Mosaic​—Panangilamina Babaen Kadagiti Bato

BABAEN TI MANNURAT TI AGRIINGKAYO! IDIAY ITALIA

NAAWAGANEN ti mosaic a “karkarna a kita ti arte,” maysa a “nakaskasdaaw” a panagarkos, ken “maibilang kadagiti kalalagdaan a pangdekorasion nga arte a nagpaut sipud pay idi un-unana.” Inawagan daytoy ti Italiano nga artesano idi maika-15 a siglo a ni Domenico Ghirlandajo a maysa a “pudpudno a pamay-an ti manayon a panagpinta.” Aniaman ti pampanunotem maipapan kadagiti mosaic, talaga nga addaan dagitoy iti nakaay-ayat a pakasaritaan.

Madepinar ti mosaic kas arte ti panangdisenio iti rabaw ti maysa a banag a kas iti suelo, diding, wenno bobida babaen kadagiti babassit ken nasidet ti pannakaisaadda a bato, sarming, wenno baldosa. Sipud idi un-unana, nausaren dagiti mosaic a mangarkos kadagiti suelo ken diding. Mosaic met ti arkos dagiti banio, paglangoyan, ken burayok​—dagiti disso a mabalin a dadaelen ti agneb dagiti nadeldelikado a kita ti arte.

Mabalin nga agduduma ti itsura dagiti mosaic, manipud iti simple a maymaysa ti kolorna a suelo agingga iti nangisit ken puraw a disenio ken ti nadumaduma a kombinasion ti adu a kolor ken disenio ti sabong ken dagiti napintas ngem narigat nga aramiden a ladawan.

Pannakapartuat ken Irarang-ay

Saan a nalawag no asino ti nangpartuat kadagiti mosaic. Dagiti nagkauna nga Egipcio ken Sumeriano inarkosanda dagiti pasdekda kadagiti de kolor a disenio. Nupay kasta, kasla napukaw dayta nga arte a di pulos naparang-ay. Napadayawan ti Asia Menor, Cartago, Creta, Espania, Grecia, Sicilia, ken Siria kas nagtaudan ti mosaic, isu nga impagarup ti maysa a mannurat a ti pamay-an ket “napartuat, nalipatan, sa napartuat manen iti nadumaduma a tiempo ken lugar iti aglawlaw ti Mediteraneo.”

Dagiti immuna a mosaic, a dadduma kadagitoy ti naaramid idi maikasiam a siglo K.P., ket naaramid kadagiti nalamuyot a bisil a nayurnos kadagiti simple a padron. Nagduduma ti kolor dagiti bato a masarakan iti maysa a lugar. Kadawyan a 10 agingga iti 20 a milimetro ti diametro dagiti bato, ngem mausar dagiti bisil a lima la a milimetro ti diametroda iti sumagmamano a padron. Idi maikapat a siglo K.K.P., rinugianen dagiti artesano a tabasen dagiti bisil iti babbabassit, tapno napimpintas ti pannakaiplastarda. Dagiti kubiko a bato a maawagan iti tesserae, ti in-inut a nangsukat kadagiti bisil. Nagadu ti kolor dagiti tesserae ken nalaklaka nga iplastar ken ibagay iti kasapulan a disenio. Nalamuyot ti rabawda, ken mabalin a lihaen ken pasilengen tapno napimpintas pay ti kolorda. Idi maikadua a siglo K.P., kanayon metten a mausar dagiti babassit a pedaso ti de kolor a sarming, isu a nanayonan ti kolor nga usaren ti agar-aramid iti mosaic.

Idi panawen ti Grecia wenno kalpasan ti panagturay ni Alejandro a Dakkel (agarup 300 K.K.P. agingga iti agarup 30 K.K.P.) naaramid dagiti nagpipintas a retrato a mosaic. “Gapu ta nausar ti nagadu a kolor ken napabassit pay dagiti tesserae agingga iti maysa a milimetro kubiko . . . , ti obra dagiti Griego nga agar-aramid iti mosaic ket dandani maipada kadagiti naaramid a lamina iti diding,” kuna ti libro a Glossario tecnico-storico del mosaic (Teknikal-Historikal a Glosario ti Arte a Mosaic). Sisisigo a nausar ti kolor tapno maaddaan iti nagsayaat nga epekto ti lawag, linong, kauneg, kapuskol, ken itsura ti maysa a banag sigun iti panagkita.

