Bantay Sinai—Saniata iti Let-ang
PULOS a diakto malipatan ti nariknak a gagar idi damo a nakitak ti tradisional a Bantay Sinai. Bayat a nagdaliasatkami iti nagbara, natapok a let-ang ti Sinai Peninsula sadi Egipto, kellaat a nadanon ti taksimi ti nalawa ken nawada a Tanap ti er-Raha. Ti makapaamanga a Bantay Sinai ket nakangatngato ken narangkis manipud sakaananna. Kas man la saniata a naisaad iti disierto. Makaparagsak a panunoten a mabalin a daytoy ti mismo a bantay a nangawatan idi ni Moises iti Linteg manipud iti Dios!
Nupay mapagdedebatean pay laeng ti eksakto a lugar ti Bantay Sinai a dinakamat ti Biblia, adun a siglo nga um-umay dagiti peregrino ditoy agsipud ta patienda a daytoy ti agdindinamag a bantay. Idi maikatlo a siglo K.P., simmangpet dagiti asetiko nga addaan panggep nga iputputongda ti bagida tapno makapagmennamennada kadagiti narelihiosuan a banag. Idi maikanem a siglo, imbilin ni Emperador Justinian I iti Byzantium a maibangon ditoy ti kas man la sarikedked a monasterio tapno masalakniban dagitoy nga asetiko, ken kanayon a masierto nga adda dagiti Romano iti lugar. Maawagan itan a St. Catherine dayta a monasterio, nga adda iti asideg ti sakaanan ti tradisional a Bantay Sinai. Apay a didak kaduaen iti panangpasiarko idiay Bantay Sinai?
Panangsukisok iti Bantay
Kalpasan ti panagdaliasatmi iti nakataptapok a tanap, siak ken ti kaduak ket indissaag ti Bedouin a tsuper ti taksimi iti mismo a baba ti monasterio. Ti lugar ket nalikmut iti gangal, ket makaay-ayo a buyaen ti naintaran kayo a pader ti monasterio ken ti narukbos a hardinna. Ngem linabsanmi dayta, tangay ti talaga a gagarami isut’ isasang-at iti makin-abagatan a bantay ken agkampo sadiay iti agpatnag. Daytoy a bantay, ti Gebel Musa, kayatna a sawen, “Bantay ni Moises,” ket tradisional a nainaig iti Bantay Sinai.
Dua oras a sinang-atmi ti maaw-awagan a Basin of Elijah, maysa a bassit a tanap a lumasat iti dua-milia-kaatiddogna a turod ti Bantay Sinai. Sigun iti tradision, nangngeg ni Elias ti timek ti Dios iti kabangibang a gukayab. (1 Ar-ari 19:8-13) Naginanakami iti sirok ti 500 ti tawenna a puon ti cypress. Adda met kadaanan a bubon sadiay. Anian a panangtagiragsakmi iti nalitnaw, nalamiis a danumna, nga indiaya kadakami ti mannakigayyem a Bedouin.
Iti panangsurotmi iti gagangay a ruta dagiti turista, inkarkarigatanmi ti simmang-at iti 20 pay a minuto agingga iti 750 a tukad a bato nga agdan a mapan iti tuktok. Nasarakanmi ti maysa a bassit a simbaan sadiay. Kinuna dagiti monghe a naibangon dayta iti eksakto a disso a nangawatan ni Moises iti Linteg. Iti kabangibang ti simbaan, adda birri iti gangal a sadiay ti kunada a naglemmengan ni Moises bayat a limmabas ti Dios. (Exodo 33:21-23) Ngem ti kinaagpaysuanna, awan ti makaammo iti eksakto a disso dagitoy a lugar. Nupay kasta, nagpintas ti mabuyam no addaka iti tapaw! Binuyami ti naintar ken nalabaga a granito a bantay iti nabato a tanap iti baba. Ti Gebel Katherina, wenno Mount Catherine ket adda iti abagatan a laud—2,637 a metro, ti kangatuan a disso iti dayta a lugar.
Panangsang-at iti Dumna a Ras Safsafa
Kabigatanna, nagundawayanmi a sinang-at ti Ras Safsafa, ti bantay a masarakan iti isu met la a dua a milia a katurturodan a kas iti Gebel Musa. Ti Ras Safsafa isut’ makin-amianan a bantay, ket medio nababbaba dayta ngem iti Gebel Musa. Nangato ti Ras Safsafa manipud Tanap ti er-Raha, a mabalin a nagpakarsuan dagiti Israelita idi simmang-at ni Moises tapno awatenna ti Linteg manipud ken Jehova.
Bayat a sinang-atmi ti Ras Safsafa babaen ti katurturodan ken tanap, nalabsanmi dagiti nabaybay-anen a kapilia, hardin, ken ubbog—dagiti nabatbati a paset ti panawen idi a nagnaed ti nasurok a sangagasut a monghe ken ermitanio kadagiti gukayab ken bato a kombento. Ita, maymaysan a monghe ti nabati.
