporosis, maysa a kasasaad ti tulang a mangpataud iti babassit nga abut ken kinarasi. Kunaen ti libro a Women Coming of Age a “dagiti umiso ti pannakaaramidda nga aerobics a maaramid iti uneg, pannagna, panagtaray, panagbisikleta ken dadduma nga ay-ayam nga aerobics, agraman ti ehersisio a mangusar kadagiti padagsen,” ket maipagarup a nangnangruna a nasayaat. Makapainteres, ti osteoporosis ket saan a masarakan kadagiti nasulinek a komunidad a sadiay agtalinaed dagiti tattao nga aktibo iti pisikal iti kinalakaydan. Kadagita a lugar kanayon a nasayaat ti panagbiag dagiti babbai agingga iti tawtawen a 80 ken 90. Sakbay a rugianyo ti aniaman a programa ti panagehersisio, nupay kasta, nainsiriban nga agkonsulta iti doktoryo.

Panangparmek Kadagiti Panagbara

Para iti kaaduan a babbai, pakasikoran dagiti panagbara. Kadagiti dadduma, nupay kasta, dagitoy agbalin a pudno a parikut agsipud ta mabalin a masansan wenno kankanayon a singaenda ti turog. Ania ti maaramidan?

Umuna iti amin, dikay agdanag. Ti panagdanag gapu iti kasasaad padaksenna laeng dayta. Makagunggona ti kanayon a nabileg a panagehersisio agsipud ta dayta tulonganna ti bagi a mangparmek iti sobra a pudot ken mabibiit a mapalamiisan. Padasenyo met ti simple nga addang nga uminum iti sangabaso a nalamiis a danum wenno panangikabilyo ti imayo iti nalamiis a danum.

Mainayon pay, ugalienyo ti agisuot iti nalalawa a kawes a pagrutap tapno nalaka laeng a mauksob wenno maisuot. Mabibiit a pagmagaen ti cotton ken linen ti ling-et ngem dagiti sintetiko a lupot. Iti rabii padasenyo ti agrurutap a pamay-an, nga addaan ti sumagmamano nga ules a mabalin a mainayon a sinaggaysa wenno maikkat no kasapulan. Maaddaankay iti madagdagus a pagsukatan a pagturog.

Padasenyo nga ikeddeng no ania ti manggutugot iti panagbarayo. Ti panangipauneg iti arak, caffeine, asukar, ken dagiti naadat wenno adut’ rekadona a taraon mabalin a makagutugotda, a kas ti panagsigarilio. Ti panangidulin iti diary no kaano ken sadino ti pakapasamakan ti panagbara mabalin a tulongannakayo a mangilasin kadagiti taraon ken ar-aramid a manggutugot kadakuada. Ngarud liklikanyo dagitoy a bambanag.

Dagiti mangngagas a mangipampamaysa iti pangagas a sustansia irekomendarda dagiti nadumaduma a remedio a mangpabassit iti panagbara, kas iti bitamina E, evening primrose oil, ken dagiti erba a ginseng, dong quai, ken black cohosh. Sigun iti dadduma a doktor, dagiti maireseta nga agas a Bellergal ken clonidine makabang-arda, ngem dagiti pildoras nga estrogen wenno dagiti tapal nga addaan estrogen ti makuna a kaepektibuan.a

Ti panagmaga ti mabagbagi mabalin a mairemedio babaen ti panangikabil iti lana ti nateng wenno prutas, lana ti bitamina-E, ken dagiti mangpagalis a gel. No di umdas daytoy, makatulong ti estrogen cream iti ipupuskol ken igagalis ti appuro ti mabagbagi. Sakbay a rugian ti aniaman a panangagas, nainsiriban ti agkonsulta nga umuna iti maysa a doktor.

Ti Ngay Panagdanag?

Maigiddato iti tiempo a masapul a tamingen ti babai dagiti panagbalbaliw ti hormone ken ti pisikal a panagbalbaliw a maigapu iti menopause, masansan a maipasango met kadagiti dadduma a makapadanag a pasamak, nga adu kadagitoy ti nadakamat iti immuna nga artikulo. Iti kasumbangirna, dagiti positibo a banag kas iti pannakaipasngay ti apoko wenno ti panangitultuloy kadagiti baro nga aramid kalpasan a pimmanawen dagiti annak iti pagtaengan mabalin a matimbengna dagiti negatibo a panagdanag.

Iti libroda a Natural Menopause, da Susan Perry ken Dr. Katherine A. O’Hanlan mangipaayda kadagiti sumagmamano a praktikal a singasing iti nasaysayaat a panangtaming ti panagdanag. Itudoda a masapul nga ilasin ti pagtataudan ti panagdanag ken ti panaginana sagpaminsan. Daytoy mabalin a kaipapananna ti pananggun-od iti tulong iti panangaywan iti masakit unayen a miembro ti pamilia. “Mangipasdek iti kalalainganna a kapartak ti panagtrabaho,” iparegtada. “Padasenyo a liklikan ti nalabes nga eskediul . . . Ipangagyo dagiti sintoma ti bagiyo.” Kinunada pay: “Ti panagserbi kadagiti dadduma . . . mabalin a pabassitenna ti panagdanag. . . . Agehersisio a kanayon. . . . Dumawatkayo ti tulong no ti pakadanagan iti biagyo ket diyon matimbeng.”