Ti kadawyan nga obra dagiti Griego ket detalyado unay a bassit a lamina wenno ladawan a naikabil iti dakdakkel a lamina. Daytoy ket masansan a nasayaat ti pannakakopiana a nalatak a lamina a nalabor ti arkos iti igidna. Dadduma a babassit a lamina ti addaan kadagiti nagbabassit a tesserae ken nagsayaat ti pannakaiplastarda ta kas man la naipinta dagitoy babaen iti brutsa imbes a saggaysa a naiplastar a batbato.

Mosaic Dagiti Romano

Masansan a maibilang nga arte dagiti Romano ti mosaic gapu ta nagadu ti masarakan idiay Italia ken kadagiti probinsia iti Imperio ti Roma. “Nagadu ti kakastoy a kita ti bangketa kadagiti pasdek idi nagturay ti Roma manipud iti makin-amianan a Britania agingga iti Libya, ken manipud iti kosta ti Atlantico agingga iti desierto ti Siria,” kuna ti maysa a publikasion. “Adda pay idi tiempo a maibilang dagitoy a maysa kadagiti pakabigbigan ti kaadda dagiti Romano iti maysa a lugar, ta daytoy a naisangsangayan a pamay-an ti pakakitaan iti panagsaknap ti kultura a Romano.”

Nupay kasta, di maibagay dagiti ladawan a nagduduma ti kolorda iti kasapulan ti imperio ti Roma. Ti napartak nga ilalawa ti siudad bayat ti umuna a siglo K.P. ti nakagutugot iti panagkasapulan kadagiti naparpartak a maaramid ken nalaklaka a mosaic. Daytoy ti nangparegta iti pannakairugi dagiti mosaic a nakausaran laeng dagiti nangisit ken puraw a tesserae. Immadu ti napataud, ket sigun iti Enciclopedia dell’arte antica (Ensiklopedia ti Kadaanan nga Arte), “addaan iti mosaic ti tunggal balay ti baknang iti aniaman a siudad iti imperio.”

Masarakan dagiti agpapada a lamina ti sumagmamano a disenio iti nagduduma a lugar. Ipasimudaag daytoy a nagbiahe dagiti grupo ti artesano​—wenno nalabit naitugot dagiti libro a naglaon kadagiti disenio ti mosaic​—iti nadumaduma a lugar a pagbangonan. Mabalin ti agorder iti ladawan a nabukel iti pagaramidan wenno studio. Maaramid ken maibiahe agingga iti pagbangonan babaen iti bandehado a marmol a maawagan iti terra-cotta, sa maiplastar. Amin a dadduma pay a mosaic ket naaramid iti lugar a pagbangonan.

Masapul ti naannad a panagplano tapno apag-isu ti igid ken pannakaiplastar ti disenio. Masapul a siguraduen a nasimpa ken nalamuyot ti pagiplastaran. Kalpasanna, mapalitadaan iti naingpis (a maawagan iti pagisaadan) ti kalkalainganna a kalawa​—nalabit awan pay sangametro kuadrado​—tapno di agmaga ken tumangken. Mabalin ti agdrowing iti giya iti rabawna. Matabas dagiti tesserae iti umiso a kadadakkel sa rugian ti artesano nga iplastar.

Saggaysa nga italmegna ti tesserae iti palitada, ket mapespes ti palitada iti nagbabaetanda. Apaman a napnon ti maysa a lugar, mapalitadaan manen ti sumaganad, kalpasanna ti sabali manen, ken dadduma pay. Aramiden dagiti nalalaing nga artesano ti narigrigat a paset, ket dagiti katulonganda ti mangiringpas kadagiti nalaklaka a paset.

Dagiti Mosaic iti Kakristianuan

Idi maikapat a siglo K.P., nangrugi a mausar dagiti mosaic kadagiti simbaan ti Kakristianuan. Gapu ta masansan a mailadawan dagiti estoria iti Biblia, dagita a mosaic ket makaisuro kadagiti managdaydayaw. Dagiti aggilapgilap a silaw a manglawag kadagiti balitok ken de kolor a sarming ti kasla mamagbalin a nasantuan unay ti aglawlaw. Kuna ti Storia dell’arte italiana (Ti Historia ti Arte Dagiti Italiano): “Maibagay la unay ti arte a mosaic iti ideolohia idi a tiempo, nga inimpluensiaan unay ti . . . Neoplatonismo. Adda proseso a naaramid iti arte a mosaic a dagiti banag nga awanan biag, porma, ken espiritualidad ket mapagbalin a naespirituan, addaan biag, ken porma.”a Anian a naiduma unay iti simple a porma ti panagdayaw nga insuro ni Jesu-Kristo, ti namunganay iti Kristianidad!​—Juan 4:21-24.