Naranaanmi daytoy agmaymaysa a monghe iti maysa a hardin a nalikmut iti nangato a barut nga alad. Idi pinastreknakami, inlawlawagna a lima a tawenen nga agtartrabaho iti daytoy a hardin, ket maminsan laeng iti kada lawas a sumalog iti monasterio. Insuro kadakami ti monghe ti dalan nga agturong idiay Ras Safsafa, ket intuloymi ti simmang-at agingga a kamaudiananna, addakamin iti pantok ti bambantay iti aglawlaw. Nakitami ti nalawa a Tanap ti er-Raha iti babami. Manipud daytoy a disso, mailadawanko a daytoy a paset ti bantay ti sinang-at ni Moises manipud kampo dagiti Israelita tapno sumaklang iti Dios. Inladawanko iti isipko ti tallo a milion nga Israelita a nagtataripnong “iti sanguanan ti bantay” iti daytoy naglawa a tanap. Kas man la makitkitak ni Moises a simmalog iti kabangibang a bakras, nga awit-awitna ti dua a tapi a nasuratan iti Sangapulo a Bilin.—Exodo 19:2; 20:18; 32:15.
Tangay makagunggona ti makabannog nga isasang-atmi, nagnakami a nagsubli iti toldami bayat a lumlumnek ti init. Babaen ti lawag ti bassit nga apuy, binasami dagiti paset ti Exodo a nangdeskribir kadagiti kapadasan ni Moises ditoy. Kalpasanna naturogkamin. Kabigatanna, mumalemen idi nagtuktokkami iti ridaw ti monasterio ni St. Catherine.
Iti Uneg ti Monasterio
Ti St. Catherine ket maibilang a maysa kadagiti kapapatgan a monumento iti Kakristianuan. Tangay imanmanehar dagiti monghe a Greek Orthodox, nalatak dayta saan laeng a gapu iti yanna a disso no di pay ket gapu kadagiti imahen ken librariana. Iti kaaduan a paset ti pakasaritaanna, naibilang a naiputputong ti St. Catherine nga uray la manmano ken makaparagsak a pasamak ti isasangpet dagiti sangaili. Arakupen no kua dagiti monghe dagiti sangailida, mamin-aduda ida nga ungnguan, ken bugguanda pay dagiti sakada. Siwayawaya a makapagpasiar dagiti sangaili iti nalalawa ken agduduma a pasdek iti likudan ti 45 pie ti kangangatoda a pader ti monasterio. ‘Aggiankayo ditoy iti makalawas, makabulan, uray kasano kabayag ti kayatyo,’ ti sidadayaw nga ibaga idi dagiti monghe. Kadagitoyen nga aldaw, nupay kasta, makabannogen ti panangpasangbay para iti sangapulo ket dua a nabatbatin a monghe. Ita, agingga iti 50,000 a sangaili ti umay sumarungkar iti monasterio iti kada tawen.
Gapu kadagitoy a bunggoy, limitado laengen ti panagpasiar iti tallo nga oras iti kada aldaw iti las-ud ti lima nga aldaw iti kada lawas. Mabalin a sarungkaran dagiti turista ti bassit laeng a paset ti monasterio—ti arubayan a yan ti Bubon ni Moises (a sigun iti sariugma, dita a naam-ammo ni Moises iti agbalin idi nga asawana), ti Simbaan ti Panagbalbaliw ti Langa (a dayta kano ti kabayaganen a maus-usar a simbaan iti lubong), ken paglakuan iti libro. Maipakita met kadagiti turista ti Kapilia ti Mapupuoran a Kayo—ti mismo a disso, kuna dagiti monghe kadagiti turista, a damo a nasaksian ni Moises ti kaadda ti Dios. Tangay ibilang dagiti monghe a daytoy ti kasasantuan a lugar iti daga, makiddaw kadagiti sangaili ditoy nga ikkatenda ti sapatosda, kas iti imbilin ti Dios idi nga aramiden ni Moises.—Exodo 3:5.
Naupaykami idi saan a naipalubos a makitami ti nalatak a libraria ti monasterio, ti kangrunaan a gagarami ditoy. Ti kiddawmi nga ipakitada dayta uray kadakami laeng ket sinungbatan ti giyami iti: “Imposible! Agserran ti monasterio iti sumagmamano laengen a minuto.” Nupay kasta, sumagmamano a kanito kalpasanna, idi adayokamin iti grupo dagiti turista, inyarasaas ti giya kadakami: “Umaykayo ditoy!” Kalpasan ti pananglabasmi iti sirok dagiti tali, iyuulimi iti agdan, ken pananglabasmi iti maysa a Pranses a monghe a nasdaaw iti pannakakitana kadakami sadiay, nadanonmi met laengen ti maysa kadagiti kadaanan ken agdindinamag unay a libraria iti lubong! Aglaon dayta iti nasurok nga 4,500 a libro, iti Griego, Arabe, Siriac, ken Egipcio. Adda idi tiempo a ditoy ti yan ti awan kaartapna a Codex Sinaiticus.—Kitaem ti kahon iti panid 18.