Mabalin a Tumulong Dagiti Miembro ti Pamilia

Maysa a babai nga aglaslasat iti menopause kasapulanna ti emosional a pannakaawat ken praktikal a saranay. Iti panangdeskribirna iti aramidenna no dumteng dagiti tiempo ti panagdanag, kinuna ti maysa nga asawa a babai: “Kasaritak ti asawak maipapan kadagita a banag, ket kalpasan ti mannakipagrikna a pannakaawatna, makitak a dagiti parikut ket saanda met a dakkel unay a kas ti pagarupko.”

Mabigbig met ti nalaka a makadlaw a lalaki a ti asawana saannanto a kanayon a mataginayon ti isu met laeng a kapartak ti panagtrabahona bayat nga ag-menopause. Gapuna isun ti umuna nga agtignay a tumulong kadagiti rebbengen iti pamilia, nalabit iti panaglaba, panaggatang ti taraon, ken dadduma pay. Siaasi, a yun-unana ti kasapulan ti asawana ngem ti kasapulanna. (Filipos 2:4) Mabalin nga isingasingna ti ipapanda pannangan iti restauran sagpaminsan wenno iti dadduma a pamay-an, mangaramid iti nagsayaatan a panaginana iti inaldaw a trabaho. Agingga a mabalin liklikanna ti pannakisupiat ken saranayenna ti panangikagumaan ti asawana a mangtaginayon iti nasalun-at nga ugali ti pannangan.

Kangrunaanna, penneken ti asawa a lalaki ti kasapulan ti asawana a kanayon a mapanamnamaan iti agtultuloy a panagayatna kenkuana. Masapul a mannakaawat ken mabigbigna a saan a daytoy ti tiempo ti panangsutil iti asawana maipapan kadagiti personal a bambanag. Ti maysa a lalaki a mangtrato iti asawana iti naayat a pamay-an sursurotenna ti balakad ti Kasuratan a ‘makipagtaeng kenkuana maitunos iti pannakaammo, nga ituding iti dayaw a kas maysa a narasrasi a basehas.’—1 Pedro 3:7.

Umasping iti dayta, rumbeng a mangipaay dagiti ubbing iti napudno a panangikagumaan a mangawat iti makagapu kadagiti panagbaliwbaliw ti emosion ti inada. Masapul a bigbigenda ti pannakasapulna iti pribado a tiempo. Ti panangipakita iti dagus a pannakadlawda iti rikrikna ti inada ti mangipanamnama a pudno a maseknanda kenkuana. Iti kasumbangirna, ti panangangaw kenkuana maipapan iti di mapakpakadaan a kasasaadna pakaruenna laeng ti kasasaad. Agimtuod kadagiti maitutop a saludsod tapno nasaysayaat ti pannakaawatyo iti mapaspasamak, ken tumulong kadagiti rebbengen iti balay uray di madawdawat. Dagitoy ti sumagmamano laeng a pamay-an a panangsaranay iti ina bayat daytoy a tukad ti panagbiagna.

Biag Kalpasan ti Menopause

No agpatinggan daytoy a kapitulo iti biag ti maysa a babai, masansan nga adu pay a tawen ti adda iti masanguananna. Ti kinasirib ken kapadasan a nagun-odanna ket nakapatpateg. Dagiti panagadal ni autor a Gail Sheehy kadagiti “innem a pulo a ribo a babbaketen nga Americana ipasdekda a dagiti babbai nga agtawenen iti 50 agingga iti 59, sigun iti kapaliiwanda a mismo, ad-adda a makariknada ti nasayaat a kasasaad ngem iti aniaman a napalabas a tukad ti panagbiagda.”

Wen, adu a babbai a nakalasaten itoy a tawtawen ti panagbalbaliw ti nakasarak iti napabaro a panangmatmat iti biag. Napabileg ti panagparnuayda. Agtultuloy nga aktiboda, a makiramanda kadagiti nabunga nga aramid. “Taginayonek nga aktibo ti panunotko. Agtultuloy a makasursuroak kadagiti baro a bambanag ken agad-adal,” kinuna ti maysa a babai a nakalasat iti menopause. Kinunana pay: “Nalabit nabambannayatak, ngem diak marikna a daytoyen ti pagpatinggaan ti biagko. Matmatmatak ti ad-adu pay a tawen.”