Addaan dagiti simbaan a Bizantino kadagiti naisangsangayan a pagarigan ti mosaic. Iti uneg ti dadduma a simbaan, dandani napno kadagiti tesserae ti amin a diding ken bobida. Makita idiay Ravenna, Italia dagiti makuna nga “obramaestra a mosaic dagiti Kristiano.” Maris balitok ti ad-adu a kolor dagiti nakaisaadanna, a mangiladawan iti nagtaud iti Dios a lawag nga imposible wenno narigat a maawatan.

Nagtultuloy a nausar ti mosaic kadagiti simbaan iti Makinlaud a Europa ken iti intero nga Edad Media, ken sisisigo met nga inusar dagiti manamati iti Islam. Idiay Italia idi Renaissance wenno panawen a baet ti Edad Media ken ti moderno a panawen, dagiti dadakkel a katedral a kas iti St. Mark iti Venice ken St. Peter iti Roma, ti nagbalin a sentro a pagaramidan kadagiti mosaic. Idi agarup 1775, nasursuro dagiti artesano a Romano ti agtabas iti nalunag a sarming, isu a mabalinen ti agaramid iti nadumaduma a porma ti babassit a tesserae. Mabalinen ti agaramid kadagiti babassit a kopia ti mosaic a kasla naipinta a lamina.

Dagiti Moderno a Pamay-an ken Panangusar

Us-usaren dagiti moderno nga agar-aramid iti mosaic ti wagas a maawagan iti indirect gapu ta saan a maaramid iti lugar a pakaisaadanna. Ramanen daytoy ti panangidekket iti naipakleb a tesserae iti padron a papel. Maaramid daytoy iti pagaramidan ti mosaic a makinrabaw ti likudna. Pinasenpaset a maibiahe ti mosaic iti pakaisaadanna, ket nakadata a maitalmeg dagiti tesserae iti pakaisaadanna a palitada. No natangkenen dagiti palitada, maikkaten ti papel ken pigket isu a makitan ti sangona. Naparpartak ken basbassit ti bannog iti kastoy a pamay-an, ngem saan a kas kapintas dagiti aramid idi Edad Media.

Nupay kasta, adu a munisipio, teatro ti opera, simbaan, ken dadduma pay nga umasping a pasdek idi maika-19 a siglo ti nagusar iti kastoy a pamay-an ti panagarkos. Kanayon met a mausar daytoy a pamay-an kadagiti museo, estasion iti subway, pagtagilakuan, parke ken pagay-ayaman, manipud Mexico City agingga iti Moscow ken manipud Israel agingga iti Japan. Nupay adu ti tabasna, nalamuyot ti rabaw dagiti mosaic, isu a maibilangda met a nasayaat a pagarkos iti intero a parupa dagiti moderno a pasdek.

Insurat ni Giorgio Vasari a maysa nga artesano ken historiador ti arte idi maika-16 a siglo: “Ti mosaic ti kalalagdaan a ladawan a naaramid. Agkupas ti dadduma a lamina bayat nga aglabas ti tiempo, ngem pumimpintas ti mosaic bayat a bumaybayag.” Wen, makaallukoy kadatayo ti pannakaaramid dagiti mosaic. Talaga a dagiti mosaic ket makaay-ayo a panangilamina babaen kadagiti bato!

[Footnote]

[Ladawan iti panid 16]

Mapa ti Jerusalem (maikanem a siglo K.P.)

[Credit Line]

Garo Nalbandian

[Ladawan iti panid 16]

Ni Alejandro a Dakkel (maikadua a siglo K.K.P.)

[Credit Line]

Erich Lessing/Art Resource, NY

[Dagiti Ladawan iti panid 16, 17]

Dome of the Rock, Jerusalem (naibangon idi 685-691 K.P.)

[Ladawan iti panid 17]

“Dionysos,” Antioquia (agarup 325 K.P.)

[Credit Line]

Museum of Art, Rhode Island School of Design, naisukát iti Worcester Art Museum, rinetrato ni Del Bogart

[Ladawan iti panid 18]

Maus-usar pay laeng dagiti tesserae, de kolor a sarming, ken bisil kadagiti moderno a mosaic

[Ladawan iti panid 18]

Dagiti naipabuya a mosaic idiay Lynn Heritage State Park, Massachusetts

[Credit Line]

Kindra Clineff/Index Stock Photography

[Dagiti Ladawan iti panid 18]

Dagiti mosaic a dinisenio ni Antoni Gaudí idiay Barcelona (1852-1926)

[Credit Line]

Foto: Por cortesía de la Fundació Caixa Catalunya