Naladingit a Panagpinnakada
Nagpatingga ti panagpasiarmi iti ruar dagiti pader ti monasterio babaen ti panangsarungkarmi iti charnel (pasdek a nakaikabilan ti rurog dagiti monghe). Sadiay a namuntuon ti tultulang dagiti monghe ken ermitanio idi unana. Nalasinlasin a nabunton dagiti tulang ti gurong, takiag, ken bangabanga, ken dadduma pay. Dandani dumanonen iti bobida dagiti bangabanga. Apay a maibilang a napateg ti kasta a nakaam-amak a disso? Nagbassit laeng ti sementerio dagiti monghe. Isu a no adda matay, nakayugalianda nga ikkaten dagiti tulang iti kabayaganen a tanem tapno mausar manen dayta kas pagitaneman. Segseggaan ti tunggal monghe ti aldaw a mainayonto dagiti tulangna kadagiti tulang dagiti padana a monghe nga adda iti charnel.
Medio naladingit ngarud ti panagpatingga ti panagpasiarmi. Ngem sigurado a makagunggona ti panagbannogmi. Naragsakankami a nakakita kadagiti makapaamanga a buya ken ti agdindinamag a monasterio. Ngem bayat a pimmanawkami, mamatikam unay a nalabit napagnaanmi dagiti nagnaan met la idi ni Moises ken ti nasion ti Israel 3,500 a tawenen ti napalabas ditoy Bantay Sinai—a saniata iti let-ang.—Naipatulod.
[Kahon iti panid 18]
Nagpateg a Takuat
Kabayatan ti napalabas a siglo, natakuatan ti Aleman nga eskolar iti Biblia a ni Konstantin von Tischendorf idiay monasterio ni St. Catherine ti maikapat-siglo a Griego a manuskrito ti Biblia, a maawagan itan a Codex Sinaiticus. Karamanna ti nagadu a paset ti Hebreo a Kasuratan, manipud iti Greek Septuagint a bersion, agraman ti intero a Griego a Kasuratan. Ti manuskrito ket maysa kadagiti kadaanan a pagaammo a kompleto a kopia ti Griego a Kasuratan.
Kayat idi ni Tischendorf nga ipablaak dagiti linaon daytoy “awan kaaspingna a saniata” a kas pinangawagna iti dayta. Sigun ken Tischendorf, insingasingna kadagiti monghe a rumbeng a maited ti manuskrito iti agturay ti Russia—a, kas mannalaknib iti Greek Orthodox Church, mausarna ti impluensiana maipaay iti pagimbagan ti monasterio.
Naipaskil iti diding ti monasterio ti patarus ti surat nga imbati ni Tischendorf, a mangikarkari nga ‘isublina ti manuskrito, a nasayaat ti kasasaadna ken maitalimeng a naimbag, iti Nasantuan a Sosiedad ti Bantay Sinai apaman a makiddaw dayta.’ Nupay kasta, patien ni Tischendorf a saan nga inapresiar dagiti monghe ti dakkel a kinapateg ti manuskrito wenno ti kasapulan a pannakaipablaakna. Saan a naisubli dayta idiay St. Catherine. Nupay inakseptar idi agangay dagiti monghe ti 7,000 a ruble manipud iti gobierno ti Russia para iti manuskrito, agingga kadagitoy nga aldaw, agat-atapda kadagiti gandat dagiti eskolar a mangipalgak kadagiti gamengda. Idi agangay, nakadanon ti Codex Sinaiticus iti British Museum, a sadiay ti pakakitaan iti dayta kadagitoy nga aldaw.
Nakapatpateg ta natakuatan ti 47 a kahon dagiti idolo ken pergamino idi 1975 iti uneg ti makin-amianan a pader ti St. Catherine. Nairaman iti daytoy a takuat ti nasurok a sangadosena a napukaw a pinanid ti Codex Sinaiticus. Agingga ita, saan a maipakita dagitoy a panid kadagiti amin malaksid iti bassit a grupo dagiti eskolar.
[Dagiti Mapa iti panid 17]
Bantay Sinai
[Credit Lines]
Rinetrato ti NASA
Mountain High Maps® Copyright © 1997 Digital Wisdom, Inc.
[Ladawan iti panid 16, 17]
Tanap ti er-Raha, ken Ras Safsafa
[Credit Line]
Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.
[Dagiti Ladawan iti panid 18]
Gebel Musa ken ti monasterio ni St. Catherine
[Credit Lines]
Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.
Impalubos ti British Museum a maretrato