Nakapatpateg, iti pananginterbiu kadagiti babbai, nasarakan ni Sheehy a dagidiay “a naparegta kalpasan ti panag-menopause ken addaan ti panagraem iti bagi isu dagidiay nangaramid kadagiti rebbengen a sadiay nangnangruna a maipatpateg ti kinalaing, pangngeddeng, kinamanagparnuay, wenno ti naespirituan a bileg.” Adda bunggoy dagita a babbai a siraragsak a nangipamaysa iti panangpalawa iti pannakaammo ken pannakaawatda iti Biblia ken isursuroda dagiti dadduma kadagiti makagunggona a pategna.—Salmo 68:11.

Malaksid iti panangtaginayon iti positibo a panangmatmat iti biag ken ti panangaramid kadagiti makapnek a trabaho, dagiti babbai iti amin nga edad nainsiriban a palagipanda ti bagbagida nga ammo ti naayat a Namarsuatayo dagiti riknatayo ket pudno a maseknan kadatayo. (1 Pedro 5:7) Kinapudnona, nangaramid ni Jehova a Dios ti probision para kadagiti amin nga agserbi kenkuana tapno tagiragsakenda ti biag kamaudiananna iti maysa a nalinteg a baro a lubong a sadiay awanton ti sakit, panagsagaba, wenno uray ti ipapatay.—2 Pedro 3:13; Apocalipsis 21:3, 4.

Ngarud, dakayo a makapadpadas iti menopause, laglagipenyo a daytat’ maysa a tukad ti panagbiag. Lumabasto dayta, a mangibati kadagiti adu a tawen ti panagbiag a makagunggona unay no nausar iti makagunggona a pamay-an iti panagserbi iti naayat a Namarsuatayo.

[Footnote]

[Kahon iti panid 8]

Ti Ngay ‘Estrogen Replacement Therapy’?

Nalabit mangitukon ti estrogen iti salaknib a maibusor iti sakit ti puso ken osteoporosis, dua a kangrunaan a makagapu iti sakit kadagiti nalpasen a nag-menopause a babbai. Bayat a bumassit ti estrogen, mangrugi a tumaud dagitoy a sakit ket madlawto iti lima wenno sangapulo a tawen. Nairekomendar ti estrogen replacement therapy wenno hormone (estrogen ken progesterone) replacement therapy tapno lapdanna dagitoy a sakit.

Ti pannakasukat ti estrogen pabassitenna ti panagrunot ti tulang ken lapdanna ti panangrugi ti sakit ti puso. Ti panangnayon iti progesterone iti pannakasukat ti hormone pabassitenna ti panagsakit ti kanser iti suso ken iti matris ngem lapdanna dagiti makagunggona nga epekto ti estrogen iti sakit ti puso.

Ti pangngeddeng a mangusar wenno saan a mangusar iti hormone replacement therapy ket masapul a maibatay iti panangtingiting iti kasasaad, salun-at, ken rekord ti napalabas ken agdama a salun-at ti pamilia ti tunggal babai.b

[Footnote]

[Kahon iti panid 9]

Ania ti Kasayaatan a Taraon?

Dagiti sumaganad a singasing ket naadaw manipud iti libro a Natural Menopause—The Complete Guide to a Woman’s Most Misunderstood Passage, ni Susan Perry ken Dr. Katherine A. O’Hanlan.

Protina

• Kissayanyo ti kanenyo a protina agingga iti di nasursurok ngem 15 porsiento iti intero a kanenyo a calorie.

• Gun-odenyo ti ad-adu a protina manipud kadagiti nateng ket bassit laeng kadagiti ayup.

Karbohidrato

• Mangankayo ti ad-adu a puro a karbohidrato, kas kadagiti bukbukel, tinapay ken pasta, utong, nuez, inapoy, natnateng, ken prutas.

• Mangankayo iti basbassit nga asukar ken basbassit a taraon a naglaon iti adu nga asukar.

• Mangankayo iti taraon nga aduan iti amurat.

Taba

• Kissayanyo ti intero a taba a kanenyo agingga iti saan a nasursurok ngem 25 agingga iti 30 porsiento iti intero a kanenyo a calorie.

• Bayat a kissayanyo ti intero a kanenyo a taba, paaduenyo ti ratio ti ‘nasayaat a taba’ (polyunsaturated) kontra iti ‘dakes a taba’ (saturated).

Danum

• Uminum iti innem agingga iti walo a walo-onsa a baso a danum iti inaldaw.

Dagiti Bitamina ken Mineral

• Mangan iti nadumaduma a nateng ken prutas iti inaldaw.

• Gatas, dagiti produkto ti gatas, broccoli, ken berde a bulong ti natnateng ket nasayaat a gubuayan iti calcium.

[Dagiti Ladawan iti panid 10]

Ti maaramidan dagiti miembro ti pamilia tapno makatulong: Mangipakita iti panangipateg, tumulong iti trabaho iti balay, agbalin a naimbag a managimdeng, sagpaminsan a mangaramid iti naiduma a banag